Raport merytoryczny z przebiegu konferencji w Rzeszowie oraz imprezy towarzyszącej realizowanej w ramach przedsięwzięcia Polskie klastry i polityka klastrowa. Dnia 21 lutego 2012 r. odbyła się jedenasta konferencja ogólnopolska pt. Internacjonalizacja klastrów jak budować partnerstwa na rzecz rozwoju. Konferencja oraz wystawa odbyły się na Politechnice Rzeszowskiej, w Regionalnym Centrum Dydaktyczno-Konferencyjnym i Biblioteczno-Administracyjnym. Przebieg konferencji Konferencja rozpoczęła się o godz. 10.00 i zakończyła się o godz. 16.00. W konferencji uczestniczyło 87 osób w tym: animatorzy klastrów, przedstawiciele klastrów, przedsiębiorcy i pracownicy przedsiębiorstw, przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, przedstawiciele jednostek badawczo-rozwojowych oraz jednostek samorządu terytorialnego. Moderatorem konferencji był prof. dr hab. Leszek Woźniak, prorektor ds. Kształcenia Politechniki Rzeszowskiej. Konferencję otworzył przedstawiciel Urzędu Marszałkowskiego, Piotr Czerepiuk Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Dominika Jakubowska, reprezentująca PARP, przedstawiła zakres przedsięwzięcia Polskie klastry i polityka klastrowa. Konferencja rozpoczęła się od wystąpienia Leeny Zittling prezydenta European ProClusters Association. W początkowej części prezentacji odwołała się do doświadczeń Finlandii w zakresie rozwoju klastrów. Prelegentka wskazała na dokonującą się obecnie zmianę światowych paradygmatów rozwoju gospodarczego. Model gospodarczy, w którym decydującą rolę odgrywa rząd (napędza rozwój gospodarczy, podejmuje decyzje, kreuje zachęty), ustępuje modelowi dynamicznego trójkąta, w którym rozwój gospodarki opiera się na ścisłej współpracy trzech środowisk: biznesu, nauki i rządu. Leena Zittling podkreślała, że kluczową rolę we wspieraniu rozwoju klastra (w tym również jego internacjonalizacji) odgrywają podmioty nim zarządzające. Wskazała przy tym na siedem najistotniejszych filarów, na których powinno opierać się profesjonalne zarządzanie klastrem: 1. tworzenie kultury klastra budowanie klimatu współpracy, zaufania, zrozumienia; 2. tworzenie tła rozpoznawanie potencjału klastra, identyfikacja możliwości współpracy; 3. wytyczenie kierunków dobór zespołu zarządzającego i wykonawczego, zbieranie danych i szczegółowa analiza potencjału klastra; 4. metoda MiViSOTtm wyznaczenie wspólnej misji, wizji, strategii, celów i zadań; 5. wdrażanie - realizacja wytyczonych kierunków działań; 1
6. utrzymywanie wydajności monitoring działań, ciągłe doskonalenie; 7. określanie jakości dobór i zastosowanie wskaźników jakości działania klastra. Sesję dobrych praktyk rozpoczęła Petra Papp, koordynatorka węgierskiego klastra Biotechnology Innovation Base Cluster. Zaprezentowała profil branżowy oraz najważniejsze działania i osiągnięcia węgierskiego klastra biotechnologicznego. W kontekście internacjonalizacji klastrów, Petra Papp wskazała m.in. na możliwości utrzymywania międzynarodowej współpracy pomiędzy klastrami działającymi w pokrewnych branżach. Współpraca może zaistnieć zarówno w ramach formalnych, jak i nieformalnych struktur kooperacyjnych. Za przykład tych bardziej sformalizowanych służyć może Międzyklastrowy Klub Rzadkich Chorób, który zrzesza we wspólnych działaniach kilka europejskich klastrów z dziedziny biotechnologii medycznej. Kolejnym zagranicznym gościem była Helena Wiedling Fernandes ze szwedzkiego klastra informatycznego Cluster 55. Rozpoczęła swoją prezentację od przedstawienia misji Cluster 55, zgodnie z którą działania klastra mają uczynić region Øresund atrakcyjnym dla firm, naukowców, studentów i kapitału, głównie przy wykorzystaniu technologii ICT. Jednym z kluczowych kierunków działań w zakresie promocji Cluster 55 w skali międzynarodowej jest m.in. uczestnictwo w międzynarodowych konferencjach/targach branżowych, międzynarodowy branding czy przyjmowanie zagranicznych delegacji. W