OPINIA PRAWNA Warszawa, dnia 23 czerwca 2015r. I. Zleceniodawca opinii Opinia prawna została sporządzona na zlecenie Krajowego Związku Zawodowego Geologów Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego, z siedzibą w Warszawie ul. Rakowicka 4 wpisanego do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000382994 zwanym dalej Zleceniodawcą. II. Przedmiot opinii Przedmiotem niniejszej opinii prawnej jest ocena zasadności przeprowadzenia przez Zleceniodawcę ankiety z dnia 15 czerwca 2015 r. w świetle przepisów obowiązującego prawa, mającej na celu ocenę przez pracowników Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego warunków pracy oraz kwestii organizacyjnych. III. Dokumenty przedłożone przez Zleceniodawcę: Zleceniodawca przedłożył następujące dokumenty do sporządzenia opinii: 1. ankieta z dnia 15 czerwca 2015 r. 2. pismo Dyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego z dnia 15 czerwca 2015 r. IV. Podstawa prawna sporządzenia opinii Niniejszą opinia prawna została sporządzona na podstawie następujących aktów prawnych: 1. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Instytutach Badawczych (Dz.U. 2010 nr 96 poz. 618) 2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r. Nr 21 poz. 94) 3. Ustawa o związkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 167) 4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny. KANCELARIA RADCY PRAWNEGO Anny Palechowskiej - Matysiak 03-936 Warszawa, ul. Zwycięzców 11 lok. 8 tel. 509 868 190 www.prskancelaria.pl
5. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jednolity: Dz. U. 2014 r. poz. 1182) V. Stan faktyczny Działające w Instytucie związki zawodowe, w odpowiedzi na, kierowane do nich przez pracowników Instytutu zapytania przeprowadziły ankietę z dnia 15 czerwca 2015 r. mającą na celu zebranie opinii od pracowników na temat bieżących problemów Instytutu oraz jego funkcjonowania. W ankiecie znalazło się 7 pytań dotyczących jakości pracy w instytucie obecnie oraz w porównaniu z latami poprzednimi, oceny dokonanej ostatnio zmiany w postaci reorganizacji oddziałów terenowych Instytutu, kwestii zasadności istnienia w Instytucie stanowisk dyrektorskich oraz sekretarza naukowego, oceny czy wg. pracowników pracodawca powinien przestrzegać wewnętrznych obowiązujących aktów prawnych Instytutu oraz doprowadzić stan obecny Instytutu do zgodności z nimi, oceny który z kandydatów na dyrektora w ocenie pracowników pełniłby tą funkcję najlepiej, jak również oceny czy potrzebne są związki zawodowe. W odniesieniu do opisanej powyżej ankiety Kierownik Instytutu skierował do Przewodniczącego Zakładowych Organizacji Związkowych pismo z dnia 15 czerwca 2015 r. nr N-366/2015. Wskazał, iż treść pytań w przedmiotowej ankiecie wykracza poza ustawowy zakres działania zakładowych organizacji związkowych. Powołał się tu na brzmienie art. 23,26, 27 i 28 ustawy o związkach zawodowych. Kierownik zwrócił w szczególności uwagę na pytania 3 i 5 dotyczące kwestii organizacyjnych Instytutu, pytanie nr 4 dotyczące kandydatów na funkcję dyrektora Instytutu oraz pytanie nr 6 czy wg. pracowników pracodawca powinien przestrzegać wewnętrznych obowiązujących aktów prawnych Instytutu oraz doprowadzić stan obecny Instytutu do zgodności z nimi. Zleceniodawca zwrócił się z prośbą o opinię prawną w zakresie zasadności i dopuszczalności przeprowadzenia przez związki zawodowe wśród pracowników przedmiotowej ankiety. VI. Podstawa prawna opinii i wnioski Analizując powyższe zagadnienie należy przede wszystkim wskazać na szerokie uprawnienia i obowiązki związków zawodowych wynikające właśnie z ustawy o związkach zawodowych. Zgodnie z art. 4 ustawy o związkach zawodowych, reprezentują one pracowników, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych. Artykuł ten upoważnia związki zawodowe do występowania i 2
