Bohemistyka 2003, nr 4, ISSN 1642 9893

Bohemistyka 2003, nr 4, ISSN 1642 9893 R E C E N Z J E, O M Ó W I E N I A, N O T Y Encyklopedický slovník èeštiny, red. Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová, Nakladatelství Lidové noviny, Praha 2002, 604 s., ISBN80 7106 484 X. V jazykové nabídce nakladatelství Lidové noviny se v roce 2002 ukázala publikace Encyklopedický slovník èeštiny. Slovník je výsledkem spolupráce èeských a zahranièních jednotlivcù rùzných bohemistických pracoviš. Publikace vznikla za podpory Grantové agentury Èeské republiky a nìmecké vìdecké nadace Deutsche Forschungsgemeinschaft. Nezanedbatelná byla i podpora nìmecké nadace Robert Bosch Stiftung, díky níû se konala jedna ze ètyø konferencí. Spolupráce a úèast na konferencích iniciovaly vznik sborníkù Èeština univerzália a specifika I IV, které významnì ovlivnily podobu tohoto slovníku. Kolektiv autorù prokázal schopnost spolupráce a psát jasnì a srozumitelnì. Dùleûitá spolupráce bohemistù vedle nesporného pøínosu odborného poskytla dobrou pøíleûitost k prohloubení znalostí široké veøejnosti. Práce na slovníku byla orientována tak, aby se èeština projevila nejen jako jazyk Èechù, ale i jako jazyk mezinárodní a to ne pouze v tom smyslu, ûe jím mluví Èeši ûijící v zahranièí, ale i proto, ûe je varietou jazyka jakoûto biologické výbavy èlovìka. Název publikace Encyklopedický slovník èeštiny je pøíznaèný, coû dokládá neobyèejnì precizní zpracování a pøedevším velká šíøe zábìru. Slova jsou øazena abecednì podle pravopisu a mnohdy jsou opatøena ekvivalentem, napø. inkompatibilita nesluèitelnost, výpùjèka pøejímka. Ze slovníkového souboru èítajícího pìt set padesát dvì stránky si dovedeme pøedstavit, kolik badatelského úsilí je zde vloûeno. Smyslem práce bylo shromáûdit, utøídit a pøedstavit materiál týkající se èeštiny. Sestavení hesel nebylo pouhým mechanickým aktem, ale zajisté vyûadovalo dùkladnou teoretickou pøípravu. Význam a originalita souborné práce spoèívá v komplexnosti a specifiènosti pohledu daného výmezeným zamìøením. Za svùj základní úkol povaûují autoøi objasnìní významù pojmù/termínù, èehoû nespornì dosáhli. V centru pozornosti je gramatická terminologie jako nástroj popisu struktury jazyka s ohledem na èeštinu, pouze obèas podle potøeby s pøihlédnutím k jiným jazykùm (hlavnì slovanským). Pøínosem pro ètenáøe bude, ûe slovník bere v úvahu jak mluvenou, tak psanou podobu èeštiny i její variety, a to se zøetelem nejen na sou- 348

èasnou formu, ale i vývojové fáze. Svou upøímnou zaujatost a citovou angaûovanost autoøi (tak jak slovník vyûaduje) neprojevili. Jelikoû èeština zatím nemá ûádnou srovnatelnou pøíruèku, v pøedmluvì se od editorù (prof. PhDr. Petr Karlík, CSc., prof. Dr. phil. PhDr. Marek Nekula, doc. PhDr. Jana Pleskalová, CSc.) dozvídáme, ûe omezení se na jeden metodologický smìr nebo na jednu školu nepøipadalo v úvahu. S ohledem na lingvistickou tradici je zde jasnì patrna role stukturalistické Pra ské školy a jejích pokraèovatelù. Jádrem práce je slovníkový soubor. Vysvìtlení 1085 hesel je velmi dùkladné a odborné. V rámci jednoho hesla se èasto uvádìjí odlišné