Zapis prezentacji i dyskusji podczas wizyty studyjnej

Zapis prezentacji i dyskusji podczas wizyty studyjnej System pomocy i ochrony dzieci i młodzieży oraz ich rodzin we Francji. Od planu działania do innowacyjnego rozwiązania Paryż, 20-25 maja 2012 r. Człowiek rozwija się przez całe życie, ale jednak to, co nabył w dzieciństwie, pozostaje zasadniczą wytyczną na dalszy ciąg jego nieraz zmiennej i burzliwej historii. A. Kępiński, Lęk Opracowanie: Marta Sokołowska - Instytut Rozwoju Służb Społecznych Dr Anna Rurka - Uniwersytet Paris Ouest Nanterre la Défense, Eurocef Barbara Dybkowska - Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPiPS Aleksandra Kowalska - Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu Agnieszka Kucharska - Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Anna Kus - Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Piekarach Śląskich Zdzisław Skuza Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Kielcach 1

1. Université Paris Quest Nanterre La Defense 200, avenue de la Republique, Paris System opieki nad dzieckiem we Francji z uwzględnieniem ostatnich zmian wprowadzonych reformą w 2007 r. Prof. Dr hab. Paul During, Założyciel Krajowego Obserwatorium Zagrożonego Dzieciństwa, wykładowca na Uniwesrytecie Paris Ouest w Nanterre Program usług dla Paryża mający na celu prewencję i wsparcie ochrony dzieci na lata 2012-2014 Lorraine Bouttes, Biuro spraw społecznych i zdrowia ds. pomocy dziecku Prezentacja rozpoczęła się wspomnieniem współpracy z Marią Kolankiewicz i Zofią Walerią Stelmaszczuk. Początki systemu ochrony dziecka we Francji związane są z ruchem oporu w 1945r. Zadawano sobie wówczas pytania, w jaki sposób oddzielić wychowanie od kary i w jaki sposób interwencja podejmowana przez sędziego może mieć charakter wychowawczy. W roku 1945 zostało przyjete rozporządzenie, którego głównym przesłaniem jest, że środki wychowawcze są priorytetem, zaś kara ma charakter wychowawczy a nie tylko resocjalizacyjny. Osobnym tematem jest problem młodocianych przestępców, których stereotypowy obraz jest silnie obecny w społeczeństwie. W latach 1958-59 gen. De Gaulle wydał rozporządzenie dotyczące pomocy społecznej i sprawiedliwości, i ogłosił je dekretem. Rozporządzenie to wprowadził bez akceptacji zgromadzenia narodowego, posiadało ono zasadę, że sędzia może wkroczyć, zanim dojdzie do przestępstwa. Wcześniej było tak, że oprócz kary sędzia mógł zastosować środki wychowawcze, ale nie mógł ich narzucić z urzędu. Teraz mógł wprowadzić środki zaradcze. Pojawiło się pojęcie obserwacji rodziny, zanim dojdzie do przestępstwa. Drugi akt prawny sprawia, że interwencja w rodzinie może być podjęta za zgodą rodziny lub na ich wniosek. Odchodzi się od przedstawiania stereotypowych obrazów młodych ludzi- przestępców i zaczyna się mówić o przypadkach socjalnych. Z punktu prawa służby społeczne nie mają prawa interweniować pod przymusem, ale to w rzeczywistości robią. Używamy argumentu, że jeśli rodzina nie zgodzi się na pracę z pracownikiem socjalnym, wkroczy sąd. W 1959 r., gdy dużo mówiło się o krzywdzeniu dzieci, wchodzi w życie dekret o pomocy wychowawczej. Gorące debaty na temat krzywdzenia dzieci zaczynają wkraczać w Europie pod koniec lat 80, gdy mówi się także o molestowaniu seksualnym, od 1987 r. 2

Ustawa o zapobieganiu krzywdzeniu dzieci powstaje w lipcu 1989 r. Z inicjatywy minister polityki społecznej, zostaje wprowadzone rozróżnienie między dziećmi zagrożonymi a dziećmi, które mogą być zagrożone (w sytuacji ryzyka). Kwestia dziecka krzywdzonego staje się kwestią dominującą, prawo nakłada obowiązek informowania o krzywdzeniu, zostaje wprowadzona linia telefoniczna działająca 24 na dobę dla przypadków krzywdzenia dzieci, przedłużono okres zgłoszeń przestępstw seksualnych. Kiedyś 10 lata od momentu przestępstwa, potem 10 lat po 18 r. ż. ofiary, teraz 20 lat po 18 r. ż. ofiary. Należy zdawać sobie sprawę, że został wprowadzony okres decentralizacji. Pomoc społeczna organizowana jest na poziomie departamentu, a wymiar sprawiedliwości na poziomie krajowym. Ustawa z 89 roku była debatowana i krytykowana na przełomie XX wieku. Obszary krytykowane: zgłaszania informacji na temat skrzywdzonych dzieci oraz obieg informacji. Media pokazywały tragiczne historie skrzywdzonych dzieci. Z drugiej strony pojawia się krytyka podziału na dwa obszary: dziecka krzywdzonego a dziecka w ryzyku zagrożenia. Trwa debata nad ograniczonym okresem interwencji. Kładzie się nacisk na działania o charakterze zapobiegawczym, a także reorganizacji systemu ochrony dziecka. 5 marca 2007 roku została przyjęta Ustawa o ochronie dziecka, która została jednogłośnie przyjęta w Zgromadzeniu Narodowym i Senacie. Wprowadza ona kolejne zmiany, które funkcjonują do dzisiaj, biorące pod uwagę aktorów wykonawców systemu. Wydziały prokuratury, które zajmują się sprawami nieletnich podejmują działania przez całą dobę. Gdy dziecko przechodzi pod opiekę sądu, sędzia podejmuje decyzję o charakterze wsparcia długo lub krótkoterminowego. Decyzje z czyjego ramienia podejmowane są dalsze prace, czy departamentu czy stowarzyszenia, (które zatrudniają pracowników socjalnych i pedagogów), są podejmowane przez departament (Jeśli nie ma bezpośredniego zagrożenia życia i integralności dziecka, to również departament decyduje, czy wysłać powiadomienie do sądu). Tak więc, służby społeczne, które wypełniają swoje funkcje mogą je wykonywać z ramienia departamentu lub stowarzyszenia. Jak funkcjonuje system? Żeby dokładnie zdać sobie sprawę jak to działa, trzeba zdać sobie sprawę z tego, że system funkcjonuje na 3 poziomach: rodzice (dopiero gdy występują deficyty lub braki wchodzi pracownik socjalny) oraz dwa poziomy pomocy: ze strony sądownictwa lub pomocy społecznej. Ustawa próbuje ustalić która sytuacja predestynuje do jednego lub drugiego poziomu. Uwaga krytyczna: dla kadry zarządzającej ten podział może być jasny, ale dla samych pracowników socjalnych niekoniecznie. W latach 1958-59 dekretami wprowadzono zmianę, że decyzje podejmowano na podstawie tego, jak poważna była sytuacja. Mówiono o dzieciach będących w sytuacji realnego zagrożenia lub ryzyka. Ustawa, która powstaje w oparciu o zasadę pomocniczości próbuje to regulować. Sąd wchodzi wtedy, gdy pion administracyjny sobie nie radzi. Służby społeczne nie mogą niczego narzucić, zgoda rodziny staje się kluczowa. Jeśli rodzina nie chce współpracować, jest nakaz sądowy. Jeśli ocena sytuacji przez służby społeczne nie jest z różnych powodów możliwa, albo jeśli służby już pomagały, ale ta pomoc była nieskuteczna, to spełnione są 3 warunki, aby nakaz sądowy został wydany. 3

