Załącznik nr 1 do Uchały Zarządu Wojeództa Śląskiego Nr 2258/78/V/2015 z dnia 24 listopada 2015 roku Ramoy dokument drażania działań na rzecz ograniczenia niskiej emisji subregionie centralnym ojeództa śląskiego Urząd Marszałkoski Wojeództa Śląskiego Wydział Rozoju Regionalnego Referat Regionalne Centrum Analiz i Planoania Strategicznego Katoice, listopad 2015 r.
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 1. UWARUNKOWANIA PLANISTYCZNE W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA POLITYKI NISKOEMISYJNEJ... 5 1.1. KRAJOWE... 5 1.2. REGIONALNE... 10 2. CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW I POTENCJAŁÓW ROZWOJU W KONTEKŚCIE POLITYKI NISKOEMISYJNEJ I ENERGETYKI... 19 2.1. SUBREGION CENTRALNY NA TLE WOJEWÓDZTWA... 19 2.2. ZABUDOWA I MIESZKALNICTWO... 21 2.3. PRODUKCJA, DYSTRYBUCJA I ZUŻYCIE ENERGII... 28 2.4. TRANSPORT... 39 2.5. JAKOŚĆ POWIETRZA... 48 3. DOTYCHCZASOWE FINANSOWANIE DZIAŁAŃ NISKOEMISYJNYCH NA POZIOMIE REGIONALNYM..... 61 3.1. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2007-2013. 61 3.2. WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ... 66 3.3. PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO NA LATA 2007-2013, PRIORYTET IX: INFRASTRUKTURA ENERGETYCZNA PRZYJAZNA ŚRODOWISKU I EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA... 69 4. REGIONALNE I SUBREGIONALNE UWARUNKOWANIA GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ... 71 5. CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ... 75 6. FINANSOWANIE... 78 7. WDRAŻANIE I MONITORING... 84 SPISY... 88 Załącznik 1. Wykaz projektó zdefinioanych ramach trybu pozakonkursoego dla działania 1.7.... 90 2
WPROWADZENIE Wzrost gospodarczy, zmiany klimatyczne, rosnące zapotrzeboanie na energię oraz konieczność zapenienia bezpieczeństa jej dosta należą do najiększych yzań ekonomicznych i ekologicznych ostatnich lat. Drogą do sprostania tym yzaniom, nakreśloną dokumencie strategicznym Unii Europejskiej Europa 2020, jest niskoemisyjny zrost gospodarczy, realizoany poprzez redukcję użycia pali kopalnych do produkcji energii przy jednoczesnej maksymalizacji udziału odnaialnych źródeł energii strukturze energetycznej. Ważnym elementem polityki zrónoażonego rozoju jest rónież zmniejszenie zużycia energii poprzez podniesienie efektyności energetycznej sektora publicznego, mieszkanioego oraz przedsiębiorst. Odpoiedzią na yzania ziązane z polityką niskoemisyjną są zapisy ujęte dokumentach rządoych oraz poziomu regionalnego, które ukierunkoują źródła finansoania na realizację przyjętych priorytetó rozojoych. Skupiają się one przede szystkim na źródłach zanieczyszczeń ymagających najiększej uagi ze zględu na negatyny pły na środoisko. Zasadniczo można ymienić 3 głóne źródła zanieczyszczeń poietrza. Należą do nich: zanieczyszczenia przemysłoe, emisja z kotłoni lokalnych i palenisk indyidualnych, emisja komunikacyjna. Najięcej uagi ostatnich latach pośięcono zagadnieniu zanieczyszczenia przemysłoego. Efektem prac odpoiednich środoisk (rządoych i pozarządoych) jest m.in. storzenie przepisó, zaróno regulujących normy emitoania poszczególnych substancji do atmosfery, jak i dających możliość pranego yegzekoania przestrzegania skazanych norm przez przedsiębiorcó. W zakresie emisji komunikacyjnej rónież podejmoane są kroki zmniejszające jej pły na środoisko. Przykładem mogą być autostrady czy obodnice, które nie tylko ograniczają przejazdy samochodó przez centra miast, ale rónież zmniejszają ilość korkó, stanoiących najiększe zagrożenie dla jakości poietrza ze strony ruchu samochodoego. Kolejnym przykładem podejmoanych krokó może być także pojaienie się ekologicznych roziązań technologicznych ykorzystyanych noych modelach samochodó. Obecnie najiększy problem stanoi emisja z kotłoni lokalnych i palenisk indyidualnych. Wynika to m.in. z braku śiadomości społecznej zakresie płyu palia użyanego do ogrzeania domu na jakość poietrza. Zanieczyszczenia poietrza produktami niskiej emisji znacznym stopniu płyają na stan zdroia ludności zamieszkałej strefach, których obseruje się stałe przekraczanie dopuszczalnych limitó stężeń zanieczyszczeń. Celem opracoania niniejszego dokumentu jest storzenie ogólnych ram koordynacji i sparcia dla projektó dotyczących polityki niskoemisyjnej, podejmoanych przez jednostki ojeództa śląskiego, ze szczególnym uzględnieniem jednostek subregionu centralnego. Wdrożenie takich projektó jest działaniem koniecznym i niezbędnym dla popray jakości środoiska i życia mieszkańcó subregionu centralnego ojeództa śląskiego, poprzez m.in.: ziększenie efektyności energetycznej ojeództie, rozój transportu niskoemisyjnego, spieranie ytarzania oraz dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł OZE, a także promoanie śród mieszkańcó regionu zachoań ograniczających zanieczyszczenie poietrza. Jednocześnie niniejszy dokument nie jest programem rozumieniu ustay o zasadach proadzenia polityki rozoju z dnia 6 grudnia 2006 r. (t. j. Dz. U. 2014, poz. 1649 z późn.zm.) oraz ustay o udostępnianiu informacji 3
o środoisku i jego ochronie, udziale społeczeństa ochronie środoiska oraz o ocenach oddziałyania na środoisko z dnia 3 października 2008 r. (t. j. Dz. U. 2013, poz. 1235 z późn. zm.). 4
1. UWARUNKOWANIA PLANISTYCZNE W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA POLITYKI NISKOEMISYJNEJ 1.1. KRAJOWE KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU (KPZK) KPZK rozdziale Uarunkoania polityki przestrzennego zagospodaroania kraju perspektyie najbliższych dudziestu lat ymienia m.in. uarunkoania technologiczne, śród których zrócono m.in. uagę na: rozój energooszczędnych technologii (konieczność stosoania bardziej energooszczędnych technologii ynikająca z rosnących cen energii, niestabilności krajach produkujących ropę naftoą i gaz ziemny oraz z uagi na politykę UE; korzyści odniosą obszary mogące produkoać energię ze źródeł odnaialnych oraz o niskiej emisji gazó cieplarnianych), rozój energetyki zaaansoanej technologicznie ( arunkach polskich szczególnie istotny jest rozój technologii ziązanych z czystym lub niskoemisyjnym spalaniem pali ęgiel kamienny i brunatny, biomasa, gaz), zmiany technologiczne transporcie (rozój infrastruktury dostosoanej do nooczesnych pojazdó z napędem elektrycznym i do zmienionych potrzeb logistycznych, rozój szynoego transportu zbioroego oraz technologii teleinformatycznych). Wizja kraju skazana KPZK zakłada m.in., że Polska gospodarka jest konkurencyjna rónież dzięki bezpieczeństu energetyczno-klimatycznemu, torząc ustabilizoane arunki funkcjonoania podmiotó gospodarczych i rozoju społeczeństa. Ponadto izja przestrzennego zagospodaroania Polski 2030 opierać się będzie na pięciu pożądanych cechach polskiej przestrzeni, śród których ymienia się odporność na różne zagrożenia ziązane z bezpieczeństem energetycznym i naturalnym. W dokumencie ramach Celu 4. Kształtoanie struktur przestrzennych spierających osiągnięcie i utrzymanie ysokiej jakości środoiska przyrodniczego i aloró krajobrazoych Polski, zapisano kierunek 4.6. Zmniejszenie obciążenia środoiska poodoanego emisjami zanieczyszczeń do ód, atmosfery i gleby, zgodnie z którym należy dążyć do kształtoania struktur przestrzennych minimalizujących zapotrzeboanie na energię i zmniejszających emisję gazó cieplarnianych oraz umożliiających ziększenie komplementarnego ykorzystania OZE celu dyersyfikacji zaopatrzenia energię gmin i zmniejszenie uciążliości niskiej emisji. Ponadto ramach Celu 5. Ziększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństa energetycznego oraz kształtoanie struktur przestrzennych spierających zdolności obronne państa, zapisano kierunek 5.1. Przecidziałanie zagrożeniu utraty bezpieczeństa energetycznego i odpoiednie reagoanie na to zagrożenie, zgodnie z którym jako jedno z yzań uznano ograniczanie emisji CO 2 do poziomu uzgodnionego ramach Unii Europejskiej poprzez m.in. spieranie działań inestycyjnych różnych skalach przestrzennych (od elektroni systemoych o zeroym lub niskim poziomie emisji CO 2 po obiekty przydomoe); przystosoanie sieci elektroenergetycznych do odbioru energii ze źródeł rozproszonych ykorzystujących OZE (przejście nadyżek mocy z tych źródeł, tym z planoanych lądoych i morskich farm iatroych, będzie ymagać budoy kilkuset kilometró noych linii przesyłoych raz z infrastrukturą toarzyszącą) oraz ziększenie ykorzystania odnaialnych źródeł energii 5
