Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody National Park s and Nature Reserves 28 2 57-72 2009 (Parki nar. Rez. Przyr.) J AN K. K OWALCZYK, TADEUSZ KURZAC, JERZ Y NADOLSKI Żądłówki (Hymenoptera, Aculeata) wybranych obszarów chronionych w Parku Krajobra zowym Mi ęd zyrzecza Warty i Widawki KOWALCZYK l.k., KURZAC T., NADOLSKI l. 2009. Aculeata (Hym enopiera) of the chose n protected are as in the Mię dzyrzec z e Warty and Wid awk i Land sacape Park. Parki nar. Rez. Przyr. 28(2): 57-72. AI3STRACT: During the studies carricd on in years 2001-200S in three chosen protectcd areas of MiędzyrzeczeWarty and Widawki Land scape Park auth ors indicated 2 14 spccies of Aculeata from the families of Chrysididae, Scoliidae, Tiphiidae, Mutillida e, Vespidae, Pompilidae, Formicidae, Sphecidae, Crabronida e, Colletidae, Andrenidae, Halictidae, Melinidae, Megachilidae and Apidae. The Colletes marginatus, Andrena falsifica, A. nycthemera, Halictus simplex, Seladonia gavarnica, Lasieglossum sexnoiatulum, E vylaeus linearis, E. malachurus, E. parvulus, Rhophitoides canus and Sphecodes rufiventris bee s are new in the Łódź region. K EY WORDS: Hym enoptera, Aculeata, central Poland, Łód ź region, Międzyrzecze Warty and Widawk i Landscape Pa rk, faun a register, endan gered species. Jan K. Kowalczyk : ul..j. Matejki 1311I 45. 81-407 Gdynia; Tadeusz Kurzac. Ogrod Bolaniczny, ul. Krzemieniecku 36/38. 94-303 Łodź, tel. 042688 4420, e-mail: tadeuszlurza c @o2,p1; Jerzy Nadolski: Muzeum Przyrodnicze. Uniwersytet Łodzk i, ul. Kitinskiego 101, 90-01/ Ł ć dź, tel. 042 6655493. e-mail: nudulski@biul.uni.lodz.pl W STĘ P Żądłówki Aculeata Parku Krajobrazowego M i ędzy rzecza Warty i Widawki (PKM WiW) są dotychczas słabo zbadane. Z p rz eg l ąd u piśmiennictwa wynika, że na omawianym terenie stwierdzono występowanie tylko 87 gatunków Aculeata (KOWALCZYK 1988, 1995, 1996; WIŚNIOWSKI, KOWALCZYK 1998, 2002; KOWALCZYK, N ADOLSKI 2006; BANASZAK, K OWALCZYK 2007; K OWALCZYK, S ZCZEPKO 2008). Ce lem pracy jest uzupełnienielisty żądłówek Parku na podstawie badań, które przeprowadzono w trzech wybranych obszarach chronionych (rezerwat "Winnica", zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Góry Wapienne" i użytek ekologiczny " Góra Charlawa"). TEREN BADAŃ Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki utworzony został 14 wrze śnia 1989 r. Po łożony je st w woj. łódzkim, na południowy wschód od Sieradza, na terenie [57]
58 Jan K. Kowalczyk i in. 9 gmin: Widawa, Konopnica, Burzenin, Zapolice, Sieradz, Sędziejowice, Ostrówek, Rusiec i Zduńska Wola. Powierzchnia Parku wynosi 25330 ha, z czego lasy stanowią około 25%. Przeważają uprawy sosnowe, a zbiorowiska leśne o charakterze naturalnym zachowały się tylko na niewielkich powierzchniach. W Parku nie ma rozwiniętego przemysłu i zdecydowanie dominuje tradycyjne, ekstensywne rolnictwo prowadzone w niewielkich gospodarstwach. Teren jest słabo zaludniony, a sieć dróg niezbyt gęsta (RUSZKOWSKA, LiSEK 2005). PKMWiW utworzono w celu ochrony naturalnych dolin rzecznych Warty i Widawki oraz ich dopływów - Oleśnicy, Grabi i Niecieczy. Obszar ten, chociaż położony w centrum rozległej niziny, wyróżnia się urozmaiconą rzeźbą terenu. Szczególnie malownicze są przełomy Warty, gdzie wysokości względne zboczy dochodzą do 45 metrów, a na powierzchni ukazują się wychodnie skał wapiennych. Ponadto krajobraz urozmaicają liczne obszary wydmowe i wzgórza polodowcowe typu kemowego (RĄKOWSKI i in. 2002). Największą wartość przyrodniczą Parku stanowią rzadkie w środkowej Polsce murawy kserotermiczne oraz zw i ązane z dolinami rzek liczne torfowiska, starorzecza i rozległe podmokłe łąki. Na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 600 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 60 gatunków chronionych, np.: orlik pospolity, goździk pyszny, rosiczka długolistna, kosaciec syberyjski, widłak torfowy, kruszczyk szerokolistny i błotny, storczyk krwisty, szerokolistny i męski, pływacz średni i drobny. Ro ślin y rzadk ie w skali kraju s ta n owią okoł o 25% całej flory tego terenu (LISEK 2005). W faunie kręgowców wykazano minoga strumieniowego i ukraińskiego, 34 gatunki ryb (w śród nich: brzana, świnka, różanka, piskorz, koza zło tawa i sandacz), 12 gatunków płazów (m.in. ropucha paskówka i kumak nizinny), 5 gatunków gadów, 127 gatunków lęgowych ptaków (m.in.: bąk, żuraw, krwawodziób, derkacz, tracz nurogęś) oraz 42 gatunki ssaków (wśród nich 12 gatunków nietoperzy, m.in. mopek). Najcenniejsze tereny PKMWiW chronią 4 rezerwaty przyrody, 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i 9 użytków ekologicznych (RĄKowSKI i in. 2002). Badania entomologiczne prowadzono w następujących obiektach chronionych: I. Rezerwat florystyczny "Winnica" o powierzchni I,54 ha (UTM : CC40). Położony jest w okolicach Wielkiej Wsi koło Burzenina. Obejmuje 15-metrową skarpę owystawiepłd.