Krajowa Reprezentacja Doktorantów

Transkrypt

1 Warszawa, 10 listopada 2014 r. Opinia Zespołu Prawnego Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji w przedmiocie ustalenia czy: 1. obowiązek realizacji praktyk doktoranckich, w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych w uczelni lub uczestniczenia w ich prowadzeniu nałożony na uczestników studiów doktoranckich ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym może być przedmiotem umowy zawieranej przez doktoranta z uczelnią? 2. postanowienie regulaminu studiów doktoranckich, zgodnie z którym doktorant zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego, prowadzący zajęcia dydaktyczne w uczelni jest zwolniony z odbywania praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych odnosi się także do doktorantów, którzy prowadzą zajęcia dydaktyczne w uczelni na podstawie innego stosunku prawnego niż stosunek pracy, w szczególności umowy zlecenia? 3. jeżeli umowa zlecenia zawarta przez doktoranta z uczelnią, której przedmiotem jest prowadzenie zajęć dydaktycznych (w tym obowiązkowych praktyk doktoranckich) nie odnosi się do kwestii uregulowanych w regulaminie studiów doktoranckich można uznać, że regulamin ten znajdzie zastosowanie w zakresie w jakim umowa zlecenia odnosi się do obowiązków wynikających z posiadania przez stronę umowy statusu doktoranta (mimo, że sama umowa nie powtarza postanowień regulaminu)? W dniu 3 listopada br. zwrócono się do Rzecznika Praw Doktoranta z prośbą o udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania. Stan faktyczny: Doktoranci Uczelni X, zgodnie z Regulaminem Studiów Doktoranckich Uczelni X są obowiązani do zrealizowania praktyk doktoranckich w wymiarze 60h rocznie. Regulamin przewiduje, że w przypadku gdy doktorant jest zatrudniony na Uczelni w charakterze nauczyciela akademickiego i prowadzi zajęcia dydaktyczne w Uczelni jest on zwolniony z odbywania praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych. Dodatkowo, doktoranci którzy są zatrudnieni poza Uczelnią są zobowiązani do dostarczenia kierownikowi studiów zaświadczenia ze swojej uczelni o zatrudnieniu w charakterze nauczyciela akademickiego i wymiarze prowadzonych zajęć dydaktycznych.

2 Doktoranci Uczelni mają też możliwość zawarcia z Uczelnią umowy zlecenia, której przedmiotem jest prowadzenie zajęć dydaktycznych. Umowy zlecenia (przygotowywane przez Uczelnię) do liczby godzin zajęć dydaktycznych powierzonych doktorantowi-zleceniobiorcy, wliczają także 60h obowiązkowych praktyk doktoranckich wynikających z Regulaminu Studiów Doktoranckich, nie przewidując jednak za te praktyki wynagrodzenia. Opinia: Udzielając odpowiedzi na zadane pytania należy wskazać, że podstawą udzielenia odpowiedzi będą: - Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. 2005, nr 164 poz ze zm.), dalej: Ustawa; - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1974,24 poz. 141 ze zm.), dalej: Kodeks Pracy; - Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i jednostkach naukowych (Dz. U. 2011, nr 196, poz. 1169), dalej: Rozporządzenie. Ad. 1 Bez wątpienia obowiązek realizacji przez uczestnika studiów doktoranckich praktyk doktoranckich (praktyk zawodowych) w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub uczestniczenia w ich prowadzeniu jest nałożony na doktoranta Ustawą i przewidziany w treści art. 197 ust. 3 tej Ustawy. Obowiązek ten jest następnie uszczegółowiony w 6 Rozporządzenia, który przewiduje maksymalny i minimalny wymiar praktyk doktoranckich (10-90h) oraz możliwość zwolnienia doktoranta z obowiązku ich odbywania, w sytuacji gdy doktorant jest zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego i prowadzi zajęcia dydaktyczne lub tylko w nich uczestniczy. Status doktoranta, jego prawa i obowiązki są określone w przepisach bezwzględnie obowiązujących o randze ustawy i to te przepisy są źródłem tych praw i obowiązków. Nie oznacza to jednak, że obowiązki takie nie mogą być powtórzone czy doprecyzowane (w granicach przewidzianych prawem) w regulaminie studiów doktoranckich uczelni, na której prowadzone są studia doktoranckie. Zgodnie z art ust. 6 Ustawy regulamin studiów doktoranckich określa organizację i tok studiów doktoranckich, a doktorant jest obowiązany postępować zgodnie z tym regulaminem (art. 197 ust. 1 zd. 1). Fakt, że regulamin powtarza obowiązki i uprawnienia przewidziane w Ustawie (co jest częstą praktyką, uzasadnianą chęcią klarownego i spójnego uregulowania statusu doktoranta w uczelni) nie oznacza jednak, że źródłem tych praw i obowiązków jest regulamin. Każdorazowo w przypadku takiego powtórzenia ich źródłem będzie Ustawa.

