Występowanie żołny Merops apiaster w centralnej części województwa małopolskiego w latach 2008-2012

NATURALIA 1: 87-95 (2012) 87 Występowanie żołny Merops apiaster w centralnej części województwa małopolskiego w latach 2008-2012 Occurrence of the European Bee-eater Merops apiaster in the central part of Małopolska Province (southern Poland) in 2008-2012 Łukasz Kajtoch, Szymon Mazgaj, Katarzyna Pasierb, Mirosław Kata Abstrakt: W centralnej części województwa małopolskiego w latach 2008-2012 stwierdzono gniazdowanie od 10 do 15 par żołny Merops apiaster na 10 stanowiskach w rejonie Koszyc, Rzezawy, Czchowa i Gdowa. Ptaki zakładały nory w wyrobiskach żwiru, piasku lub gliny, w naturalnych skarpach osuwisk i w korytach rzek. Preferowały podłoże gliniaste. 90% stanowisk zlokalizowanych było w sąsiedztwie dolin rzecznych, a wszystkie znajdowały się w obrębie lub w pobliżu suchych i nasłonecznionych terenów otwartych (najczęściej muraw kserotermicznych i napiaskowych). Głównymi zagrożeniami dla żołn były czynniki antropogeniczne związane z celowym niszczeniem skarp jak i zaniechaniem tradycyjnego gospodarowania (łąkarstwa, pasterstwa) w otoczeniu ich stanowisk lęgowych. Ochrona żołn w Małopolsce powinna koncentrować się na zachowywaniu siedlisk tych ptaków. Słowa kluczowe: żołna, Merops apiaster, ekspansja, Małopolska, ochrona Wstęp Żołna Merops apiaster na przełomie XX i XXI wieku była ptakiem skrajnie nielicznie lęgowym w południowo-wschodniej Polsce, a w innych częściach kraju gniazdowała sporadycznie (Tomiałojć & Stawarczyk 2003). Krajową liczebność na przełomie wieków oceniano na 50-80 par (Tucker & Heath 1994), 20-50 par (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) lub 20-25 par (Stachyra & Tchórzewski 1998). Najbardziej trwałe stanowiska zlokalizowane są na Ziemi Przemyskiej i Zamojszczyźnie, gdzie ptaki te gniazdują od kilkudziesięciu lat (Dyrcz 1967; Kurek 1994; Hordowski & Kunysz 1991; Profus et al. 1992; Kunysz & Hordowski 1998; Stachyra & Tchórzewski 1998; Tomiałojć & Stawarczyk 2003; Stachyra & Kurek 2002). Od lat 90. XX wieku obserwuje się stopniową ekspansję żołny w inne rejony kraju. Lęgi tego gatunku stwierdzano na Kielecczyźnie, Mazowszu, Podlasiu, Śląsku, Małopolsce i Wielkopolsce, a najdalej na północ na Kaszubach (Kurek 2001; Tomiałojć & Stawarczyk 2003; Stachy-

88 Kajtoch Ł. et al.: Występowanie żołny w centralnej części woj. małopolskiego ra & Kurek 2007). Większość z tych stanowisk zajmowana była jednak efemerycznie. W województwie małopolskim w latach 80. XX w. nie stwierdzono gniazdowania żołny (Profus 1992), a w latach 90. XX wieku jako lęgowa w liczbie 1-3 par podawana była jedynie z okolic Tarnowa (Martyka 2001). Celem niniejszej pracy było zebranie informacji o występowaniu żołny w centralnej części województwa małopolskiego. Teren badań Obszar, w którym poszukiwano żołn (2000 km 2 ) zawierał się między doliną Wisły na północy (na odcinku od Krakowa do okolic Koszyc), doliną Uszwicy (od ujścia do Brzeska) i doliną środkowego Dunajca (od okolic Zakliczyna po Tęgoborze) na wschodzie, doliną Łososiny na południu i linią łączącą Kasinę Wielką, Myślenice i Kraków na zachodzie (ryc. 1). Obejmował fragmenty Pogórzy: Wielickiego, Wiśnickiego i Rożnowskiego oraz Podgórza Bocheńskiego, południowy skraj Płaskowyżu Proszowickiego, część Niziny Nadwiślańskiej oraz północną część Beskidu Wyspowego (Kondracki 2000). W obszarze tym znajduje się kilkanaście dużych, średnich i małych dolin rzecznych z częściowo naturalnymi korytami (fragment doliny górnej Wisły, dorzecze środkowego Dunajca, dorzecze środkowej i dolnej