poprzez budoę noych mocy, które będą ograniczały straty ziązane z przesyłem energii oraz ziększały bezpieczeństo energetyczne na poziomach: krajoym, regionalnym oraz lokalnym. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020 (SRK) Jednym z elementó izji Polski 2020 zaartej SRK jest konkurencyjna gospodarka, czyli m.in. gospodarka dysponująca odpoiednimi, efektynie ykorzystyanymi zasobami energii pozalającymi na dynamiczny zrost. Do 2020 r. iększość działań ziązanych z dyersyfikacją źródeł i nośnikó energii kroczy decydującą fazę realizacji. Wzrost efektyności energetycznej gospodarki oraz iększe ykorzystanie źródeł odnaialnych sprzyjać będzie zmniejszaniu emisji CO 2 i realizacji zoboiązań ynikających z pakietu klimatyczno-energetycznego. Jednym z celó SRK jest Cel II.6. Bezpieczeństo energetyczne i środoisko, ramach którego jednym z priorytetoych kierunkó interencji publicznej jest kierunek II.6.2. Popraa efektyności energetycznej (redukcja strat energii, proadzenie energooszczędnych technologii, dyersyfikacja źródeł energii tym OZE, energia jądroa; proadzenie czystych technologii ęgloych itp). W opisie kierunku skazano, że do roku 2020 Polska ypełni soje zoboiązania zakresie redukcji emisji gazó cieplarnianych, ynikających z postanoień pakietu klimatycznoenergetycznego, na mocy którego Unia Europejska do 2020 r. jest zoboiązana do łącznej redukcji emisji o 20% porónaniu z 1990 rokiem. W ramach kierunku II.6.3. Ziększenie dyersyfikacji dosta pali i energii, istotne będzie ziększenie ykorzystania OZE. Z kolei ramach kierunku II.6.4. Popraa stanu środoiska, zapisano, że Popraie jakości poietrza służyć będą długoterminoe działania na rzecz ograniczenia emisji pyłó i innych zanieczyszczeń poietrza, złaszcza z sektoró najbardziej emisyjnych (energetyka, transport), ze źródeł emisji rozproszonych (nieduże zakłady przemysłoe, małe kotłonie) i ze źródeł indyidualnych zabudoie mieszkanioej (tz. niska emisja). Ponadto storzony zostanie system zarządzania krajoymi pułapami emisji gazó cieplarnianych. SRK definiuje także Cel II.7. Ziększenie efektyności transportu, ramach którego realizoany jest kierunek II.7.3. Udrożnienie obszaró miejskich, którym zraca się uagę na fakt, że z uagi na ograniczone zasoby pali kopalnych oraz rosnące obciążenie terenó intensynie zurbanizoanych zanieczyszczeniami pochodzącymi z ich spalania, konieczny jest rozój niskoemisyjnych, alternatynych technologii zasilania pojazdó. Ponadto podkreślono konieczność proadzenia zaaansoanych systemó zarządzania i steroania ruchem miastach. KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO (KSRR) Wśród najażniejszych yzań polityki regionalnej KSRR ymienia się: Odpoiedź na zmiany klimatyczne i zapenienie bezpieczeństa energetycznego. W ramach Celu 1. Wspomaganie zrostu konkurencyjności regionó znajduje się kierunek 1.3. Budoa podsta konkurencyjności ojeództ działania tematyczne obejmujący m.in. działanie 1.3.5. Dyersyfikacja źródeł i efektyne ykorzystanie energii oraz reagoanie na zagrożenia naturalne. W szczególności zaierają się tutaj działania ziązane z modernizacją i rozbudoą regionalnej i lokalnej infrastruktury przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej; podnoszeniem efektyności energetycznej; rozijaniem regionalnych potencjałó zakresie pozyskiania energii z odnaialnych źródeł. 6
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU Wśród podstaoych kierunkó polityki energetycznej skazuje się m.in.: Popraę efektyności energetycznej jeden z priorytetó unijnej polityki energetycznej z yznaczonym do roku 2020 celem zmniejszenia zużycia energii o 20%. Jest to priorytetoy kierunek, a postęp tym zakresie będzie kluczoy dla realizacji szystkich celó polityki energetycznej. Do szczegółoych celó tym zakresie zalicza się m.in. ziększenie spraności ytarzania energii elektrycznej; zrost produkcji energii elektrycznej ytarzanej technologii ysokospranej kogeneracji; zmniejszenie strat siecioych przesyle i dystrybucji; zrost efektyności końcoego ykorzystania energii. W yniku drożenia zaproponoanych działań przeidyane jest bardzo istotne zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki, a przez to ziększenie bezpieczeństa energetycznego. Przełoży się to też na mierzalny efekt postaci unikniętych emisji zanieczyszczeń sektorze energetycznym. Wreszcie, stymuloanie inestycji nooczesne, energooszczędne technologie oraz produkty, przyczyni się do zrostu innoacyjności polskiej gospodarki. Oszczędność energii będzie miała istotny pły na popraę efektyności ekonomicznej gospodarki oraz jej konkurencyjność. Wzrost bezpieczeństa dosta pali i energii kierunek oznacza zapenienie stabilnych dosta pali i energii na poziomie garantującym zaspokojenie potrzeb krajoych i po akceptoanych przez gospodarkę i społeczeństo cenach, przy założeniu optymalnego ykorzystania krajoych zasobó surocó energetycznych oraz poprzez dyersyfikację źródeł i kierunkó dosta ropy naftoej, pali ciekłych i gazoych. W odniesieniu do złóż ęgla głónym celem jest racjonalne i efektyne gospodaroanie złożami ęgla, znajdującymi się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (zaspokojenie krajoego zapotrzeboania na ęgiel, ykorzystanie ęgla przy zastosoaniu spranych i niskoemisyjnych technologii, tym zgazoania ęgla oraz przerobu na palia ciekłe lub gazoe, ykorzystanie nooczesnych technologii sektorze górnicta ęgla dla ziększenia konkurencyjności, bezpieczeństa pracy, ochrony środoiska oraz storzenia podsta pod rozój technologiczny i naukoy, maksymalne zagospodaroanie metanu ualnianego przy eksploatacji ęgla kopalniach). W odniesieniu do gazu ziemnego głónym celem jest zapenienie bezpieczeństa energetycznego kraju poprzez dyersyfikację źródeł i kierunkó dosta gazu (ziększenie przez polskie przedsiębiorsta zasobó gazu ziemnego pozostających ich dyspozycji, ziększenie możliości ydobyczych gazu ziemnego na terytorium Polski, zapenienie alternatynych źródeł dosta gazu do Polski, rozbudoa systemu przesyłoego gazu, ziększenie pojemności magazynoych gazu, pozyskanie przez polskie przedsiębiorsta dostępu do złóż gazu ziemnego poza granicami kraju, pozyskanie gazu z ykorzystaniem technologii zgazoania ęgla, gospodarcze ykorzystanie metanu poprzez eksploatację z naziemnych odiertó poierzchnioych). W odniesieniu do ropy naftoej i pali płynnych głónym celem jest zapenienie bezpieczeństa energetycznego, poprzez ziększenie dyersyfikacji źródeł dosta ropy naftoej oraz budoę magazynó ropy naftoej i pali płynnych o pojemnościach zapeniających utrzymanie ciągłości dosta, szczególności sytuacjach kryzysoych. W odniesieniu do kestii ytarzania i przesyłania energii elektrycznej oraz ciepła głónym celem jest zapenienie ciągłego pokrycia zapotrzeboania na energię przy uzględnieniu 7
maksymalnego możliego ykorzystania krajoych zasobó oraz przyjaznych środoisku technologii (budoa noych mocy celu zrónoażenia krajoego popytu na energię elektryczną i utrzymania nadyżki dostępnej operacyjnie szczycie mocy osiągalnej przez krajoe konencjonalne i jądroe źródła ytórcze na poziomie minimum 15% maksymalnego krajoego zapotrzeboania na moc elektryczną; budoa interencyjnych źródeł ytarzania energii elektrycznej; rozbudoa krajoego systemu przesyłoego umożliiająca zrónoażony zrost gospodarczy kraju oraz zapeniająca niezaodne dostay energii elektrycznej; rozój połączeń transgranicznych skoordynoany z rozbudoą krajoego systemu przesyłoego i z rozbudoą systemó krajó sąsiednich, pozalający na ymianę co najmniej 15% energii elektrycznej zużyanej kraju do roku 2015, 20% do roku 2020 oraz 25% do roku 2030, modernizacja i rozbudoa sieci dystrybucyjnych, pozalająca na popraę niezaodności zasilania oraz rozój energetyki rozproszonej ykorzystującej lokalne źródła energii; modernizacja sieci przesyłoych i sieci dystrybucyjnych, pozalająca obniżyć czas aaryjnych przer dostaach; dążenie do zastąpienia do roku 2030 ciepłoni zasilających scentralizoane systemy ciepłonicze polskich miast źródłami kogeneracyjnymi). Dyersyfikację struktury ytarzania energii elektrycznej poprzez proadzenie energetyki jądroej bezpieczeństo energetyczne Polski ymaga zapenienia dosta odpoiedniej ilości energii elektrycznej po rozsądnych cenach przy rónoczesnym zachoaniu ymagań ochrony środoiska. Jednym z najbardziej pożądanych źródeł stała się energetyka jądroa, która oprócz braku emisji CO 2 zapenia rónież niezależność od typoych kierunkó pozyskiania surocó energetycznych. Cele szczegółoe tym obszarze koncentrują się okół dostosoania systemu pranego pod kątem rozoju energetyki jądroej, ykształcenia kadr; edukacji społeczeństa, yboru lokalizacji dla elektroni jądroych i składoania odpadó promieniotórczych, utorzenie zaplecza badaczego dla energetyki jądroej. Rozój ykorzystania odnaialnych źródeł energii, tym biopali ziększenie ykorzystania tych źródeł niesie za sobą iększy stopień uniezależnienia się od dosta energii z importu. Promoanie ykorzystania OZE pozala na ziększenie stopnia dyersyfikacji źródeł dosta oraz storzenie arunkó do rozoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surocach. Wytarzanie energii z OZE cechuje się nieielką lub zeroą emisją zanieczyszczeń, co zapenia pozytyne efekty ekologiczne. Wśród celó szczegółoych dotyczących ykorzystania OZE zaliczyć należy ziększenie udziału OZE finalnym zużyciu energii do poziomu 15% 2020 roku i ięcej kolejnych latach; zrost udziału biopali rynku pali transportoych; ochronę lasó przed nadmiernym eksploatoaniem, celu pozyskiania biomasy oraz zrónoażone ykorzystanie obszaró rolniczych na cele OZE; ykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanoiących łasność Skarbu Państa; ziększenie stopnia dyersyfikacji źródeł dosta oraz storzenie optymalnych arunkó do rozoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surocach. Rozój konkurencyjnych rynkó pali i energii głónym celem polityki energetycznej tym obszarze jest zapenienie niezakłóconego funkcjonoania rynkó pali i energii, a przez to przecidziałanie nadmiernemu zrostoi cen. Ograniczenie oddziałyania energetyki na środoisko głónymi celami tym obszarze są: ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachoaniu ysokiego poziomu bezpieczeństa 8