-zach. opadającąstromo kudoliniewarty(lisek 2005). Chroni zespół zarośli i muraw kserotermicznych o wygląd zie stepu kwietnego oraz stanowiska chronionych i rzadkich gatunków roślin, jak np.: aster gawędka, pierwiosnka lekarska, dzwonek syberyj ski, pajęcznica gałę zi sta, koniczyna dwukłosowa i długokłosowa, fiołek kosmaty, czosnek skalny, dąbrówka kosmata, bodziszek czerwony, głowienka wielkokwiatowa, wiązówka bulwkowa i wiele innych. Do końca lat 60. XX w. skarpa u żytkowana była jako pastwisko, a w latach 50. eksploatowano tu tak że jurajskie wapienie i margle. Wskutek zaniech ania wypasu
Żądł ówki wybran ych obszarów chroni onych w PK Mi ędzy rzec za Warty i Widawki 59 i koszenia, w rezerwacie obserwuje si ę obecnie proces przyspieszonej sukcesji prowadzącej do zarastania muraw kserotermicznych, głównie przez śliwę tarninę, szakłak pospolity i wiąz polny. 2. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy "Góry Wapienne " o powierzchni 3,64 ha (UTM: CCSO). Znajduje s i ę na południe od Burzenina, po zachodniej stronie szo sy do Niechmirowa. Obejmuje fragment krawędzi dolin y Warty z od słoniętym i górnojurajskimi utworam i wapiennymi. Wyższe partie zbocza porastaj ą zubożałe florystycznie lecz rozl egłe mura wy kserotermiczne z szałwią okręgową, dziewięćsiłem pospolitym i pszeńcem różowym (CAR A Ł A, ZYGMUNT 200 I). U podnóża skarpy rozwinęły się murawy psammofilne. 3. Użytek ekologi czny " Góra Charlawa" o powi erzchni 0,99 ha (UTM : CC50). Obejmuje wi e rzchołkową częś ć wzgórza kemowego z licznymi wyrobiskami pia sku, zlokalizowanego przy drod ze z Burzenina do Widawy. Na ob rzeżac h zarośli z śliwą tarn iną i różą dziką oraz w partiach szczytowych wzgórza występuj ą płaty roślinnoś ci kserotermicznej z wieloma interesuj ącymi gatunkami, jak np.: gorysz pagórkow y, ż ebrzy ca roczna, driakiew żółtaw a, tymotka Boehmera, posłonek rozesłany i pierwiosnka lekarska (CABAŁA, ZYGMUNT 200 I). W latach 60. XX w. stwierdzono tu stanowisko sas anki łąkowej (OLACZEK 1968), obecnie niepotwierdzon e. MATE R IAŁ I METODY W pracy uwz gl ędnio n o material zebrany w latach 200 I - 2008. Liczba ekspedycj i terenowych wah ał a s i ę od I (w pierwszych trzech latach) do 3-4 rocznie w p ó źn i ej s zym okresie bad ań. Owady ł apa n o na kwiatach oraz na ziemi przy u ży ciu sia tki entomologicz nej m et od ą " na upatrzonego". Metod i lościo wy c h nie stosowa no. Połowy prowadzono w mi esi ącach letnich (czerwiec -sierpień) i tylko w 2008 r. zbiera no żąd łów k i (główn ie pszc zoły ) wiosną (k wi ec i eń -m aj ). Materi ał dowod owy znajd uje się w Muzeum Przyrodn iczym Uniwersytetu Łód zkiego. Nazewnictwo gatunkowe i kategorie zagrożeń Aculeata przyjęto za "Fau n ą Polski " (BOGDANOWICZ i in. 2004). Polskie nazwy żąd łó w e k podano za RUSZKO WSKIM A. i RUSZKOWSKIM J. (1998). WYNIKI I DYSKUSJA Li st ę 2 14 gatunków żądłówek stwierdzonych w badan ych obszarach chroni onych PKMWiW przedstawia Tab. 1. Wykazano 145 taksonów nowych dla Parku. Liczba gatunkó w Aculeata znanych obecnie z tego terenu w zro sła więc do 232 (22, I % fauny krajowej żąd łówe k). Liczba gatunków stwierdzonych w badanych obiektach wynios ła : w rezerwacie "Winnica" - 122, w zespole przyrodniczo-krajobrazowym "Góry Wapienne" - 88 i w u ż yt ku ekologicznym "Gó ra Charlawa" - 121.