Raby, Uszwica) oraz liczne wzgórza i pagórki w krajobrazie zdominowanym przez tereny rolnicze, z wyjątkiem rozległych kompleksów leśnych znajdujących się w Kotlinie Sandomierskiej (m.in. Puszcza Niepołomicka) oraz pofragmentowanych lasów na pogórzach. W terenie tym znajduje się wiele odkrywkowych kopalni piasku, żwiru i gliny, które obok naturalnych skarp nadrzecznych i osuwisk, są potencjalnymi miejscami gniazdowania żołn. Materiał i metody W opracowaniu wykorzystano materiały niepublikowane i publikacje na temat występowania żołn w omawianym obszarze pochodzące z lat 2008-2012. W okresie tym przeprowadzono szereg kontroli mających na celu weryfikację obecności gatunku. Do identyfikacji miejsc potencjalnego występowania żołn posłużono się ortofotomapami i mapami topograficznymi dostępnymi w serwisie Geoportal (http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/). Do kontroli wytypowano wszystkie dostępne kopalnie i wyrobiska piasku, żwiru i gliny, skarpy nadrzeczne i strome zbocza na terenach nieleśnych. Pominięto jedynie pas budowy autostrady A4, z uwagi na niedostępność tego terenu. Miejsca te sprawdzono co najmniej dwukrotnie w okresie badań, w większości w latach 2010-2012, w okresie od końca maja do początku sierpnia, przy czym najwięcej kontroli wykonano w drugiej i trzeciej dekadzie lipca, w czasie karmienia i wylotu młodych. Miejsca stwierdzeń zaznaczano na mapach topograficznych bądź zapisywano koordynaty za pomocą GPS. Na każdym stanowisku przeszukiwano wszystkie potencjalnie dogodne do gniazdowania miejsca (skarpy, obrywy, wyrobiska itp.) Nie zawsze było to jednak możliwe, np. w roku 2010 z powodu powodzi nie spenetrowano części stanowisk położonych w dolinach rzecznych. Liczbę par na stanowisku określano głównie na podstawie zajętych nor. Przyjęto, że nora była zajęta jeśli obserwowano ptaki: wlatujące, kopiące nory, karmiące pisklęta, jak również podloty, bądź nory ze śladami użytkowania koleiny, zadrapania na brzegach, kał, szczątki owadów itp. Na dwóch stanowiskach, na których nie udało się zlokalizować nor liczbę par oszacowano na podstawie liczby ptaków obserwowanych w dogodnych do lęgów siedlisku i okresie. Kontrole realizowano w jak

NATURALIA 1: 87-95 (2012) 89 najkrótszym czasie tak by zminimalizować niepokojenie ptaków. Ponadto, dla każdego stanowiska określono typ lokalizacji nory w trzech kategoriach: skarpa rzeczna, piaskownia/żwirownia/wyrobisko gliny, osuwisko oraz charakterystykę otoczenia stanowiska: obecność dolin rzecznych, łąk, pastwisk, muraw kserotermicznych bądź napiaskowych, zadrzewień, zabudowy itp. Wyniki W latach 2008-2012 w centralnej części województwa małopolskiego żołny stwierdzono na 10 stanowiskach w czterech scharakteryzowanych poniżej rejonach (ryc. 1). Większość z tych stanowisk zajmowana była efemerycznie przez 1-2 sezony, jedynie dwa sąsiadujące ze sobą stanowiska nad Wisłą zajmowane były prawdopodobnie stale. Liczbę żołn w centralnej części województwa małopolskiego w latach 2008-2012 oszacowano w przedziale między 10 a 15 par lęgowych. Ryc. 1. Obszar inwentaryzacji wraz z lokalizacją stanowisk żołny Merops apiaster w centralnej części województwa małopolskiego. Objaśnienia: czarna linia granica terenu badań, okręgi stanowiska lęgowe żołny (ich wielkość jest proporcjonalna do liczby par), R1-R4 rejony występowania. Fig. 1. Study area and the European Bee-eater Merops apiaster breeding sites in the central part of Małopolska Province. Explanations: black line borders of study area, circles Bee-eater breeding sites (size corresponds to the number of pairs), R1-R4 the areas of occurrence.