W praktyce, od tego, jaki będzie początek, zależy jaki będzie przebieg interwencji. Ustawa konstruuje organ decyzyjny. Mówi o przewodniczącym departamentu, który ma funkcje kierowniczą. Na nim ciąży odpowiedzialność za to, żeby przypadki które powinny trafić do sądu, rzeczywiście tam trafiały oraz on odpowiada za kształt planu pomocy dziecku. Komisja do spraw informacji o zagrożeniu dzieci (stworzona w każdym departamencie) zbiera, dokonuje oceny, przetwarza informacje. Komisja współpracuje z wymiarem sprawiedliwości, sędzia, prokuraturą. Ustawa wprowadza dodatkowe możliwości interwencji, które nie ograniczają się do działań na rzecz dziecka, ale podejmuje działania perspektywiczne, (np. dziecko zostaje umieszczone w domu dziecka przez sędziego, ale sędzia daje możliwość, żeby placówka powierzyła opiekę rodzicom). Ustawa podejmuje także temat możliwości usankcjonowania praktyk/ wprowadzenia na poziomie krajowym tych, które były regulowane lokalnie i się sprawdziły. Jak to wygląda ze strony praktyków? Wpływ psychoanalizy na praktyków w krajach łacińskich w odróżnieniu od Niemiec jest bardzo duży. Drugim założeniem jest praca z rodziną biologiczną, która staje się jest kluczową sprawą dla ochrony dziecka. Ważne jest także wzmocnienie współpracy pomiędzy różnymi placówkami, nacisk na poziomie kierownictwa placówek na wymianę informacji, realną współpracę. Obecnie toczą się debaty: istnieje napięcie pomiędzy prawami dziecka a prawami rodziców, a także trwa dyskusja na temat umieszczenia dziecka w placówce w perspektywie długoterminowej. Budzi wątpliwości na przykład w sytuacji gdy matka cierpi na choroby psychiczne. Dzisiaj co 2 lata (chodzi o to, że sąd musi rewidować swoje decyzje w stosunku do dzieci co 2 lata) w sądzie odbywa się dyskusja na ten temat. Dyskusja odbywa się między sędzią i służbami wspomagającymi, rzadko włączana jest rodzina i dziecko. Trwają poszukiwania rozwiązania najlepszego dla dziecka. Kolejnym tematem dyskusyjnym był temat dotyczący małoletnich przestępców a systemu ochrony dziecka. Kwestia edukacji i przestępczości nieletnich dzieli politycznie, dzieli również profesjonalistów. Ustawa o zapobieganiu przestępczości nieletnich (przyjęta tego samego dnia co ustawa o ochronie dzieci, a będąca w wielu punktach z nią sprzeczna; prawica głosowała za, lewica była przeciwna) zakłada stworzenie represyjnych środków wobec rodziców. Głos z Sali: Nasz system dąży do tego aby uniknąć zawieszenia dziecka pomiędzy pieczą a placówką. Nacisk jest na to, aby pracować z rodzinami, z rodzicami. Jak praktycznie wygląda ochrona praw rodziców, praktyczne działania. Co się robi? Odpowiedź: Istnieje konsensus, umieszczenie dziecka w placówce nie ma charakteru długoterminowego, jest założenie, żeby wróciło do rodziny. Podejmowane są działania na rzecz wsparcia rodziców. Samo podejmowane decyzji jest skomplikowane, sędzia podejmuje ostateczną decyzję. Loraine Buttes zadaje sobie pytanie, czy w systemie francuskim nie idziemy za daleko w chronienie praw rodziców. W oparciu o doświadczenie ochrony praw dziecka, czasami nie potrafimy 4

właściwie docenić kompetencji rodzicielskich. Czasami jednak dzieje się odwrotnie. Zastanawiają się nad uproszczeniem procedur i w sytuacji jeśli nie ma więzi i jest krzywdzenie czy nie otworzyć drogi do adopcji. We Francji istnieje adopcja pełna i niepełna. W praktyce nie istnieje całkowite pobawienie praw rodzicielskich. W przypadku adopcji całkowitej, zdecydowana większość osób nie ma pokrewieństwa, jest to bardzo rzadko stosowana forma adopcji. W adopcji niepełnej (we Francji rodzice niezwykle rzadko pozbawiani są władzy rodzicielskiej; szybciej jeśli dziecko przebywa w placówkach całodobowych) ważne są kontakty z rodzicami biologicznymi. Głos z sali sytuacja bardzo interesująca, że dziecko jest w domu dziecka, a rodzic ma prawa rodzicielskie. Dziecko przebywa pod opieką placówki, ale czasami przebywa w domu rodzinnym (tryb naprzemienny). Paul During podejmuje, sprzeciw przeciw takiej praktyce, że czasami dziecko odsyłane jest na weekend do domu, gdzie zostaje poddane traumom. Zwłaszcza, gdy działania na rzecz rodziny nie przynosiły efektów, nie były wzmocnione w praktyce. (wcześniej było tak, że dzieci mogły wracać do domu na weekend, a w rodzinach gdzie jest przemoc, konflikty wybuchają najczęściej w weekend właśnie; teraz jest możliwy tryb naprzemienny, np. poniedziałek- środa dziecko jest w placówce, a czwartek sobota w domu). W ocenie Loraine w Paryżu pomoc jest często niewystarczająca, dziecko w rezultacie przychodzi do placówki o charakterze dziennym i to oddziaływanie jest niewystarczające. Bardzo interesującym rozwiązaniem jest pobyt w placówce naprzemiennie, dziecko przebywa w domu rodzinnym jeden, dwa wieczory w tygodniu, elastycznie od potrzeb i możliwości dziecka i rodziny (zmiana pobytu nie wymaga specjalnej zgody sądu). Odpowiedzialność ponoszą władze departamentu, czas bycia w placówce może być zmieniany. Elastyczny model jest użyteczny w sytuacji przygotowywania powrotu dziecka do rodziny. W niektórych departamentach praktykuje się taki tryb, że dziecko umieszcza się w placówce, ale przebywa stale w domu, nie jest to doświadczenie paryskie. W sytuacjach, gdzie w bardzo intensywny sposób rodzina wspierana jest przez specjalistów, a przebywając w domu wydarza się sytuacja zagrażająca dobru dziecka, rodzina wie, gdzie ma się zgłosić. W takich sytuacjach kwestią pozostającą do dyskusji jest to, jak będą wypełniane zadania, kwestia odpowiedzialności, problem z oceną korzyści. Każdorazowo, gdy są wskazania do sekwencyjności w placówce, korzysta się z tego rozwiązania. Liczba dzieci, które przebywają w placówkach departamentu Paryża to 250 tysięcy. Adopcji przeprowadza się 2000 rocznie Praktyka wskazuje zatem, że rozwiązania prawne faworyzują rodziców. Połowa dzieci otrzymuje wsparcie, połowa całkowicie przebywa w placówkach, a połowa w rodzinach zastępczych. We Francji nie ma ideologicznej debaty na temat praw dzieci. Koszty w przypadku, gdy interwencja ma charakter miękki, wynosi 6.000 euro rocznie. Gdy wsparcie jest wzmocnione 20. 000 rocznie, w placówce o charakterze całodobowym 50.000. Decyzje jaka forma pomocy jest podejmowana zależna jest od polityki departamentu. Jak wygląda organizacja pomocy na przykładzie departamentu w Paryżu? Są trzy organy: państwo, departament, czyli władza lokalna i organizacje pozarządowe. 5