energetycznego; ograniczenie emisji SO 2 i NOx oraz pyłó ( tym PM10 i PM2,5) do poziomó ynikających z obecnych i projektoanych regulacji unijnych; ograniczanie negatynego oddziałyania energetyki na stan ód poierzchnioych i podziemnych; minimalizacja składoania odpadó poprzez jak najszersze ykorzystanie ich gospodarce; zmiana struktury ytarzania energii kierunku technologii niskoemisyjnych. Działania Wspomagające: Istotnym elementem spomagania realizacji polityki energetycznej jest aktyne łączenie się ładz regionalnych realizację jej celó, tym poprzez przygotoyane na szczeblu ojeódzkim, poiatoym lub gminnym strategii rozoju energetyki. Niezmiernie ażne jest, by procesach określania priorytetó inestycyjnych przez samorządy nie była pomijana energetyka. Co ięcej, należy dążyć do korelacji planó inestycyjnych gmin i przedsiębiorst energetycznych. Obecnie potrzeba planoania energetycznego jest tym istotniejsza, że najbliższe lata staiają przed polskimi gminami ogromne yzania, tym m.in. zakresie sprostania ymogom środoiskoym czy ykorzystania funduszy unijnych na rozój regionu. Wiąże się z tym konieczność popray stanu infrastruktury energetycznej, celu zapenienia yższego poziomu usług dla lokalnej społeczności, przyciągnięcia inestoró oraz podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności regionu. Dobre planoanie energetyczne jest jednym z zasadniczych arunkó poodzenia realizacji polityki energetycznej państa. Najażniejszymi elementami polityki energetycznej realizoanymi na szczeblu regionalnym i lokalnym poinny być: dążenie do oszczędności pali i energii sektorze publicznym poprzez realizację działań określonych Krajoym Planie Działań na rzecz efektyności energetycznej; maksymalizacja ykorzystania istniejącego lokalnie potencjału energetyki odnaialnej, zaróno do produkcji energii elektrycznej, ciepła, chłodu, produkcji skojarzonej, jak rónież do ytarzania biopali ciekłych i biogazu; ziększenie ykorzystania technologii ysokospranego ytarzania ciepła i energii elektrycznej układach skojarzonych, jako korzystnej alternatyy dla zasilania systemó ciepłoniczych i dużych obiektó energię; rozój scentralizoanych lokalnie systemó ciepłoniczych, który umożliia osiągnięcie popray efektyności i parametró ekologicznych procesu zaopatrzenia ciepło oraz podniesienie lokalnego poziomu bezpieczeństa energetycznego; modernizacja i dostosoanie do aktualnych potrzeb odbiorcó sieci dystrybucji energii elektrycznej, ze szczególnym uzględnieniem modernizacji sieci iejskich i sieci zasilających tereny charakteryzujące się niskim poborem energii; rozbudoa sieci dystrybucyjnej gazu ziemnego na terenach słabo zgazyfikoanych, szczególności terenó północno-schodniej Polski; spieranie realizacji obszarze gmin inestycji infrastrukturalnych o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństa energetycznego i rozoju kraju, tym przede szystkim budoy sieci przesyłoych (elektroenergetycznych, gazoniczych, ropy naftoej i pali płynnych), infrastruktury magazynoej, kopalni surocó energetycznych oraz dużych elektroni systemoych. 9
1.2. REGIONALNE STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO ŚLĄSKIE 2020+ W części Prognozy i trendy kształtujące procesy rozoju regionu ramach zmian środoiskoych skazuje się m.in.: regularne zmniejszanie się przeidyanego poziomu emisji substancji zanieczyszczających poietrze i gazó cieplarnianych, rosnące zużycie energii finalnej, tym najiększym stopniu sektorze usług, ziększanie się zapotrzeboania na energię pierotną, tym zrost zapotrzeboania na ęgiel i gaz ziemny, przy jednoczesnym spadku procentoego udziału zużycia ęgla kamiennego i ęgla brunatnego oraz zrostu udziału gazu ziemnego, postaanie i uposzechnianie się technologii, które pozolą udostępnić noe źródła energii, znaczną popraę efektyności ykorzystania energii z odnaialnych źródeł energii dzięki lokalizoaniu jej blisko odbiorcy (generacja rozproszona). W części Zróżnicoania enętrzne regionie śród głónych yzań dla subregionu centralnego skazuje się m.in. na: ochronę i popraę jakości środoiska naturalnego i miejskiego, tym poprzez spólne inestycje: podnoszenie jakości ód budoa oczyszczalni, systemó kanalizacji sanitarnej i deszczoej; ochrona poietrza i przecidziałanie niskiej emisji; uporządkoanie gospodarki odpadami - budoa zakładu termoutylizacji odpadó, monitoring składoych środoiska, rozój noej energetyki z ykorzystaniem noych technologii dla przeróbki ęgla, zrost ykorzystania odnaialnych źródeł energii oraz drożenie procedur ziększających poziom samoystarczalności energetycznej gmin/miast. W części Podstaoe yzania polityki rozoju ojeództa śród yzań ziązanych z popraą konkurencyjności regionu ymienia się: unoocześnienie sektora energetycznego i dyersyfikacja źródeł ytarzania energii elektrycznej, natomiast śród yzań ziązanych z rónoażeniem procesó rozoju regionu ymienia się m.in.: redukcję emisji pyłoych i gazoych zanieczyszczeń poietrza, ograniczanie negatynego oddziałyania energetyki na środoisko i ziększenie poziomu lokalnego ykorzystyania odnaialnych źródeł energii, rozój i uposzechnienie zastosoania technologii energooszczędnych regionie. Wizja ojeództa określa, że ojeództo śląskie będzie m.in. regionem czystym e szystkich składnikach środoiska naturalnego, zapeniającym zachoanie bioróżnorodności obszaró, starzającym arunki do zdroego życia i realizującym zasady zrónoażonego rozoju. 10
W analizie SWOT dla obszaru priorytetoego Przestrzeń ymienia się: śród sił: ysoki potencjał dla rozoju OZE biomasa, śród słabości: ysoki poziom niskiej emisji, śród zagrożeń: negatyne oddziałyanie na środoisko części roziązań technologicznych ramach OZE. W Strategii yznaczono, ramach celu operacyjnego: C.1. Zrónoażone ykorzystanie zasobó środoiska, następujące kierunki działań: Kierunek 3. Wspieranie drożenia roziązań ograniczających niską emisję oraz zużycie zasobó środoiska i energii przedsiębiorstach, gospodarstach domoych, obiektach i przestrzeni użyteczności publicznej, Kierunek 7. Wsparcie modernizacji elektroni i linii przesyłoych, Kierunek 11. Wsparcie rozoju energetyki opartej na odnaialnych źródłach energii przy minimalizacji kosztó środoiskoych i krajobrazoych. Ponadto ramach celu operacyjnego: C.2. Zintegroany rozój ośrodkó różnej rangi yznaczono kierunek 2. Wsparcie rozoju zintegroanego, zrónoażonego i niskoemisyjnego transportu, tym transportu publicznego obejmującego różne środki transportu i elementy infrastruktury takie jak: kolej, tramaj, inny transport publiczny, lotniska, systemy kieroania ruchem, obiekty parkuj i jedź oraz infrastrukturę roeroą. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W Planie yznaczonych zostało 6 celó polityki przestrzennej. W ramach celu 1. Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni ojeództa yznaczono m.in. kierunki działania: 5. Rozój infrastruktury technicznej i transportoej popraiającej arunki inestoania (który ma być realizoany m.in. przez działanie 5.1 inestycje z zakresu popray jakości środoiska - obejmujące m.in. zagadnienia popray jakości poietrza, czystości ód, jakości gleb i klimatu akustycznego, tym na przykład rekultyacji terenó zdegradoanych i zdeastoanych) oraz 6. Rozijanie potencjału enętrznego obszaró zagrożonych marginalizacją (realizoany m.in. przez działanie 6.4 inestycje zakresie popray jakości środoiska). Z kolei ramach celu 2. Wzmocnienie funkcji ęzłó sieci osadniczej yznaczono kierunek 2. Kształtoanie struktur przestrzennych sprzyjających torzeniu alternatynych sposobó transportu stosunku do samochodu i bardziej przyjaznych środoisku (skoncentroane miasta i osiedla, promocja transportu zbioroego, tym preferencja dla transportu szynoego, organizoanie zintegroanego systemu transportoego). Szczególne znaczenie ma realizacja celu 3. Ochrona zasobó środoiska, zmocnienie systemu obszaró chronionych i ielofunkcyjny rozój terenó otartych. W ramach tego celu realizoany jest m.in. kierunek 1. Ochrona zasobó środoiska, działanie: 1.2 ochrona poietrza, obejmująca 11