90 Kajtoch Ł. et al.: Występowanie żołny w centralnej części woj. małopolskiego Rejon 1 Płaskowyż Proszowicki / Nizina Nadwiślańska (R1) Stanowisko na skarpach nadwiślańskich w gminie Koszyce w Witowie i Morsku zajmowane było corocznie od co najmniej 2007 r. (Komisja Faunistyczna 2008), a w Jaksicach prawdopodobnie zajęte było jedynie w 2012 r. W różnych latach liczebność żołn w Witowie wahała się między 3 a 7 par, w Morsku 1 do 2 par, a w Jaksicach stwierdzono 1 parę. Nory zlokalizowane były w naturalnych skarpach osuwisk oraz w dawnych wyrobiskach piasku i gliny. W otoczeniu stanowisk znajdowały się głównie murawy kserotermiczne oraz wilgotne łąki i pastwiska w dolinie Wisły. Rejon 2 Podgórze Bocheńskie (R2) Stanowisko położone na piaszczystym wzgórzu w gminie Rzezawa między Buczkowem a Bratucicami, zajmowane w latach 2011-2012, a być może nawet w 2008 r. kiedy to w okolicy widziano ptaki. Na stanowisku tym gniazdowały co najmniej 2-3 pary, ale obserwacje z sierpnia 2012 r. (2, 5 i 18.08) stada maksymalnie 73 ptaków (w tym około 70% ptaków młodych) (K. Pasierb, Ł. Kajtoch) sugeruje, że w okolicy mogło gniazdować nawet do 10 par, których nor nie udało się zlokalizować w rozproszonych małych piaskowniach. Nie wykluczone jednak, że część z ptaków pochodziła z innych, dalszych legowisk. Znalezione 2-3 nory znajdowały się w niewielkich wyrobiskach piasku. W otoczeniu stanowiska znajdowały się głównie murawy napiaskowe oraz wilgotne łąki trzęślicowe. Rejon 3 Dolina Dunajca Pogórze Rożnowskie (R3) Ptaki wykryto na trzech stanowiskach w gminie Czchów. W 2008 roku gniazdowały tam 2 pary (po jednej w Filipowicach i w Jurkowie), w 2009 roku 1 para w Czchowie, a w 2010 r. 1 para w Jurkowie. Nory znajdowały się w skarpie koryta rzeki i raz w żwirowni. W otoczeniu stanowiska znajdowały się nadrzeczne murawy napiaskowe, pola uprawne i łozowiska nadrzeczne. Rejon 4 Dorzecze Raby Pogórza Wielickie i Wiśnickie (R4) Zlokalizowano trzy stanowiska położone w gminach Gdów (Winiary, dolina Raby na Pogórzu Wielickim), Raciechowice (Kawec, dolina Stradomki na Pogórzu Wiśnickim) i Łapanów (Boczów, dolina Tarnawki na Pogórzu Wiśnickim). W 2010 roku stwierdzono próbę lęgu w Winiarach oraz prawdopodobny lęg 3 par w Kawcu, a w 2011 roku widziano parę ptaków w Boczowie (Kajtoch Fot. 1. Nadrzeczne murawy w otoczeniu kolonii żołn - okolice Koszyc (fot. Ł. Kajtoch) Photo. 1. Riverside grasslands in the vicinity of the European Bee-eater s colony near Koszyce (photo by Ł. Kajtoch)

NATURALIA 1: 87-95 (2012) 91 Fot. 2. Skarpy z kolonią żołn - okolice Koszyc (fot. Ł. Kajtoch) Photo. 2. Slopes with the European Bee-eater s colony near Koszyce (photo by Ł. Kajtoch) Fot. 3. Nory żołn w skarpie w okolicach Koszyc (fot. Ł. Kajtoch) Photo. 3. Burrow nests in a slope near Koszyce (photo by Ł. Kajtoch) Fot. 4. Żołna w okolicach Koszyc (fot. A. Piestrzyńska-Kajtoch) Photo. 4. European Bee-eater in the vicinity of Koszyce (photo by A. Piestrzyńska-Kajtoch)

