Wystąpienie i prezentacja na konferencji: Senior to brzmi dostojnie, w dniu 24 października 2018 r., na Wydziale Ekonomiczno Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. w ramach modułu: Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski prof. UŁ, Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Cel Celem wystąpienia jest prezentacja dotychczasowych i przyszłych zmian liczby i udziału osób starszych w Polsce oraz wskazanie długofalowych konsekwencji zachodzących zmian. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Od kiedy Perspektywa jednostki: Wiek kalendarzowy (liczba posiadanych lat); Wiek prawny (przypisane prawa i obowiązki) W tym wiek ekonomiczny (możliwość wykonywania pracy, nabycie uprawnień emerytalnych); Wiek społeczny (pełnione role społeczne); Wiek czynnościowy (możliwość wykonywania pewnych czynności); Wiek psychiczny (szybkość reagowania na bodźce). Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Od kiedy Perspektywa zbiorowości: Udział osób starszych przekracza pewien pułap; ś ten pułap określano na 12% ludności w wieku 60+; Dziś brak tego typu granic, które powinny oddawać ducha czasu, być płynne. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Starzenie ludności Wzrost udziału osób uznawanych za starsze wśród ogółu ludności. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Starzenie ludności Na ziemiach polskich przejście demograficzne w zależności od zaboru rozpoczęło ok. 1870-1880 roku. Wraz z jego rozpoczęciem począł występować proces starzenia ludności. Osoby w wieku 60 lat i więcej stanowiły: W Królestwie Polskim w 1848 r. 3,4% ludności ogółem, Na ziemiach wchodzących w skład II RP: ok. roku 1900 6,2%, w 1931 7,8%, na obecnym obszarze Polski: w 1950 r. 8,3%, w 1970 11,0%, w 1990 12%, w 2010 r. 17%, zaś w połowie 2018 24,5%. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Wzrost liczby seniorów w Polsce, 1950-2100 (w tys. osób) Źródło: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2015). World Population Prospects: The 2015 Revision Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Udział seniorów w Polsce w latach 1950-2100 (jako % ludności) Źródło: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2015). World Population Prospects: The 2015 Revision Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przyczyny: Starzenie od dołu i od góry piramidy wieku Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przyczyny: Starzenie od dołu i od góry piramidy wieku 1950 2017 2050 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przyczyny: starzenie od dołu piramidy wieku Urodzenia w Polsce w latach 1945-2016 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Czynnik kohortowy jako źródło przyspieszenia starzenia ludności Kohorta to grupa osób, które w tym samym okresie doznały tego samego doświadczenia. Czynnik kohortowy w demografii rozumiany na 2 sposoby: 1) Różniące wielkością kolejne roczniki urodzonych samoistnie wpływają na przebieg procesów ludnościowych (np. dochodzenie osób z tzw. powojennego wyżu do późnego wieku przyspiesza samo w sobie proces starzenia ludności); 2) w zależności od roku urodzenia mamy do czynienia z odmiennymi możliwościami dostępu do pewnych zasobów (np. dostęp do edukacji, służby zdrowia) Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przyczyny: starzenie od góry piramidy wieku Redukcja umieralności Coraz wyższe prawdopodobieństwo dożycia do zaawansowanego wieku Mężczyźni Kobiety Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przyczyny: starzenie od góry piramidy wieku Redukcja umieralności Wydłużanie dalszego trwania życia w wieku starszych (w wieku 60 i 75 lat) 30 25 20 M60 M75 15 K60 K75 10 5 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 Źródło: dane GUS, baza danych Demografia Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Podwójne starzenie ludności Wzrost udziału w ramach zbiorowości osób starszych subpopulacji osób bardzo starych. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 80+ 40% 65-79 30% 20% 10% 0% 1950 1960 1970 1978 1988 2002 2011 2020 2030 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Podwójne starzenie ludności Szybki wzrost liczby bezwzględnej osób bardzo starych Eksplozja długowieczności Wiek Rok 65+ 80+ 80 84 85 89 90 94 95 99 100+ W tysiącach 1988 3757,1 739,9 484,8 196,5 47,0 10,1 1,6 2002 4852,6 827,7 489,8 228,9 91,7 15,8 1,5 2011 5230,1 1347,7 815,9 405,0 100,7 23,0 3,1 2020 7193,6 1684,4 864,1 535,0 228,3 52,4 4,6 2030 8646,5 2205,9 1315,1 515,1 273,8 86,4 15,4 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Podwójne starzenie ludności Szybszy wzrost starzenia ludności, a zwłaszcza podwójnego starzenia, niż wynika to z oficjalnych prognoz. Liczba osób w wieku 80 lat i więcej w latach 2015-2035 według prognoz GUS z lat 1997-2014 (w tys.) Prognoza z roku 2015 2020 2025 2030 2035 1997 1 281 1 336 - - - 1999. 1 358. 1 821-2003 1 471 1 548 1 536 2 053-2008 1 488 1 566 1 537 2 005 2 574 2014 1 560 1 684 1 680 2 206 2 869 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Przestrzenne zróżnicowanie starzenia ludności Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Poprawa poziomu wykształcenia czynnik kohortowy Źródło: PolSenior Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Feminizacja starości Wzrost udziału kobiet wraz z przechodzeniem do coraz wyższych grup wieku. Narastająca nadwyżka kobiet na liczbą mężczyzn w danym wieku. Liczba kobiet w przeliczeniu na 100 mężczyzn wg wieku Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Kluczowe cechy zbiorowości polskich seniorów Wyniki badań Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Stan zdrowia Pogarszający z wiekiem stan zdrowia rzutujący na, deklarowany, częsty problem z samodzielnym wykonywaniem wszystkich czynności oraz na wysoką częstość korzystania z opieki ambulatoryjnej, lecznictwa zamkniętego i leków. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Stan zdrowia NSP 2011 Niepełnosprawni na 1000 osób w danym wieku Wiek 0-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+ Ogółem Ogółem 29 32,8 30,2 31,7 37,5 47,3 66,4 99,1 155,8 221,2 250,4 290,3 343,6 397,3 440,9 122 Mężczyźni 33,8 36,6 34,4 36,5 41,6 50,1 69,5 101,3 157,3 237,3 285,3 292,3 336,1 386,4 428,4 116,2 Kobiety 23,9 29 25,9 26,8 33,3 44,4 63,2 96,9 154,3 206,4 220,4 288,8 348,7 403,7 446,3 127,3 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Samoocena zdrowia, w 2015 r. Wyszczególnienie Ogółem Bardzo dobrze Jak ogólnie ocenia Pan/Pani swoje zdrowie? Dobrze Tak sobie, ani dobrze ani źle Źle Bardzo źle w % osób danej grupy Ogółem osoby w wieku 16 lat i więcej Ogółem 100 16,3 41,6 