między innymi zagadnienia redukoania negatynego oddziałyania na jakość poietrza emisji komunikacyjnej, przemysłoej i komunalnej, tym przede szystkim przez proadzanie proekologicznych źródeł ciepła, eksploatację instalacji i urządzeń zgodnie z ymogami ochrony środoiska oraz preferoanie ykorzystyania energii ze źródeł odnaialnych. W ramach celu 4. Rozój ponadlokalnych systemó infrastruktury istotne znaczenie ma kierunek 4. Wspieranie rozoju infrastruktury technicznej, gdzie jednym z działań jest działanie 4.3. rozój systemó energetycznych obejmujące m.in. promoanie produkcji czystej energii, tym ze źródeł odnaialnych. W ramach celu 6. Rozój spółpracy międzyregionalnej zakresie planoania przestrzennego zapisano kierunek 3. Rozijanie spółpracy ponadnarodoej obejmujący m.in. działanie 3.2 studia transnarodoe i przenoszenie na grunt ojeództa śląskiego dośiadczeń innych regionó europejskich. W ramach studió jednym z podejmoanych zagadnień jest pozyskianie i ykorzystanie energii ze źródeł odnaialnych. PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO DO ROKU 2019 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY DO ROKU 2024 (PROJEKT) Cel nadrzędny Programu brzmi: Wojeództo śląskie regionem innoacyjnej gospodarki i ysokiej jakości życia przy zachoaniu dobrego stanu środoiska przyrodniczego. W Programie dokonano identyfikacji głónych problemó środoiskoych ojeództa śląskiego. Do problemó o najyższym priorytecie zaliczono problemy ziązane z komponentem poietrze atmosferyczne, a tym: przekroczenia dopuszczalnych poziomó pyłu zaieszonego PM10, przekroczenia dopuszczalnych poziomó pyłu zaieszonego PM2,5, przekroczenia dopuszczalnych poziomó benzo(a)pirenu poietrzu. W Programie yznaczono następujące cele ziązane z komponentem poietrze atmosferyczne: Cel strategiczny (długoterminoy): Znacząca popraa jakości poietrza na obszarze ojeództa śląskiego ziązana z realizacją kierunkó działań napraczych. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA1. Skuteczne drażanie planó i programó służących ochronie poietrza skali lokalnej i ojeódzkiej. Działania celu PA1.: PA1.1.Wdrożenie obecnego programu raz z eryfikacją zakładanych efektó. PA1.2. Aktualizacja Programu ochrony poietrza. PA1.3. Monitoroanie i zarządzanie działaniami poprzez proadzenie systemu spraozdaczości z zakresu działań napraczych realizoanych skali lokalnej i ojeódzkiej. PA1.4. Opracoanie i drażanie planó gospodarki niskoemisyjnej oraz programó ograniczania niskiej emisji skali lokalnej. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA2. Wdrożenie mechanizmó ograniczających negatyny pły transportu na jakość poietrza poprzez efektyną politykę transportoą. Działania celu PA2.: 12
PA2.1. Uzględnienie planach rozoju transportu działań mających pły na jakość poietrza, poprzez m.in. upłynnienie ruchu pojazdó, budoę obodnic oraz proadzanie ograniczeń ruchu pojazdó ciężkich na drogach miast. PA2.2. Rozój komunikacji publicznej oparciu o nooczesny niskoemisyjny tabor autobusoy oraz storzenie zintegroanego systemu komunikacji miejskiej (tramaj/autobus/pociąg) mającego na celu przesiadkę z indyidualnych samochodó na rzecz transportu zbioroego. PA2.3. Wdrażanie Inteligentnych Systemó Zarządzania Ruchem oraz mechanizmó spomagających zarządzanie ruchem i transportem, jak: punkty przesiadkoe, plany centró logistycznych na obrzeżach miast, BUSpasy, popraa oznakoania dróg, strefy ograniczonego ruchu pojazdó miastach. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA3. Sukcesyna redukcja emisji zanieczyszczeń z sektora komunalno bytoego. Działania celu PA3.: PA3.1. Realizacja działań z zakresu ograniczania emisji ze źródeł spalania o małej mocy do 1 MW poprzez ymiany systemó grzeczych na niskoemisyjne. PA3.2. Kontrola jakości pali na rynku oparciu o przepisy ustay o systemie monitoroania i kontroloania jakości pali. PA3.3. Realizacja planó kompleksoej termomodernizacji budynkó użyteczności publicznej. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA4. Wdrożenie mechanizmó motyujących do implementacji nooczesnych roziązań przemyśle skutkujących redukcją emisji substancji zanieczyszczających. Działania celu PA4.: PA4.1. Proadzenie regularnych kontroli przestrzegania przepisó pranych i zapisó pozoleń podmiotach gospodarczych. PA4.2. Realizacja inestycji mających na celu ograniczenie emisji substancji zanieczyszczających z instalacji energetycznych i przemysłoych, oraz ograniczających szczególnie niską emisję oraz emisję niezorganizoaną. PA4.3. Rozposzechnianie śród przedsiębiorcó zrónoażonych zorcó produkcji, tym systemó zarządzania środoiskoego. PA4.4. Storzenie możliości inestycji produkcję pali niskoemisyjnych. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA5. Wzmacnianie spółpracy międzyregionalnej zakresie spólnej polityki ochrony poietrza, szczególnie z krajem morasko śląskim oraz ojeództem małopolskim. Działania celu PA5.: PA5.1. Zaplanoanie i podjęcie działań międzyregionalnych oraz zacieśnienie spółpracy transgranicznej, szczególnie z regionem morasko-śląskim, celu ypracoania spólnej strategii działań na rzecz redukcji emisji niezależnej od czynnikó lokalnych. PA5.2. Zaplanoanie i podjęcie działań międzyregionalnych zakresie spółpracy z ojeództem małopolskim celu podejmoania spólnych działań na rzecz zmian legislacyjnych spierających 13
działania ochronie poietrza, a także celu ypracoania spólnych strategicznych działań napraczych kierunku popray jakości poietrza rejonie południoej Polski. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA6. Rozój edukacji ekologicznej społeczeństa skieroanej na promocję posta służących ochronie poietrza. Działania celu PA6.: PA6.1. Rozój systemu informacyjnego dotyczącego monitoringu jakości poietrza i stanu jakości poietrza skali lokalnej. PA6.2. Proadzenie kampanii edukacyjnych mających na celu skazyanie praidłoych posta odnośnie ochrony poietrza, a także środkó ostrożności odnośnie negatynych skutkó złej jakości poietrza. PA6.3. Proadzenie działań kontrolnych zakresie zakazu spalania odpadó indyidualnych systemach grzeczych jako elementu zmian śiadomości społeczeństa oraz środek preencyjny. Cel strategiczny (długoterminoy): Realizacja racjonalnej gospodarki energetycznej łączącej efektyność energetyczną z nooczesnymi technologiami. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA7. Wspieranie inestycji technologie mające na celu efektyne ykorzystanie energii. Działania celu PA7.: PA7.1. Popraa efektyności energetycznej poprzez kompleksoą termomodernizację budynkó użyteczności publicznej. PA7.2. Wspieranie działań pozalających na kompleksoą termomodernizację obiektó mieszkalnych tym rónież podłączonych do sieci ciepłoniczych. PA7.3. Wspieranie działań ziązanych z efektynym ykorzystaniem energii obiektach użyteczności publicznej. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA8. Storzenie arunkó do ykorzystania odnaialnych źródeł energii skali ojeództa śląskiego. Działania celu PA8.: PA8.1. Realizacja inestycji odnaialne źródła energii na terenie ojeództa śląskiego. PA8.2. Aktualizacja założeń do planó zaopatrzenia ciepło, energię elektryczną i palia gazoe z określeniem możliości ykorzystania odnaialnych źródeł energii. Cel operacyjny (krótkoterminoy): PA9. Kształtoanie posta służących efektynemu ykorzystyaniu energii. Działania celu PA9.: PA9.1. Storzenie możliości dokonyania działań proefektynościoych przez osoby pryatne, spółdzielnie i spólnoty mieszkanioe, przedsiębiorsta przemysłoe oraz spieranie budonicta efektynego energetycznie. PA9.2. Kształtoanie posta społecznych kierunku drażania zasad efektyności energetycznej poprzez edukację ekologiczną, a także zorce. 14
PROGRAM OCHRONY POWIETRZA DLA TERENU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO MAJĄCY NA CELU OSIĄGNIĘCIE POZIOMÓW DOPUSZCZALNYCH I DOCELOWYCH SUBSTANCJI W POWIETRZU ORAZ PUŁAPU STĘŻENIA EKSPOZYCJI Jako głónym cel postaiony Programie skazuje się popraę jakości życia mieszkańcó ojeództa, szczególnie ochronę ich zdroia i życia poprzez skazanie i proadzenie działań mających na celu ograniczenie negatynego płyu zanieczyszczeń poietrza na społeczność regionu. W Programie przeproadzono diagnozę stanu jakości poietrza ojeództie śląskim oraz yznaczono obszary ystępoania przekroczeń dopuszczalnych norm stężeń: średniorocznych pyłu PM10, 24-godzinnych pyłu PM10, średniorocznych pyłu PM2,5, średniorocznych benzo(a)pirenu, średniorocznych dutlenku azotu, 24-godzinnych dutlenku siarki. Jednocześnie dokumencie przeproadzono bilans ielkości emisji ojeództie, podziale na źródła: poierzchnioe, linioe, punktoe, z rolnicta oraz niezorganizoane. W części dotyczącej działań napraczych przeproadzono podsumoanie realizacji dotychczasoych działań napraczych, realizoanych zgodnie z oboiązującymi Programami ochrony poietrza. W ramach działań niezbędne do przyrócenia standardó jakości poietrza skazuje się działania z zakresu m.in.: ograniczania emisji z urządzeń o małej mocy do 1 MW ograniczenie emisji ze źródeł spalania pali o małej mocy (do 1 MW); ograniczenia emisji z transportu ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych; ograniczenia emisji ze źródeł punktoych; działania spomagające (informacje o jakości poietrza, edukacja ekologiczna, termomodernizacja obiektó podłączonych do sieci ciepłoniczej). Ponadto, Programie skazuje się plan działań krótkoterminoych, który obejmuje: kontrole indyidualnych palenisk domoych zakresie przestrzegania zakazu spalania odpadó, czasoy zakaz palenia kominkach, zakaz palenia pozostałości roślinnych na poierzchni ziemi, ograniczenie ruchu pojazdó oraz ograniczenie pylenia ze źródeł niezorganizoanych oraz zaieszenie uciążliych prac budolanych. Plan ten ma na celu przede szystkim ochronę rażliych grup ludności, do których należą: dzieci i młodzież poniżej 25 roku życia, osoby starsze i podeszłym ieku, osoby z zaburzeniami funkcjonoania układu oddechoego, z zaburzeniami funkcjonoania układu krionośnego, zaodoo narażone na działanie pyłó i innych zanieczyszczeń oraz osoby palące papierosy i bierni palacze. STRATEGIA ZINTEGROWANYCH INWESTYCJI TERYTORIALNYCH SUBREGIONU CENTRALNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA 2014-2020 W analizie SWOT zidentyfikoano: siły: 15