92 Kajtoch Ł. et al.: Występowanie żołny w centralnej części woj. małopolskiego 2012). Kopana nora w Winiarach znajdowała się w naturalnym osuwisku, została jednak porzucona z uwagi na obsuwającą się ziemię. Pozostałych nor (w Kawcu i Boczowie) nie udało się zlokalizować, a jedyne dogodne miejsca znajdowały się w skarpach nadrzecznych. W otoczeniu stanowisk znajdowały się głównie suche łąki i łozowiska nadrzeczne. Spośród stwierdzonych lokalizacji nor na wszystkich stanowiskach, 8 było wykopanych w wyrobiskach: piasku (3), żwiru (1) bądź gliny (4), 7 w osuwiskach naturalnych (głównie gliniastych), a 3 w piaszczystych bądź żwirowych skarpach w korytach rzek. Spośród 10 stanowisk żołn, 9 zlokalizowanych było w dolinach rzecznych lub ich bezpośrednim sąsiedztwie. Trzy stanowiska położone były w obrębie muraw kserotermicznych, dalsze trzy w sąsiedztwie suchych łąk, a cztery w obrębie lub sąsiedztwie muraw napiaskowych. W sąsiedztwie wszystkich stanowisk znajdowały się pojedyncze drzewa śródpolne, zadrzewienia lub niewielkie lasy zboczowe i nadrzeczne. Odległość skarp z norami od najbliższych zamieszkałych budynków wynosiła od 50 do 500 m (średnio 215 m). Ponadto w latach 2008-2012 dokonano kilku stwierdzeń ptaków przelotnych: 22.05.2008 r. widziano 7 i 15 przelatujących osobników w Jurkowie nad Dunajcem (S. Mazgaj), w sierpniu 2008 r. widziano kilkanaście osobników w Buczu na Podgórzu Bocheńskim (K. Pasierb), a 29.05.2010 r. stwierdzono kilka ptaków w Sułowie na Pogórzu Wielickim (Ł. Kajtoch). Dyskusja Centralną część województwa małopolskiego żołna zasiedliła z początkiem pierwszej dekady XXI wieku. Pierwsze stałe stanowiska lęgowe żołn zlokalizowane były w okolicach Koszyc nad Wisłą miejsca odległego jedynie o 30-40 km od stanowisk nad Nidą (R. Maniarski, inf. pisemna), stąd można przypuszczać, że stanowisko to powstało w wyniku ekspansji populacji świętokrzyskiej. Dalszym etapem tej ekspansji jest prawdopodobnie zasiedlenie Wyżyny Miechowskiej, gdzie w roku 2012 stwierdzono lęgową parę w okolicach Słomnik (P. Guzik, inf. pisemna). Natomiast efemeryczne stanowiska zlokalizowane w dolinach rzek podgórskich (Dunajca i dorzecza Raby) być może były zasiedlane okresowo przez ptaki pochodzące ze stanowisk zlokalizowanych w bardziej na wschód wysuniętych pogórzach okolic Przemyśla. Na Ziemi Przemyskiej na przełomie XX i XXI wieku liczebność tego gatunku uległa odbudowie do 24-25 par (Stachyra & Kurek 2007), w tym maksymalnie 21 par w 2008 r. w Przemyślu, gdzie jednak ponownie spadła do 2-4 par w latach 2010-2012 (Kurek 2012). Ponadto znajdowano nowe stanowiska tego gatunku wysunięte dalej na zachód w okolicach Dębicy (Tomiałojć & Stawarczyk 2003) i Tarnowa (Martyka 2001). Może to wskazywać na rozszerzanie się zasięgu podgórskich lęgowisk tego gatunku w kierunku zachodnim. Większość stanowisk w zachodniej części Podkarpacia oraz wschodniej i centralnej Małopolsce zajmowana była efemerycznie, więc nie wytworzyła się w tym rejonie stabilna populacja. Efemeryczne lęgi i silne fluktuacje liczebności żołny są zjawiskiem odnotowanym w różnych częściach kraju, także w najważniejszych lęgowiskach na Zamojszczyźnie (wahania liczebności od 1 do 21 par w latach 1984 2005) (Profus et al. 1992; Stachyra 2005) oraz Przemyskim (od 2 do 35 par w latach 1984 2012) (Kunysz & Hordowski 1998; Kurek 2012). Nory żołn gniazdujących w centralnej części województwa małopolskiego zlokalizowane były w zbliżonych proporcjach w sztucznych wyrobiskach, w naturalnych osuwiskach i w skarpach koryt rzecznych. Lokalizacja kilku nor w naturalnych korytach rzek w centralnej części województwa małopolskiego jest zjawiskiem rzadko spotykanym w Polsce wcześniej takie przypadki odnotowano na Zamojszczyźnie

