EDUKACYJNY. Kwartalnik Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju. Nr 33/2011 styczeń, luty, marzec

Buski Kwartalnik EDUKACYJNY Kwartalnik Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju ISSN 1730-3095 Nr 33/2011 styczeń, luty, marzec Przedszkole nr 3 w Pińczowie

W numerze: Teresa Wójcik WOJEWÓDZKA KONFERENCJA DLA NAUCZYCIELI JĘZYKA POLSKIEGO Dorota Kubala WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Barbara Galant PRACA Z MAPĄ NA LEKCJI HISTORII Ewa Charczuk DNI JĘZYKÓW OBCYCH REGULAMIN KONKURSU WIEDZY REGIONALNEJ MOJE PONIDZIE 2010/2011 REGULAMIN VIII MAŁEGO POWIATOWEGO KONKURSU RECYTATORSKIEGO KOGO KOCHAM, KOGO LUBIĘ 2010/2011 Barbara Żurek DLA BABCI I DZIADZIUSIA! Agnieszka Jasińska MOJA MAŁA OJCZYZNA PONIDZIE Zestawienie bibliograficzne w wyborze. Część II: UZDROWISKO oraz KULTURA I OŚWIATA Piotr Owsiński, Magdalena Durnaś PROJEKT EDUKACYJNY BUDUJMY MOSTY! Jan Chruśliński LEGENDA MAJORA HENRYKA DOBRZAŃSKIEGO HUBALA Drodzy Czytelnicy! Rok 2011 przynosi nam niepokojące wieści przede wszystkim demograficzne. Wszelkie dane i badania pokazują, że dzieci ubywa, a efektem tego jest zmniejszająca się liczba szkół, a tym samym pracy dla nauczycieli. Boimy się tego bardzo, bo większość z nas chce pracować w szkole, dobrze się w niej czuje i używając górnolotnych określeń jest ona powołaniem. Ciekawość wzbudza także to, jak funkcjonować będą instytucje powstałe z połączenia kuratoriów i komisji egzaminacyjnych tzw. Regionalne Ośrodki Jakości Edukacji i jak będzie wyglądać w codziennej praktyce ich współpraca z organami prowadzącymi szkoły. Bliżej nas nauczycieli będą połączone ośrodki metodyczne, biblioteki pedagogiczne i poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Choć do zmian często nastawiamy się niechętnie, bo każda nowość wzbudza obawy należy liczyć, że te zmiany wyjdą nam na dobre My jako pracownicy Powiatowego Ośrodka Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju staniemy na wysokości zadania! Z pozdrowieniami Teresa Wójcik Beata Mącznik, Danuta Chrobot, Marzena Słupik PRZEDSZKOLE NR 3 W PIŃCZOWIE Wydaje: Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli Redaktor naczelny: Teresa Wójcik Zespół redakcyjny: Jolanta Maślicha, Teresa Wójcik, Marta Nowak, Dorota Kubala, Anna Bątkowska, Ewa Guździoł. Adres redakcji: 28-100 Busko-Zdrój, Al. Mickiewicza 21, tel. (41) 378 18 56 www.podidn.busko-zdroj.com.pl e-mail: podidn@busko.internetdsl.pl Skład i druk: Kazimierska Agencja Drukarska, ul. Przemysłowa 9, 28-500 Kazimierza Wielka, tel. 41 350 2002, www.drukarniakw.pl, e-mail: druk@drukarniakw.pl Redakcja nie zwraca materiałów i nie wprowadza merytorycznych zmian w opublikowanych artykułach. BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 1

Teresa Wójcik Dyrektor Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Stopnicy oraz doradca metodyczny w PODiDN w Busku-Zdroju WOJEWÓDZKA KONFERENCJA DLA NAUCZYCIELI JĘZYKA POLSKIEGO W dniu 23 lutego 2011 r. w sali konferencyjnej Starostwa Powiatowego w Busku-Zdroju odbyła się Wojewódzka Konferencja Polonistyczna na temat Środowisko wirtualne wyzwanie dla polonisty oraz Czas na hipertekst zorganizowana przez Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju. Poprowadziła ją doktor Marta Rusek z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tematem konferencji były wyzwania polonisty w starciu z multimediami. Przyszło nam pracować z pokoleniem dzieci i młodzieży, dla których klawiatura i monitor to środowisko naturalne. Uczeń obecnie pracuje z hipertekstem, który ma przed oczami otwierając Internet. Na co więc zwrócić szczególną uwagę? Hipertekst, czyli komputerowa metoda prezentacji powiązanych ze sobą