27,9 11,7 2,4 Mężczyźni 100 18,6 43,0 25,5 10,8 2,2 Kobiety 100 14,4 40,4 30,0 12,6 2,6 Miasta 100 16,5 41,9 27,6 11,3 2,7 Wieś 100 16,1 41,1 28,4 12,5 2,0 Osoby w wieku 60 lat i więcej Ogółem 100 1,4 19,6 46,9 26,0 6,1 Mężczyźni 100 1,5 22,0 45,6 25,2 5,8 Kobiety 100 1,3 17,9 47,8 26,6 6,4 Miasta 100 1,6 21,9 45,5 24,3 6,8 Wieś 100 0,9 a 15,6 49,4 29,0 5,0 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ WYKONYWANIA CZYNNOŚCI, w 2015 r. Czy z powodu problemów zdrowotnych miał(a) Pan/Pani ograniczoną zdolność wykonywania czynności, jakie ludzie zwykle wykonują, trwającą co najmniej ostatnie 6 miecy? Wyszczególnienie Tak Ogółem Razem Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś 100 100 100 100 100 Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś 100 100 100 100 100 Ograniczoną, ale niezbyt Poważnie ograniczoną poważnie Nie Nie miałem(am) żadnych ograniczeń w % osób danej grupy Ogółem osoby w wieku 16 lat i więcej 24,5 7,4 17,1 22,3 7,0 15,3 26,2 7,7 18,5 24,8 7,7 17,1 23,9 6,9 17,0 Osoby w wieku 60 lat i więcej 48,2 16,2 32,0 45,8 15,6 30,2 50,0 16,7 33,3 48,2 16,7 31,5 48,4 15,4 33,0 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ 75,6 77,7 73,8 75,2 76,1 51,8 54,2 50,1 51,9 51,6
KORZYSTANIE Z USŁUG MEDYCZNYCH WEDŁUG PŁCI I WIEKU. w 2014 r. Wyszczególnienie o-ogółem m-mężczyźni k-kobiety Pobyt w szpitalu z co najmniej 1 noclegiem w ciągu ostatnich 12 miecy Ogółem 60 lat i więcej 60-69 lat 70-79 80 lat i więcej w % ogółu ludności danej płci i wieku o m k 20,6 23,3 18,7 18,0 20,2 16,1 22,9 27,0 20,3 25,3 30,9 22,8 Wizyta u lekarza I kontaktu w ciągu ostatnich 12 miecy o m k 90,4 87,5 92,4 87,9 84,9 90,5 92,5 90,4 93,8 94,8 94,0 95,1 Wizyta u lekarza specjalisty w ciągu ostatnich 12 miecy o m k 71,7 69,2 73,4 69,0 65,4 72,1 76,7 75,5 77,6 72,2 74,9 71,1 Zażywanie leków w ciągu ostatnich 2 tygodni o m k 91,6 87,7 94,3 88,3 84,2 91,6 95,5 92,6 97,3 96,7 95,0 97,5 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Warunki materialne Niezłe warunki materialne seniorów zarówno oceniane obiektywnie, jak i subiektywnie w porównaniu do reszty ludności. Brak uwzględniania w tych szacunkach odmiennej struktury gospodarstw domowych z punktu widzenia ich wielkości (brak efektu skali) i specyficznych potrzeb. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE DOCHODY NA 1 OSOBĘ W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH w 2015 r. Gospodarstwa domowe wyłącznie z osobami w wieku 60 + bez osób w wieku 60 + z przynajmniej 1 osobą w wieku 60+ Polska 1373,53 1407,47 1791,91 w tym: 2-osob. (obydwie 1-osob. osoby w wieku 60+) 1811,38 1782,10 Miasta 1537,87 1620,22 1897,51 1923,18 1882,83 Wieś 1078,9 1142,15 1501,54 1498,40 1501,49 Region razem Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
ZASIĘG UBÓSTWA W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH w 2015 r. Wyszczególnienie Stopa ubóstwa skrajnego Stopa ubóstwa złych warunków życia Stopa ubóstwa braku równowagi budżetowej Ogółem 6,5 Ogółem Osoby w wieku Osoby w wieku Osoby w wieku 60 lat 0-17 18-59 i więcej % osób 9,0 6,5 4,1 Osoby w wieku 0-59 Osoby w wieku 60 lat i więcej % osób 8,1 8,0 8,1 10,1 10,3 9,4 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