sesji dobrych praktyk wystąpił Ivan Kulchytskyy z ukraińskiego klastra informatycznego IT BPO. Prelegent wskazywał, że mimo znacznej poprawy w ostatnich latach rozwój działalności ukraińskich klastrów w dużym stopniu ograniczają czynniki, takie jak: brak funduszy venture capital, seed capital, korupcja, drogie kredyty. Stwierdził przy tym, iż bariery rozwoju klastrów na Ukrainie są bardzo zbliżone do tych obserwowanych w Polsce. W końcowej części wystąpienia, Ivan Kulchytskyy przedstawił istniejące możliwości podjęcia polsko-ukraińskich przedsięwzięć z obszaru m.in. rozwoju klastrów, realizacji badań naukowych, wspieraniu innowacyjności itp. Wymienił także potencjalne źródła finansowania dla tych projektów, m.in. Polska Pomoc Rozwojowa, Program PL-BY-UA, 7. Program Ramowy, Program Eureka. Drugą część konferencji rozpoczął Piotr Czerepiuk z Departamentu Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, przedstawiając działania władz ukierunkowane na wspieranie rozwoju klastrów w regionie. Wskazał narzędzia bezpośredniego wspierania klastrów, w ramach m.in. Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (POIG) oraz Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Przedstawił wybrane działania mające na celu pośrednie wsparcie rozwoju klastrów w regionie, a wśród nich: opracowanie podręczników przeznaczonych dla animatorów klastrów - poradnik Jak stworzyć klaster?, programy nadawane w lokalnych mediach - audycja Innowator nadawana w Polskim Radiu Rzeszów, program Innowacyjne Podkarpacie emitowane w TVP. Piotr Czerepiuk wskazał również, że klastry są i będą jednym z kluczowych priorytetów polityki gospodarczej regionu. Jednocześnie poinformował o niedawno powstałym dokumencie strategicznym pn. Kierunki rozwój województwa podkarpackiego w oparciu 2
o klastry, zawierającym propozycje zastosowania w regionie nowych instrumentów wsparcia ukierunkowanych na rozwój klastrów. Przebieg panelu oraz wnioski i rekomendacje ekspertów Konferencja zakończyła się panelem dyskusyjnym pn. Jak budować partnerstwo międzynarodowe dla rozwoju doświadczenia, bariery oraz wyzwania na przyszłość, który moderował Stanisław Szultka ekspert PARP w przedsięwzięciu Polskie klastry i polityka klastrowa. Dyskusję panelową rozpoczął od prezentacji wprowadzającej, zwracając uwagę na konieczność stawiania sobie wyraźnych celów m.in. w kontekście konkurencji globalnej, znaczenia liderów, którzy je wyznaczą i menadżerów, którzy będą umieli doprowadzić do ich urzeczywistnienia. Uczestnikami panelu dyskusyjnego byli przedstawiciele podkarpackich inicjatyw klastrowych: Andrzej Rybka - Dolina Lotnicza Wojciech Materna - Podkarpacki Klaster Informatyczny Piotr Piątek - Podkarpackie Powiązania Kooperacyjne Piotr Wacnik - Klaster Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Poligen Grzegorz Wisz - Podkarpacki Klaster Energii Odnawialnej Ireneusz Soliński - Małopolsko-Podkarpacki Klaster Czystej Energii Podczas dyskusji wskazano, iż kluczową rolę w procesie rozwoju klastra odgrywa lider. Pełni on szczególnie istotną funkcję w początkowej fazie rozwoju klastra i ma za zadanie przekonać do współpracy jak największą liczbę podmiotów. Znaczenie jego roli podkreślił Piotr Piątek, który przyjmując rolę inicjatora powstania i lidera Podkarpackiego Powiązania Kooperacyjnego, musiał namówić do kooperacji grono małych, niechętnych do współpracy firm. W jego opinii, było to zadanie niezwykle trudne, wymagające znacznej determinacji. Paneliści wskazywali, że liderem nie musi być jedna osoba. Równie dobrze funkcję tę może pełnić kilka osób czy podmiotów, jeżeli tylko ich działaniom przyświeca podobny cel. Przykładem może być Podkarpacki Klaster Informatyczny, którego inicjatorem powstania była wieloosobowa grupa liderów (7-8 osób). Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Doliny Lotniczej. Oprócz lidera, który pełni przede wszystkim funkcję stratega, niezbędne jest również dobranie odpowiedniego zespołu specjalistów-wykonawców, którzy byliby w stanie zamienić słowo w czyn. W tym kontekście, paneliści wskazywali m.in. na potrzebę posiadania profesjonalnego doradztwa/wsparcia w czasie wstępnych rozmów partnerów w klastrze. Osoba ta miałaby udzielić wsparcia w zakresie formalnego rozpoczęcia i utrzymywania współpracy (np. przy opracowywaniu statutu klastra, wniosku o dofinansowanie itp.). Jak wskazał Andrzej Kusior, powołując się na doświadczenia inicjatywy Podkarpackiego Klastra Informatycznego, zaangażowanie takiej osoby nie jest jednak konieczne, by osiągnąć sukces. Punktem zainteresowania panelistów stała się również kwestia oczekiwań członków co do rozwoju klastra. Grzegorz Wisz wskazał, że klaster ma służyć przede wszystkim budowie 3
warunków dla rozwoju współpracy firm z branży. Podobnie zdanie miał Wojciech Materna, określając klastry jako platformę współpracy pozwalającą dzielić się i wspólnie wykorzystywać zasoby posiadane przez poszczególnych członków klastra. Piotr Wacnik wskazał, że jednym z celów klastra Poligen jest internacjonalizacja działań, jednak zanim inicjatywa skoncentruje się na jego realizacji, musi najpierw zająć się kwestiami budowania zaangażowania i zaufania wśród partnerów. Ireneusz Soliński z Małopolsko-Podkarpackiego Klastra Czystej Energii stwierdził, że priorytetem rozwojowym inicjatywy jest realizacja badań naukowych o charakterze wdrożeniowym. Podczas dyskusji wysunięto tezę, że rozwój klastrów służy przede wszystkim małym i średnim przedsiębiorcom, którym często brakuje określonych zasobów (infrastrukturalnych, kadrowych itp.), a które mogą pozyskać w drodze współpracy. Nie wszyscy zgodzili się jednak z tą opinią, wskazując, że jest możliwe wypracowanie takich celów współpracy, którymi byłyby zainteresowane również inne, większe przedsiębiorstwa. Przykładem tego, że małe i duże podmioty gospodarcze są w stanie osiągnąć na tym polu porozumienie jest Dolina Lotnicza, w której kooperują firmy o bardzo różnej wielkości. Rozmawiając o oczekiwaniach dotyczących współpracy klastrów, paneliści odnieśli się nie tylko do strony biznesowej, ale również do działań władz publicznych, które inwestują określone środki w rozwój inicjatyw w regionie. W tej kwestii, głos zabrał przedstawiciel regionalnych władz samorządowych Piotr Czerepiuk, twierdząc, że najważniejszym celem przyświecającym wspieraniu rozwoju klastrów w regionie jest ich wpływ na rozwój gospodarczy oraz budowanie silnej marki. Paneliści zastanawiali się również, czy współpraca lokalna / regionalna w ramach klastrów jest w stanie umożliwić konkurowanie globalne. O tym, że jest to możliwe przekonywał uczestników spotkania Andrzej Rybka. Wskazał, że regionalne prace badawcze wykonane w ramach przedsięwzięcia Doliny Lotniczej Foresightu dla przemysłu lotniczego Nowoczesne technologie materiałowe stosowane w przemyśle lotniczym posłużą rozwojowi przemysłu lotniczego w skali światowej. O globalnym potencjale konkurencyjnym lokalnej współpracy przekonywał również Grzegorz Wisz. Podczas rozmowy panelistów padła również teza, że klaster nie może być traktowany jako produkt - zadanie, które może zostać na pewnym etapie ukończone. Klaster powinien być procesem ciągle się zmieniać, adaptować do nowych warunków otoczenia, sukcesywnie doskonalić. Impreza towarzysząca wystawa Swoje stoiska przygotowało 6 wystawców: Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza, Podkarpackie Powiązanie Kooperacyjne, Podkarpacki Klaster Energii Odnawialnej, Klaster Firm Informatycznych Polski Wschodniej, Podkarpacki Klaster Spawalniczy Klastal, Klaster Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Poligen. 4
Wystawa odbyła się w sali 17 Regionalnego Centrum Dydaktyczno-Konferencyjnego i Biblioteczno-Administracyjnego Politechniki Rzeszowskiej, gdzie uczestnicy mogli zapoznać się z działalnością i ofertami w/w klastrów. 5