60 Jan K. Kowalczyk i in. Tab. I. Lista gatunków żądłówe k ihymenoptera, Acu/eata) w wybranych obszarach chronionych Parku Krajobrazowego Mi ędzy rzec z a Warty i Widawki: * - gatunek nowy dla Parku; ** - gatunek nowy dla Parku i regionu łódzki e go ; + - gatunek wykazany przez autorów w latach 200 1-2008; OB - gatunek obserwowany na danym stanowisku; L - gatunek liczny na danym stanowisku; P - gatunek opublikowany: I - KOWALCZYK (1995), 2 - KOWALCZYK (1996), 3 - W I ŚN IOWS KI, KOWALCZYK ( 1998), 4 - KOWALCZYK, NADOLSKI (2006), 5 - BANASZAK, KOWALCZYK (2007), 6 - KOWALCZYK, SZCZEPKO (2008); CHR - gatunek chroniony; BR - gatunek bardzo rzadki w Polsce; R - gatunek rzadki w Polsce; FP - gatunek zaliczony w "Faunie Polski" do zagrożo ny c h: EX? - uznany za prawdopodobnie wymarły, VU - narażony, NT - bliski zagroże nia, LC - najmniejszej troski, DD - dane niepełn e ; CK - gatunek wpisany do.polskiej czerwonej ks i ęgi zw ierz ąt. B ezkręgowc e": CR - krytycznie zagrożo ny. Table I. A list of Acu/eata in the chosen protected areas of the M i ęd zy rz e c ze Warty and Widawki Landscape Park: *- a new species for the Park; **- a new species for the Park and for Łódź region; + - a specics establishcd by authors in years 200 1-2008; OB - a species observed in the site; L - a numcrous species in the site in question; P -- a published species: 1 - KOWAI.CZYK ( 1995), 2 - KOWALCZYK (1996), 3 - WI Ś NIOWSKI, KOWALCZYK ( 1998), 4 - KOWALCZYK, NAOOLSKI (2006), 5 - BANASZAK, KOWALCZYK (2007), 6 - KOWALCZYK, SZCZEPKO (200 8); CHR - a protected spccies: BR - a very rare species in Poland; R - a rare species in Poland; FP -- a species shortlisted to "Fauna of Poland" as endan gered: EX? - acknowledged as probably extinct, VU - vulnerable, NT - nearly threatened, LC - of Icast concem, DD - deficient data; CK - a species entered in the "Polish Red Book of Animals. Invertebrates": CR - critically endangered. Stanowi ska b adań State of research Lp. No. Gatunek Species I 2 3 Chrysididae I. Chrysis bicolor LEPEI.ETIER, 1806* + 2. e cyanea (LINNAEUS, 1758) P6 3. e ignita (LINNAEUS, 1758)* + 4. e ruddii SIIUCKARD, 1836 PI, P4 4 + 5 6 R, FP-LC cd. na str. 6 1
Żądłówki wybran ych obszarów chronionych w PK M i ędzy rzecza Warty i Widawki 61 cd. ze sil: 60 1 2, 4 5 6 5. C. rutilans OLI VIER, 1790* + + + R, FP-LC 6. Euchroeus neg/eela (SHUCKARD, 1836)* + R, FP-LC 7. Hedychridium ardens (COQUEIlERT, 180 I) + + 8. H coriaceum (D/"łL BOM, 1854) P6 + + 9. H inlegrum (DAfłLIlOM, 1854) +, L, P I FP-'/U 10. H roseum (ROSSI, 1790)* + II. Hedychrum gerstaeckeri CIIEVRIER, 1869 + + 12. H. nobile (SCOPOLI, 1763) + + 13. H intermedium rutilans DAlII.IlOM, 1854* + + + 14. Holopyga chrysonota (FÓRSTER, 1853) + + R, FP-LC 15. Hifastuosa generosa (FÓRSTER, lr53) +, P6 + Seoliidae I. Seo lia quadripunctata FAB RICIUS, 1775 +, P4 +, L, P4 +, P4 Tiphiidae I. Tiphia f emorata FAIlRICIUS, 1775* + +, OB, L 2. T. ruficornis (KLUG, 1810)* + MutilJidae I. Smieromyrme rufipes (FAB RI CIUS, 1787) + R Vespidae I. Allodvn erus delphinalis (GIRAUD. IR( 6)* + FP-VU 2. Ancistrocerus partetum (LI ~ :-: A E L S. 175R)* + 3. A. trifasciatus (MOl.uR, 1776)* ł 4. Dolichovespula media (RETZI US. 1783)* +. P4 5. Eumenes coarctatus (LINNAEUS, 1758) P2 P2 R 6. E. coronatus (PANZER, 1799)* + 7. E. pedunculatus (PANZER, 1799)* + R. Odyn erus melanocephalus (GMELlN, 1790)* + FP-DD 9. O. reniform is (GMELI N, 1790)* + 10. Polistes domin u ł us (CIIRIST, 1791) +, P4 +, OB II. P. nimpha (CHRIST, 1791)* +, L +, OB 12. Pterocheilus pha leratus (PANZER, 1797) + + + FP-DD CK-CR 13. Symmorphus murarius (LIN!\AEUS, 1758)* + FP-DD 14. S. mutin ensis (BALDINI, 1894)* + 15. Vespa crabro LINNAEUS, 1758* +, OB 16. Vespula ge rmanica (FAIlRICIUS. 1793)* +, OB + 17. V rufa (LIN NAEUS, 1758) + +, OB, P6 18. V vulgaris (LINNAEUS, 1758)* + cd. 1/(/ sil: 62
62 Jan K. Kowalczyk i in. cd ze str: 61 1 2 3 4 5 6 PompiJidae I. Anoplius infuscatus (VANDER LINDEN, 1827) 1'3 FP-OO 2. Episyron rufipes (LINNAEUS, 1758) 1'3 R 3. Pompilus cinereus (FABRICIUS, 1775) 1'3 4. Cryptocheilus fabricii (VA NDER LINDEN, 1827)* + FP-OO Formicidae I. Formica cunicularia LATREI I.LE, 1798* + 2. F. sanguinea LATREILl.E, 1798* + + Sphecidae I. Ammophila campestris LATREIl.LE, 1809* + + 2. A. sabulosa (LINNAElIS, 1758) +,OB 3. Podalonia affin is (KIRBV, 1798) +, P6 4. P. hirsuta (SCOPOLI, 1763) + Crabronidae I. Astata boops (SCIIRANK, 1781)* + 2. Bembecinus tridens (FABRICIUS, 1781) +, 1'4 +, 1'4, 1'6 FP- VU 3. Bembix rostrata (LINNAEUS, 1758) +, 1'4, P6 FP-VU 4. Cerceris arenaria (LINNAElIS, 1758) + +, 1'6 5. e. interrupta ( I'A NZ~R, 1799)* + + 6. e. quinqucfasciotu (ROSSI, 1792) * + + + 7. e. rybyensis (LI NNA~L S. 177 1) +, 1'6 +, OB +, OB, P6 8. Crabro cribrarius (LIN NM.US, 1758)* + +, OB 9. e. peltarius (SCIIREIl~R, 1784) + +, OB P6 10. e.sentellotus (SClIEVEt', 1781) + I I. Crossocerus quadrimaculatus (FAIlRI CIUS, 1793) + + 12. Dinetus pictus (FAIlRICl US, 1793)* + + 13. Diodo m us minutus (FABRI CIUS, 1793)* + 14. D. Irislis (CURTIS, 1829) +, P6 15. D/J udei/a stigma (PANZER, 1809) P6 + + 16. Ectemnius continuus (FABRICllJS, 1804) + P6 17. E. dives (LEPEl.ETIERet BRULLE, 1834)* + 18. Argogorytes mystaceus (LINNAEUS, 17(1) P6 19. Gorytes quadrifasciatus (FABRleIUS, 1804) P6 20. C. quinquccinctus (FMlRICllJS, 1793) +, 1'6 + + 21. C. quinquefasciatus (PANZER, 1798)* + + 22. Harpactus tumidus (PANZER, 180 1)* + FP-NT 23. Lestica alata (PANZER., 1797)* + + +, L FP-VU cd. na Sil : 63