koncepce a rùzné teoretické výklady popisovaných jevù (napø. mutace: 1. Paradigmatická zmìna hlásková, kdy se nemìní poèet fonémù, pouze dochází k nahrazení jednoho fonému jiným; 2. Jedna z onomaziologických pojménovacích kategorií; 3. V sémantice oznaèení sloves implikujících proces zmìny). Výbìr pojmù/termínù v tomto slovníku je zaloûen nejen na potøebách tìch, kteøí studují èeštinu a dosáhli jiû jistého stupnì znalostí (odborníci, studenti bohemistiky), ale èásteènì i na potøebách širší veøejnosti. Dùleûité je rovnìû zmínit se o pozadí, na kterém navzdory tomu, ûe je obecnì lingvistické, vidíme snahu vzít v úvahu i textové, kulturní, sociální, psychologické nebo historické aspekty fungování èeštiny, èímû se tato publikace stává zajímavou pomùckou pro širší kulturní obec (napø. paremiologie nauka o pøíslovcích, zabývající se jejich popisem a evidencí, pùvodnì ovšem v etnologii a antropologii, novìji i v lingvistice, tj. ve frazeologii). Rovnìû v barevnosti papíru spatøuji pomoc pro ètenáøe. Zatímco je abecednì øazena heslová èást vytištìna na bílém papíru, za ní následující abecednì øazený rejstøík (kolem 3500 termínù/pojmù) je vytištìn na ûlutém papíru. Pøed heslovou èástí se nachází Pøedmluva, která charakterizuje pozici slovníku v kontextu èeské jazykovìdné literatury, pak Seznam zkratek (s. 8 12) a Seznam znaèek (s. 13) pouûívaných pøi výkladu. Hesla jsou doplnìna praktickými radami týkajicími se vymezení a pouûitelnosti, odkazy na jiné odborné publikace, tj. Seznam zkratek citované literatury (s. 14 16), která se nachází v bibliografické èásti hesla. Strana 17 obsahuje Seznam [šedesáti pìti] autorù, kteøí jsou podepsáni pod jednotlivými hesly. Pøedkládaná publikace je dílem v pravém slova smyslu kolektivním. Obrovskou výhodu spatøuji v rozšíøení odborné kompetence autorského kolektivu. Jak uvádìjí sami autoøi, nevýhodou jsou obtíûe spojené s rùznou orientaci autorù, projevující se napø. ve vymezení obecných pojmù jako je slovo, vìta a text. Pokud se týèe stylistické charakteristiky, pak jednotky jsou oznaèovány jako neutrální, zhrubìlé nebo negramatické, popø. se rozlišuje její urèitý odstín (hanlivost, ironiènost). Slovník výbornì poslouûí cílùm, které sledoval. Jedná se nejen o dostateèný poèet odborných výrazù, ale hlavnì pøístupnost výkladù a jednotnou stavbu hesel podle promýšleného schématu. Po etymologii termínu/pojmu následuje vhodnou formou podaný jeho význam. Aby výklady byly hodnì ilustrativní, odkazuje se èasto na konkrétní pøíklady, které 349 jsou nejen obsaûeny v hesle, ale èastokrát, pokud jsou obšírnìjší, v samostatných tabulkách, napø. tabulka cyrylice a azbuky na s. 59 60 nebo ukázka transkriptu pro konverzaèní analýzy na s. 494. Soupis litaratury, uvádìný na konci kaûdého hesla, má umoûnit event. dùkladnìjší pouèení o probíraném jevu. Ètenáøi jistì uvítají, ûe vìtšinou struèné komentáøe jsou leckdy rozšíøeny o výklad. Výklady jsou postaèující, pøehledné, srozumitelné, a formulaènì dokonalé a absolutnì výstiûné. V pøípadì Encyklopedického slovníku èeštiny jde o publikaci potøebnou a neménì praktickou, její informaèní hodnota je nezpochybnitelná. Hledání