rozbudoane zaplecze sieci ciepłoniczych, dośiadczenia z realizacji programó niskoemisyjnych dotyczących gospodarst domoych, dośiadczenia z realizacji programó ytarzania energii z odpadó komunalnych i na oczyszczalniach ściekó. Słabości: Szanse: ysoka liczba przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zaieszonego PM10 oraz benzo(a)piranu, ysoki odsetek mieszkań ogrzeanych paliami stałymi, szczególności na obszarach słabiej zurbanizoanych Subregionu Centralnego oraz starych osiedlach robotniczych rdzenioej części Metropolii Górnośląskiej, niedopasoanie taboru autobusoego do oczekianych spółcześnie norm emisyjnych. skłonność operatoró do poiększania sieci dystrybucji ciepła systemoego, podejmoanie działań politycznych i uruchamianie instrumentó finansoych ziązku z celem energetycznym 20/20/20 strategii Europa 2020, podejmoanie działań politycznych i uruchamianie instrumentó finansoych ziązku z drażaniem Dyrektyy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010r. spraie charakterystyki energetycznej budynkó, dostępność nooczesnych technologii sprzyjających zmniejszeniu zużycia energii oraz zrastającej śiadomości proekologicznej społeczności, dostępność nooczesnych technologii pozalających na ytarzanie energii z odpadó komunalnych i na oczyszczalniach ściekó. Zagrożenia: brak ystarczającej płynności finansoej lub instrumentó finansoych pozalających słabszym ekonomicznie podmiotom realizoać inestycje ziązane z gospodarką energetyczną oraz likidacją azbestu, dystans obec podejmoania prób poruszania się modernizoanym publicznym transportem zbioroym gronie podróżujących do pracy samochodami. Wśród obszaró problemoych o dużym potencjale zmiany subregionie centralnym ymienia się m.in. niską efektyność energetyczną i zanieczyszczenie środoiska z poodu niskiej emisji. W Strategii yznaczono da cele strategiczne, śród których znaczenie dla gospodarki niskoemisyjnej ma Cel strategiczny 2. Zdroe środoisko życia Subregionie Centralnym dzięki zmniejszonej antropopresji. Realizacja. celu zorientoana jest m.in. na zintegroane skali subregionu podejście do zagadnień: zapeniania możliości sobodnego i dogodnego poruszania się zintegroanym, niskoemisyjnym transportem publicznym, jako alternatyy dla transportu pryatnego; zmniejszania nakładó energetycznych nieruchomościach publicznych i mieszkanioych raz z minimalizoaniem niskiej emisji, mającej soje źródło tych nieruchomościach. 16
W ramach celó strategicznych yznaczono priorytety i działania, śród których należy zrócić uagę na: P2.1. Ochrona poietrza i efektyność energetyczna D2.1.1. Rónoażenie mobilności ramach tego działania zakłada się ziększenie zainteresoania komunikacją zbioroą, działania ziązane z torzeniem ścieżek roeroych, systemó parkingó i ęzłó typu park&ride, bike&ride. Roziązania te zostaną zintegroane z ykorzystaniem inteligentnych systemó transportoych nadających priorytet transportoi publicznemu oraz pozalających pasażerom korzystać z bieżących informacji o ruchu środkó transportu. Skupienie na tym działaniu przyniesie pozytyny, niskoemisyjny efekt środoiskoy. Realizacja działania pozoli osiągnąć następujący cel szczegółoy C2.1.1.1. Ziększona atrakcyjność transportu publicznego dla pasażeró. D2.1.2. Zapobieganie niskiej emisji nieruchomościach publicznych i budynkach mieszkanioych istotą jest infrastrukturalne i mentalnościoe zmierzenie się z yzaniem stopnioej konersji lokalnych systemó zaopatrzenia energię elektryczną i cieplną przy jednoczesnym działaniu na rzecz zmniejszenia zużycia energii budynkach lub na cele publiczne. Realizacja priorytetu obejmuje głónie inestycje OZE oraz inestycje termomodernizacyjne spierane kampaniami społecznymi skieroanymi do różnych grup odbiorcó, a także inestycje ymianę lub uzupełnienie ośietlenia publicznego pozalające na osiągnięcie dodatniego efektu oszczędności energii. Skupienie na tym działaniu przyczynia się do popray stanu poietrza subregionie centralnym i regionie oraz do zmniejszenia lub przynajmniej rónoażenia obciążeń budżetó gospodarst domoych i samorządó ynikających z ydatkó na zakup energii. Zasadność realizacji projektó z tego zakresu musi ynikać z lokalnych planó gospodarki niskoemisyjnej. Realizacja działania pozoli osiągnąć następujące cele szczegółoe: C2.1.2.1. Ziększony poziom produkcji energii ze źródeł odnaialnych oraz C2.1.2.2. Ziększona efektyność energetyczna sektorze publicznym i mieszkanioym. Do każdego z działań Strategii przypisane są odpoiadające mu skantyfikoane iązki projektó. Każda z iązek obejmuje interencję ramach pojedynczego lub komplementarnych Priorytetó Inestycyjnych. Zakres iązek odpoiada zakresoi interencji przeidzianej dla Zintegroanych Inestycji Terytorialnych (ZIT) RPO oraz dedykoanemu projektom komplementarnym ZIT zakresoi interencji Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środoisko (POIŚ). Wiązki projektó cechują się zajemną komplementarnością układzie celó i priorytetó Strategii. Kluczoe znaczenie mają następujące iązki projektó: Transport publiczny priorytet inestycyjny obejmujący projekty torzące iązkę to PI4e: Promoanie strategii niskoemisyjnych dla szystkich rodzajó terytorió, szczególności dla obszaró miejskich, tym spieranie zrónoażonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziałyanie łagodzące na zmiany klimatu. Odnaialne źródła energii priorytet inestycyjny obejmujący projekty torzące iązkę to PI4a: Wspieranie ytarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnaialnych. Termomodernizacja priorytet inestycyjny obejmujący projekty torzące iązkę to PI4c: Wspieranie efektyności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i ykorzystania odnaialnych źródeł energii infrastrukturze publicznej, tym budynkach publicznych i sektorze mieszkanioym oraz PI4v:. Promoanie strategii niskoemisyjnych dla szystkich 17
rodzajó terytorió, szczególności dla obszaró miejskich, tym spieranie zrónoażonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziałyanie łagodzące na zmiany klimatu i PI4vi. Promoanie ykorzystyania ysokospranej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej oparciu o zapotrzeboanie na ciepło użytkoe. 18
2. CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW I POTENCJAŁÓW ROZWOJU W KONTEKŚCIE POLITYKI NISKOEMISYJNEJ I ENERGETYKI 2.1. SUBREGION CENTRALNY NA TLE WOJEWÓDZTWA W oparciu o ytyczne krajoej polityki rozoju oraz uzględniając specyfikę układu przestrzenno funkcjonalnego ojeództa śląskiego, determinoanego przez strukturę osadniczą, potencjał gospodarczy, poziom nasycenia infrastrukturą, różnorodnością i skalą yzań na obszarze ojeództa śląskiego ydzielone zostały 4 obszary funkcjonalne (nazane rónież obszarami polityki rozoju lub subregionami): północny, południoy, centralny i zachodni. Obszary polityki rozoju (subregiony) polityce rozoju regionu zostały zdefinioane pierszej Strategii Rozoju Wojeództa Śląskiego uchalonej dniu 25 rześnia 2000 r. Delimitacja ta została poprzedzona długotrałym procesem konsultacyjnym oraz analizami zakresie określenia spólnych problemó i potencjałó rozojoych. Celem ich yznaczenia była organizacja procesó rozojoych oparciu o istniejące poiązania funkcjonalne, gospodarcze i społecznohistoryczne. Mapa 1. Subregiony ojeództa śląskiego z uzględnieniem Aglomeracji oraz Metropolii Górnośląskiej. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. 19
Subregion centralny jest obszarem najiększym poierzchnioo, najludniejszym oraz charakteryzującym się najiększą gęstością zaludnienia ojeództie śląskim. Zajmuje obszar o poierzchni 5 577 km 2, położony jest środkoej części ojeództa śląskiego i graniczy: od północy z subregionem północnym ojeództa śląskiego, od południa z subregionem południoym ojeództa śląskiego, od schodu z ojeództami: śiętokrzyskim i małopolskim, od zachodu z ojeództem opolskim i subregionem zachodnim ojeództa śląskiego. W obrębie subregionu centralnego znajduje się 14 miast na praach poiatu, tj.: Bytom, Chorzó, Dąbroa Górnicza, Gliice, Jaorzno, Katoice, Mysłoice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianoice Śląskie, Sosnoiec, Śiętochłoice, Tychy, Zabrze oraz 8 poiató ziemskich (będziński, bieruńsko-lędziński, gliicki, lubliniecki, mikołoski, pszczyński, tarnogórski, zaierciański) i zlokalizoane na ich terenie gminy. W 2012 r. obszar subregionu centralnego zamieszkiało 2 784 951 mieszkańcó, co stanoiło ok. 60,3% ogółu mieszkańcó ojeództa śląskiego. Jednocześnie subregionie centralnym odnotoano najyższy ojeództie poziom gęstości zaludnienia (499 os./km 2 ). 1 Mapa 2. Subregion centralny ojeództa śląskiego. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. 1 Strategia Zintegroanych Inestycji Terytorialnych Subregionu Centralnego Wojeództa Śląskiego na lata 2014-2020, Ziązek Gmin i Poiató Subregionu Centralnego Wojeództa Śląskiego, maj 2015. 20