Żądlówki wybrany ch obszarów chron ionych w PK Mi ęd zyrzecza Warty i Widawki 63 cd. ze s tr: 62 1 2 3 4 5 6 24. L. c/ypeala (SCH REBER, 1759)* + +,OB 25. Lindenius albilabris (FABRIClUS, 1793) + +, P6 26. Mellinus arve nsis (LINNAEUS, 1758) P6 27. M crabroneus (TIlUNIl ERG, 1791) P6 28. Mimesa bico lor (1URINE, 1807)* + 29. Mimumesa dahlbomi (WESMAEL, 1852)* + 30. Miscaphus ater LEPELETIER, 1845 + + +, P4, P6 BR, FP-DD 31. M. bicolor JURINE, 1807* + 32. Nyssan maculasus (GMEl.I N, 1790)* + 33. Oxybelus quattuordecimnotatus JURINE, 1807 P6 + + 34. o. trispinasus (FAIlRIClUS, 1787)* + + 35. o. un iglumis (LINNAEUS, 1758) P6 36. Pemphredon montonus DAIJLBOM, 1845 + 37. Philanthus triangulum (FAIlRI CIUS, 1775) +, OB + +, P6 38. Tachysphex fulvitarsis (A. COSTA, 1867)* + + FP-EX? CK-CR 39. T. helveticus KOIlI., 1885 +, P6 40. T. nitidus (SPINOLA, 1805) + + + 41. T. po mp iliformis (PANZER, 1805)* + + 42. T. psuiiiiiiohills (KoilI., 1880)* + FP-NT 43. 71:VI){)xylon/igllllls (LINNAEUS, 1758) P6 + Colletidae I. Colletes cu nicularius (LINNAElJS, 17(1)* + 2. e. claviesanus SMITIl, 1846* + 3. e. ji)(/iens (FOlJRCROY, 1785)* + 4. C. marginatus SMITIl, 1846** + R 5. e. similis SCIlENCK, 1853* + 6. Hylaeus annularis (KIRIlY, 1802)* + + 7. H. co mmunis NYLA NDER, 1852* + + 8. H. gred/eri FURSTER, 1871* + + R, FP-DD 9. fi. sinuatus (SCIlENCK, 1853)* + Andrenidae I. Andrena barb ilabr is (KIRBY, 1802)* + 2. A. bieclor FABRICI US, 1775* + 3. A. bim aculata (KIR BY, 1802)* + 4. A. cineraria (LINNAEUS, 1758* + 5. A. dorsala (KIRBY, 1802)* + cd. no str. 64
64 Jan K. Kowalczyk i in. cd ze str. 63 I 2 3 4 5 6 6. A.falsifica P ERKINS, 1915** + R, F P - VU 7. A.flavipes P ANZER, 1799* + + + 8. A.f ulva (MOLLER, 1766)* + 9. A. gravida imiioff, ł 899* + 10. A. haemorrh oa (FABRICIUS, 1781)* + + II. A. hattorjiana (FABR ICIUS, 1775)* + 12. A. hel vola (LINNAEUS, 1758)* + 13. A. labiata F ARRICIUS, 1781* + 14. A. minutula (KIRBV, 1802)* + + 15. A. minutuloides P ERKINS, 1914* + + 16. A. nycthemera i MIIOFF, 1866** + R, F P-VU 17. A. pilipes FA BRICIUS, 1781* + +, O B 18. A. subopaca N VLANDER, 1848* + 19. A. synadelpha P ERKINS, 1914* + BR, FP-OO 20. A, vaga PANZER, 1799* + 21. A. varians (ROSSI, 1792)* + + Halictidac I. Evylaeus bre vicorn is ( SCIIENCK, 1870 )* + 2. E. calceatus (Srorou, 1763)* + + 3. Ecfulvicornis (KIRBV, ł 802)* + 4. E. linearis ( S CIIENCK, 1868)** + + 5. E. maluchurus ( K IRBV, 1802)** + 6. E. minutissim us (KIlUlV, 1802)* + + 7. E. morio (FAIIRICIUS, ł 793)* + 8. E. parvulus ( SCHENCK, 1853)** + + 9. E. pauxillus (SClIENCK, 1853)* + + + 10. E. punctatissimus (SCIIENCK, 1853)* + II. E. quadrinotatulus ( S Clł ENC K, 1861)* + + 12. E. villosulus ( KIRRV, 1802)* + 13. Halictus maculatus S MITH, 1848* + 14. H. quadricinctus (FABRICIUS, 1776)* + + 15. H. rub icundus (CII RIST, 1791)* + 16. H. sexcinctus ( F ABRIClUS, 1775) +, O B + 17. H. simplex BI. O TlłG E N, 1923* * + R, FP-VU 18. Lasieglossum leucozonium (S CIIRANK, 1781)* + + 19. L. sexnotatulum (NVLANDER, 1852)** + BR, F P - O O 20. L. sexnotatum ( K IRBV, 1802)* + 2 1. L. xa nthopus ( KIRBV, 1802)* + cd. na str. 65
Żąd łówk i wybranych obszarów chron ionych w PK M i ędzyrzecza Warty i Widawki 65 cd. ze str: 64 I 2 3 4 5 6 22. L. zonulum (SMITH, 1848)* + 23. Rh oph itoides canus (EVERSMANN, 1852)** + 24. Selado nia eonfusa (SMITH, 1853)* + + 25. S. gavarnica (PER EZ, 1903)** + BR, FP-DD 26. S. leucahenea (EBMER, 1972)* + R 27. S. subaurata (ROSSI, 1792)* + 28. S. tumu/orum (LI NNAEUS, 1758)* + + + 29. Sphecodes a/bi/abris (FABRICIUS, 1793)* + + + 30. S. crassus THOMSON, 1870* + + 31. S. ephippius (LINNAEUS, 1767)* + 32. S. gibhus (L INNAEUS, 1758)* + 33. S. marginatus HAGENS, 1882* + + FP-EX 34. S. miniatus HAGENS, 1882* + 35. S. monilicornis (KIRBY, 1802)* + + + 36. S. pellu cidus (SMITH, 1845)* + + 37. S. puncticeps THOMSON, 1870* + + 38. S. reticulatus TIIOMSON, 1870* + 39. S. rufiventris (PANZER, 1798)** + R 40. Systropha curvicornis (SCOI'OU, 1770)* + R, FP-DD