ve slovníku není nijak nároèné. Základní orientaci poskytuje rejstøík na barevném papíru, který eviduje v abecedním poøadí všechny termíny/pojmy nacházející se ve slovníku. Víceslovné pojmy jsou uvádìny v normalizovaném poøadí, èili podstatné jméno pøívlastek (slabika poboèná, nikoli poboèná slabika). Pouze u nìkolika termínù majících konvenciolizované poøadí opaèné, lze najít i ve formátu pøívlastek podstatné jméno, tedy napø. vedle aktuální èlenìní vìtné i èlenìní vìtné aktuální. V rejstøíku se za pojmem nachází èíslo stránky, na které je moûné daný pojem najít v heslové èásti. Pokud je èíslo stránky vytištìno tuènì, je pojem vysvìtlován v samostatném hesle. Pokud je èíslo stránky vytištìno netuènì, je termín vykládán v rámci jiného hesla (napø. argot je vysvìtlen v rámci termínu slang a ekonomiènost v hesle minimalismus). Jde zvláštì o pøípady, kdy jde o výklad pojmu/termínu nadøazeného, nebo kdy jde o výklad ve specifickém kontextu. Cíl publikce shrnout a vyloûit nejdùleûitìjší otázky struktury a fungování èeštiny i jejího popisu byl splnìn. Chceme-li se pouèit o nìjakém pojmu, nyní jistì sáhneme po Encyklopedickém slovníku èeštiny. Závìrem lze tedy právem konstatovat, ûe se veøejnosti dostala do rukou pøínosná publikace, která jí mùûe poskytnout øadu nových poznatkù na poli souèasné èeštiny a která pøispívá k prohloubení znalostí o jazykových disciplínách a také o jazyce všeobecnì. Encyklopedický slovník èeštiny hodnotím nejen jako zajímavý a pøínosný, ale i velmi cenný. Irena Konderlová, Opole Stanislava Pøádná, Zdena Škapová, Jiøí Cieslar, Démanty všednosti. Èeský a slovenský film 60. let. Kapitoly o nové vlnì, Pra ská scéna, Praha 2002, 387s., ISBN 80 Nowa fala w kinie czechos³owackim jest uwa ana za zjawisko niezwyk³e i niepowtarzalne zarówno ze wzglêdów artystycznych, jak i historycznych. Narodziny bowiem tego kierunku przypadaj¹ na prze³om lat piêædziesi¹tych i szeœædziesi¹tych, czyli na okres, kiedy w Czechos³owacji silnie zakorzeni³ siê ju ustrój socjalistyczny. Jednak wystarczy³ moment swobody politycznej (druga po³owa lat szeœædziesi¹tych), 350

aby kraj ten sta³ siê pierwszym pañstwem bloku wschodniego, w którym zaczêto mówiæ o tendencji okreœlonej przez krytykê francusk¹ mianem Nowej fali. Pod wzglêdem artystycznym fenomen tego kierunku polega³ przede wszystkim na tym, e m³odzi filmowcy czescy i s³owaccy (m. in. Chytilová, Menzel, Uher, Forman, Nìmec, Boèan, Kachyòa) wnieœli do kinematografii pewn¹ odrêbnoœæ kierunku czechos³owackiego wzglêdem podobnego pr¹du uprawianego na zachodzie Europy, z najbardziej charakterystycznymi elementami kultury swoich narodów: licznymi nawi¹zaniami do literatury, teatru, muzyki, filozofii, a przy tym swoisty czeski humor i dystans do rzeczywistoœci. Prezentowane w filmach nowe techniki narracji, ukazywane psychologiczne, moralne i obyczajowe problemy bohaterów zdo³a³y zainteresowaæ nie tylko wspó³czesnych, ale równie nastêpne pokolenia odbiorców i badaczy. Wa nym jest równie fakt, e o Nowej fali pisano g³ównie na ³amach czasopism, niewielu autorów pokusi³o siê o ca³oœciowe opracowanie tego zjawiska, nazywanego