PTASI KALENDARZ 2012 LIPIEC PERKOZY (Podicipedidae): dwuczuby, rdzawoszyi, zausznik, rogaty, perkozek Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus Dziwny to ptak o kształtach foki pisał przed laty Włodzimierz Puchalski w albumie Wśród trzcin i wód. Perkoz dwuczuby pływa po wodzie jak mały żywy stateczek. Trzyma szyję prosto do góry, jak maszt, a na niej jak bocianie gniazdo na maszcie - widnieje mała główka w obramowaniu z piórek, z których dwa wyraźnie odstają jak uszy lub różki. Jest to nasz największy perkoz. Długość jego ciała wynosi około 60 cm. Jego długość ciała: 46-51 cm. Jest więc wielkości kaczki ale o smuklejszej sylwetce z długą szyją i zaostrzonym dziobem. Łatwo rozpoznawalny po rdzawej kryzie na bokach głowy i czubie na głowie. Spód ciała biały, wierzch brunatny. Jest bardzo ładnym ptakiem o błyszczącym białym brzuchu i jakby ubrankiem z brązowych piór. W szacie spoczynkowej traci ozdobne pióra na głowie. Perkozy są pozbawione zupełnie ogona, a nogi umiejscowione daleko w tyle, na lądzie poruszają się przeto bardzo niepewnie Latają dobrze, choć czynią to niechętnie. Głos wydaje donośny: :gerr, krroa, orr. Podiceps cristatus Pływa doskonale, bo jego palce są rozszerzone jak małe wiosełka. Jest wytrawnym nurkiem, mimo, iż palce u nóg nie są spięte błoną jak u kaczek. Nurkuje tysiące razy w ciągu dnia w poszukiwaniu pożywienia, a apetytu mu nie brakuje. Żywi się małymi rybami, owadami wodnymi itp.
Ponieważ trzyma się wód głębszych, raczej jezior, a nie stawów rybnych, nie wyrządza szkód. Zasiedla bogate w ryby zbiorniki wodne: naturalne jeziora, stawy hodowlane, zbiorniki zaporowe, glinianki, starorzecza. Podczas toków para wykonuje widowiskowy rytualny taniec godowy polegający na stawaniu słupka naprzeciwko siebie i na potrząsaniu głowami. Samiec przekazuje wtedy samicy kępę roślinności wodnej imitującej przyszły budulec gniazda. Pływające na wodzie w formie pływającej platformy zakotwiczone o dno zbiornika gniazdo buduje z różnych resztek roślinnych zbieranych wśród trzcin tataraku, trzciny, liści pałki wodnej, skrzypu. Dlatego pod gniazdem nie jest głęboko, do 1 m. Nad powierzchnie wody gniazdo niewiele wystaje, a naprawdę ma wysokość ok. 60 cm, tak jak średnicę.
Samica składa w nim od 3 do 6 jaj, barwy od niebieskobiałej do brązowej. Wysiadywanie trwa ok. 28 dni przez oboje rodziców. Pisklęta zagniazdowniki, po wykluciu opuszczają gniazdo. Młode wodzone przez oboje rodziców osiągają lotność po ponad 2 miesiącach. Pisklęta o paskowanym upierzeniu głowy i szyi są wożone na grzbiecie lub pod skrzydłami przez rodziców. Choć perkoz dwuczuby lata niechętnie, to jednak przed nastaniem zimy we wrześniu lub październiku odlatuje na południe, skąd wraca w marcu. Na niezamarzających wodach zimuje niekiedy i u nas. Jest objęty ochroną.
Perkoz rdzawoszyi Podiceps griseigena Jest to ptak mniejszy od perkoza dwuczubego, z krótszą i grubszą szyją. W szacie godowej łatwo odróżnialny od niego po rdzawobrązowej szyi i popielatych policzkach. Wierzch głowy czarny bez wyraźnego czuba. Dziób czarny z żółtą nasadą. W upierzeniu spoczynkowym policzki i szyja są szare. W okresie godowym odzywa się donośnym głosem przypominającym kwiczenie i chrząkanie. Podiceps griseigena >> Jest on pospolity na całym niżowym obszarze kraju, choć lokalnie na północy nie występuje. Jego siedliskiem są płytkie zbiorniki wodne o bujnie rozwiniętych szuwarach: naturalne jeziora, stawy hodowlane, glinianki, starorzecza itp. Pokarm stanowią drobne ryby i bezkręgowce wodne. Gniazdo perkoza rdzawoszyjego to płaski kopiec zbudowany z butwiejącej roślinności wodnej umiejscowiony w szuwarach na płytkiej wodzie.