Państwo ma ustawodawczy charakter, na poziomie departamentu jest decyzyjność, jak będzie wyglądała pomoc dzieciom. Wykonawczy charakter mają organizacje. W Paryżu jest tylko 14 placówek, które bezpośrednio podlegają departamentowi. Różnice pomiędzy departamentami polegają na tym, że profesjonaliści zatrudniani mogą być ze stowarzyszeń albo instytucji, w zależności od polityki departamentu. Organizacje pożytku publicznego, które świadczą usługi muszą otrzymać zezwolenie i akredytację, żeby otrzymywać wynagrodzenie muszą spełnić określone kryteria, np. poziom wykształcenia pracowników. W obszarze działania na rzecz dziecka działają wyłącznie organizacje o charakterze pożytku publicznego, w innych obszarach działania mogą być wykonywane prze organizacje komercyjne, np. pomoc osobom starszym. W Paryżu pracuje 4.700 pracowników, koszt 1 mln euro. W dziale ochrony dziecka, które nie obejmuje żłobków pracuje 2.500 pracowników, koszt 340 mln euro, 2.000 pracowników zatrudnianych jest przez stowarzyszenia. Liczba dzieci i młodzieży korzystających z pomocy 4.500 w domu, w tym 4.000 mieszkańców Paryża, 500 uchodźców. Jest jeden centralny dział, biuro pomocy dzieciom. Biuro zajmuje się koordynacją działań wspierających za zgodą rodziców i koordynacja pomocy zlecanej z nakazu sądowego. W biurze pracuje 250-osobowy zespół, psycholodzy, lekarze kierują do placówki i monitorują. W Paryżu pracuje 13 sędziów. Jeśli chodzi o działania wspierające w środowisku domowym, połowa z nich jest realizowana z poziomu administracji za zgodą rodziców. Procedura jest następująca: najpierw podejmowane są działania interwencji w rozmowach z rodzicami, gdy to nie przyniesie rezultatu, przechodzimy do sądu. Przed ustawą, jeśli zgłaszający uznał, że dziecko jest w sytuacji zagrożenia, od razu wkraczał sąd. To spowodowało, że na terytorium Francji około 70% interwencji w środowisku życia dziecka było wykonywane z ramienia sądu. Po ustawie liczba ich się powoli zmniejsza. Pracownicy socjalni wyrażają obawę, że rodzina formalnie będzie wyrażała zgodę, aby uniknąć kontaktu z wymiarem sprawiedliwości, ale nie będzie to zgoda autentyczna. Będzie to forma przymusu. Istnieją takie sytuacje, ale brakuje na ten temat badań. Drugim ważnym działem podejmowanym na poziomie departamentu to działania o charakterze profilaktycznym, zwłaszcza streetworking. Dane nt. działań ulicznych pokazują ogólne trendy, a dzieci nie są notowane stąd brak statystyk, analiz potrzeb. Gospodarze akcentują, że niektóre blokady zmian mają charakter polityczny. Wśród zmian podejmowane są działania w celu umieszczania w placówce i zrywania w brutalny sposób więzi w imię chronienia dobra dziecka. W 1989r. liczba wychowanków w placówkach wynosiła 6.006, teraz 4.000. Tendencja jest zatem spadkowa. Ponieważ funkcjonujemy w państwie prawa, to o kształcie pomocy decydują ustawy, ale także tradycja ma znaczenie, odzwierciedlenie inicjatyw społecznych. Zdarza się, że inicjatywy są podejmowane lokalnie, a potem przechodzą do większej części systemu. Jak wyglądają uregulowania prawne? 6

W 1975r. ustalono, że takie same zasady mają obejmować placówki prywatne jak i placówki publiczne. Celem była lepsza koordynacja działań placówek. W 1986r. wprowadzono pojęcie schematu, planowanie działań na poziomie medycznym, psychologicznym, organizacyjnym. Władze na poziomie lokalnym i krajowym muszą przewidzieć, co będzie potrzebne, niezbędne w przyszłości (planowanie z 5-letnim wyprzedzeniem). Schematy są tworzone na podstawie konsensusu, utworzenie programu będzie poprzedzane przez dyskusje, włączywszy sektor pozarządowy. Schemat zawiera główne osie działania, może w szczegółowy sposób określać jakie placówki są potrzebne, w Paryżu np. potrzeba placówek pobytu i że należy stworzyć dla dzieci 300 nowych miejsc w placówkach. Istnieją placówki o charakterze eksperymentalnym, gdzie można prowadzić działania eksperymentalne. W 2009 r. wchodzi ustawa, która wprowadza konkursy na projekty. W tamtym okresie organizacje bały się stracić wpływ na kształt polityki we Francji i wychodzić z własną inicjatywą, jednak ustawa została uchwalona. Departamenty są zobowiązane tworzyć co 5 lat program. W Paryżu rok zabrało przejrzenie działań obecnych i przygotowanie wspólnego schematu działania. Konkurs zostaje ogłoszony na stronach. Podmioty stają przed komisją i bronią projektu. W Komisji znajdują się przedstawiciele władz lokalnych, klientów, organizacji. Tryb ma charakter przetargu. Schemat przyjmowany raz na 5 lat i jest kluczowym elementem w polityce społecznej. W obszarze ochrony dziecka mamy ustawę, ale też praktyki podejmowane przez przedstawicieli w placówkach. Opis przypadku: Jeden rodzaj placówki pobytu dziennego: dwie dla dzieci 5-13 lat, i jedna dla nastolatków. Jej powstanie jest rezultatem analiz za okres 2003, gdzie jest ograniczona oferta, pobyt w placówce lub wsparcie udzielane w środowisku domowym. Założenie takiej placówki jest związane z pojęciem kompetencji rodzicielskich, żeby nawet najsłabsze rodziny wzmacniać i rozwijać, np. wspierać rolę rodzica w odrabianiu lekcji, spędzanie czasu. Moment powołania takiego rodzaju placówek, został zbieżny z wpisaniem do listy ustawowej. Placówki eksperymentalne dały też swoje opinię do kreacji ostatecznego kształtu placówek. W systemie francuskich szuka się równowagi między szukaniem środków publicznych i też, aby społeczeństwa lokalne wychodziły ze swoją inicjatywą. Pytanie z Sali: jak długo przebywają dzieci w placówkach? Odpowiedź: 4 lata średnio (w Warszawie 3,6 roku). Pytanie z Sali: Czy wychowankowie otrzymują wsparcie finansowe po opuszczeniu placówki? Jaka wysokość? Odpowiedź: zależy od sytuacji wychowanka. Nie jest to określone z góry, może otrzymać wsparcie docelowe, lub pełne utrzymanie 50.000 euro. Zastanawiamy się, czy nie określić tego odgórnie. Pytanie z Sali: Ile wychowanków mieszka średnio w placówce? Odpowiedź: teraz maksymalnie 40, dawniej było nawet około 80. Ale nie jest to zapisane prawnie. Pytanie z Sali: Jaki jest okres akredytacji dla organizacji? Odpowiedź: Procedura wyglądała inaczej do 2009r., wcześniej akredytowano placówkę, nie stowarzyszenie, obecnie na okres 15 lat. Pytanie z Sali: Czy kryteria, czy są ustalane sztywno, czy każdy region określa własne? Odpowiedź: Kryteria są ustalane na poziomie departamentu, w oparciu o umowy zbiorowe. 7

Pytanie z Sali: W jaki sposób departament kontroluje wykonywanie działań? Odpowiedź: Prowadzone są 2 typy ewaluacji: wewnętrzne i jedno zewnętrzne. Jeśli chodzi o pieczę zastępczą, wymagane jest szkolenie (od 2005 roku dyplom podstawowy). Zatrudniani są przez departament lub stowarzyszenie. Jest możliwe powierzenie opieki rodzinie, osobna kategoria, opieka powierzona na mocy zaufania, bez wynagrodzenia, ale pokrywane są koszty utrzymania. 300 rodzin zastępczych spośród 4.000 to rodziny spokrewnione. 2. Narodowe Obserwatorium Zagrożonego Dzieciństwa Obserwatorium powstało z inicjatywy lewicy w 2002r. Zostało utworzone ustawą w 2004 za rządów prawicy. Jednogłośnie. Zadania: bycie źródłem informacji. Wcześniej brakowało informacji statystycznych. Drugim elementem jest dokumentowanie różnych opracowań, dotychczas nie były przetwarzanie, dokumentowanie w wystarczającym stopniu. Co roku Obserwatorium może sfinansować badania dotyczące praw dziecka, opiniowane przez Radę Naukową funkcjonującą przy Obserwatorium. Kolejnym zadaniem jest ewaluacja działań. Obserwatorium Zagrożonego Dzieciństwa wchodzi w skład Obserwatoriów na poziomie europejskim. Jak jest zorganizowane? Nadzorem jest państwo wraz z licznymi ministerstwami oraz departament (Zgromadzenie krajowe wszystkich departamentów). Obserwatorium finansowane jest w połowie ze środków państwowych i w połowie ze środków departamentu. Przewodniczącym Obserwatorium jest przewodniczący departamentu. Udział biorą też stowarzyszenia. W pozostałych decyzjach, poza nadzorem instytucje dzielą się wpływem następująco: 40 % zależy od departamentu, 40% od państwa, 20% od ngo. W każdym departamencie jest małe departamentalne Obserwatorium wprowadzone na mocy ustawy z 5 marca 2007 roku. Dane, które są zbierane, dotyczą indywidualnych przypadków na terenie departamentów, ale mają charakter anonimowy. Obserwatorium uzyskało ważne miejsce wobec rządu, np. poprawka do ustawy, corocznie Obserwatorium przedstawia raport zarówno rządowi. Raport ten wskazuje na potrzeby reformy i regulacje ustaw. 3. Ośrodek Społeczno-Kulturalny Miasta Colombes Program Wczesnej Interwencji Sukces Wychowawczy W spotkaniu obecna była radna miasta Colombes, Catherine Ternon koordynatorka Planu Spójności Społecznej dla miasta Colombes, kierowniczka zespołów interdyscyplinarnych pracujących z rodzinami oraz koordynatorki. 8