3 Włączenie do postanowień umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia) obowiązków, których źródłem jest Ustawa nie powoduje, że doktorant jest zwolniony z realizacji tego obowiązku na podstawie Ustawy. Ze względu na to, że zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu cywilnego strony umowy mogą dowolnie kształtować jej treść (w granicach przewidzianych prawem) należy stwierdzić, że dopuszczalne jest włączenie do treści takiej umowy postanowienia, w którym wskazuje się, że przedmiot umowy zlecenia obejmować będzie także czynności wykonywane w związku z posiadaniem przez jedną ze stron statusu doktoranta. Samo brzmienie zapisu ( ) w tym 60h praktyk doktoranckich wskazuje wprost, że chodzi o realizację obowiązku wynikającego z posiadania przez stronę takiej umowy statusu doktoranta. Można dążyć do dokładniejszego uregulowania tej kwestii poprzez dopisanie, np. ( ) w tym 60h praktyk doktoranckich realizowanych w związku z posiadaniem przez Zleceniobiorcę statusu doktoranta i wykonywanych w oparciu o ustawę prawo o szkolnictwie wyższym i regulamin studiów doktoranckich Uczelni, jednakże należy ocenić termin praktyki doktoranckie jako termin niebudzący większych wątpliwości co do jego zakresu regulacji i zastosowania. Ewentualne wątpliwości, które z przeprowadzonych zajęć należy uznać za wykonane w związku z realizacją ustawowego obowiązku realizacji praktyk doktoranckich, a które jako realizację umowy zlecenia należy uznać za niemające większego znaczenia praktycznego. Takie same wątpliwości mogłyby powstać w sytuacji, w której umowa zlecenia nie obejmowałaby swoim zakresem praktyk doktoranckich. Poza tym, to Uczelnia powierza doktorantowi prowadzenie zajęć w formie praktyk i to Uczelnia jako zleceniodawca musi wyznaczyć daną osobę do prowadzenia konkretnych zajęć przewidzianych umową zlecenia. Realizacja zarówno obowiązku praktyk, jak i obowiązków wynikających z umowy zlecenia wymaga aktywności Uczelni, która nie może wymagać realizacji tych obowiązków w sytuacji, gdy nie podjęła czynności dających realną możliwość ich wykonania (choćby udostępnienie sali, czy też przypisanie zajęć konkretnej osobie). Podsumowując, obowiązek wykonania praktyk doktoranckich wynika bezpośrednio z posiadania statusu doktoranta i wynikających z tego statusu obowiązków określonych w ustawie i regulaminie studiów, które wiążą tę osobę, niezależnie od pozostawania przez doktoranta stroną innego stosunku prawnego. Nie ma przeszkód by wolą stron zamieścić obowiązek realizacji praktyk doktoranckich w umowie cywilnoprawnej łączącej strony, co jednak nie będzie powodowało, że źródłem tego obowiązku stanie się nie Ustawa a zawarta umowa. ad. 2 Odpowiadając na drugie pytanie wskazać należy, że postanowienie regulaminu zgodnie z którym doktorant zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego, prowadzący zajęcia dydaktyczne w uczelni jest zwolniony z odbywania praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych jest powtórzeniem 6 ust. 2