2.2. ZABUDOWA I MIESZKALNICTWO Pod zględem zurbanizoania ojeództo śląskie 2013 r. zajmoało pozycję lidera (77,4% ogółu ludności mieszkało mieście). Śląskie było rónież ojeództem o najyższej gęstości zaludnienia (z liczbą 372 osób/km 2 ). Wśród subregionó ojeództa pod zględem gęstości zaludnienia najyższe yniki stierdzono subregionie centralnym ( Śiętochłoicach, Chorzoie, Siemianoicach Śląskich, Bytomiu, Sosnocu, Zabrzu). Zgodnie z ynikami Narodoego Spisu Poszechnego 2011 r. ojeództie śląskim było 1 711,2 tys. mieszkań, co stanoiło 12,6% ogółu mieszkań kraju. Względem pozostałych ojeództ śląskie uzyskało pozycję icelidera (za mazoieckim 2 076,2 tys.). Analiza danych ze zględu na rodzaj podmiotó będących łaścicielami mieszkań ykazała, że zdecydoanie najięcej mieszkań należało do osób fizycznych (40,8%), spółdzielni mieszkanioych (31,4%) oraz gmin (13,8%). 2 Wykres 1. Mieszkania edług okresu ybudoania ojeództie śląskim 2011 r. (%). 1,9 0,4 2,8 6,5 2,8 10,7 10,7 przed 1918 1918-1944 1945-1970 1971-1978 18,6 1979-1988 1989-2002 27,4 2003-2007 2008-2011 18,3 budoie nie ustalono Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Raport z ynikó Narodoy Spis Poszechny Ludności i Mieszkań 2011, Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2012, s. 164. Najiększy udział procentoy ogółu mieszkań ojeództie stanoiły obiekty ybudoane łącznie latach 1979-1988 (18,6%) oraz latach 1971-1978 (18,3%), najmniej natomiast postałe roku 2008 i później. 3 Analizując ojeództo z punktu idzenia odsetka zabudoy śródmiejskiej 4 ogóle poierzchni gminy należy zauażyć, iż subregion centralny charakteryzuje się najiększą liczbą gmin przyjmujących ysoką artość tego skaźnika. W 2010 r. najyższy jej odsetek odnotoano miastach na praach poiatu: Chorzoie (5,17%) oraz Bytomiu (3,72%). Wysokim odsetkiem tego 2 Raport z ynikó Narodoy Spis Poszechny Ludności i Mieszkań 2011, Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2012, s. 161-163. 3 Ibid., s. 164. 4 Tereny zabudoy śródmiejskiej znajdują się przede szystkim na obszarach centró miast. Jest to zabudoa gęsta lub zarta. Torzą ją najczęściej zespoły przylegających do siebie budynkó (kamienic). Typoe dla tej zabudoy są nieielkie i często liczne dziedzińce. 21
rodzaju zabudoy ogóle poierzchni gminy yróżniły się także miasta: Śiętochłoice (3,61%), Siemianoice Śląskie (1,81%), Gliice (1,68%) oraz Zabrze (1%). Mapa 3. Zabudoa śródmiejska ogóle poierzchni gminy ojeództie śląskim 2010 r. (%). Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie danych Wojeódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Katoicach. W przypadku zabudoy blokoej 5 sytuacja była analogiczna najyższy jej odsetek ogóle poierzchni gminy odnotoano miastach na praach poiatu na terenie subregionu centralnego: Śiętochłoicach (12,19%), Siemianoicach Śląskich (8,64%) oraz Sosnocu (7,32%). Wysoki odsetek odnotoano także miastach: Zabrzu, Bytomiu, Rudzie Śląskiej, Chorzoie, Czeladzi, Będzinie, Katoicach oraz Tychach. 5 Tereny zabudoy blokoej torzą olnostojące, ielopiętroe budynki mieszkalne, charakterystyczne dla obszaró miejskich, położonych poza ścisłymi centrami miast. Zespoły budynkó torzą na ogół tak zane osiedla mieszkanioe. Typoe dla tej zabudoy są ystępujące pomiędzy budynkami mieszkalnymi pailony handloo-usługoe, place zaba, parkingi, tereny zieleni urządzonej, drogi dojazdoe i alejki. 22
Mapa 4. Zabudoa blokoa ogóle poierzchni gminy ojeództie śląskim 2010 r. (%). Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie danych Wojeódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Katoicach. Oboiązujące akty prane ymuszają na łaścicielach m.in. budynkó mieszkanioych konieczność ograniczenia ilości energii ykorzystyanej celach ciepłoniczych. Zagadnienie budynkó energooszczędnych dotyczy zdecydoanej mierze noopostałych budynkó. Techniką najczęściej ykorzystyaną przypadku budynkó już istniejących jest ich zenętrzna izolacja oraz ymiana okien, co garantuje spadek strat energii cieplnej uchodzącej na zenątrz budynkó. 6 Wymianę instalacji 7 2013 r. ykonano 126 338 mieszkaniach 8 (pozycja lidera zględem pozostałych ojeództ), z czego 78 127 znajdoało się zasobach spółdzielni mieszkanioych, 6 Rynek budonicta energooszczędnego Polsce i ojeództie śląskim, Euro-Centrum Park Naukoo Technologiczny, Katoice 2013, s. 11. 7 Do instalacji budynkach zalicza się instalację: odociągoą, kanalizacyjną, centralnego ogrzeania, ciepłej ody, gazu siecioego, elektryczną i dźigoą. 8 Mieszkania budynkach remontoanych. 23
45 544 spólnot mieszkanioych, 2 490 zakładó pracy (bez Skarbu Państa), 173 Toarzyst Budonicta Społecznego TBS oraz 4 pozostałych podmiotó. 9 Mapa 5. Wymiana instalacji budynkach mieszkalnych zasoby spółdzielni mieszkanioych ojeództa śląskiego 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych, GUS. Najiększą ilość ykonanych ymian instalacji mieszkaniach znajdujących się zasobach spółdzielni mieszkanioych z subregionu centralnego stierdzono następujących poiatach: Chorzoie (9 102 mieszkań), Sosnocu (8 820 mieszkań) i Dąbroie Górniczej (5 977). Natomiast poiecie lublinieckim nie stierdzono ykonania skazanych prac remontoych. 9 Mieszkania stanoiące łasność instytucji budujących dla zysku - przeznaczone na sprzedaż (ale jeszcze nie sprzedane osobom fizycznym) lub na ynajem, mieszkania stanoiące łasność instytucji yznanioych, stoarzyszeń, partii, ziązkó zaodoych itp. 24
Pod zględem ilości ymian instalacji mieszkaniach należących do spólnot mieszkanioych najyższe artości stierdzono poiatach: Sosnoiec (7 501), Bytom (4 199) i będzińskim (4 127) szystkie należące do subregionu centralnego. Jednocześnie, jak ynika z podsumoania stanu realizacji działań napraczych, realizoanych zgodnie z oboiązującymi Programami ochrony poietrza, opracoanego na podstaie spraozdań sporządzanych przez samorządy ojeództa śląskiego 2013 r. najięcej inestycji ymianę źródeł ciepła, opalanych ęglem zabudoie jednorodzinnej, zostało przeproadzonych strefie śląskiej 10, gdzie ymieniono 916 źródeł ciepła. W zabudoie ielorodzinnej, najięcej inestycji dokonano natomiast aglomeracji górnośląskiej (880 źródeł). W zabudoie jednorodzinnej najczęściej tradycyjne kotły ęgloe ymieniano na kotły na palia stałe, na ogrzeanie retortoe ęgloe i gazoe. Ponadto stierdzono rónież znaczny udział kolektoró oraz pomp ciepła. W zabudoie ielorodzinnej (głónie aglomeracji górnośląskiej 11 ) najczęściej przeproadzano inestycje zakresie ymiany źródeł ciepła na gazoe. Sieć ciepłonicza nie była, zaróno zabudoie jednorodzinnej, jak i ielorodzinnej, stosoana często. Wyjątek stanoiła jedynie aglomeracja jastrzębsko-rybnicka 12, gdzie 50% obiektó ielorodzinnych ( których była dokonana ymiana źródeł ciepła) zostało podłączonych pod sieć ciepłoniczą. 13 W ojeództie ykonano 57 494 remontó dachó (pozycja icelidera za ojeództem mazoieckim). W tym przypadku najiększą liczbę skazanych prac przeproadzono budynkach będących zasobach spólnot mieszkanioych (27 341) i spółdzielni mieszkanioych (25 924), a dalszej kolejności: Toarzyst Budonicta Społecznego TBS (2 227), zakładó pracy (2 001), Skarbu Państa (1). 10 Strefa śląska pozostały obszar ojeództa, niechodzący skład miast o liczbie mieszkańcó iększej niż 100 tysięcy oraz aglomeracji (patrz podrozdział Jakość poietrza ). 11 Aglomeracja górnośląska aglomeracja o liczbie mieszkańcó iększej niż 250 tysięcy (patrz podrozdział Jakość poietrza ). 12 Aglomeracja rybnicko jastrzębska aglomeracja o liczbie mieszkańcó iększej niż 250 tysięcy (patrz podrozdział Jakość poietrza ). 13 Program ochrony poietrza dla terenu ojeództa śląskiego mający na celu osiągnięcie poziomó dopuszczalnych substancji poietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji, Atmoterm S.A. na zlecenie Urzędu Marszałkoskiego Wojeództa Śląskiego, Katoice 2014, s 118-121. 25
Mapa 6. Remonty dachó budynkach mieszkalnych zasoby spółdzielni mieszkanioych ojeództa śląskiego 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. W subregionie centralnym najięcej remontó dachó budynkach znajdujących się zasobach spólnot mieszkanioych przeproadzono poiatach: Sosnoiec (6 634), Gliice (2 804), Bytom (2 406) i Dąbroa Górnicza (1 723). W przypadku budynkó znajdujących się zasobach spółdzielni mieszkanioych najięcej działań podjęto poiatach: Ruda Śląska (2 306), Katoice (2 176), Mysłoice (1 995) oraz Siemianoice Śląskie (1668), natomiast nie skazano ykonania poyższych prac jedynie poiecie bieruńsko-lędzińskim. Wojeództo śląskie 2013 r. zajmoało pozycję lidera pod zględem ilości mieszkań, których dokonano ymiany stolarki budolanej (113 470). Zdecydoanie najięcej prac ykonały spółdzielnie mieszkanioe (86 488). Kolejne miejsca uzyskały spólnoty mieszkanioe (24 356) 26