Melittidae I. Dosypoda hirtipes (FAIIRll'IUS, 1793) + -t, 013 +, 0 13 2. Macropis curopaea WARNCKE, 1973* + 3. Melina leporina (PANZER, 1799)* + + + 4. M. nigricans A I.FKEN, 1905 + M ega chilidae I. Anthidiellum strigatum (PAN7ER, 1805) + 2. Anthidium man icatum (LI NNAEUS, 1758)* + + + 3. Anthocopa spinu/osa (KIRIlY, 1802)* + + 4. Chelostoma campa nularum (KI RBY, 1802)* + 5. Coelioxys afra L EPELETIER, 1841 + R, FP-DD 6. C. brevis EVERSMANN, 1852 P5 7. C. conoidea (IU.IGER, 1806) + 8. C. quadridentata (LINNAEUS, 1758) + 9. Heriades crenulatus NYI.ANDER, 1856* + 10. Hop litis adunca (PAN ZER, 1798) + + II. H. cla viventris (T HOMSON, 1872) + R 12. Megochi le circumcincta (KIRIlY, 1802) + P5 13. M. leachella CURTI S, 1828 + 14. M. maritima (KIRBY, 1802) + + + cd. na Sil : 66
66 Jan K. Kowalczyk i in. cd ze str. 65 I 2 3 4 5 6 15. M pi/idens ALFKEN, 1924 + R, FP-VU 16. Osmia aurulenta (PANZER, 1799)* + 17. O. coerulescens (LINNAEUS, 1758) 1'5 + 18. o. fulviventris (PANZER, 1758)* + + 19. o. leaiana (KIRBY, 1802)* + 20. o. muste/ina GERSTAECK ER, 1869* + R 21. Proanthidium oblongatum (ILUGER, 1806) + BR, FP-DD Apidae I. Anthophora bimeculata (PANZER, 1798)* +, OB +,L +, L 2. A. p/umipes (PALLAS, 1772)* +, OB CHR 3. Bomhus distinguendus (F. MORAWITZ, 1869) 1'5 CHR, R, FP-V U 4. B. hortorum (LINNAEUS, 1761)* +, OB +, OB CHR 5. B. hypnorum (LINNAEUS, 1758)* +, OB CH R 6. B. lapidarius (LINNAEUS, J758)* +, OB +, OB CHR 7. B. lucorum (LINNA EUS, 1761)* +, OB CHR 8. B. muscorum (LINNAEUS, 1758)* +, OB +, OB CHR 9. B. pascuonlm (SCOI'OU, 1763) +, OB +, OB, P4 +, OB CHR 10. B. pra sorum (LISNAEUS, 1761)* +, 0 13 G IR II. B. ruderarius (M CI.I.I'R, 1776) +, OB +, 0 8, 1'4 1'4 CHR 12. B. syl varum (LI:'INAElIS, 1761) +, 0 8 +, OB, 1'4 C Ił R 13. B. terres tris (LINNAEUS, J758)* +, OB CHR 14. Ceratino cya nea (KIRIIY, 1802)* + + + 15. Epcolus cruciger (PAN;'I'R, 1799) +, 1'5 16. E. variegatus (LINNAEUS, 1758) + 17. Melecta alb ifrons (FORSTER, 1771)* + 18. Nomada albog uttata HERRICII-SCIIAFEI'R, 1839* + + 19. N.j1a\'O PANZER, 1798* + 20. Niflavog uttata (KIR BY,. 1802)* + 21. N. fu cata PANZER, 1798* + + 22. Nifulvicornis FAIIR ICIUS, 1793* + 23. N. lathburiana (KIRIIY, 1802)* + + 24. N. rufipes FAIIR ICIUS, 1793 1'5 25. N. sig nato JURI NE, 1807* + 26. Psithyrus rupcstris (FABRICIUS, 1793)* +, 0 13 27. P. bohemicus (SUDI., J837)* + 28. Tetralania dentata (KLUG, J835)* +, 0 8 CHR 29. Thyreus histrion icus (ILUGER., 1806) 1'5 R, FP-D D
Żądłówki wybranych obszarów chronionych w PK Mi ędzy rzecza Warty i Widawki 67 Złotolitkowate Chrysididae na omawianym terenie reprezentowane są przez 15 gatunków. Nie potwierdzono wykazywanej tu wcze śniej złotolitki kopułkówki Chrysis ruddii. Pasożytuje ona głównie w gniazdach os samotnic (BANASZAK 1980), np. u kopułki Eum enes coarctatus, której występowan ia także nie potwierdzono w ostatnim okresie badań. Większość stwierdzonych tu zło to l i t e k pasożytuje u żądłówek gnie żd żących się w piasku, ścianach piaszczystych wyrobisk lub ma szeroki krąg żywicieli, jak np. złotolitka ogniczek Chrysis ignita. Liczba gatunków w badanych obiektach była zbliżona (8-10 taksonów). Smukwowate Scoliidae i podwijkowate Tiphiidae maj ą podobne preferencj e siedliskowe i biologię. Sam ice nie buduj ą gniazd, lecz wkopują s i ę w luźne, suche, piaszczyste gleby w poszuk iwaniu larw chrząszc zy z grupy wachlarzorogich Lamellicornia. Po odnale zieniu larwy, zdobycz jest pa ral iżow an a jad em, samica s k ład a na niej jajo i pozostawia w miejscu znalezienia (PUl AWSKI 1963). Smukwa białoplama Scolia quadripunctata występuje w regioni e łódzkim do ść licznie tylko w dolinach Warty i Pilicy. Natomiast podwijka pędraczarka Tiphia femorata i podwijka rudoroga T. ruficornis spotykane są w całym regionie. Do gatunków rozpowszechnionych należy także żronka rudostopka Smicromyrne rujipes z rodz iny żronkowatych Mutillidae. Bezskrzydłe samice tego gatunku, przypominające wyglądem i zachowaniem mrówki, można s po t k a ć w miejscach gniazdowania jej żywici el i, którymi są grzebacze z rodzaju otrętwi acz Oxybelus LATR. (PUlAWSKI 1963). Osowate Vespidae reprezentowane są przez 18 gatunków. W ś ród nich I I to osy samotnice Eu meninae, a p ozo s tał e to osy spo łeczne Vespinae. W śród os samotnic tylko bolica orzęsa Ptero cheilus phaleratus jest gatunkiem piaskolubnym. Po zo st ałe g n ieżd żą s i ę w gliniastych zboczach, gałązkach