informacji tekstowych; wyświetlany na ekranie monitora komputerowego tekst zawiera wyróżnione słowa i zwroty, których wskazanie powoduje wyświetlenie związanych z nimi danych; stosowany często do udostępniania informacji ułatwiających korzystanie z programów komputerowych (tzw. systemy pomocy ekranowej); hipertekst jest typową metodą prezentacji informacji z zasobów dostępnych w sieciach komputerowych (WWW); w podobny sposób mogą być powiązane informacje obejmujące także przedstawione w postaci cyfrowej obrazy, sekwencje, film i zapisy dźwiękowe (hipermedia). Hipertekst (ang. hypertext) to zasadniczo zwykły tekst, w którym niektóre słowa są specjalnie zaznaczone podkreśleniem i różnym od reszty znaków kolorem. Stanowią one hiperłącza (ang. hyperlinks), czyli odnośniki do innych dokumentów. Nie są to jednak dokumenty przypadkowe, lecz powiązane kontekstowo ze słowem tworzącym hiperłącze. Może to być przykładowo wyjaśnienie danego terminu, jego graficzna ilustracja czy tekst stanowiący rozszerzenie sygnalizowanego problemu. Dokument, do którego prowadzi hiperłącze znajdować się może w lokalnym zestawie umieszczonym na dysku twardym tego samego komputera, może też ulokowany być gdzieś w sieci, czyli w komputerze znajdującym się w dużej odległości od komputera przechowującego dokument zawierający hiperłącze. Odnośnik hipertekstowy łączyć może także dwa miejsca tego samego dokumentu. Sposób posługiwania się hipertekstem jest prosty. Użycie lewego przycisku myszki (tzw. kliknięcie) w polu słowa stanowiącego hiperłącze automatycznie uruchamia proces otwierania dokumentu, do którego owo hiperłącze prowadzi. Dokumenty hipertekstowe z założenia mają charakter multimedialny. Prócz zwykłego tekstu zawierają one elementy graficzne zdjęcia, rysunki i animacje: dźwiękowe, audiowizualne jak krótkie filmy wideo oraz tzw. aplety Javy. Zastosowanie interfejsu graficznego, stworzenie metod kompresji generowanych i przetworzonych cyfrowo obrazów oraz dźwięków, a przede wszystkim rozwój języka opisu dokumentów hipertekstowych uczyniło je prostymi i przyjemnymi w obsłudze oraz atrakcyjnymi dla użytkownika, a także poszerzyło pole jego doświadczeń przez jednoczesne oddziaływanie na kilka zmysłów. Jedną z istotnych cech hipertekstu jest totalna otwartość. Hipertekst pozbawiony jest granic przestrzennych. Dokumenty składające się nań przechowywane są w tej chwili przez 2 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

miliony komputerów znajdujących się w różnych częściach świata. Nie stanowi to jednak żadnego problemu dla użytkownika. Komputer umożliwia natychmiastowe przeskoki między poszczególnymi dokumentami, jednakże szybkość, momentalność i wręcz niezauważalność tego procesu niosą ze sobą niebezpieczeństwo zagubienia w cyberprzestrzeni. Hipertekst nie ma też żadnych ograniczeń czasowych. Na wygląd hipertekstu składać się może praca wielu pokoleń ludzi, niekiedy nie zdających sobie z tego sprawy. Hipertekst zawiera bowiem mnóstwo dzieł i cytatów stworzonych przez osoby w czasach, w których nie istniały jeszcze komputery. Poza tym, każdego dnia hipertekst rozrasta się o teksty zupełnie nowe. Otwarta struktura hipertekstu oraz stosunkowo duża łatwość przekładania materiałów drukowanych na hipertekstowe pozwala na jego nieograniczony rozrost i rozwój. Otwartość hipertekstu to także możliwość swobodnego do niego dostępu przez wszystkich, niezależnie od wieku, miejsca zamieszkania, narodowości, płci, wykształcenia, statusu społecznego, a poza tym możliwość partycypacji w jego tworzeniu. Otwartość to zarazem nieustanna zmienność. Ekspansji hipertekstu towarzyszy pewna, charakterystyczna niestabilność. Rozwój techniki i metod