i zakłady pracy (2 518). Toarzysta Budonicta Społecznego skazały ykonanie 108 remontó. W pozostałych przypadkach nie stierdzono ykonania skazanych prac. Mapa 7. Wymiana stolarki budolanej budynkach mieszkalnych zasoby spółdzielni mieszkanioych ojeództa śląskiego 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. Najięcej opisyanych remontó mieszkaniach znajdujących się zasobach spółdzielni mieszkanioych znajdujących się granicach poiató subregionu centralnego przeproadzono : Sosnocu (18 070), Katoicach (12 917), Rudzie Śląskiej (8 272), poiecie będzińskim (6 731) i Siemianoicach Śląskich (3 169). Najięcej spólnot mieszkanioych ykonujących prace ziązane z ymianą stolarki budolanej znajdoało się subregionie centralnym. Najięcej skazanych prac stierdzono Sosnocu (6 045), Dąbroie Górniczej (2 423), Bytomiu (2 202) oraz Katoicach (1 830). 27
2.3. PRODUKCJA, DYSTRYBUCJA I ZUŻYCIE ENERGII Wojeództo śląskie pozostaje najażniejszym regionem Polski pod zględem rozoju energetyki. Zaróno produkcja, jak i zapotrzeboanie na energię ojeództie śląskim jest najiększe całym kraju. 14 Podstaę przemysłu energetycznego Polski stanoią konencjonalne źródła energii, takie jak ęgiel kamienny i brunatny. Szczególne znaczenie na tym polu odgrya ojeództo śląskie, które jest regionem o najbogatszych zasobach ęgla kamiennego. 15 W ojeództie śląskim 2013 r. zużyto ogółem 23 015 tys. ton ęgla kamiennego, co stanoiło praie 30% zużycia całym kraju (najyższa artość Polsce). Większość ydobytego suroca ykorzystyana była na potrzeby elektroni oraz elektrociepłoni Polsce 40 679 tys. ton, a ojeództie śląskim 14 419 tys. ton. Najiększe zużycie przypadku odbiorcó końcoych zarejestroano sektorze przemysłu i budonicta 16 5 980 tys. ton ojeództie śląskim i 17 883 tys. ton Polsce. Gospodarsta domoe na Śląsku zużyły 1 531 tys. ton ęgla kamiennego, co stanoiło ponad 14% zużycia kraju tym sektorze. 17 Na terenie ojeództa śląskiego proadziło działalność szesnaście elektrociepłoni oraz czternaście elektroni. W odniesieniu do szystkich elektrociepłoni zaodoych 18 i elektroni Polsce, ytórcy z ojeództa śląskiego stanoili ponad 85% rynku krajoego. 19 PRODUKCJA I ZUŻYCIE ENERGI ELEKTRYCZNEJ Wojeództo śląskie razem z łódzkim i mazoieckim utrzymyało się czołóce producentó energii elektrycznej Polsce (pozycja icelidera roku 2013). Udział ojeództa ilości energii elektrycznej ytorzonej na poziomie kraju yniósł 18,9%. 14 Rynek energii ojeództie śląskim, Euro-Centrum Park Naukoo-Technologiczny, Katoice 2014, s. 35. 15 Ibid., s. 3. 16 Także zużycie łasne kopalń oraz zużycie na sad przemian koksoniach 17 Zużycie pali i nośnikó energii 2013 r., Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2014, s. 8. 18 Elektronie i elektrociepłonie podmiotó gospodarczych zaliczanych do grup 35.1 i 35.3 (bez kotłó ciepłoniczych, produkujących yłącznie ciepło). 19 Rynek energii ojeództie śląskim, Euro-Centrum Park Naukoo-Technologiczny, Katoice 2014, s. 17. 28
Wykres 2. Produkcja energii elektrycznej edług ojeództ latach 2010-2013 ogółem (GWh). Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Lubelskie Podkarpackie Lubuskie Kujasko-Pomorskie Pomorskie Małopolskie Śiętokrzyskie Opolskie Zachodniopomorskie Dolnośląskie Wielkopolskie Mazoieckie Śląskie Łódzkie 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 2013 2012 2011 2010 Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. Niestety pod zględem udziału energii odnaialnej produkcji energii elektrycznej ogółem 2013 r. śląskie z ynikiem 5% zajmuje odległe miejsce zględem pozostałych ojeództ. Mniejszy udział mają jedynie ojeództa: lubelskie (3,8%) i łódzkie (2,6%). Biorąc jednak pod uagę liczbę bezzględną energii elektrycznej ytarzanej z odnaialnych nośnikó energii ojeództo śląskie z artością 1 548,9 GWh zajmoało pozycję piątą, za ojeództami: zachodniopomorskim (2 654,6 GWh), kujasko-pomorskim (2 148,1 GWh), mazoieckim (1 800,1 GWh) i śiętokrzyskim (1 745,2 GWh). W ojeództie śląskim zużyto 25 937 GWh energii elektrycznej. Najiększe zużycie energii odnotoano sektorze energetycznym (29,9%), sektorze przemysłoym (28,5%) oraz zakresie tz. pozostałego zużycia 20 (25,5%). Gospodarsta domoe ykorzystały 13,7% energii elektrycznej ogółem. 20 Pozostałe zużycie zużycie odbiorcó poza ymienionymi łącznie z sektorem usługoym. 29
Wykres 3. Zużycie energii elektrycznej edług sektoró ojeództie śląskim 2013 r. (GWh). 153 3557 6608 7390 sektor przemysłoy sektor energetyczny sektor transportoy gospodarsta domoe rolnicto pozostałe zużycie 469 7761 Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. GAZOWNICTWO W roku 2013 ojeództie śląskim zużyto 50 555 TJ gazu ziemnego (9% skali kraju). Uzyskany ynik był trzecim, za ojeództem mazoieckim (121 876 TJ) i lubelskim (52 622 TJ). Najiększe zużycie stierdzono przemyśle i budonictie (20 633 TJ) oraz sektorze drobnych odbiorcó 21 (24 290 TJ) 22. Udział procentoy mieszkańcó ojeództa śląskiego korzystających z gazu yniósł 62,5% ogółu ludności. Zdecydoanie łatiejszy dostęp do instalacji gazoej mieli mieszkańcy miast (71,6% ogółu ludności) niż si (31,3% ludności). Najiększy udział procentoy ludności korzystającej z instalacji stierdzono takich poiatach jak: Żory 88,6% (subregion zachodni), Bielsko-Biała 88,4% (subregion południoy), Tychy 86,1% i Gliice 82,4% (subregion centralny). W roku 2013 na terenie ojeództa śląskiego znajdoało się 1 058 796 gospodarst domoych będących odbiorcami gazu (pozycja icelidera za ojeództem mazoieckim). Od lat obseruje się sukcesyny zrost ich liczby. W poszczególnych poiatach subregionu centralnego najyższe yniki osiągnięto poiatach: Katoice (100 190 gospodarst), Sosnoiec (64 417 gospodarst) i Gliice (59 887 gospodarst). Wojeództo mazoieckie i śląskie (dodatkoo małopolskie) pozostają rónież czołóce ojeództ pod zględem liczby gospodarst domoych ogrzeających pomieszczenia gazem. Zdecydoanym liderem e skazanym zakresie było mazoieckie (431 363 gosp.), natomiast śląskie 2013 r. uzyskało 3. pozycję (219 815 gosp.). Z poszczególnych poiató ojeództa 2013 r. najięcej domost ogrzeanych gazem znajdoało się granicach subregionu południoego (poiat cieszyński, poiat bielski i Bielsko- 21 Zużycie bezpośrednie przez podmioty nie objęte regularnymi badaniami statystycznymi. 22 Zużycie pali i nośnikó energii 2013 r., Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2014, s.9. 30
Biała), natomiast kolejne pozycje zajmoały poiaty z subregionu centralnego (Katoice, Zabrze, Gliice i poiat będziński). Tabela 1. Odbiorcy gazu ogrzeający mieszkania gazem (gospodarsto) poiatach ojeództa śląskiego latach 2009-2013. Jednostka terytorialna 2009 2010 2011 2012 2013 Poiat cieszyński 21 028 21 386 21 724 22 142 22 523 Poiat bielski 18 456 18 594 19 529 20 010 20 478 Bielsko-Biała 17 173 17 488 17 318 17 575 17 850 Katoice 9 209 9 043 11 587 12 106 12 844 Zabrze 9 840 10 245 10 681 11 119 11 638 Gliice 10 050 10 408 10 791 11 093 11 610 Poiat będziński 10 182 10 475 10 829 11 137 11 415 Częstochoa 9 540 9 490 9 420 9 587 9 905 Bytom 6 473 6 945 7 438 7 906 8 660 Poiat tarnogórski 6 130 6 342 6 617 6 909 7 381 Poiat pszczyński 6 642 6 795 6 537 6 671 6 948 Chorzó 4 554 4 826 5 189 5 541 5 828 Sosnoiec 4 688 4 892 5 223 5 501 5 745 Dąbroa Górnicza 5 023 5 161 5 307 5 474 5 699 Poiat częstochoski 4 869 4 828 4 841 4 848 4 942 Poiat myszkoski 3 929 4 088 4 196 4 609 4 705 Poiat zaierciański 4 088 4 156 4 262 4 388 4 507 Rybnik 3 594 3 761 4 005 4 221 4 478 Mysłoice 3 503 3 597 3 698 3 784 3 889 Poiat żyiecki 3 205 3 416 3 529 3 635 3 717 Ruda Śląska 2 438 2 658 2 855 3 075 3 291 Poiat gliicki 2 565 2 759 2 946 3 115 3 248 Poiat odzisłaski 2 676 2 802 2 894 2 996 3 103 Żory 2 621 2 677 2 017 2 892 3 003 Poiat raciborski 2 364 2 512 2 632 2 723 2 854 Poiat bieruńsko-lędziński 2 748 2 748 2 758 2 772 2 791 Jaorzno 2 209 2 146 2 263 2 316 2 375 Siemianoice Śląskie 1 713 1 824 1 927 2 052 2 157 Poiat mikołoski 2 048 2 060 2 047 2 055 2 052 Piekary Śląskie 1 764 1 832 1 868 1 942 2 017 Poiat lubliniecki 1 819 1 856 1 878 1 925 2 006 Śiętochłoice 1 746 1 783 1 849 1 905 1 996 Tychy 1 526 1 511 1 507 1 488 1 478 Poiat rybnicki 1 314 1 321 1 332 1 348 1 370 Jastrzębie-Zdrój 1 027 1 038 1 058 1 118 1 179 Poiat kłobucki 133 133 134 130 133 Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. Ponad połoa (52,5%) długości czynnej sieci gazoej przebiegała przez terytorium czterech ojeództ: małopolskiego (16,1% 22 571 078 m), podkarpackiego (13,5% 18 924 362 m), śląskiego (11,8% 16 526 680 m) oraz mazoieckiego (11,0% 15 321 862 m). W subregionie centralnym najdłuższa czynna sieć gazoa przebiegała przez terytorium poiatu: będzińskiego (868 681 m), tarnogórskiego (859 998 m) i pszczyńskiego (845 363 m). Należy jednak zauażyć, że najdłuższa czynna sieć gazoa znajdująca się poiecie będzińskim, jest praie 31