czechos³owackim cudem filmowym. Najbardziej wszechstronn¹ prac¹ dotycz¹c¹ Nowej fali sta³a siê dopiero wydana w 1993 roku praca Jana ûalmana Umlèený film. Kapitoly z bojù o lidskou tváø èeskoslovenského filmu. Z tego wzglêdu opublikowane w 2002 roku Démanty všednosti. Èeský a slovenský film 60. let. Kapitoly o nové vlnì to przede wszystkim praca d³ugo oczekiwana, a jednoczeœnie sporo wnosz¹ca do badañ nad fenomenem kina czechos³owackiego lat szeœædziesi¹tych. Pod wzglêdem kompozycyjnym omawiana pozycja sk³ada siê z trzech niezale - nych czêœci, których autorami s¹ d³ugoletni badacze filmu, pedagodzy, wspó³pracownicy najwa niejszych czeskich czasopism filmoznawczych: Zdena Škapová, Stanislava Pøádná oraz Jiøí Cieslar. Pierwsz¹ z tych czêœci stanowi studium Zdeny Škapovej Cesty k moderní filmové poetice, w którym Autorka, chc¹c przedstawiæ drogi do nowej poetyki filmowej, koncentruje siê na zagadnieniu narracji. Ogromnej przejrzystoœci ukazywanym przez Ni¹ kierunkom zmian dodaje podzia³ wywodu na dwa podrozdzia³y, z których pierwszy Opo dìné vrcholy klasické narace/ epocha tìsnì pøed velkými zmìnami dotyczy narracji stosowanej w filmach powsta³ych krótko przed Now¹ fal¹ i odwo³uje siê do bardzo trafnie wybranych oœmiu filmów powsta³ych w latach 1957 1960: Romeo, Julie a tma (1959, re. Jiøí Weiss), Vyšší princip (1960, re. Jiøí Krejèík), i kovská romance (1958, re. Zbynìk Brynych), Probuzení (1959, re. Jiøí Krejèík), Zde jsou lvi (1958, re. Václav Krška), Tam na koneèné (1957, re. Ján Kadár i Elmar Klos), Tøí pøání (1958, re. Ján Kadár i Elmar Klos) i Touha (1958, re. Vojtìch Jasný). Drugi podrozdzia³, zatytu³owany Promìny narace 60. let, ukazuje nowe formy wypowiedzi na przyk³adzie 56 filmów powsta³ych w Czechos³owacji w okresie nowej fali. Tak bogaty materia³ badawczy zosta³ poddany analizie przy zachowaniu w obu czêœciach wywodu jednolitej konstrukcji, opartej na kolejnym omówieniu poszczególnych tworzyw filmowych: czasu, akcji, bohaterów, miejsca akcji, stylu, obrazu, monta u i dÿwiêku. Wybór tej metody badania wypowiedzi filmowych mo na uzasadniæ, pos³uguj¹c siê argumentami Marii Raczewy przedstawionymi w pracy Nowa fala i nowa powieœæ 351 (Kraków 1974). Autorka pojmuj¹c narracjê jako proces ³¹czenia podstawowych jednostek tworzywa w okreœlone struktury tworz¹ce sens w œwiadomoœci odbiorców, przyjê³a za narracjê filmow¹ i literack¹ sposób powstawania struktur wy³aniaj¹cych siê jako wyraz zorganizowania podstawowych jednostek tworzywa. Tak okreœlone metody przeprowadzanego wywodu i poddanie analizie dzie³ czêsto bardzo od siebie ró nych pozwalaj¹ Zdenie Škápovej na ukazanie nastêpuj¹cych zmian w narracji nowofalowej (w porównaniu z okresem bezpoœrednio j¹ poprzedzaj¹cym): 1. CZAS odejœcie od chronologii ku przeplataniu siê teraÿniejszoœci z przesz³oœci¹, co z kolei jest zwi¹zane z subiektywnym prze ywaniem czasu, ale równie iluzj¹ jego naturalnego up³ywu; Autorka zajê³a siê te zwi¹zkiem œwiata wewnêtrznego bohatera z otaczaj¹c¹ go rzeczywistoœci¹; 2. AKCJA likwidacja zwi¹zków przyczynowo-skutkowych i liniowego rozwijania zdarzania na rzecz opowiadania w formie