tworzenia dokumentów hipertekstowych powoduje ich ewolucję. Starsze dokumenty zastąpione zostają nowymi, ulepszonymi, wzbogaconymi na przykład o filmy wideo. Wiele dokumentów zmienia także zasadniczo swoją treść przez nieustanne bieżące modyfikacje i aktualizacje. Z otwartością struktury hipertekstowej wiąże się jej anarchiczność. Hipertekst nie rządzi się jakimś określonym porządkiem. Przede wszystkim zrywa z linearnością tekstu. Nie zakłada żadnego początku, ani żadnego końca. Potencjalnie każdy dokument stać się może stroną pierwszą, każdy ostatnią, a nawet pierwszą i ostatnią zarazem. Struktura hipertekstu nie zakłada także istnienia jakiegokolwiek spisu treści czy indeksu dokumentów. Spis treści implikuje bowiem określoną kolejność poszczególnych części składowych zamkniętej całości, hipertekst zaś ani nie jest taką całością, ani też nie ustanawia żadnej kolejności dokumentów. Indeks natomiast wszystkich haseł w przypadku hipertekstu nie jest możliwy, ponieważ niemożliwe jest chociażby policzenie wszystkich dostępnych dokumentów hipertekstowych, tym bardziej, że ilość ich ciągle się zwiększa. Struktura hipertekstu przypomina pajęczynę, a raczej wiele połączonych ze sobą pajęczyn. Każdy dokument połączony jest z innymi, przynajmniej jednym hiperłączem, często ich liczba jest ogromna i ciągle się zwiększa. Anarchiczność hipertekstu to również brak kontroli nad całością. Nie ma dyrektora hipertekstu, nie ma cenzora, producenta, korektora, nie ma nawet autora. Hipertekst rządzi się sam własnymi prawami, a nawet zdaje się sam siebie generować. Anarchia jest jednocześnie demokracją. Hipertekst zaczyna stawać się publicznym forum dostępnym dla wszystkich i pozwalającym im na niczym nieskrępowane wypowiedzi na wszelkie tematy oraz prezentację siebie i przez to potwierdzenie własnej tożsamości. Hipertekst bierze więc udział w komunikacji międzyludzkiej i służy jako archiwum coraz większej ilości informacji. Struktura hipertekstowa wymaga jednak zmiany nastawienia odbiorcy. Zerwanie z linearnością tekstu zmusza do zmiany sposobu czytania i pisania. Mnogość hiperpołączeń, zupełnie dowolny ich wybór, możliwość zamiast przymusu czytania wszystkiego powoduje większą aktywność odbiorcy i czyni z niego raczej użytkownika wędrowca. Multimedialność przekazu natomiast zmienia czytelnika w widza, słuchacza i aktywnego uczestnika. Cechą charakterystyczną hipertekstu jest jego nierozerwalny związek z komputerem. Tylko dzięki technice cyfrowej możliwe jest two- BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 3

rzenie i łączenie dokumentów hipertekstowych. Język HTML jest narzędziem służącym do konstruowania od podstaw dokumentów hipertekstowych oraz konwertowania na takie już istniejących, ekran monitora zaś jedynym możliwym miejscem ich zmaterializowania. Rozwój hipertekstu i jego spektakularny sukces nie byłby możliwy bez globalnego wykorzystania sieci komputerowych, głównie Internetu. Internet jest miejscem, w którym najpełniej realizuje się idea hipertekstu, bowiem hipertekst to miliony stron WWW. Technologia WWW zaś czyni z Internetu czwarte medium (za http://mijagi.webpark.pl/hipertekst.htm). Ważnym sposobem pracy na lekcjach języka polskiego jest pomysł olinkowania tekstu tak, aby ważne słowa i pojęcia od razu objaśnić. Jednym słowem ciekawie Dorota Kubala Autorka jest pedagogiem i logopedą w Szkole Podstawowej nr 3 w Busku-Zdroju oraz nauczycielem konsultantem w PODiDN w Busku-Zdroju WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Gimnastyka artykulacyjna Badania wykazują, co potwierdza również praktyka logopedyczna, że pojawianie się w wypowiedziach dziecka innych spółgłosek zamiast właściwych następuje