Program Sukces wychowawczy, stworzony w 2005r., jest programem o charakterze narodowym, multiplikowany w dzielnicy i jednostce Francji, gdzie są odnotowywane problemy wychowawcze. Przy ministerstwie edukacji jest osoba odpowiedzialna za ten program. Był wdrażany oddolnie, mimo że narodowy. Adekwatnie do tego, co istniało, w oparciu o lokalne zasoby. Pomysłodawcy wyszli z założenia, że nie wszyscy uczniowie mają równe szanse w szkole, dlatego założono, że wielu trzeba udzielić wsparcia. We Francji system szkolnictwa nie traktuje wszystkich uczniów i uczennic w ten sam sposób. O ile szkoła jest odpowiedzią na potrzeby edukacyjne dziecka ten program jest adresowany indywidualnie do potrzeb dziecka. Program związany jest z edukacją i sposobem, w jaki szkoła i nauczyciele zamierzają towarzyszyć podopiecznym. Programy tego typu dotyczą nie tylko dziecka, ale także rodziny. Program różni się zatem od bezpośredniej pomocy udzielanej w środowisku czysto szkolnym. Dlatego to spojrzenie bardziej globalne, składa się z komponentów: relacji szkoły dziecka - rodziny. Mówimy o pracy na linii program - dziecko - rodzina - zespół projektowy. Jest to zatem innowacja, chodzi bowiem o realną współpracę. Największym wyzwaniem była współpraca międzyinstytucjonalna. Zatem jednym doświadczeniem było to, że edukacja na poziomie narodowym nie była w stanie spełnić potrzeb młodzieży, drugim zaś postawa pracowników socjalnych. Należało zrobić coś, aby pracownicy socjalni zrozumieli, że nie jesteśmy tu po to, aby za nich wykonać pracę. Do dziś istnieją animozje dotyczące kompetencji, do dziś potrzeba ustalać to każdorazowo. Istnieją miasta, gdzie pracownicy socjalni działali z ramienia burmistrza, stąd widać, że jest duże zróżnicowanie struktur. W Colombes stworzono zespoły: zespół dyrektorów szkół, inspektorów edukacji narodowej, grupę pracy z pracownikami socjalnymi, zespół pracy miejskiej, zespół pracy rodziców, uczniów, zespół pracy młodzieży, i każdy z tych zespołów musiał się porozumieć i ustalić główne cele oraz sposoby ich osiągnięcia. Następnie nastąpiło złożenie grup i utworzenie planu pracy, który powstał w oparciu o kompromis. Nikt nie mógł powiedzieć nie zgadzam się, nic o tym nie wiem. W Colombes są 4 dzielnice i istnieją 4 zespoły. W zespole pracują pracownik socjalny, psycholog, wychowawca (trzy osoby, trzy podejścia). W Colombes wszyscy wychowawcy są zatrudnieni na takiej zasadzie, że pracują w swoich instytucji, są delegowani. Pracownicy socjalni są zatrudnieni przez stowarzyszenia streetworking, ośrodki społeczno kulturalne, a psychologowie są zatrudniani przez szpital lub jemu podlegające poradnie psychologiczno-pedagogiczne. W okresie diagnozy 6 miesięcznej ma miejsce 5 spotkań. Początkowo problemem była tajemnica zawodowa. Stworzono kartę, w której ustalano, jaką informacją, kto może się dzielić i każdy się pod tym podpisał. Zasada główna polega za to, że właściciel informacji odpowiada za informację i za to, co się z nią dzieje. Druga zasada polega na tym, że rodzina wydaje zgodę na przekazanie informacji innemu profesjonaliście. Trzecia zasada, dzielimy się informacjami użytecznymi. Stworzenie karty dzielenia się informacjami było na początku trudne, ale działa. 9

Oprócz programów szkolnych jest także spojrzenie oddolne, plan, żeby iść do konkretnej dzielnicy i konkretnej szkoły i tam działać. W dobrych dzielnicach są uczniowie traktowani jak czarne owce, w dzielnicach takich jak ta, uczniowie ambitni są represjonowani przez rówieśników. Poziom tolerancji różni się, dziecko z małymi problemami może być traktowane w jednej szkole, jak z zaburzeniem. Nie ma sytuacji przymusu udział w programie jest dobrowolny. Kontakt z rodziną dziecka w celu wyrażenia zgody na wejście do programu. W przypadku braku zgody szkoła stara się wpłynąć na decyzję rodziców. Działania wyglądają tak, ze, jeśli pojawia się problem, stowarzyszenie przedstawia propozycje spotkania nauczycielowi, a ten przekazuje szczegóły rodzicom, rodzice musza zadzwonić, żeby się dalej umawiać. 79% rodziców wykonuje telefon, w 2010 r. 58 % (poprawa wskaźnika związana jest z poprawą odpowiedzi pracownika, który odbiera taki telefon i większą znajomością projektu). Reasumując do projektu zgłasza dyrektor szkoły. Rocznie 500 000 przypadków. Statystyki wyglądają następująco: 84% przypadków kończy się ustaleniem i osiągnięciem celów, 37% kończy się przekazaniem danego przypadku do specjalistów, 15% to przeprowadzki, 67% nie wyraża zgody na udział w projekcie, z możliwością powrotu. Celem jest podejście do rodziny jak najbliżej, nie proponowanie gotowych rozwiązań, opieranie się na zasobach. Zespół multidyscyplinarny jest w kontakcie z zespołem pedagogów. Świadczymy pomoc indywidualną, ale też pomoc kolektywną. Wskaźnikami ewaluacji określa się na podstawie wyników edukacyjnych i ewentualnych innych powiązanych zachowań. Zespół ma 2h miesięcznie superwizji, ma możliwość bieżącego omawiania przypadków, natomiast warunki są niezbyt pozytywne, w biurze pracuje po 8-10 osób, prestiż tej pracy nie jest zbyt wysoki. Dla pracowników sukcesem jest łączenie różnych środowisk, stąd płynie bogactwo i siła, korzystanie z kompetencji zbiorowych, wspólne wypracowywanie rozwiązań. Jak zauważyła grupa polska, sukcesem jest utrzymanie ¾ rodzin w projekcie bez przymusu. 4. Wielofunkcyjny Ośrodek Jenner - Stowarzyszenia Jean Coxtet. Działania Pomocowe Ośrodka Jenner (Domy dziecka, Wychowawczy Ośrodek Pobytu Dziennego Saje, Ośrodek Pobytu Częściowego Phare) W spotkaniu udział wzięli Jean Pineau Dyrektor generalny, Alain Griffond Zastępca Dyrektora Generalnego oraz koordynatorzy projektów i kierownicy placówek, w drugiej części spotkania również psychiatra z tego ośrodka. 10