krzewów, w s p róc h n i ałym drewnie oraz lepią gniazda z gliny lub drobnych kamyków (PUlAWSKI 1967). Do rzadko spotykanych w regionie łód zkim należą: bolica bzowa Allodynerus delphinalis za k ład aj ąc a gniazda w gał ązk ach bzu czarnego Sambucus nigra lub je żyn Rubus sp., bolica stonk ówka Symmorphus murarius poluj ąca na larwy chrząszczy z rodziny stonkowatych Chrysome lidae i bolica ciemnogłówka Odynerus melan ocephalus polująca na larwy ryjkowcowatych Curculionidae. Ud z i ał os samotnic b ył podobny w rezerwacie i u żytku ekologicznym (6 gatunków) a ni ż szy w zespole przyrodniczo -krajobrazowym (2 gatunki). Z os społecznych na uwagę zasługują klecanki Polistes LATR., które buduj ą jednoplastrowe, nieosłon i ęte gniazda. Na omawianym terenie zo s ta ły one wykazane dopiero po 2000 roku. Ud ział os s p o łe c zn y c h był wyra źni e wyższy w rez. "Winnica" (7 gatunków). Grzebaczowate (Sph ecidae, Crabronidae ) reprezentowane są w zebranym materiale przez 47 gatunków, główni e gniazdujących w ziemi. W zespole przyrodniczo -krajobrazowym "Góry Wapienne" stwierdzono tylko 19 taksonów, natomiast w dwóch pozo s t ałych badanych obiektach wykazano 33 (" Winnica") i 30 ("Gó ra Charlawa" ) gatunków. Dwadz i e ś ci a gatunków grzebaczowatych wykazano w Parku
68 Jan K. Kowalczyk i in. po raz pierwszy. W śród 6 gatunków zakładaj ącyc h gniazda w drewn ie (12,7% zgrupowania grzebaczowatych), tylko zamorek długorogi Pemphredon montanus jest owadem rzadko spotykanym w regionie łódzkim. Wszystkie stwierdzone tu gatunki zagrożone buduj ą gniazda w ziemi, a niektóre to typowi psammofile, jak np.: wardzanka żądlica Bembix rostrata, ponowc zyk pluskwiakowiec Bemb ecinus tridens, dzierżeń paj ęczarek Mis cophus a/er, chwatosz piaskolubek Tachysphex psammobius i chwato sz pluskwiakowiec T. fulvitarsis. Do gatunków występujących na piaskach n ależą także wytrze szczka tarczówkowa As/a/a boops, wytrzeszczka piaskowa Dryudella stigma, zamorek piewikowiec Dinetus pictus, otrętwiacz żóh os zczęk i Oxyb e/us quattu ordecimnotatus i chwat osz srebrzys tobrody Tachysph ex helveticus (NOSKIEWICZ, PU Ł A W S K I 1960). Gatunków gn i azd ującyc h na ska ła c h nie stwierdzo no. P s zczo ły Apiformes reprezento wane są przez 124 gatunki. A ż 99 taksonów jest nowych dla Parku, w tym wszystkie gatun ki z rodzin : lepiarkowate Colletidae i pszczolinkowate Andrenidae oraz smuklikowate Halictidae z wyłączeniem Halictus sexci nctus (Tab. I). Na szersze omówienie zasłu guje I I gatunków nowych dla regionu łódzkiego: Lepiarka koniczynowa Colletes marginatus - "Góry Wapienne", 12.07.2005,2 <;2<;2, kwiaty goryszu Peucedanum sp. Samice budują gniazda w piaszczystej glebie. Żeruj ą na kwiatach ro ślin głównie z rodziny motylkowatych Faba ceae. Gatunek zachodniopalearktyczny, znany w kraju z 16 stanowisk (CELARY, DYLEWSKA 1988). Pszczolinka wa łecznica Andrena falsifica - "Winnica", 24.04.2008, 2 00 i 2 <;2~ ; 7.05.2008,2 <;2 <;2. Oblatuje 22 gatunki ro ślin, najliczniej p i ę ci ornik i Pot entilla sp. i przetacznik ożan kowy Veronica chamaedrys (Ruszxowsxi i in. 2004). Reprezentuje element eurokaukaski, znana w kraju z nielicznych stanowisk (DVLEWSKA 1987). Pszczolionka szara Andrena nycthemera - "Winnica", 24.04.2008, O. Zw iąza na z wierzbami Sa /ix sp., n ale ży do najwc ześni ej pojawiaj ąc ych si ę p s zc zół wczesnowi osenn ych (RUSZKOWSKI i in. 2004). Gatunek południowo- środkowo -europejski, zna ny w Polsce z nielicznych stanowisk (DVLEWSKA 1987). Smukl ik ci epłolubn y Ha/ictus simp/ex - "Gó ry Wapienne", 1.07.2005, <;2 ; 7.05.200 8, <;2. Samic e odwiedzają g łó wn ie ro śliny z rod ziny złożo nych Asteraceae, najczę ściej chabry Centaurea sp. (Rusz xowsxri in. 2007). Gatunek zachodniopalearktyc zny, związany z c iepłym i i suchymi siedliskami. W kraju znany z 10 stanowisk (PESENKO i in. 2000). Se/adonia gavarnic a - "Góry Wapienne", 1.07.2005, 2 0 0; 7.05.2008, <;2. P s z c z oł a polilektyczna, prawdopodobnie eusocjalna. Gatunek transpalearktyczny, zw iązan y ze strefą stepów. Znany w Polsce z jednego stanowiska i I. okazu (<;2) złow io nego w 1950 roku w Ż ęd owicach k oło Strzelec Opolskich (PESENKO i in. 2000). Smuklik borealny Lasioglo ssum sex notatulum - " Winnica", 7.08.2007, O. Prowadzi samotny tryb ży ci a, ma jedno pokolenie w roku. Oblatuje główn ie roś l iny z rodziny k rzyżowych Brassicaceae, szczególnie ch ętni e kwiaty Brassica sp.