swobodnego ³añcucha epizodów z otwartym zakoñczeniem; 3. BOHATEROWIE zmiana postaci z wyraÿnymi konturami charakteru na antybohatera i postaæ z charakterem kontrowersyjnym, rozwiniêcie subiektywnej perspektywy w kierunku wariacji na temat kryzysu egzystencji i ukazywania tragikomicznego wymiaru ycia; 4. MIEJSCE AKCJI zwiêkszenie roli otaczaj¹cego œwiata: ze wspó³aktora dramatu do autonomicznego i pe³nowartoœciowego elementu wypowiedzi; 5. STYL zwielokrotnienie podzia³u na warstwy znaczeniowe dzie³a filmowego oraz wyodrêbnienie siê indywidualnych rêkopisów re yserskich; 6. OBRAZ odejœcie od starañ o obiektywizacjê oraz dok³adnej znaczeniowej hierarchizacji obiektów i ujêæ w kierunku subiektywizacji ukazanej poprzez zwielokrotnienie informacji przekazywanych w ramach autentycznoœci w miejsce kompozycyjnego uporz¹dkowania obrazu; wykorzystanie wieloznacznej funkcji koloru; 7. MONTA przejœcie od monta u bêd¹cego niewidzialnym przewodnikiem po wydarzeniu do monta u wewn¹trzujêciowego, opartego na zasadzie swobodnych skojarzeñ; ³¹czenie kadrów jako wyraz subiektywnego odbioru rzeczywistoœci, ale równie element komentarza autorskiego. 8. D WIÊK wykorzystywanie takich elementów jak jêzyk mówiony, dramaturgia ciszy, charakteryzuj¹ca rola wypowiedzi, kontrast muzyki i obrazu w miejsce widocznych do niedawna starañ o wiarygodnoœæ i ograniczanie roli akompaniamentu. Oprócz wyodrêbnienia przedstawionych powy ej kierunków zmian, Autorka równie podkreœla, jak wielki nacisk na tym etapie rozwoju kina czechos³owackiego k³adziono na formê dzie³a, a tak e to, e sama przemiana narracji jest zjawiskiem bardzo z³o onym i obejmuje wszystkie elementy tworzywa filmowego. Por. M. Raczewa, Wzory literackie narracji filmowej, [w:] tej e, Nowa fala i nowa powieœæ, Kraków 1974, s. 17 18. 352

Rozwiniêciem badañ podjêtych przez Zdenê Škápov¹, a zw³aszcza poruszanych przez Ni¹ zagadnieñ zwi¹zanych z bohaterem filmów nowofalowych, jest studium zaproponowane przez Stanislavê Pøádn¹ w drugim rozdziale omawianej pracy Poetika postav, typù, (ne) hercù. Zasadniczym celem wywodu jest omówienie ukazywanego w filmach Nowej fali obrazu cz³owieka tych czasów, nakreœlenie jego portretu na przyk³adzie konkretnych postaci, typów bohaterów, ich re yserskiego ujêcia i aktorskiej interpretacji. Podejmuj¹c tak szerokie ujêcie tematu, Autorka podzieli³a swoje studium na trzy podrozdzia³y, z których pierwszy Postavy a fenomén neherectví ve filmech nové vlny oparty jest na pogl¹dzie, i podstaw¹ zró nicowania postaci jest przede wszystkim stanowisko, jakie wobec nich zajmuje re yser. Ta czêœæ wywodów zosta³a skonstruowana na zasadzie omówienia kolejnych bohaterów wybranych filmów znanych czeskich twórców kina: Formana: Konkurs, Èerný Petr, Lásky jedné plavovlásky; Uhra: Slnko v sieti; Krivánka:Deò náš ka dodenný; Passera: Intimní osvìtlení; Papouška: Nejkrásnìjší vìk, Ecce homo Homolka; Chytilovej: Strop, Pytel blech, O nìèem jiném i Nìmca: Démanty noci. Dwa kolejne podrozdzia³y s¹ ze sob¹ œciœle powi¹zane, poniewa Autorka, stawiaj¹c w opozycji postaci stylizowane i psychologiczne, poœwiêci³a ka demu z tych typów