NATURALIA 1: 87-95 (2012) 93 w korycie Horodła (Profus et al. 1992) i w Przemyskim w korycie Wiaru (Stachyra & Kurek 2002). Natomiast zakładanie nor w skarpach pochodzenia antropogenicznego jest powszechne dla krajowej populacji tego gatunku (Stachyra & Kurek 2002). W centralnej części województwa małopolskiego zaznaczała się preferencja do podłoża gliniastego, w którym ptaki najczęściej kopały nory (zarówno w wyrobiskach jak i w osuwiskach). Preferencja ta najprawdopodobniej wynikała z dostępności odpowiednich do gniazdowania miejsc i z powszechności tego typu podłoża w centralnej części województwa małopolskiego, podobnie jak na Ziemi Przemyskiej. Tymczasem na Zamojszczyźnie i w woj. świętokrzyskim ptaki te preferują tereny na urodzajnych glebach brunatnych i czarnoziemach (Stachyra & Kurek 2002). Aż 90% stanowisk żołn gniazdujących w centralnej części województwa małopolskiego położonych było w dolinach rzek lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie na wzgórzach otaczających doliny, co prawdopodobnie wynika z dostępności miejsc gniazdowych, a także z bliskości dobrych terenów łowieckich. Preferencje żołn do zasiedlania krajobrazowo urozmaiconych terenów, szczególnie w dolinach rzek, są powszechne w skali kraju (Stachyra & Kurek 2002). W centralnej części województwa małopolskiego praktycznie wszystkie stanowiska zlokalizowane były w obrębie lub sąsiedztwie muraw kserotermicznych i napiaskowych bądź nasłonecznionych i suchych łąk. Wynika to zapewne z preferencji siedliskowych żołny jako gatunku występującego na stepach, lasostepach i suchych siedliskach śródziemnomorskich (Fry et al. 1992). Obecność zadrzewień w sąsiedztwie skarp zasiedlonych przez żołny wydaje się być czynnikiem istotnym z uwagi na wykorzystywanie drzew jako czatowni, miejsc kopulacji, odpoczynku i nocowania. Także ten aspekt preferencji siedliskowych małopolskich żołn jest zbieżny z informacjami zebranymi z innych krajowych populacji (Stachyra & Kurek 2002). Żołny w centralnej części województwa małopolskiego nie wydawały się być szczególnie wrażliwe na obecność ludzi, ich nory zlokalizowane były średnio nieco ponad 200 m od najbliższych budynków, przy czym niektóre znajdowały się w skarpach położonych w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Podobnie jak na Zamojszczyźnie i Ziemi Przemyskiej, gdzie lęgi odnotowano w odległości zaledwie 10 i 50 m od budynków (Stachyra & Kurek 2002). W centralnej części województwa małopolskiego następuje wzrost liczebności i ekspansja terytorialna żołny, tym niemniej dotychczasowe stanowiska mają w znacznej mierze charakter efemeryczny. Głównymi powodami porzucania stanowisk przez ptaki była ingerencja ludzi lub zaniechanie tradycyjnego użytkowania łąk i pastwisk. W pierwszym przypadku do utraty stanowisk dochodzi w efekcie: niszczenia skarp z norami, głównie poprzez ich eksploatację