4 Rozporządzenia (aktu o charakterze powszechnie obowiązującym), które jednakże jest powtórzeniem niepełnym. Bez wątpienia Rozporządzenie ma moc wyższą od regulaminu studiów doktoranckich, co oznacza, że regulamin nie może odmiennie regulować kwestii już bezspornie uregulowanych w Rozporządzeniu, w szczególności ograniczać uprawnień przyznanych na jego mocy doktorantom. Zgodnie z tym Rozporządzeniem zwolniony z odbywania praktyk w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych jest doktorant, który jest zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego i który prowadzi zajęcia dydaktyczne w uczelni lub uczestniczy w ich prowadzeniu (Rozporządzenie jest zatem korzystniejsze w kwestii zwolnienia dla doktoranta, bowiem już samo uczestniczenie w prowadzeniu zajęć dydaktycznych zwalnia doktoranta z obowiązku odbywania praktyk). Przechodząc do wyjaśnienia pojęcia zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego należy przeanalizować przepisy Działu III Ustawy. Art. 107 Ustawy wskazuje, ze pracownikami uczelni są nauczyciele akademiccy oraz inni pracownicy, niebędący nauczycielami akademickimi, dalej art. 108 wskazuje, ze nauczycielami akademickimi są: pracownicy naukowo-dydaktyczni; pracownicy dydaktyczni, pracownicy naukowi oraz dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej. Z powyższym przepisów wynika, że nauczycielem naukowym może być tylko pracownik. Pojęcie pracownika jest pojęciem typowym dla stosunku pracy, w którym występują dwie strony tego stosunku: pracownik i pracodawca. Zgodnie zaś z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. 1974,24 poz. 141 ze zm.) pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę (art. 2). Art. 118 ust. 1 Ustawy przewiduje, ze nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim następuje na podstawie mianowania albo umowy o pracę. W związku z powyższym mimo, że Rozporządzenie nie wskazuje wprost na obowiązek zatrudnienia nauczyciela akademickiego na podstawie umowy o pracę, przepis ten należy rozumieć wąsko i odnosić go tylko do osób zatrudnionych w charakterze nauczyciela akademickiego w oparciu o nawiązanie stosunku pracy. Taki wniosek wypływa wprost z analizy przepisów regulujących zatrudnianie przez Uczelnię osób w charakterze nauczyciela akademickiego. Zwolnienie od obowiązku odbywania praktyk przez doktoranta ma miejsce zatem wtedy, gdy doktorant jest zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego i dodatkowo, w związku z tym zatrudnieniem prowadzi zajęcia dydaktyczne w uczelni bądź uczestniczy w ich prowadzeniu. Przy czym, jak wynika z Ustawy, zatrudnienie w charakterze nauczyciela akademickiego następuje poprzez nawiązanie stosunku pracy. Powyższe należy odróżnić od samego prowadzenia przez doktoranta zajęć dydaktycznych. Nie jest to bowiem okoliczność wystarczająca do uzyskania zwolnienia od odbywania praktyk doktoranckich. Rozporządzenie w sposób bezsporny bowiem wskazuje na konieczność spełnienia dwóch warunków łącznie: - bycia zatrudnionym na stanowisku nauczyciela akademickiego