Podczas powitania odwołano się do współpracy w międzynarodowym projekcie INNV 2010, którego jednym z inicjatorów było ATD, zaś jednym z partnerów IRSS. Podczas II wojny światowej system ochrony dziecka opierał się na ośrodkach wychowawczych kolonii karnych. Do takich placówek kierowano dzieci wałęsające się, sprawiające problemy. Oprócz placówek penitencjarnych przed wojną staniały także placówki przy szpitalach. Rząd po wojnie zadawał sobie pytania dotyczące opieki nad dziećmi. Akt prawny z 1945 r. skupiał się na ochronie nad dziećmi, zapewnieniu im miejsca do życia, warunków do życia przez państwo, a zamiast kary kładł nacisk działania wychowawcze. W tamtym okresie najpopularniejszymi formami były domy całodobowego pobytu, domy dziecka. W okresie wojennym i powojennym zaczęły powstawać jednak ruchy oddolne, na tamtym etapie niesystemowe. Wcześniej brakowało ofert poza całodobowymi oraz systemu konsultacji, które skutkowało tym, że sędzia samodzielnie podejmował decyzje o skierowaniu do placówki. Sądy decydowały samodzielnie oraz ponosiły konsekwencje tych decyzji. Od roku 1945 do dzisiaj powstają stowarzyszenia, które zajmują się tworzeniem i prowadzeniem placówek, w których przebywają dzieci. Finansowanie III sektora odbywa się z poziomu departamentu i państwa. We Francji istnieją także instytucje o charakterze hybrydowym, ani fundacje ani stowarzyszenia. Interwencje podejmowane kiedyś z ramienia sądu zostały rozszerzone o te podejmowane ze strony pomocy społecznej, od 1981r., silna jest także decentralizacja polegająca na tym, że władza przeniesiona zostaje na poziom departamentu. Wprowadzono tryb konsultacji, które pomagały ocenić sytuację dziecka i podjąć dalsze kroki. Obecnie podejmuje się starania, aby rodzice wyrazili zgodę na podejmowane działania. Jean Coxtet był przewodniczącym sądu do spraw dzieci na terenie Paryża. Opracował projekt rozporządzenia dotyczący konsultowania decyzji podejmowanych przez sędziów. Pierwszą siedzibą zespołu/ nieformalnego stowarzyszenia był sąd. Głównymi zadaniami było prowadzenie konsultacji dotyczących dalszego postępowania wobec dzieci. W krótkim czasie władze Paryża zaproponowały stowarzyszeniu prowadzenie kilku placówek. Stowarzyszenie zajęło się prowadzeniem placówek a nie działaniami w środowiskach otwartych. Stowarzyszenie na początku stanowili członkowie sądów, dlatego podjęto decyzję o zmianie zarządu, poproszono prefekta Paryża, żeby został prezesem Stowarzyszenia. Drugim szefem był Pierre Brice. Stowarzyszenie skupiło się całkowicie na ochronie dziecka. Jest jednym z większych stowarzyszeń. Zatrudnia 1000 pracowników. Są stowarzyszeniem regionalnym, działają w regionie Ile de France. Decyzja o ograniczeniu terytorialnym była świadoma, chcieli skoncentrować się na tym, na czym się znają najlepiej i na co maja wpływ. W ramach stowarzyszenia prowadzone są 34 rodzaje działania/ placówek, zatrudnionych jest 15 zarządzających. Stowarzyszenie stara się zajmować grupami, które doświadczają największych trudności. Są to trudności nie tylko materialne, ale emocjonalne społeczne, słabsze więzi, mniejsza solidarność społeczna. Problemy nieumiejętności wyrażania siebie, niepewności. Wśród grup jest dużo imigrantów, rodziny mono. Praca koncentruje się na tym, aby dopasować profil placówek do problemów użytkowników. Dzieci skrzywdzone, dzieci trudne, to znaczy, które przeszły przez wszystkie formy wsparcia i pomocy, placówki interwencji, placówki dla dzieci, które przerwały naukę, placówki działające w ramach 11

sprawiedliwości naprawczej, w których mogą podjąć prace społeczne, i podejmowane są działania wychowawcze, gdzie mogą wczuć się w sytuację ofiary; placówki z kategorii pieczy zastępczej, w których dzieci są wspierane przez pedagogów; placówki przygotowujące wychowanków do usamodzielnienia się, dla nastolatków mających duże problemy psychologiczne, działa stowarzyszenie byłych wychowanków, którzy są we władzach stowarzyszenia i realizują wolontariat.. Jesteśmy w trakcie wdrażania placówki, która zapewnia wsparcie po opuszczeniu placówek. Duże znaczenie ma dla stowarzyszenia tworzenie placówek, bardzo ważny jest charakter wielodyscyplinarnych zespołów. Uważamy za bardzo ważne, aby nasi klienci (nazywani we Francji użytkownikami) mieli miejsce do wyrażania swojego zdania (np. Rada życia społecznego powstała na mocy z ustawy z 2002 roku i dekret z 2004 roku) uczestniczą w decyzjach. Stowarzyszenie stara się realizować współpracę z systemem szkolnictwa lub psychiatrą dziecięcą. W ramach ewaluacji wprowadzają badania wspierające działania. Podejmowane są badania, które pokazują losy wychowanków. Inwestowanie w kształcenie wszystkich aktorów zaangażowanych w pracę. Kultura organizacji polega na tym, że mamy własną pedagogikę (metodologię). W zespole jest osoba niezatrudniona na umowę o pracę wspierająca zespół (superwizja). Jeśli chodzi o kontrolę merytoryczną, nie ma ciągłej kontroli departamentu, współpraca oparta jest na zaufaniu i dopasowaniu profilu stowarzyszenia do schematy działania departamentu (każdy departament stara się określić swój schemat działania, w oparciu o diagnozę potrzeb, zbieranie informacji i ich stosowanie). W niektórych departamentach działania na rzecz dzieci są wdrażane przez departament, a w niektórych za pośrednictwem stowarzyszeń. Ustawa z 5 marca 2007 r. mówi, że przewodniczący rady departamentu odpowiada za ochronę dziecka. To oznacza, że zanim wkroczy sąd, należy zrobić wszystko na poziomie departamentu. Pytanie z Sali: czy oddzielenie się od sądu oceniają pozytywnie. Jean- negatywem decentralizacji jest to, że świadczenia są różne w zależności od departamentu, negatywem jest to, z istnieje ryzyko, że departament będzie chciał realizować działania tak jakby stowarzyszenie było wykonawcą. Pytanie z Sali: We Francji pozycja III sektora jest większa w porównaniu do polskiej, jak wygląda współpraca organizacji II sektora? Odpowiedź: Mało jest współpracy, chcieliby bardziej włączyć pracowników departamentu i życzyliby sobie więcej współpracy z innymi stowarzyszeniami. Istnieją liczne związki i federacje, jednak działają niezależnie, osobno. Pytanie z Sali: na ile lat są zawierane umowy? Odpowiedź: Budżet ustalany jest w zależności od stawki dziennej utrzymania dziecka w placówce. Średnio obecnie decyzje podejmowane są w perspektywie jednego roku. Istnieje pewny niepokój, że department może usłyszeć Stowarzyszenie może być. Dlatego są gotowi na to, żeby zmodyfikować ofertę. Budżet stowarzyszenia wynosi 62 mln euro, 98 procent są z departamentu, 2 proc z państwa. 12

5. Działania Pomocowe Ośrodka Jenner Patrick Santi Dyrektor Ośrodka Po wojnie chodziło o to, żeby dziecko zabrać rodzinie, sądzono, że w przypadku rodziny patologicznej dziecko musi być zabrane. To się zmieniło, uznano, że zapominamy o modelu pozbawienia kontaktu z rodziną, idziemy w kierunku modelu, gdzie kierujemy się dobrem dziecka, nie zapominając o korzeniach i jego historii,. Dlatego stworzono różne typy placówek. Ośrodek adresowany jest do dzieci w wieku 6-20 roku życia. Ośrodek Jenner posiada 3 typy placówek, powstałych w odpowiedzi na różne potrzeby dzieci: dom dziecka dla 40 dzieci, pobyty sekwencyjne, pobyt dzienny. Te placówki się współuzupełniają. Obecnie w placówce sekwencyjnej przebywa 22 dzieci, 18 dzieci w dziennej. Wspólnym mianownikiem jest miejsce zostawione dla rodzica, który uczestniczy w całym procesie. Chodzi o towarzyszenie rodzica w życiu dziecka, zgodnie z ustawą z 2007 roku. Wszystkie dzieci, które przebywają w placówce trafiają z ramienia sądu rodzinnego. Drugim sposobem jest kierunek administracyjny, czyli pomoc społeczna, w takim przypadku większe jest wsparcie rodziców, miedzy innymi, dlatego, ze wymagana jest zgoda i współpraca rodziców. Współuzupełnianie się placówek polega na tym, że dziecko może przemieszczać się w zależności od potrzeb miedzy placówkami. W placówce są zespoły, w skład, których wchodzą wychowawcy, pani domu, psycholog, jeden lekarz psychiatra na 3 placówki, kierownicy zespołów. Placówki dla dzieci oddzielone są od nastolatków, ze względu na zróżnicowanie problemów. Naszym wyborem jest to, że przyjmujemy rodzeństwa. Ale w zależności od wieku trafiają do różnych placówek. Według praw nie można rozdzielać rodzeństwa, ale zdarza się, że rodzeństwo należy rozdzielić, bo życie wspólne mogą powodować trudne sytuacje. Od 20 lat miesza się chłopców z dziewczynkami. Najważniejszą misją jest odbudowanie więzi z rodzicami, przygotowanie do wejścia w przyszłość. 6. Placówka Dla Nastolatków P. Luca - Kierownik Placówki Dla Nastolatków Zespół dla nastolatków ma dwie grupy: 10 chłopców i dziewcząt w wieku 13-18 lat oraz grupę dziewczynek w wieku 16-20 lat. Są otwarci non stop. Średni długość pobytu dwa lata. Zatrudnieni są również nocny stróż oraz nocni opiekunowie. Psycholożka także uczestniczy w spotkaniach w liczbie 4 godzin w tygodniu oraz na prośbę młodzieży. Najważniejszym celem jest doprowadzenie do usamodzielnienia młodzieży. Jeśli chodzi o program usamodzielnienia młodzieży skupiamy się na tym, żeby następowało to ewolucyjnie, tzn. młodzież w wieku 16-21 lat podejmuje się półusamodzielnienia, z własnym budżetem i stopniowo nabiera samodzielności. Działa to w ten 13