o połoę krótsza od sieci znajdującej się poiecie cieszyńskim, będącym liderem ojeództie e skazanym zakresie. Poiat cieszyński odnotoał rónież najiększy przyrost długości czynnej sieci gazoej zestaieniu lat 2009 i 2013. Wykres 4. Długość czynnej sieci gazoej poiatach ojeództa śląskiego roku 2009 i 2013 (m). Poiat kłobucki Śiętochłoice Siemianoice Śląskie Piekary Śląskie Poiat rybnicki Chorzó Jaorzno Żory Poiat lubliniecki Jastrzębie-Zdrój Ruda Śląska Bytom Tychy Mysłoice Poiat bieruńsko-lędziński Poiat raciborski Zabrze Poiat myszkoski Poiat mikołoski Sosnoiec Poiat gliicki Rybnik Poiat żyiecki Dąbroa Górnicza Poiat zaierciański Gliice Częstochoa Poiat odzisłaski Bielsko-Biała Poiat częstochoski Katoice Poiat pszczyński Poiat tarnogórski Poiat będziński Poiat bielski Poiat cieszyński 2013 2009 0 500000 1000000 1500000 2000000 Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. 32
CIEPŁOWNICTWO Wojeództo śląskie 2012 r. znajdoało się na 2. miejscu pod zględem produkcji energii cieplnej. Wytorzona energia stanoiła 13% produkcji osiągniętej kraju. Pod zględem sprzedaży region rónież zajmoał 2. miejsce kraju. 23 Ogółem 2012 r. ojeództie śląskim zużyto 47 388 TJ ciepła. Tym samym, region znajdoał się na 2. miejscu pod zględem ielkości ykorzystanego olumenu (po ojeództie mazoieckim). Najiększe zapotrzeboanie na energię cieplną ystępoało sektorze drobnych odbiorcó i śród gospodarst domoych. 24 Zdecydoany pły na ielkość zużycia energii poszczególnych ojeództach ma liczba istniejących gospodarst domoych. W 2011 r. Polsce istniało 13 572 tys. gospodarst domoych, czyli ok. 1,8% ięcej niż 2002 r., a ojeództie śląskim liczba gospodarst domoych zrosła o ponad 4%. Ziększająca się liczba gospodarst domoych przyczynia się do zrostu zapotrzeboania na energię. 25 Na poziomie kraju 2013 r. sprzedano 205 069 395,9 GJ energii cieplnej dostarczonej do budynkó mieszkalnych oraz urzędó i instytucji. Ponad 35% tej artości sprzedano ojeództach: mazoieckim (19,7%) i śląskim (15,9%). Układ ojeództ ulega jednak zmianie podczas analizy celu sprzedaży energii cieplnej. Wojeództo mazoieckie zajmoało pozycję lidera pod zględem energii cieplnej ykorzystanej budynkach mieszkalnych, natomiast ojeództo śląskie zajmoało pozycję lidera pod zględem energii cieplnej ykorzystanej urzędach i instytucjach. Rysunek 1. Sprzedaż energii cieplnej g celu ojeództie śląskim 2013 r. SPRZEDAŻ ENERGII CIEPLNEJ OGÓŁEM (32 544 827,1 GJ) BUDYNKI MIESZKALNE (22 492 582,9 GJ) URZĘDY I INSTYTUCJE (10 052 244,2 GJ) Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. W regionie ilość energii cieplnej dostarczonej do budynkó mieszkalnych stanoiła artość ponad dukrotnie iększą od ilości energii sprzedanej do budynkó, których znajdoały się urzędy i instytucje. W poszczególnych poiatach subregionu centralnego najięcej energii cieplnej ykorzystano budynkach mieszkalnych : Katoicach (2 118 176,0 GJ), Sosnocu (1 964 423,3 23 Rynek energii ojeództie śląskim, Euro-Centrum Park Naukoo-Technologiczny, Katoice 2014, s. 16. 24 Ibid., s. 29. 25 Ibid., s. 28. 33
GJ), a także Gliicach (1 418 973 GJ). Uszeregoanie poiató zmienia się jednak podczas analizy ilości sprzedanej energii urzędach i instytucjach znajdujących się poiatach ojeództa. Pozycję lidera pod zględem energii cieplnej ykorzystanej e skazanych budynkach użyteczności publicznej znajdujących się granicach skazanego subregionu zajmoał Chorzó (1 632 885,0 GJ). Analiza ykazała rónież, że poiaty zajmujące najyższe lokaty pod zględem sprzedanej energii cieplnej z przeznaczeniem do budynkó mieszkalnych, zajęły odległe pozycje pod zględem sprzedanej energii cieplnej z przeznaczeniem do urzędó i instytucji. W ciągu ostatnich dziesięciu lat artość sprzedanej energii cieplnej naprzemiennie zrastała i spadała. We skazanym okresie czasu subregionie centralnym Katoice niezmiennie zajmoały pozycję lidera. Pozostałe poiaty zmieniały soje pozycje tabeli. W roku 2013 najiększy udział sprzedanej ilości energii ypracoały oprócz Katoic (11,5%) Dąbroa Górnicza (7,7%) oraz Sosnoiec (7,3%). Mapa 8. Sprzedaż energii cieplnej ciągu roku (budynki mieszkalne oraz urzędy i instytucje) ojeództie śląskim 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. 34
Wojeództo śląskie zajmoało 8. pozycję kraju pod zględem sprzedaży energii cieplnej przeliczeniu na kubaturę budynkó mieszkalnych ogrzeanych centralnie (127,99 GJ). 26 Najyższą artość skaźnika stierdzono ojeództach: dolnośląskim (177,22 GJ), zachodniopomorskim (159,64 GJ) i łódzkim (158,06 GJ). Najięcej energii cieplnej do ogrzania budynkó mieszkalnych ojeództa śląskiego 2013 r. śród poiató subregionu centralnego ykorzystano : Rudzie Śląskiej (175,23 GJ), poiecie tarnogórskim (168,56 GJ) i Piekarach Śląskich (156,08 GJ). Tabela 2. Sprzedaż energii cieplnej przeliczeniu na kubaturę budynkó mieszkalnych ogrzeanych centralnie poiatach ojeództa śląskiego 2013 r. Jednostka terytorialna Sprzedaż energii cieplnej przeliczeniu na kubaturę budynkó mieszkalnych ogrzeanych centralnie ogółem (GJ) Poiat odzisłaski 260,38 Rybnik 229,56 Poiat myszkoski 175,30 Ruda Śląska 175,23 Poiat tarnogórski 168,56 Poiat częstochoski 168,55 Piekary Śląskie 156,08 Sosnoiec 154,54 Śiętochłoice 153,10 Poiat kłobucki 148,30 Jaorzno 146,11 Poiat będziński 144,71 Dąbroa Górnicza 143,32 Bielsko-Biała 143,17 Poiat pszczyński 138,36 Poiat lubliniecki 137,48 Poiat gliicki 131,66 Poiat bieruńsko-lędziński 126,79 Bytom 126,32 Gliice 125,81 Tychy 125,68 Siemianoice Śląskie 124,38 Zabrze 122,74 Katoice 122,32 Poiat bielski 121,50 Poiat mikołoski 114,86 Jastrzębie-Zdrój 112,02 Poiat cieszyński 99,46 Poiat raciborski 97,44 Żory 96,90 Chorzó 93,41 26 Zgodnie z opisem umieszczonym na stronie BDL, GUS - sprzedaż energii cieplnej na cele komunalno-bytoe budynkach mieszkalnych przeliczeniu na kubaturę budynkó mieszkalnych ogrzeanych centralnie mierzona jest GJ/dam 3. 35
Mysłoice 92,85 Poiat rybnicki 92,40 Poiat żyiecki 88,98 Poiat zaierciański 85,70 Częstochoa 80,00 Źródło: Opracoanie łasne RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. W 2013 r. sieć cieplna przesyłoa 27 Polsce ogółem yniosła 16,1 tys. km, z czego 15,2 tys. km przypadło na miasta. Najiększe zagęszczenie sieci cieplnej skazano na terenach ojeództ: śląskiego (29,5 km/100 km 2 ), małopolskiego (13,1 km/100 km 2 ), mazoieckiego (9,8 km/100 km 2 ), łódzkiego (9,7 km/100 km 2 ) oraz pomorskiego (9,6 km/100 km 2 ), natomiast najmniejsze ojeództie lubuskim poniżej 3,5 km na 100 km 2. 28 Mapa 9. Gęstość sieci cieplnej przeliczeniu na 100 km 2 edług ojeództ 2013 r. (km/km 2 ). Źródło: Infrastruktura komunalna 2013 r., Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2014, s. 24. Względem pozostałych ojeództ śląskie ulokoało się na 1. pozycji pod zględem długości sieci cieplnej przesyłoej ogółem (2 635,1 km co stanoi 16,3% skali kraju). Wśród poiató ojeództa najdłuższą siecią cieplną przesyłoą cechoały się poiaty znajdujące się subregionie centralnym, takie jak: Katoice (322,8 km), Dąbroa Górnicza (192,3 km), Zabrze (160,5 km) oraz Gliice (149,6 km). 27 Sieć cieplna przesyłoa (magistralna) układ przeodó doproadzających czynnik grzejny do przeodó rozdzielczych. 28 Infrastruktura komunalna 2013 r., Głóny Urząd Statystyczny, Warszaa 2014, s. 23-24. 36
Mapa 10. Długość sieci cieplnej przesyłoej ogółem ojeództie śląskim 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. W zakresie długości sieci cieplnej przesyłoej ojeództa śląskiego udział długości sieci spółdzielniach mieszkanioych yniósł 2013 r. 6,3% (26,2 km). Na terenie Polski 2013 r. stierdzono ystępoanie 11 473 kotłoni. Wojeództo śląskie pod zględem ilości skazanych obiektó (968) ulokoało się na 3. pozycji za ojeództami: ielkopolskim (1 443) i dolnośląskim (1 067). W samym ojeództie poiaty z najiększą liczbą kotłoni znajdoały się subregionie centralnym (Katoice, Chorzó, Zabrze) oraz południoym (poiat cieszyński i bielski). Wśród kotłoni znajdujących się ojeództie śląskim 129 znajdoało się spółdzielniach mieszkanioych. Pod zględem liczby kotłoni subregionie centralnym najyższe lokaty osiągnęły Katoice (35) i Chorzó (11). 37
Mapa 11. Liczba kotłoni spółdzielniach mieszkanioych poiatach ojeództa śląskiego 2013 r. Źródło: Opracoanie RCAS na podstaie Banku Danych Lokalnych GUS. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Alternatyę dla energetyki konencjonalnej stanoi energetyka odnaialna. Stosoanie odnaialnych źródeł odbya się bez negatynych konsekencji dla środoiska naturalnego, co starza ogromną przeagę nad tradycyjnymi formami zdobyania energii. 29 Potencjał teoretyczny ojeództa śląskiego ynika z arunkó geograficznych i klimatycznych regionu. W regionie poziom nasłonecznienia jest na przeciętnym poziomie porónaniu z innymi ojeództami. Przeciętne są także ojeództie arunki do ykorzystyania energii geotermalnej, iatroej i odnej. W przypadku arunkó iatroych yjątek stanoią np. Beskid 29 Rynek odnaialnych źródeł energii ojeództie śląskim, Euro-Centrum Park Naukoo-Technologiczny, Katoice s. 5. 38