SUBIEKTYWNA OCENA SYTUACJI MATERIALNEJ GOSPODARSTWA DOMOWEGO, w 2015 r. Wyszczególnienie Gospodarstwa domowe bez osób w z wieku 60 + przynajmniej 1 osobą w wieku 60+ wyłącznie z osobami w wieku 60+ razem w tym: 1-osobowe 2-osobowe (obydwie osoby w wieku 60+) w % danej grupy gospodarstw OGÓŁEM Ocena sytuacji materialnej przez 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 gospodarstwo domowe Bardzo dobra i raczej dobra 32,4 23,4 23,4 17,9 30,9 Przeciętna 52,6 59,9 58,9 57,5 60,8 Raczej zła i zła 15,0 16,6 17,7 24,6 8,2 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Warunki mieszkaniowe Zdecydowana większość seniorów jest zadowolona ze swych warunków mieszkaniowych, choć kilkanaście procent jest odmiennego zdania. Zajmowane lokale odzwierciedlają przeszłość, a zatem czas gdy dzisiejsi seniorzy 30-40 lat temu nabywali swoje obecne mieszkania, co z kolei przekłada na ich częsty niski standard zgodnie z dzisiejszymi ocenami. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Typ budynków zamieszkałych przez seniorów według wieku seniorów Typ budynku zamieszkiwany przez seniorów Dom jednorodzinny parterowy Dom jednorodzinny piętrowy Dom wielorodzinny Blok wielopiętrowy Dom stałego pobytu Budynek niemieszkalny Inny 55-59 23,0 23,5 35,3 15,5 0,0 0,1 2,6 65-69 28,8 19,9 33,9 15,3 0,4 0,0 1,7 70-74 30,0 20,9 31,9 15,0 0,4 0,1 1,7 75-79 32,0 22,0 28,1 15,2 0,0 0,4 2,3 80-84 34,0 22,2 28,9 12,3 0,2 0,0 2,4 85-89 35,8 23,1 24,4 13,5 0,6 0,0 2,6 90+ 30,7 20,5 30,7 14,8 1,1 0,0 2,2 ogółem 28,4 21,8 32,3 15,0 0,2 0,1 2,2 Wiek Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Osoby w wieku 60 lat i więcej według płci i stopnia zadowolenia ze swoich warunków mieszkaniowych w 2016 r. (w %) Stopień zadowolenia Mężczyźni Kobiety Bardzo zadowolony/a 10,1 10,9 Zadowolony/a 52,3 50,5 Dosyć zadowolony/a 24,6 24,3 Dosyć niezadowolony/a 6,6 6,7 Niezadowolony/a 4,0 4,9 Bardzo niezadowolony/a 2,3 2,7 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
WARUNKI BYTU GOSPODARSTW DOMOWYCH, w 2015 r. Wyszczególnienie Gospodarstwa domowe ogółem Gospodarstwa domowe bez osób w wieku 60 lat lub więcej Gospodarstwa domowe z co najmniej jedną osobą w wieku 60 lat lub więcej Przeciętna liczba osób na pokój 0,9 1,0 0,9 Przeciętna powierzchnia użytkowa na osobę w m 2 27,2 25,4 29,7 % gospodarstw domowych Wskaźnik złych warunków sanitarnych 11,2 9,2 13,5 Gospodarstwa domowe mieszkające w zbyt dużych mieszkaniach Gospodarstwa domowe mieszkające w zbyt małych mieszkaniach 6,2 4,2 8,5 17,7 22,4 12,1 Brak pieniędzy na żywność 5,4 4,4 6,5 Brak pieniędzy na leki 9,9 7,3 12,8 Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Podsumowanie Siwe tsunami to zjawisko przed którym nie uciekniemy. Zjawisko to ma szczególne znaczenie na pewnych obszarach naszego kraju. Populacja seniorów podlega i podlegać będzie wewnętrznym zmianom, głównie pod wpływem efektu kohortowego. Wypieranie wagi starzenia ludności oznacza brak jakiejkolwiek wiedzy o przyszłości Polski. Demografia starzenia społeczeństwa polskiego dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ
Wystąpienie i prezentacja na konferencji: Senior to brzmi dostojnie, w dniu 24 października 2018 r., na Wydziale Ekonomiczno Socjologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. w ramach modułu: Demografia starzenia społeczeństwa polskiego Dziękuję za uwagę dr hab. Piotr Szukalski, prof. UŁ e-mail: pies@uni.lodz.pl