sposób, że dziewczyny mieszkają w wydzielonych mieszkankach znajdujących się na terenie placówki. W takim domu mogą mieszkać 3 dziewczyny. Dla dziewcząt, do których mamy zaufanie, mamy też mieszkanka, znajdujące się poza terenem ośrodka, niedaleko od niego. Są to mieszkania dla dwóch pełnoletnich dziewcząt. Wśród problemów dominujących to problemy narkomanii, w tym celu korzystają z usług pracownika zaprzyjaźnionego stowarzyszenia, które zajmuje się takimi sprawami. Druga grupa problematyczna to młodzi imigranci bez opieki, pochodzenia afrykańskiego, azjatyckiego. Trzecia ważna sprawa to sprawy seksualności i zapobieganie niechcianym ciążom. Korzystają z usług specjalnego stowarzyszenia. Pracują w partnerstwie z innymi instytucjami. Pytanie z Sali: Jak długo dzieci mogą przebywać w placówkach? Odpowiedź: W wewnętrznych 2 lata, w zewnętrznych 1.5-2 lata. Podejście jest zindywidualizowane. Pytanie z Sali: jaka jest rola rodzica? Odpowiedź: Spotkania dziecka z rodzicem odbywają się raz na dwa miesiące, dodatkowo organizowane są pobyty weekendowe i wakacje, sędzia ustala intensywność tych kontaktów. Pytanie z Sali: Czy wychowankowie uciekają z placówki? Odpowiedź: Mamy wychowanków, którzy nie znoszą pobytów w placówce i uciekają. W mieście Paryżu jest specjalny zespół policji, brygada ochrony dzieci, z którymi współpracują, np. odwiedzili ich w minionym tygodniu. W przypadku ucieczki mają prawny obowiązek zgłoszenia na policję. Wykonujemy pracę, aby zrozumieć powód ucieczki. Większość wychowanków szybko wraca do placówki. Pytanie z Sali: Czy chodzą do innych szkół? w Polsce obserwujemy stygmatyzację dzieci w szkołach? Odpowiedź: Do 13 roku życia dzieci Ida normalnym cyklem, nastolatki chodzą do szkół zawodowych. Obowiązek szkolny we Francji trwa do 16 r.ż. Stygmatyzacja jest pewnym problemem, ale pracują nad tym. Starają się nie kierować wszystkich dzieci do jednej szkoły. 7. Placówka Pobytu Sekwencyjnego MARC LAMPREUX Kierownik Placówki Pobytu Sekwencyjnego. Placówki typu sekwencyjnego wpisują się w ewolucję placówek. Jest to placówka edukacyjna Dzięki nim dziecko zostaje w swojej dzielnicy, w swojej rodzinie. Dzieci przebywają max. 3 noce w tygodniu. Mają od 6 do16 lat - chłopcy, od 6 do 20 - dziewczynki, średnia długość pobytu to 4 lata. Głównym celem jest chronienie dziecka nie odcinając od kontaktów z dzielnicą, z rodziną. Dzieci, które do nich trafiają maja problemy w domu, często są krzywdzone, są napięcia wewnątrz rodziny i panuje atmosfera, która nie służy ich prawidłowemu rozwojowi. Placówka jest również adresowana do tych dzieci, rodziny, których z różnych powodów nie mogą się rozpaść. Zdarza się, że kierowane są dzieci, która maja za sobą próbę umieszczenia dziecka na pełen czas w placówce i 14

ta próba się nie udała. Pracujemy zarówno z dzieckiem, ale także z rodzicem, szczególnie intensywnie w sferze rozumienia dziecka. W innym przypadku, to jest w przypadku, gdy nie pracujemy z rodzicami ponosimy klęskę. W tym kontekście działania wpisują się w ustawę z 2002r., jak i nową ustawę z 2007r.. Praktykujemy różne rodzaje działania: pobyty u nas, zaś 1-3 noce tygodniowo dziecko spędza w domu (przy czym jeśli sytuacja rodzinna dziecka tego wymaga, możliwe jest spędzenie więcej niż 3 nocy w tygodniu na terenie ośrodka). Chodzi nam o to, aby nauczyć dziecko rytmu życia, dbania o higienę. Istotny jest czas spędzany wspólnie, to przynosi korzyści. Druga oś pracy to pobyty dzieci w czasie weekendu, ferii, wakacji. Wtedy wychowawcy proponują różnego typu działania, z możliwością spożycia posiłku w placówce. Weekendy upływają wtedy w przyjemnej atmosferze, wspólne pędzanie czasu, sportowe zajęcia, poszerzanie horyzontów. W czasie wakacji szkolnych proponowane są mini pobyty prowadzone przez wychowawców a także mini-pobyty u rodzin zaprzyjaźnionych. Celem jest to, aby zamknięte rodziny lub rodziny migrantów otworzyć. Dlatego, że to wymaga dużo czasu, dzieci spędzają dużo czasu w placówkach. 8. Placówka Pobytu Dziennego R. RIGOCULT - kierownik placówki, która zajmuje się pobytami dziennymi. Departament co 5 lat ustala schemat działania. W 2005r. ogłoszono przetarg na projekt, na 2 placówki w płd. i płn. części Paryża. Projekt dotyczący północnej części Paryża jest ich placówką. Te 2 placówki wpisują się w duch, że nie służy dzieciom oddzielenie dziecka od rodziców. W placówce przebywa 18 dzieci z dzielnic 12 i 13. System wymaga żeby pracować z dziećmi, które znajdują się nieopodal (znajdujemy się w 13 dzielnicy, jednej z biedniejszych). Według projektu w placówce mogą mieszkać dzieci w wieku 6-12 r. ż. z problemami emocjonalnymi, szkolnymi itd. Podlegamy pod pion administracyjny. Średnia długość pobytu dziecka to 18 miesięcy. Kierują do nas z poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz ze szkół. Szczególnie na początku trafiali chłopcy z zaburzeniami zachowania w wieku 9-10 r.ż. Jednak z czasem we współpracy z partnerami staramy się rozszerzyć profil o dziewczynki z zachowaniami np. zablokowanymi zachowaniami, wycofane. Bo często zapomina się o dziewczynach. Robią dużo hałasu, ale o wiele później. Dzieci trafiają do nas 3 razy w tygodniu po szkole. Chodzi o wsparcie w odrabianiu lekcji, jak i działania, które mogą posłużyć wychowaniu dziecka. Rodzice nie są wzywani za każdym razem, gdy są problemy i to jest zaleta, pewne ułatwienie, bo wzmacnia pragnienie rodziców uczestniczenia w procesie wychowawczym. Łatwiej jest wejść do rodziny, nawiązać kontakt, utrzymać go, gdy ta współpraca jest sterowana. 15