kolejn¹ czêœæ swej pracy, dokonuj¹c jednoczeœnie interesuj¹cych podzia³ów w ich obrêbie. Stylizované figury, w zale noœci od sposobu stylizacji, zosta³y omówione na nastêpuj¹cych przyk³adach i przy u yciu nastêpuj¹cych kryteriów: 1. Gra a granie: Rozmarné léto, Sedmikrásky, Ovoce stromù rajských jíme, Hotel pro cizince; 2. Gra imaginacyjna: Zbehovia a pútnici, Kristové roky, Vtáèkovia, siroty a blázni, Slávnos v botanickej záhrade, ¼alie po¾né; 3. Naœladownictwo: O slavnosti a hostech, Postava k podpírání, Pøípad pro zaèínajícího kata, Konec srpna v hotelu Ozon, Spalovaè mrtvol. Wydzielenie Psychologickich postav zosta³o oparte na konstrukcji bohaterów w zale noœci od czasu akcji utworu, st¹d podzia³: 1. Dramat jednostki na tle wojny: Obchod na korze, Koèár do Vídnì, Adelheid, Ostøe sledované vlaky. 2. Dramat codziennej egzystencji: Ka dý den odvahu, Návrat ztraceného syna. a) intelektualiœci; b) wojskowi. 3. Bohater zbiorowy: Transport z ráje, Všichni dobøí rodáci, Skøivánci na niti, Hoøí má panenko, Den sedmý, osmá noc. Tak wszechstronne spojrzenie na bohatera filmowego czechos³owackiej Nowej fali pozwoli³o Autorce na nakreœlenie jego pe³nego i niezwykle interesuj¹cego obrazu, a jednoczeœnie wykazanie spo³ecznych, politycznych i historycznych okolicznoœci, które wp³ynê³y na jego ukszta³towanie. Zwróæmy jednak uwagê, i elementem ³¹cz¹cym wszystkie podrozdzia³y pracy Stanislavy Pøádnej jest szczególne zainteresowanie fenomenem aktorstwa niezawodowego. Anga owanie amatorów do ról filmowych by³o jednym z najbardziej widocznych rysów czechos³owackiej Nowej fali, jednak zdaniem Badaczki fakt ten nie wynika³ z potrzeby pokazywania na ekranie nowych twarzy, ale pragnienia powrotu do pierwotnej naturalnoœci cz³owieka i przedstawiania prawdy o nim samym i o jego egzystencji. Jest to równie element ³¹cz¹cy ten okres w kinematografii czeskiej i s³owackiej z dokumentuj¹cymi technikami cinéma vérité. Ukazane przez Zdenê Škápov¹ kierunki zmian w technikach narracji maj¹ œcis³y zwi¹zek z tendencj¹, któr¹ krytyka francuska okreœli³a mianem Nowa fala!. G³ównym bowiem za³o eniem twórców tego kierunku (Alaina Resnais, Jean-Luc Godarda, François Truffaut) by³o zerwanie z dotychczas stosowan¹ narracj¹ wywodz¹c¹ siê z XIX-wiecznej powieœci, a polegaj¹c¹ na logicznym ³añcuchu przyczynowo-skutkowym wydarzeñ, wyraÿnym zarysowaniu charakterów postaci i jasno sformu³owanym przes³aniu moralnym. Postulowali oni opisywanie rzeczywistoœci w taki sposób, w jaki postrzega j¹ cz³owiek, stosuj¹c w tym celu narracjê prowadzon¹ z perspektywy jednego bohatera, niechronologiczn¹ budowê utworu i dokumentalny zapis zdarzeñ. Francuska Nowa fala oraz cinéma vérité s¹ uznawane za dwie tendencje kina zachodnioeuropejskiego, które z³¹czy³a w sobie czechos³owacka Nowa fala. Fakt ten wskazuje na to, e badania Zdeny Škápovej i Stanislavy Pøádnej, mimo ró nych aspektów omawianego zagadnienia, maj¹ charakter ca³oœciowy i stanowi¹ pe³ny obraz najwa niejszych zjawisk w kinematografii czechos³owackiej lat szeœædziesi¹tych. Zamieszczony w trzeciej czêœci omawianej pracy esej Jiøego Cieslara, wbrew odmiennoœci gatunkowej