w czynnych kopalniach odkrywkowych, niwelowania terenu w poeksploatacyjnych wyrobiskach, regulacji koryt rzecznych, a także poprzez zasypywanie gruzem, odpadami rolniczymi i śmieciami wyrobisk oraz wyrw w brzegach rzek. Kolejnym czynnikiem wpływającym negatywnie na występowanie żołn jest zaniechanie pasterstwa bądź koszenia muraw i łąk, czego efektem jest ich zarastanie przez roślinność zielną, krzewiastą i drzewiastą, co prowadzi zarówno do zaniku miejsc lęgowych (zarastanie skarp) jak i żerowisk. Dodatkowo negatywnym czynnikiem może być przekształcanie dotychczasowych pastwisk, łąk i muraw w grunty orne lub ich przeznaczanie na inne cele (np. zabudowę). W ostatnich latach istotnym zagrożeniem dla występowania żołn stała się ekspansja gatunków inwazyjnych, szczególnie nawłoci kanadyjskiej Solidago canadensis L., która zarasta wszystkie typy siedlisk otwartych i nie użytkowanych w południowej Polsce (Skórka et al. 2010), w tym potencjalnie istotnych dla występowania żołny.

94 Kajtoch Ł. et al.: Występowanie żołny w centralnej części woj. małopolskiego Z uwagi na efemeryczny charakter większości stanowisk żołn w centralnej części województwa małopolskiego ochrona tego gatunku powinna skupiać się na zachowaniu siedlisk w otoczeniu gniazd zajmowanych przez te ptaki. Chronione powinny być przede wszystkim murawy kserotermiczne i napiaskowe z naturalnymi osuwiskami oraz naturalne fragmenty koryt rzecznych ze skarpami. Stanowiska w kopalniach odkrywkowych powinny być monitorowane, a miejsca, w których znajdują się nory na czas wysiadywania i odchowania piskląt wyłączone z eksploatacji. Jedyne trwałe stanowisko żołn zlokalizowane rozległych skarpach wiślanych w okolicach Koszyc powinno, wraz z okolicznymi murawami kserotermicznymi, zostać objęte ochroną w formie użytku ekologicznego lub rezerwatu. Należy prowadzić zabiegi, które będą zapobiegały sukcesji drzew i krzewów. Na badanym terenie znajduje się kilka dogodnych dla żołn stanowisk, na ktorych jednak ptakow nie stwierdzono np. skarpy wiślane w okolicach Nowego Brzeska, żwirownie w okolicach Podłęża nad Wisłą i Nieznanowic na Rabą, piaskownie w okolicach Szczurowej. Dalszy monitoring tych miejsc może zaowocować stwierdzeniem kolejnych stanowisk żołny. Dziękujemy Piotrowi Guzikowi za udostępnienie jego obserwacji żołn z Małopolski, Przemysławowi Stachyrze za udostępnienie literatury oraz Tomaszowi Figarskiemu i recenzentom za cenne uwagi. Piśmiennictwo Dyrcz A. 1967. Kolonie lęgowe żołny Merops apiaster L. w okolicach Przemyśla. Acta Orn. 10: 41-45. Fry C.H., Fry K., Harris A. 1992. Kingfishers, bee-eaters & rollers. Princeton, New Jersey. Hordowski J., Kunysz P. 1991. Żołna Merops apiaster w okolicach Przemyśla. Chrońmy Przyr. Ojcz. 47: 62-67. Kajtoch Ł. 2012. Znaczenie karpackich dolin rzecznych dla ptaków lęgowych: przykład zlewni Stradomki i Łososiny. Chrońmy Przyr. Ojcz. 68: 3-12. Komisja Faunistyczna 2008. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. Raport nr 24. Notatki Ornitologiczne 49: 81-115. Kondracki J. 2000. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Kunysz P., Hordowski J. 1998. Żołna Merops apiaster w południowo-wschodniej Polsce. Badania nad Ornitofauną Ziemi Przemyskiej 6: 127-134. Kurek H. 1994. Przemyska populacja żołny Merops apiaster w latach 1965 1993. Badania nad Ornitofauną Ziemi Przemyskiej 2: 5-20. Kurek H. 2001. Merops apiaster L., 1758 Żołna. W: Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa. s. 243-245. Kurek H. 2012. Populacja lęgowa żołny Merops apiaster w Przemyślu 48 lat obserwacji (1965 2012). Chrońmy Przyr. Ojcz. 68: 243 258 Martyka R. 2001. Gniazdowania żołny Merops apiaster pod Tarnowem. Chrońmy Przyr. Ojcz. 57: 103-107. Profus P. 1992. Merops apiaster L. 1758 Żołna. W: Walasz K., Mielczarek (red.) Atlas ptaków lęgowych Małopolski 1985-1991: 252-253; Biologica Silesiae, Wrocław. Profus P., Głowaciński Z., Krogulec J., Marczakowski P. 1992. Awifauna województwa zamojskiego. Studia Ośr. Dok. Fizjogr. PAN 20: 113-209. Sępioł B. 2005. Żołna. W: Chmielewski S., Fijewski Z., Nawrocki P., Polak M., Sułek J., Tabor J., Wilniewczyc P. Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich monografia faunistyczna. Bogucki. Kielce. s. 262.

NATURALIA 1: 87-95 (2012) 95 Stachyra P. 2005. Żołna. W: Wójciak J., Biadań W., Buczek T., Piotrowska M. Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny. LTO, Lublin. Stachyra P., Kurek H. 2007. Żołna. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985 2004. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 286-287. Stachyra P., Kurek H. 2002. Żołna. Monografie przyrodnicze. Wydawnictwo Klubu Przyrodników. Świebodzin. Stachyra P., Tchórzewski M. 1998. Stan populacji żołny Merops apiaster w województwie zamojskim w latach 1996-1998. Chrońmy Przyr. Ojcz. 54: 104-110. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Tucker G.M., Heath M.F. 1994. Birds in Europe: their conservation status. Conservation Series no. 3. BirdLife International, Cambridge. Łukasz Kajtoch Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN 31-016 Kraków, ul. Sławkowska 17 e-mail: kajtoch@isez.pan.krakow.pl Szymon Mazgaj 32-863 Tymowa, Tworkowa 194A e-mail: szymonmazgaj@gmail.com Katarzyna Pasierb 32-800 Brzesko, Bucze ul. Skotnik 41 e-mail: pasierb.katarzyna@wp.pl Mirosław Kata 31-234 Kraków, ul. Kuźnicy Kołłątajowskiej 15c/23 e-mail: mkata@wmgalicja.krakow.pl Summary: In the last two decades the population of the European Bee-eater has been in expansion in Poland. The aim of this study was to recognise the distribution of the species in the central part of the Małopolska Province. In 2008-2012 from 10 to 15 pairs were breeding in 10 localities concentrated in four areas (near Koszyce, Rzezawa, Czchów and Gdów). Birds dug their burrows in gravel and clay pits, sand quarries, landslides and riverbanks, preferring clay soils. 90% of localities were situated near river valleys and all within or near warm and dry open-lands. Bee-eaters did not avoid humans, however they avoided operating quarries. The main identified threats were anthropogenic factors connected with devastation of slopes and abandonment of traditional land use. The protection of Bee-eaters in Małopolska Province should be focused on the conservation of their habitat and potential breeding places, as well as active conservation of the main colonies near Koszyce.