5 - prowadzenia lub uczestniczenia w prowadzeniu zajęć dydaktycznych. Odpowiadając zatem na zadane pytanie: Samo prowadzenie zajęć dydaktycznych bądź uczestniczenie w ich prowadzeniu, nawet w oparciu o umowę zlecenia czy inną umowę cywilnoprawną, nie zwalnia doktoranta od obowiązku realizacji praktyk doktoranckich. Zgodnie z obowiązującym przepisami zwolnieni z takiego obowiązku są tylko doktoranci, którzy nie dość że prowadzą (bądź uczestniczą w prowadzeniu) zajęcia dydaktyczne, to jednocześnie są zatrudnieni w charakterze nauczyciela akademickiego. Zatrudnienie w takim charakterze następuje zaś na podstawie nawiązania stosunku pracy. Zatrudnienie doktoranta w charakterze nauczyciela akademickiego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie może nastąpić na podstawie innej umowy cywilnoprawnej. ad. 3 Jak wskazano już w odpowiedzi na pytanie 1 osoba będąca uczestnikiem studiów doktoranckich jest obowiązana postępować zgodnie z bezwzględnie, powszechnie obowiązującymi przepisami (Ustawy, Rozporządzeń) oraz zgodnie z postanowieniami regulaminu studiów doktoranckich uczelni prowadzącej studia doktoranckie. Bezspornie doktorant ma również prawo do skorzystania z uprawnień przyznanych mu czy to w samej ustawie, czy też w regulaminie studiów. Niezależnie zatem od tego czy doktorant jest podmiotem innych stosunków prawnych (np. stroną umowy zlecenia), posiadanie przez niego statusu doktorant nakłada na niego obowiązki i przyznaje mu uprawnienia, które nie doznają uszczerbku w związku z zawieranymi przez niego umowami. Należy jednak wskazać, że ten konkretny regulamin nie wskazuje, że doktorant, który jest zatrudniony w charakterze nauczyciela akademickiego poza Uczelnią jest zwolniony z obowiązku odbywania praktyk doktoranckich. Przytoczony przepis regulaminu wskazuje jedynie, że doktorant jest zobowiązany do dostarczenia kierownikowi studiów zaświadczenia ze swojej uczelni o zatrudnieniu w charakterze nauczyciela akademickiego i wymiarze prowadzonych zajęć dydaktycznych, nie przesądzając czy powyższe jest równoznaczne z uzyskaniem zwolnienia z odbycia praktyk doktoranckich. Niemniej jednak stwierdzić należy, że obowiązek zrealizowania praktyk doktoranckich, wymiar tych praktyk czy uzyskanie zwolnienia z ich odbycia będą rozpatrywane w oparciu o przepisy Ustawy, wydanych na jej podstawie Rozporządzeń oraz wiążącego doktoranta Regulaminu studiów doktoranckich, a nie postanowień umowy cywilnoprawnej, która nie kreuje tego obowiązku, a jedynie stwierdza, że taki obowiązek istnieje. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, że umowa ta nie zawiera wszystkich postanowień regulaminu studiów doktoranckich wiążących doktoranta. Podsumowując powyższe i udzielając zarazem odpowiedzi na zadane pytania, należy stwierdzić, że:

6 - obowiązek wykonania praktyk doktoranckich wynika bezpośrednio z posiadania statusu doktoranta i wynikających z tego statusu obowiązków określonych w ustawie i regulaminie studiów, które wiążą tę osobę, niezależnie od pozostawania przez doktoranta stroną innego stosunku prawnego. Nie ma przeszkód by wolą stron zamieścić obowiązek realizacji praktyk doktoranckich w umowie cywilnoprawnej łączącej strony, co jednak nie będzie powodowało, że źródłem tego obowiązku stanie się nie Ustawa a zawarta umowa; - samo prowadzenie zajęć dydaktycznych bądź uczestniczenie w ich prowadzeniu, nawet w oparciu o umowę zlecenia czy inną umowę cywilnoprawną, nie zwalnia doktoranta od obowiązku realizacji praktyk doktoranckich. Zgodnie z obowiązującym przepisami zwolnieni z takiego obowiązku są tylko doktoranci, którzy nie dość że prowadzą (bądź uczestniczą w prowadzeniu) zajęcia dydaktyczne, to jednocześnie są zatrudnieni w charakterze nauczyciela akademickiego. Zatrudnienie w takim charakterze następuje zaś na podstawie nawiązania stosunku pracy; - obowiązek zrealizowania praktyk doktoranckich, wymiar tych praktyk czy uzyskanie zwolnienia z ich odbycia będą rozpatrywane w oparciu o przepisy Ustawy, wydanych na jej podstawie Rozporządzeń oraz wiążącego doktoranta Regulaminu studiów doktoranckich, a nie postanowień umowy cywilnoprawnej, która nie kreuje tego obowiązku, a jedynie stwierdza, że taki obowiązek istnieje. Nie ma przy tym znaczenia okoliczność, że umowa ta nie zawiera wszystkich postanowień regulaminu studiów doktoranckich wiążących doktoranta. Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta Krajowej Reprezentacji