Zdarza się, że dzieci przyjmujemy na pół dnia w tygodniu, raz albo dwa razy w tygodniu. Aby dziecko zostało przyjęte musi być zgoda z czterech stron: ze strony szkoły, rodziców, inspektora szkolnego (Inspektor szkolny odpowiednik w Polsce kuratora) i naszego jako ośrodka. Staramy się organizować zajęcia świetlicowe o charakterze kulturalnym, spotkania formalne z dzieckiem, towarzyszmy rodzicom w krokach rozumienia świata jego dziecka. Co sześć miesięcy sporządzany jest raport, który otrzymuje pion administracyjny pomocy społecznej. Wyróżniamy trzy okresy: 1 okres trwa 6 miesięcy, jest to obserwacja, diagnoza; 2 okres to przekserowanie dziecka do placówki dzielnicowej lub poradni psychologicznej, też 6 miesięcy; 3 okres obserwacji. Naszą specyfiką jest świetnie wykształcony personel. NICOLE WASCHLE psychiatra W każdej z grup jest psycholog. Współpracuję z 3 psychologami, pracuję w ośrodku w trybie naprzemiennym. Zajmuję się dziećmi w internacie i placówce o charakterze sekwencyjnym. Moja rola rozciąga się od momentu przyjścia dziecka do wyjścia. Zwykle przed przybyciem dziecka do placówki mam raport na temat dziecka. Należy pamiętać, że wszelkim sytuacjom niedostatków społecznych towarzyszą problemy psychologiczne. Połowa dzieci, które do nas przychodzą są pod opieką psychologa lub też pomoc psychologiczna nie odniosła skutku. Psycholog i psychiatra przede wszystkim wspierają zespół pedagogiczny. Na początku chodzi o rozpoznanie problemów i uzyskanie dodatkowych informacji (przed przybyciem dziecka do instytucji). Po wejścia dziecka do placówki psycholog spotyka się z dzieckiem oraz rodziną. Tworzona jest analiza problemów psychologicznych. Rolą psychologa i psychiatry jest wyłapanie powtarzających się mechanizmów z przeszłości i przyczyn w historii. Nie można oddzielić teraźniejszych działań od przeszłości. Staramy się kierować dzieci ku poradniom psychologicznym. Nasza rola polega na tym, że towarzyszymy grupom wychowawczym i przekierowywaniu innych. To wymaga dużej wiedzy na temat sieci współpracy. Pytanie z Sali: Jakie główne przypadki diagnozowane? Odpowiedź: Wszystko. Pytanie z Sali: Czy zdarzają się przypadki przemocy wychowawców wobec wychowanków czy kadra może otrzymać pomoc, superwizję? Odpowiedź: W naszych instytucjach przypadki przemocy przebiegają w dwóch kierunkach. Temu służy interdyscyplinarność systemu pracy, żeby żaden z wychowawców nie znalazł się w relacji osobistej z wychowankiem. Akty przemocy mogą być skierowane ku sobie jak i w różnych kierunkach. Bardzo ważne jest to, aby lekarz psychiatra i psycholog znaleźli odpowiedź na przemoc. Zdarza się, że momenty trudne 16

bolesne staja się elementami bardzo ważnymi. Nie jesteśmy w stanie leczyc kogoś, kogo źródło problemów nie udało się zidentyfikować. Najważniejsze jest rozumieć znaczenie i pochodzenie problemów. Zdarza się, że z zasady staramy się chronić dziecko, aby jednak zostało u nas. Jednak nie zawsze to jest możliwe i musimy się czasami z kimś pożegnać. Aby takich sytuacji było jak najmniej zwracamy uwagę na interdyscyplinarność. Pytanie z Sali: Czy zdarza się, że Jenner chce wykluczyć dziecko w instytucji. Odpowiedź: Oczywiście może się to zdarzyć, ale staramy się do tego nie dopuścić. Prowadzone są obecnie badania nad osobami, które wyszły z instytucji. Są dzieci, które nie ciągną swojego bagażu, są tez dzieci, które przebywały w różnych placówkach i ich historie są pocięte. Pytanie z Sali: Ile osób kończy studia wyższe? Czy wracają jako specjaliści do placówek? Odpowiedź: Zdarza się, że pracują. Studia kończy niewielu. Zwracamy uwagę nie na sukcesy typu wyższe wykształcenie, ale usamodzielnienie się, prowadzenie życia o wysokiej jakości. Pytanie z Sali: Czy w przypadku, gdy dziecko przebywa chwilowo w rodzinie i jego sytuacja się pogarsza, np. jest awantura, ma możliwość skontaktowani się z placówką pobytu sekwencyjnego? Odpowiedź: Działamy 24 h na dobę, więc może oczywiście zadzwonić i przyjmujemy dziecko. Jeśli dziecko odczuwa, że sytuacja nie jest dobra, ma dodatkowo prawo napisać pismo i poskarżyć się sędziemu. 9. Ośrodek Pomocy Środowiskowej Dla Pełnoletnich Wychowanków Ośrodków Wychowawczych 38 Rue des Amandier s 75020 Paris W 1974r. zauważono, że istnieje wyrwa w ofertach dla młodzieży w 18-21 r. ż. W ten sposób powstała idea kontraktu z młodym dorosłym. Taka forma od 74 r. ewoluowała. Do lat 90-tych bycie pod opieką było prawem. Rzeczą dominująca była ochrona. Sektor się zmieniał, na jego kształt miał także wpływ kryzys. Pod koniec lat 80-tych nasiliła się decentralizacja, dlatego ze strony rządu zauważono, aby aktywizować młodzież, aby stawali się aktorami a nie tylko biorcami. Można powiedzieć, ze ewolucja przebiega od opiekuńczo-ochronnego w kierunku aktywnej postawy użytkowników. Do 2006-2007 mogliśmy zwrócić się do sędziego w obszarze departamentu. Do niedawna można było wziąc słuchawkę i ustalić z sędzią formę pomocy. Obecnie o kontrakt występuje się do osoby, która pracuje w instytucji będącej odpowiednikiem w Polsce PCPR. Od czasu ustawy z 2007r. uległy zmianie: sędzia nie daje skierowania, poza wyjątkowymi sytuacjami, gdy młoda osoba trafia z pionu sądowego, a nie administracyjnego. 17

jest duże zróżnicowanie, w zależności od departamentu wynik postępującej decentralizacji. Kontrakt dotyczy młodzieży, istnieją trzy kryteria otrzymania: niemożność ze strony rodziny zaspokojenia potrzeb; posiadanie pomysłu, projektu związanego z dalszą edukacją; udowodnienie i wyjaśnienie, że młody człowiek potrzebuje pomocy i wsparcia także w obszarze edukacji. Pierwszym krokiem jest napisanie listu, obowiązkowo, który kieruje do inspektora i w którym przedstawia swoje potrzeby i wyjaśnia swoją sytuację. Listy maja około 3 stron i mają precyzyjne określony opis sytuacji. Bardzo ważne jest współdziałanie młodym człowiekiem, aby list był właściwie umotywowany. W tym celu pracują z młodymi ludźmi wcześniej. Brakuje danych liczbowych dotyczących odmów. W sytuacji odmowy ze strony inspektora podawane są powody. Według doświadczenia jednego z pracowników wynika, że w okresie 20 lat jego pracy w ośrodku nie miał sytuacji odmowy. Młody człowiek w liście może zawrzeć tylko kilka zdań, np., jestem na tym etapie szkoły chcę ją kontynuować, dlatego proszę sąd o umożliwienie mi tego. Za listem idzie raport z historią młodego człowieka wraz z historią wychowawczą. Młody człowiek potrzebuje czasu aby przemyśleć co chce robić, dlatego często nie potrafi precyzyjnie opisać co chce robić. W sytuacji niepełnoletniego człowieka nie ma potrzeby umotywowania podania. Zwykle w listach młody człowiek opisuje swoją drogę zawodową oraz udział w dodatkowych zajęciach, duży fragment zaira opis problemów zdrowotnych, wraz z wyjaśnieniem co z tym robie i pod jaką opieką się znajduje. W liście mogą znajdować się detale administracyjne, np. prośba o lokal lub rejestrację ubezpieczenia zdrowotnego. List zawiera reszcie motywacje i opis planowanych osiągnięć, plan. To sprawia największy kłopot, to jest rola placówki. Anegdota zdarza się, ze inspektor mówi stop, to nie hotel to nie restauracja. Bardzo istotne jest to, aby w liście znajdowała się prawdziwa motywacja, dlatego, że dla osób które potrzebują np. tylko noclegu istnieją inne tańsze placówki. Wiele kandydatów ma pochodzenie niefrancuskie, młodzi ludzie są zmuszeni opisać dokładnie swój status pobytowy we Francji i ma za sobą długą drogę administracyjną. Są to często sieroty. Często są deportowani do ojczyzn. Nawet w takim przypadku nie żałują tego wsparcia, wychodząc z założenia, że taka pomoc też się im przydaje. Po przyjęciu pisma i zaopiniowaniu pozytywnie może nastąpić umieszczenie w placówce. Długość kontraktu wynosi od miesiąca do roku, możliwe jest przedłużenie. Za każdym razem, gdy użytkownik chce przedłużenia, procedura jest taka sama. Wcześniej powszechny był pobyt roczny. Obecnie w szczególnie trudnych sytuacjach można przedłużyć, ale są starania, aby pobyt skracać, nie wydłużać. W ośrodku jest 36 miejsc, tendencja jest taka, że wzrasta liczba interwencji młodych ludzi którzy trafiają z własnej woli, z pionu administracyjnego. Więcej jest chłopców, więcej osób, które urodziły się we Francji. Placówka ma charakter wspólnego życia, małej rodziny, która wykonuje wspólnie zwykłe czynności. Pytanie z Sali: Czy młodzi ludzie trafiają do ośrodka z placówek czy z ulicy? 18