podejmowania działań w interesie pracowników. Zakres spraw, do których reprezentowania i obrony upoważniono związki zawodowe, określony został tu ogólnie i bardzo szeroko. Dalej zgodnie z art. 6 związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku. Przepis ten przyznaje związkom zawodowym uprawnienie do uczestniczenia w szeroko rozumianych działaniach podejmowanych również przez pracodawców, które mają na celu podejmowanie działań korzystnych dla pracowników. Działania związków zawodowych korespondujące z tym przepisem mogą mieć na celu poznanie opinii pracowników przed podjęciem stosownych kroków prawnych. Zgodnie z art. 23 ustawy o związkach zawodowych, sprawują one kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z art. 26 ustaw o związkach zawodowych do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności: 1) zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy; 2) zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników; 3) sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; 4) kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy; 5) zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów. Wskazać należy, iż art. 26 ustawy określa zakres spraw, którymi powinna zajmować się zakładowa organizacja związkowa. Zgodnie z komentarzem do ustawy o związkach zawodowych Zbigniewa Salwy jest to wyliczenie przykładowe, nie ograniczające swobody podejmowania przez zakładową organizację związkową również innych spraw dotyczących interesów zawodowych i socjalnych członków związku lub ogółu pracowników objętych jego działalnością. Jest to jednocześnie wyliczenie ogólne, wskazujące na kierunki tej działalności. Podnieść należy, iż powyższe przepisy zawarte w ustawie o związkach zawodowych wskazują na uprawnienia związków zawodowych w zakresie kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, indywidualnych i zbiorowych interesów pracowników oraz 3
podejmowania działań mających na celu doprowadzenie do zmian korzystnych dla pracowników zarówno w przepisach powszechnie obowiązującego prawa, jak również aktów wewnętrznych obowiązujących u danego pracodawcy dotyczących interesów pracowników. Przeprowadzona przez związki zawodowe ankieta niewątpliwie ma na celu zapoznanie się przez związki zawodowe z opinią pracowników Instytutu na tematy podniesione w ankiecie i może być podstawą zarówno do podjęcia przez związki zawodowe w późniejszym czasie działań mających na celu dokonanie zmian w przepisach kształtujących prawa i obowiązki pracowników Instytutu. Jednak nawet biorąc pod uwagę powyższe uprawnienia związków zawodowych wskazać trzeba, iż pytania zawarte w ankiecie z dnia 15 czerwca 2015 r. odnoszą się do ogólnych kwestii działalności Instytutu, nie mają również na celu narzucania przez związki zawodowe Kierownikowi lub Dyrektorowi Instytutu woli związków zawodowych lub pracowników, a jedynie mają na celu zebranie informacji wskazujących co pracownicy Instytutu sądzą o kwestiach będących przedmiotem pytań zawartych w ankiecie, a tym samym kwestiach bezpośrednio odnoszących się do niech jako do pracowników, mających również wpływ na ukształtowanie praw i obowiązków pracowniczych. Niewątpliwie w tym zakresie związki zawodowe są uprawnione do zapoznania się z opinią pracowników, których interesy reprezentują. Tym samym nie można powiedzieć, aby zadane w ankiecie pytania miały na celu podważanie przepisów ustawowych lub wewnętrznych aktów prawnych obowiązujących w Instytucie lub miały cechy świadczące o nacisku na kierownictwo Instytutu. Zgodnie z twierdzeniami Kierownika zawartymi w pkt. 1 pisma z dnia 15 czerwca 2015 r., iż kwestie zawarte w pytaniach 3 i 5 ankiety dotyczą organizacji Instytutu i są uregulowane w Regulaminie organizacyjnym, którego zmiana będzie przedkładana do opinii zakładowych organizacji związkowych i wtedy będzie czas na wyrażanie stanowiska przez działające w Instytucie związki zawodowe, można wskazać, iż nie ma przepisów zawierających zakaz wyrażania pracownikom zdania na ten temat w dowolnym czasie, zaś informacje zebrane od pracowników przez związki zawodowe mogą zostać wykorzystane w terminie późniejszym jeśli zajdzie taka potrzeba. W tym miejscu podnieść należy, iż wprost przeciwnie zakaz taki byłby naruszeniem konstytucyjnego prawa do wolności wypowiedzi. Tym samym związki zawodowe mogą zadawać pytania, a pracownicy mogą wypowiadać się na dowolny temat, w tym odnośnie ich opinii, oceny czy odczuć w zakresie zasadności istnienia w Instytucie 4