Samica składa w nim 4-5 białych o zielonkawym odcieniu jaj, które z czasem brązowieją. Wysiadywanie ich trwa 21-23 dni. Pisklęta są początkowo wożone na grzbiecie przez rodziców. Jest wędrowny. Przylot: koniec marcu - kwietniu, odlot: wrzesień październik. Wyjątkowo zimuje. Jest to ptak chroniony, wymieniony w Dyrektywie ptasiej; zagrożony przez zmiany siedliskowe w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej, a zwłaszcza na prywatyzowanych stawach. Perkoz rogaty Podiceps auritus 30-36 cm To średniej wielkości perkoz o krępej sylwetce z płaskim wierzchem głowy. Ubarwienie godowe jest podobne do zausznika ale szyja rdzawobrązowa, a obfite pęki piór na bokach i na wierzchu głowy pomarańczowe. Dziób czarny, prosty. W szacie spoczynkowej biało-czarny, a cechą odróżniającą go od zausznika jest czarna czapeczka ostro odgraniczona od białych policzków. Trudny do rozpoznania w szacie spoczynkowej, gdy przypomina znacznie pospolitszego zausznika. Ptak ten to gatunek północny. W Polsce stwierdzono tylko kilka przypadków lęgów pojedynczych par na Podlasiu. Tak się odzywa perkoz rogaty: Podiceps auritus Jego siedliskiem są wybrzeża morskie i płytkie zbiorniki wodne: naturalne jeziora, stawy rybne, zbiorniki zaporowe, a także rzeki.
Perkoz rogaty jest u nas bardzo nielicznie przelotny, zwykle pojedynczo lub w małych grupkach, znacznie częstszy na wybrzeżu niż w głębi lądu. Gniazdo perkoza rogatego to płaska platforma z butwiejącej roślinności wodnej na skraju szuwarów. 4 5 białawych jaj zmieniających stopniowo barwę do brązowawej. Wysiadywanie 22 24 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu i rodzice wożą je na grzbietach. Młode uzyskują samodzielność w wieku ok. 6-7 tygodni. Jego pożywienie stanowią głównie różne wodne bezkręgowce i ich larwy oraz małe rybki. Jest wędrowny. Liczniejszy na przelotach jesiennych w październiku - listopadzie, znacznie rzadszy w kwietniu czy maju. Zimuje nielicznie na wodach przybrzeżnych Bałtyku i sporadycznie w głębi lądu. Ptak chroniony, wymieniony w Dyrektywie ptasiej, zagrożony wymarciem w kraju ze względu na występowanie na skraju zasięgu gatunku. Perkoz zausznik Podiceps nigricollis Perkoz zausznik to ptak dość mały, mniejszy od łyski, o długości ciała 28-34 cm, o krępej budowie ciała i dość krótkiej szyi. Na głowie niewielki krótki czub. Tęczówka oka czerwona. W szacie godowej upierzenie jest czarne z rdzawokasztanowymi bokami ciała. Po bokach głowy za oczami pęki pięknych złotopomarańczowych piór. W szacie spoczynkowej ubarwienie robi się ciemnoszare z jaśniejszymi bokami, białym gardłem i bokami głowy, okolica oka ciemna a przód szyi szary. Zausznik wydaje charakterystyczny głos: Podiceps nigricollis
Zausznik zasiedla płytkie jeziora i stawy hodowlane z dobrze rozwiniętą roślinnością brzegową szuwarami lub obrzeża wysp. W naszym kraju gniazduje 4000-5000 par. Zausznik gniazduje kolonijnie. Jego gniazdo to płaska platforma z butwiejącej roślinności wodnej na skraju szuwarów, najczęściej w pobliżu kolonii mew. Samica składa w nim 3-4 białawe jaja zmieniające stopniowo barwę do brązowawej. Wysiadywanie trwa 20-22 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu i rodzice wożą je na grzbietach. Młode uzyskują samodzielność w wieku ok. 4 tygodni