Żądlówki wybran ych obszarów chronionych w PK Międzyrzec za Warty i Widawki 69 (RUSZKOWSKI i in. 2007). Reprezentuje element eurosyberyjski, związany jest ze strefą borealną. W kraju znany z 2. stanowisk z początku XX w.: Małuszowa koło Legnicy i Wrocławia -Psie Pole (PESENKO i in. 2000). Smuklik grubopunktowy Evylaeus linearis - "Góra Charlawa", 2.08.2007, o;"góry Wapienne", 7.05.2008, ~. Gatunek prymitywnie euso cjalny, związany głównie z Asteraeeae (RUSZKOWSKI i in. 2007). Notowany częściej w południowej części kraju (PESENKOi in. 2000). Smuklik lucerniak Evylaeus malaehurus - " Winn ica", 12.07.2005, ~. Gatunek prymitywnie eusocjalny, sucholubny, preferuje otwarte siedliska, stepy i pustynie. Pokarmowo zw i ązany głównie z Asteraeeae, ale wiernie i licznie oblatuje lucernę Medieago sp. (RUSZKOWSKI i in. 2007). Stwierdzany czę ściej w połudn iowej i środkowej czę ś ci kraju (PESENKO i in. 2000). Smuklik wierzbowo -mniszkowy Evylaeus parvulus - "Winnica", 24.04.2008, ~ ;,.Góry Wapienne ", 24.04.2008, 2 ~ ~. Pszczoła prowadząca samotniczy tryb ży c i a, związana pokarmowo głównie z Asteraeeae (RUSZKOWSKI i in. 2007). Gatunek zachodniopalearktyczny, częsty w południowej i zachodniej części kraju (PESENKO i in. 2000). Wigorczyk lucernowiec Rhophitoides eanus - "Winnica", 12.07.2005, ~. Związany pokarmowo głównie z rodziną Fabaeeae, a szczególnie z lucerną, której jest znanym zapylaczem (RUSZKOWSKI i in. 2007). Gatunek euroazjatycki, zamie szkuje stepy. W Polsce spotykany w c i e płyc h siedliskach, c z ę ś ciej w południow ej i ś rod ko wej części kraju (PESENKO i in. 2000). Spheeodes rufiventris - "Góra Charlawa", 18.07.200 7, ~. P as ożytuj e w gniazdach smuklików, głów n i e u Halietus maculatus (CELARY 1991). Gatun ek znany w kraju z nielicznych stanowisk. Wśród pszczól wykazanych po raz pierw szy w regionie łód zkim, aż 8 gatunk ów należy do rodziny Halictidae. W rez. "Winnica" i użytku ekologicznym "Góra Charlawa" wykazano zb liżo n e liczby gatunków Apiformes (63 i 65), natomiast w zespole przyrodni czo-krajobrazowym "Góry Wapienne" liczba gatunków pszczół b yła niższa (54). N a l eży podkre śli ć, ż e liczba gatunków p szczół znanych obecnie z regionu ł ód zki ego wzro sła do 286, co stanowi 60,3% krajow ej fauny Apifo rmes. PODSUMOWANIE I WNIOSKI W zebranym materiale wykazano 32 gatunki zagrożo n e wyginięciem w Polsce. S tan ow i ą one 15% całego zgrupowania żądłówek badanych obiektów chroni onych. Spo śród nich klecanka rdzaworożna Polistes dominulus i chwatosz pluskwi akow iec Tachysphe.x fulvitar sis zost ały umieszczone w.polskiej czerw onej ks iędz e zw i e rz ąt" (GLOWAC IŃSKI, NOWACKI 2004). Klecanka rd zaw orożna nie jest obecni e rzadka
70 Jan K. Kowalczyk i in. w regionie łódzk im, natomiast chwatosz pluskwiakowiec znany jest w środkowej Polsce tylko z Ło dzi (KOWALCZYK, NADOLSKI 2007) i Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich (KOWALCZYK, KURZAc 2007). Liczba gatunków zagrożonych w badanych obszarach wynosi: "Winnica" - 15 (12,3% stwierdzonych tu żądłówek), "Góry Wapienne" - 13 (14,8%), "Góra Charlawa" - 16 (13,2%). Na badanych stanowiskach potwierdzono występowanie, wykazywanych tu w latach 70. XX w. (KOWALCZYK, SZCZEPKO 2008), czterech gat unków zagrożonych: powabnicy ślązaczki Hedychridium integrum, Bembix rostrata, Bembecinus tridens i Miscophus afer. Natomiast stwierdzona tu powabnica krasnogrzbieta Holopyga chrysonota, znana była dotychczas w Parku tylko z Szynkielowa (KOWALCZYK 1988). Podczas ostatnich badań nie u dało się potwierdzić dwóch zagrożonych, cennych faunis tycznie gatunków: trzmiela ozdobnego Bombus distinguendus, obserwowanego w 1992 r. w rez. "Winnica" oraz zwężnicy większej Thyreus histrionicus, wykazanej w 1973 r. na obszarze obecnego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Góry Wapienne" (BANASZAK, KOWALCZYK 2007). Wśród gatu nków zagrożonych, nowych dla Parku, na uwagę zasługuje nastecznik Cryptocheilus fabricii i pszczolinka wiosenna Andrena synadelpha. Nasteczni k znany był dotychczas w regionie łódzkim tylko z Baryczy nad Grabią (dane z okresu II wojny światowej)- WI ŚNIOWSKI, KOWALCZYK ( 1998), a pszczolinka z Łodzi i Smardzewa (BANASZAK, KOWALCZYK 2007). W Polsce podano ją jeszcze tylko z okolic Opola (DYLE\\'SKA 1987). Tak że wrzałka powoj owa Sys tropha curvicornis znana by ła do niedawna w reg ionie ł ó d zk im jedynie z Baryczy nad Grabi ą i z Justynowa (BANASZAK, KOWALCZYK 2007). Pozostałe zagrożone, rzadkie i chronione żąd łówk i wymienione w prac y, stwierdzone zost ały w regionie łódzkim na wi ęks zej liczbie stanowisk. Biorąc pod uwagę dużą łiczb ę wyk azanych gatunków ora z wysoki udział taksonów zagrożonych, rzadkich i chronionych w zebranym materiale, wszys tkie trzy badane obszary chronione należy u znać za bard zo wa żne ostoje żąd łówe k w Parku Krajobrazowym Międzyrzecza Warty i Widawki. PODZIĘKOWA NIA Autorzy dziękują serdecznie Panu Prof. Waldemarowi Celaremu i Panu Prof. Tadeuszowi Pawlikowskiemu za oznaczenie p s zc zół. Recenzentom dzi ękujem y za cenne uwagi. PIŚMI ENN I CTWO BANASZAKJ. 1980. Złot olitki Chrysididae. Katalog Fauny Polski, 26, 3. PWN, Warszaw a. BANAszAK1., KOWAl.cZYK1.K. 2007. Notes on bees (Hymenoptera : Apoidea: Apiformesy of central Poland. Fragm. faun. 50: ł - 18. BOGDANOWICZW., CHUDZICKA E., Pu.mux 1., SK IR I ~ S KA E. (red.). 2004. Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa.