konkretnych funkcji, jeśli nie narusza to praw osób trzecich. Oczywistym przy tym jest, iż tak jak podniesiono to w piśmie Kierownika Instytutu, funkcja Dyrektora Instytutu wynika wprost z ustawy o instytutach badawczych i do jej likwidacji niezbędna byłaby zmiana ustawy, niemniej jednak nie istnieje przepis ustawowy który zabraniałby wypowiedzenia się pracownikom w zakresie ich oceny odnośnie zasadności istnienia takiej funkcji. To samo dotyczy decyzji w zakresie reorganizacji oddziałów regionalnych Instytutu. Nie leży ona w gestii związków zawodowych, niemniej jednak pracownicy Instytutu mają prawo wypowiedzenia się co do ich opinii w tym zakresie gdyż jest to kwestia bezpośrednio ich dotycząca, co umożliwiła im ankieta przygotowana przez związki zawodowe. Zaś związki zawodowe działając w sposób niezależny i niezawisły mogą podjąć działania zmierzające do zajęcia względem pracodawcy stanowiska w zakresie interesów pracowników jeśli uznają takie działania za zasadne w świetle obowiązujących przepisów prawa. W odniesieniu do pkt.2 pisma Kierownika Instytutu z dnia 15 czerwca 2015 r. dotyczącego pytania odnoszącego się do wskazania przez pracowników najlepszego ich zdaniem kandydata na Dyrektora Instytutu, trzeba wskazać, iż związki zawodowe umożliwiły pracownikom anonimowe wypowiedzenie się w zakresie ich oceny najlepszego kandydata. Koresponduje to z ustawowymi uprawnieniami związków zawodowych, które uczestniczą w tworzeniu korzystnych dla prawników warunków pracy, gdyż osoba która będzie pełniła funkcję Dyrektora niewątpliwie będzie miała wpływ na ukształtowanie warunków pracy w Instytucie. Niemniej jednak, wskazać należy, iż samo przeprowadzenie ankiety w tym względzie nie ma charakteru wywierania nacisku na pracodawcę pod względem wyboru konkretnego kandydata, a jedynie umożliwia wypowiedzenie się pracownikom odnośnie ich preferencji w tym zakresie. Niewątpliwie o wyborze na stanowisko Dyrektora Instytutu decyduje przecież szereg kryteriów zawartych w przepisach prawa, które dany kandydat musi spełniać. W odniesieniu do obawy o naruszenie dóbr osobistych kandydatów, wydaje się, iż nie zachodzi obawa, iż przeprowadzenie anonimowej ankiety i przedstawienie jej wyników mogłoby naruszyć dobra osobiste któregoś z kandydatów na Dyrektora Instytutu. W ankiecie pada jedynie pytanie o to kto spośród osób, które zgłosiły swoje kandydatury najlepiej pełniłby w ocenie pracowników funkcję Dyrektora. W świetle przepisów kodeksu cywilnego zgodnie z art. 23 dobra osobiste człowieka takie jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony 5
przewidzianej w innych przepisach. Nie wydaje się, aby któreś z powyższych dóbr osobistych kandydatów na dyrektora Instytutu mogło zostać naruszone poprzez uzyskanie od pracowników Instytutu opinii, który z kandydatów ich zdaniem pełniłby tą funkcję najlepiej. Kandydaci bowiem zgłaszając swoje kandydatury na stanowisko dyrektora wyrazili zgodę na poddanie się szeroko rozumianej ocenie i oczywistym jest, iż pracownicy niezależnie od działań komisji konkursowej mogą mieć w tym względzie ukształtowane zdanie. Poprzez podanie wyników ankiety, które wskazują na osobę kandydata w ocenie pracowników najbardziej odpowiedniego na stanowisko dyrektora, nie dochodzi również do naruszenia ustawy o ochronie danych osobowych, która bowiem nie będzie tu miała zastosowania. Ustawę zgodnie z art. 2 stosuje się bowiem jedynie do przetwarzania danych osobowych: 1) w kartotekach, skorowidzach, księgach, wykazach i w innych zbiorach ewidencyjnych; 2) w systemach informatycznych, także w przypadku przetwarzania danych poza zbiorem danych. W związku z powyższym nie wydaje się, aby na gruncie ankiety przeprowadzonej przez związki zawodowe mogło dojść do naruszenia dóbr osobistych kandydatów na dyrektora. radca prawny Anna Palechowska - Matysiak 6