i metodycznej, w ciekawy sposób nawi¹zuje do badañ przeprowadzonych przez Stanislavê Pøádn¹ i Zdenê Škápov¹. Autor bowiem zajmuje siê postaci¹ aktora i re ysera teatralnego Miroslava Macháèka, pojmuj¹c przy tym aktora jako element warstwy obrazowej i s³ownej tworzywa filmowego. Cieslarowi uda³o siê nakreœliæ interesuj¹cy portret tej postaci nie tylko dziêki ukazaniu najwa niejszych faktów z jego ycia osobistego i artystycznego, ale równie dziêki przytoczeniu wypowiedzi twórców, którzy mieli okazjê z nim wspó³pracowaæ. Najwiêksz¹ wartoœæ tej czêœci Démantów všednosti stanowi analiza aktorskiej kreacji stworzonej przez Miroslava Macháèka w roli ydowskiego lekarza Armina Brauna w filmie Zbyòka Brynycha...a pátý jezdec je Strach. Cieslar bowiem uchwy- Kwestia aktorstwa zajmuje bardzo wa n¹ rolê w dotychczasowym dorobku badawczym Autorki, wystarczy wspomnieæ takie prace, jak Marcello Mastroianni Herectví dane pøírozeností, Film a doba 1983, è. 7, s. 388 399; Herecké diagnózy Olega Jankovského, Film a doba 1984, è. 2, s. 82 87 czy Prózy Bohumila Hrabala ve filmu (zamyšlení nad režijní a hereckou interpretací), [w:] Film a literatura, Praha 1988, s. 199 228.! Przejêcie przez kino czechos³owackie nazwy wprowadzonej przez krytyków francuskich nie oznacza identycznoœci tych kierunków. Czechos³owackim filmowcom, o czym by³a ju mowa, uda³o siê wnieœæ do swoich dzie³ w³asn¹ odrêbnoœæ i wytworzyæ charakterystyczne dla siebie rysy twórczoœci filmowej tamtego okresu. 353 354

ci³ sposób, w jaki aktor, którego zainteresowania skupia³y siê wokó³ teatru i klasyki teatralnej, a jedn¹ z jego najwa niejszych wcieleñ by³ szekspirowski Hamlet, stworzy³ tê niezwyk³¹ rolê z jej najwa niejszym elementem s³ynnym monologiem bohatera. Uznaj¹c wyj¹tkowoœæ tej kreacji, mo na metaforycznie nazwaæ j¹ diamentem, wracaj¹c tym samym do poetyckiego okreœlenia u ytego w tytule omawianej pracy. Okreœlenie Démanty všednosti zdaje siê nawi¹zywaæ do opartego na opowiadaniu Arnošta Lustiga Tma nemá stín filmu Jana Nìmca Démanty noci. Jest to jednak mylna interpretacja, opisuj¹c bowiem diamenty codziennoœci Autorzy zbli aj¹ siê do hrabalowskiego okreœlenia perlièky na dnì ", ukazuj¹c tym samym wyj¹tkowoœæ filmów powsta³ych w okresie nowej fali na tle wczeœniejszej, ale równie póÿniejszej, kinematografii. Studium Zdeny Škápovej jest z pewnoœci¹ bardzo rzeteln¹ analiz¹ poetyki filmowej w okresie Nowej fali. Poprzez opisanie jej w tak ró nych aspektach uda³o siê stworzyæ w omawianej pracy nie tylko bogaty i wszechstronny portret kina czechos³owackiego lat szeœædziesi¹tych, podkreœliæ jego specyfikê na tle kina œwiatowego, ale równie uchwyciæ przedstawiany w filmach Nowej fali obraz czasu i portret cz³owieka z po³owy XX wieku. W ten sposób praca ta staje siê bogat¹ lektur¹ dla wszystkich, którzy wci¹ chêtnie powracaj¹ do filmów z okresu czechos³owackiej Nowej fali. Ma³gorzata Walczak, Opole " Warto wspomnieæ, i film Perlièky na dnì, nakrêcony na podstawie opowiadañ Bohumila Hrabala przez m³odych re yserów (Menzel, Nìmec, Schorm, Chytilová, Jireš), jest uznawany przez niektórych krytyków za manifest Nowej fali. 355