Sphecidae. Żądłówki wybranych obszarów chronionych w PK Międzyrzecza Warty i Widawki 71 CABAŁA S., ZYGMUNT l. 2001. Charakterystyka wyodrębnionychuroczysk. Murawy kserotermiczne i zarośla tarninowe. [W:] Przyroda Międzyrzecza Warty i Widawki, S. CABALA, S. WIM, Z. WILCZEK, l. ZYGMUNT. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego,Katowice, 238-239. CELARY W. 1991. Review of the cuckoo bees of the genus Sphecodes LATREILLE (Hymenoptera, Apoidea, Halictidae) in Poland. Pol. Pismo ent. 61(I): 1-20. CELARY w., DYLEWSKA M. 1988. Colletidae (Hymenoptera, Apoidea) Polski. Pol. Pismo ent. 58(2): 359-382. DYLEWSKA M. 1987. Rodzaj Andrena FABRICIUS iandrenidae, Apoidea) w Polsce. Pol. Pismo ent. 57(3): 495-518. GI.OWACINSKI Z., NOWACKI l. (red.). 2004. Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Inst. Ochr. Przyr, PAN, Kraków. KOWALCZYK l.k. 1988. Nowe stanowiska w Polsce interesującychgatunków żądłówekhymenoptera, Aculeata. Przegl. zool. 32(2): 221-223. KOWALCZYK J.K. 1995. Nowe oraz interesujące gatunki Chrysididae (Hymenoptera) w środkowej Polsce. Wiad. entomol. 14(3):159-164. KOWALCZYK J.K. 1996. Nowe stanowiska interesujących gatunków Eumenidae (Hymenoptera, Vespoidea) w środkowej Polsce. Wiad. entomol. 15(1) : 37-42. KOWALCZYK J.K., KURZAC T. 2007. Stan poznania wybranych rodzin żądłówek (Hymenoptera, Aculeala) Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Parki nar. Rez. Przyr. 26(2): 59-74. KOWALCZYK J.K., NADOLSKI J. 2006. Wstępne wyniki badań owadów w trzech wybranych obiektach chronionych Parku Krajobrazowego Międzyrzecza Warty i Widawki. Przyroda Polski Środkowej 8: 44-48. KOWALCZYK l.k., NADOLSKI J. 2007. Żądłówki (HymenopIera, Aculeata) terenów kolejowych w Łodzi. Wiad. cntomol, 26(4): 279 288. KOWALCZYK J.K., SZCZEPKO K. 2008. Contribution to the knowledge of Aculeata (Hvm enopterai of łódzkie voivodcship. Acta Univ. Lodz., Folia Biol. et Occol. 4: 147-166. LISEK S. 2005. Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki. Wyd. Dyrekcja Sieradzkich Parków Krajobrazowych, Sieradz. Noskn.wrcz 1., PUI.AWSKI W. 1960. Błonkówki - Hymenoptera, Grzebaczowate > Klucze do oznaczania owadów Polski, 24, 67. PWN, Warszawa. OLACZEK R. 1968. Roślinność kserotcnniczna okolic Działoszyna i doliny środkowej Warty. Cz. I. Zesz. Nauk. UL, ser. li, 28 : 83. 102. PESENKO Yu.A., BANAszAK 1., RADCIIE1\KO Y.G., C!ERZNIAK T. 2000. Bces of the family Halictidae (excluding Sphecodes) of Poland: taxonomy, ecology, bionornics. Wyd. Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy, Bydgoszcz. PULAWSKI W. 1963. Błonkówki Hymenoptera, Sapygidae, Scoliidae, Tiphiidae, Methocidae, Myrmosidae, Mutillidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 24: 57-62. PULAWSKI W. 1967. Błonkówki - Hymenoptera, Osowate - Vespidae, Masaridae. Klucze do oznaczania owadów Polski 24: 64-65. RĄKOWSKI G. (red.), SMOGORZEWSKA M., JANCZEWSKA A., WÓ.ICIK J., WALCZK M., PISARSKI Z. 2002. Parki krajobrazowe w Polsce. Dział Wydawnictw Instytutu Ochrony Środowiska, Warszawa. RUSZKOWSKA J., LISEK S. 2005. Ście żka przyrodniczo-dydaktyczna w Parku Krajobrazowym Międzyrzecza Warty i Widawki. Rezerwat Winnica.- Starorzecze w Sięmiechowie. Wyd. Dyrekcja Sieradzkich Parków Krajobrazowych, Sieradz. RUSZKOWSKI A., BII.INSKI M., GOSEK J., KACZMARSKA K. 2007. Znaczenie gospodarcze i baza pokarmowa pszczół samotnic z rodziny smuklikowatych (Hymenoptera: Apiformes. Halictidae). Zesz. Nauk. 1SiK, Puławy.
72 Jan K. Kowalczyk i in. RUSZKOWSKI A., GOSEK J., BllI Ń SKI M., KACZMARSKA K. 2004. Znaczenie gospodarcze i baza pokarmowa pszczół samotnic z rodzin y pszczolinkowatych Andrenidae iapiformes, Aculeata, Hym enoptera). Zesz. Nauk. łsik, Puławy. RUSZKOWSKI A., RUSZKOWSKI J. 1998. Słownik polskich nazw owadów. Cz. I. ISiK, Oddz. Pszczeln ictwa, Puławy. WI ŚNIOWSKI B., KOWALCZYK J.K. 1998. Materi ały do poznania nastecznikowatych Polski (Hym enoptera: Aculea/a : Pompilidae). Prądnik. Prace Muz. Szafera 11-12: 251-260. WI Ś NIOW SKI B., KUWALCZYK J.K. 2002. Mat eri ały do poznania nastecznikowatych Polski (Hym enoptera: Aculeata : Pompilidae). Cz. II. Rodzaje: Priocnemis, Arachnospila, Evagetes z kolekcj i Jana K. Kowalczyka. Park i nar. Rez. Przyr. 2 1(1): 39-49. SUMMARY In years 2001-2008 in the Międ zyrzec ze Warty and Widawk i Landscape Park entomolog ical studies had been earried on in three prote cted areas: the "Winnica" reserve, the "Góry Wapienne" Nature and Landseape Complex and the ecological site of "Góra Charlawa". 2 14 spccies ofaculeata were found, among which 145 taxon s were new in the Park. Considering previous data from references, there are currently 232 specics ofaculeata in the Park area (22.1% of Polish faun a of this group of insects). The numbers of spec ies found in the studied areas area as follow s: "Winnica" - 122, "Góry Wapienne" - 88 and "Góra Charlawa" - 121. Eleven species ofapiformes are new in the Łódź region. These are: Colle/es marg inatus, Andrena Jalsijica, A. nycth emera, Halictus simplex, Se/adonia gavarnica, Lasiog/ossum sexnotatu/um, Evy/aeus linearis, E. malachurus, E. parvulus, Rhophitoides canus and Sphercdes rufiventris. In the gathered materi al 32 endangered species ( 15% of a ll taxons), :2ó species that are rare or very rare in Poland and 13 prote cted species have bccn fcund. The shares of cndangcred spccics in thc clusters of Aculeata present in studied protect ed areas arnount to: " Winnica" - 12.3% ( 15 species), "Góry Wapienn e" - 14.8% ( 13), "Gó ra Charlawa" - 13.2% ( 16). The authors believe that all thrcc studicd protected areas should be recognized as valuable mainstays of Aculeata in M iędzyrzecze Warty and Widawki Landscapc Park. Nades/ano do redakcji: marzec 200 9 I: Wpłyn ęło ponownie po poprawkach : kwiecień 2009 I: Przyjęto do druku : kw iecień 2009 r.