Odpowiedź: Większość osób przeszła przez system, ale mogła znajdować się w sytuacji ochrony przez system. Jest wiele osób w wieku 17-17,5 i ze względu na oszczędności liczba kontraktów będzie ograniczana. Dlatego prymat jest dla osób już korzystających z pomocy społecznej. Mniejsze szanse mają osoby, które nie były w instytucjach wcześniej, tak wynika z informacji uzyskanych od innych pracowników. System finansowania, cena za pobyt całkowity budżet jest dzielony na liczbę dni i liczbę osób, dlatego też w sytuacji gdy departament akceptuje kontakt, za nim idą środki. Istnieją także kontakty, w ramach których użytkownicy nie mieszkają w ośrodku, ale swoich domach. Oferta placówki jest zindywidualizowana, może oferować pobyt wraz ze wszystkimi działaniami pomagającymi w usamodzielnieniu się, kieszonkowe. Jest także formuła mieszkań chronionych, dawnych służbówek, mieszkania są osobne, bez wygód, do których młodzi ludzie mają własne klucze, mogą przyjmować gości do 22.00. W ten sposób uczymy życia samodzielnego, dbania o własne mieszkanie. Ośrodek może kierować do psychologów, robi działania w kierunku edukacji i wykształcenia, kontaktuje się z dyrektorami, nauczycielami placówek szkolnych, spełnia rolę łącznika, pośrednika. Prowadzą spotkania na forum, w których uczestniczy młody człowiek, ktoś ze szkoły, ktoś z ośrodka, podczas takich spotkań następuje wspólne omawianie problemów, jeśli powstają. Ośrodek ma za zadanie towarzyszenie w sytuacjach trudniejszych. Koszt pobytu jest różny dla każdego wychowanka, szacunkowo wynosi 120 euro na dzień na osobę. W placówce jest 4 wychowawców. Młody człowiek dysponuje budżetem 470 euro, płaconym na początku tygodniowo, potem miesięcznie. Około 5 osób średnio ma problemy z zarządzaniem własnym budżetem. Jest oczekiwanie wobec młodych ludzi świadczenia pracy, dorabiania, dla uczęszczających do szkoły jest oczekiwanie wykonywania pracy wakacyjnej. Istnieje obowiązek oszczędzania pieniędzy, od niedawna niektórzy inspektorzy chcą zwrotu części pobranych pieniędzy z pomocy społecznej. Młodzi ludzie wywiązują się z oszczędzania, jest możliwość zablokowania wypłat przez placówkę. Dzieje się to w formie negocjacji, nie przymusu. W sytuacji, gdy zostanie objęta pomocą osoba niepełnoletnia, wychowawcy starają się negocjować z prawem w celu postanowienia osiedlenia we Francji, w momencie, gdy osiągnie pełnoletniość. Zdarza się, że inspektor może cofnąć wypłacane pieniądze, jeśli użytkownik znajdzie dobrze opłacaną pracę. Dodatkowo w sytuacji, gdy młody człowiek znajdzie dobrą pracę, kontrakt się kończy. Zdarza się, że wychowankowie zarabiają 1.000 euro, w myśl zasady, że przy braku kapitału w postaci rodziny, ważne sa pieniądze, stają się one zabezpieczeniem. Co dwa miesiące organizowane są spotkana kolektywne ze wszystkimi wychowankami, podczas których przygotowuje się posiłki, ustala grafiki wspólnych wydarzeń. Organizowane są warsztaty robotowe, oparte na pracy fizycznej oraz liczne projekty, np. corocznie realizowany projekt Kamerun, który ma na celu podróż do Kamerunu, poznawanie się z tamtejszą młodzieżą, uczenie się tamtejszego rzemiosła. Adresowane dla szczególnie osób, które nie mają dokumentów (2-4 wychowanków z tej instytucji) i nie mają pozwoleń prawa pracy. Pomysłodawcą jest były wychowanek. 19

Inne projekty to pobyty weekendowe dla około 12 osób, wyjazdy na wieś i inne, też zagraniczne, które pozwalają odpocząć od codzienności, uczestnik partycypuje finansowo, symbolicznie oraz merytorycznie. Głównym celem wyjazdów jest integracja środowiska, które jest dosyć rozproszone, nauka organizacji podróży, odetchnięcie od codziennych problemów. Wychowawcy otrzymują wsparcie wewnętrzne ze strony zespołu, mają też psychologa (3 h tygodniowo konsultacji), szkolenia zewnętrzne, czerpią siły z wizytowania innych placówek. Zgodnie z założeniem, że jeśli ktoś wykonuje pracę z drugą osobą, potrzebuje więcej czasu na nabranie dystansu, wychowawcy maja prawo do 8-10 tygodni rocznie urlopu. Aspekt ogólny: praca polega w dużej mierze na rozmowach w ośrodku oraz w mieszkankach. Przeszkodą jest ucieczka, unikanie kontaktu, w takiej sytuacji wychodzą wszelkie niedostatki w systemie, pojawiają się ograniczenia systemowe. Wszelkie przejawy aktywności, inicjatyw własnych wychowanków są mile widziane i akceptowane przez kadrę (np. pomysły przygotowania dla grupy wspólnej kolacji). Według wychowawców łatwiej jest pracować z osobami konfliktowymi, bo w konflikcie można spróbować znaleźć nić więzi, informację, trudniej dotrzeć do osoby wycofanej, zamkniętej w sobie. Relacje pomiędzy wychowankami a wychowawcami są zależne od doświadczeń wychowawców, decyzji ich. W ośrodku jest wrażliwość genderowa, jest świadomość, aby próbować rekonstruować rodzinę, i aby wychowawcy byli dobrani pod względem obydwu płci. Trwają działania na rzecz objęcia taką pomocą młodzież po 21 r.ż., nawet do 25 r. ż., jednak pracownicy mają obawy, że kontrakty jako idea mogą przestać istnieć z racji restrykcji budżetowych. 10. Stowarzyszenie Ajam (Association Des Jeunes Amis Du Marais), Dziesiata Zjednoczona Dzielnica 62, bd Magenta 75010 Paris P. Rashda dyrektorka placówki, wychowawcy uliczni, streetworkerzy, użytkownicy. Placówka opiera się na docenieniu wielkiej wartości w przekazywaniu praktyk poza Francję, aby się wzajemnie wzbogacać. Szczególnie ważna jest praktyka profesjonalistów. Placówka została utworzona w 1965 r.. W placówce pracujemy głównie z nastolatkami, przede wszystkim przez streetworkerów, tutaj gdzie się znajdujemy jest miejsce młodzieży do realizacji swoich praktyk. Nazwa miejsca została wybrana w głosowaniu, w którym wzięło udział 600 osób. Nazwa brzmi Dziesiąta zjednoczona dzielnica. Miejsce jest otwarte dwa razy w tygodniu do 22.00. Od 2008 roku prowadzimy projekt, w ramach którego umożliwiamy młodzieży realizację własnych projektów. Mamy obsesje na punkcie projektów. Tu chcemy odwrócić logikę, jaki projekt realizujemy, tu razem młodzież i dorośli podejmujemy decyzję. W stowarzyszeniu stworzono 20