Pokarm zauszników stanowią bezkręgowce wodne (owady i ich larwy, mięczaki, skorupiaki), małe żaby i ryby. Zausznik to ptak wędrowny. Przylot: marzec-kwiecień, odlot: sierpień listopad. Wyjątkowo zimuje na wodach śródlądowych Zausznik to ptak chroniony; wymieniony w Dyrektywie ptasiej; zagrożony przez zmiany siedliskowe w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej i niszczenia kolonii mew, zwłaszcza na prywatyzowanych stawach. Perkozek Podiceps ruficollis (Tachybaptus ruficollis) Obserwując cicho z ukrycia na brzegu powierzchnię spokojnego stawu, można często zobaczyć małego ptaka wodnego, wielkości około 25 cm. Wypływa on z trzcin, lub sitowia i dąży ku otwartej przestrzeni wodnej. Nagle znika, pojawia się w nieznacznej odległości, i nurkuje znowu. Jest to perkozek, nasz najmniejszy perkoz, ptak płochliwy, doskonale pływający i nurkujący, choć nie ma błony miedzy palcami nóg. Jego palce są nieco rozszerzone, niby płetwy, i dlatego bardzo dobrze służą, jako wiosła. Perkozek należy do rodziny perkozów, nie ma jednak upiększenia z piór na głowie. Jest to najmniejszy z naszych perkozów długość jego ciała nie przekracza 29 cm. Ma zwarta budowę ciała, krótką szyję i dziób. Ubarwiony brunatno z wierzchu i brązowawo od spodu. Szyja i policzki kasztanowate. Głos jego jest wibrujący i przenikliwy bri-bri-bri lub bi-bi-bi. Tachybaptus ruficollis Można tego ptaka spotkać na małych zbiornikach wodnych, rozlewiskach, starorzeczach, gdzie też gniazduje. Preferuje małe i większe stawki o stojących wodach, zarośnięte kanały wśród gęstej roślinności.
Podczas toków w okresie toków jest bardzo wojowniczy, bije dziobem po wodzie i rozpryskuje ją, nurkując. Zakotwiczone gniazdo buduje bezpośrednio na wodzie, wśród trzcin, z części roślin wodnych, ze szczątków roślinnych, czasem ze świeżych. Samica składa w nim 4-6 niebieskobiałych stopniowo brunatniejących jaj. Rodzice wysiadują jaja na przemian. Młode wylęgają się z nich po 20 dniach, rodzice opiekują się nimi jeszcze przez 10 tygodni. Młode korzystają z gniazda dla wypoczynku lub rozgrzania się. Perkozek gniazduje regularnie dwa razy do roku. Jest monogamiczny tzn. w pary łączy się na stałe. Jest u nas ptakiem dość pospolitym. Żywi się przeważnie drobnymi rybami, owadami wodnymi, mięczakami. Szkód nie czyni żadnych. Jest ptakiem wędrownym; odlatuje we wrześniu lub w październiku, a wraca w marcu kwietniu. Zdarza się jednak, że cześć perkozków zimuje u nas. Perkozki to ptaki prawnie chronione. Wiadomości zebrała Fenologiczna Joanna, grafiki przygotowała Monika Kicińska. Zdjęcia siedlisk oraz fotograficzne logo lipca autorskie.
Źródła: 1. J. Gotzman, B. Jabłoński, Gniazda naszych ptaków, 1972 2. Mały atlas ptaków, PWRiL, 1971 3. Jakie to pióro? Przewodnik, E. Bezzel. 2010. 4. Leksykon Przyrody, Ptaki wodne, Delta 1986 5. Leksykon Przyrody, Ptaki wędrowne, Delta 1992 6. Przyroda Polska 11.2011 W sierpniowym artykule wszystko o sieweczce rzecznej.