głównie wskutek braku wprawy w artykułowaniu. Niezręczność artykulacyjna dotyczy znacznej liczby dzieci w wieku przedszkolnym. Dziecko dlatego zastępuje pewne głoski innymi, wcześniej opanowanymi, ponieważ nie umie jeszcze precyzyjnie wykonać niektórych szczególnie trudnych ruchów i układów artykulacyjnych. Dziecko w wieku rozwojowym przyswaja sobie szereg precyzyjnych ruchów warg i języka w następującej kolejności: Najwcześniej opanowuje poprawną artykulację głosek wargowych /np. m, p, b/, ponieważ układ artykulatorów jest dla dziecka widoczny oraz dlatego, że wargi są narządem mownym najlepiej wygimnastykowanym na skutek czynności ssania; Potem opanowuje umiejętność unoszenia i dotykania podniebienia twardego środkową częścią grzbietu języka /ruch występujący w artykulacji głosek miękkich: ś, ź, c, ń, dź/; Nieco później uczy się ruchu podnoszenia tylnej części języka do podniebienia miękkiego /wymowa głosek tylnojęzykowych: k, g, ch/; W następnym etapie uczy się ruchów przybliżania i zwierania przedniej części języka z górnymi zębami oraz wytwarzania szczeliny /głoski przedniojęzykowo-zębowe: s, z, c, dz/; Kolejny etap to umiejętność wykonywania wibracyjnych ruchów koniuszkiem języka tuż przy dziąsłach /wymowa głoski r/; Najdłużej trwają trudności z opanowaniem ruchów przybliżania i zwierania brzegu języka z górnymi dziąsłami, z jednoczesnym wytwarzaniem szczeliny lub przytarcia /głoski dziąsłowe: sz, ż, cz, dż/. Nie u wszystkich dzieci przyswajanie polskiego zasobu głoskowego przebiega bez zakłóceń. Przyczyną charakterystycznych dla wieku przedszkolnego trudności wymowy jest przede wszystkim, niedostateczna sprawność funkcjonalna mięśni wewnętrznych języka. W sytuacji zaburzeń czy tylko niewielkich zakłóceń motorycznych bardzo pożądana jest gimnastyka artykulacyjna języka, mająca na celu wzmocnienie mięśni, zwiększenie ruchliwości oraz precyzji jego ruchów docelowych. Zadaniom tym służy wiele zabaw /np. Porządki w buzi / i ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny /przykłady ćwiczeń można znaleźć w bogatej literaturze na ten temat lub na stronach internetowych poświęconych tematyce logopedycznej/. Warunkiem osiągnięcia sukcesu jest systematyczność wykonywania ćwiczeń. Ćwiczenia kształcące drobne ruchy palców i dłoni Logopedzi przywiązują ogromna wagę do ćwiczeń usprawniających precyzję i koordynację ruchów, zwłaszcza rąk i dłoni. Ćwiczenia rucho- 4 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

we mają bowiem na celu nie tylko usprawnienie czynności analizatora kinestetyczno-ruchowego. Psychologia rozpatruje rozwój dziecka pod kątem jego rozwoju psychomotorycznego, mając na uwadze jedność psychiki i motoryki we wczesnych stadiach ontogenezy. Obecnie zagadnienie związku pomiędzy psychiką a motoryką rozumiane jest szeroko jako powiązanie motoryki z całokształtem procesów poznawczych i sferą emocjonalnodążeniową. W oparciu o to założenie powstało wiele metod aktywizowania /stymulowania/ rozwoju psychomotorycznego i rehabilitacji psychomotorycznej, czyli korygowania zaburzeń rozwoju. Jedną z nich jest Metoda dobrego startu /Bon Depart/ opracowana na gruncie pierwowzoru francuskiego przez M. Bogdanowicz, która przystosowała ją do polskich warunków. Rehabilitacja psychomotoryczna stała się jednym z kierunków terapii dziecięcej. U podstaw jej leży założenie, że rozwój psychiczny i motoryczny są ze sobą ściśle powiązane, a oddziaływania aktywizujące rozwój jednego z nich może dodatnio wpłynąć na drugi. W korygowaniu wymowy ważną rolę odgrywają ćwiczenia kształcące drobne ruchy palców. Ma to swoje uzasadnienie. W korze mózgowej ośrodki odpowiedzialne za ruchy ręki znajdują się bardzo blisko ośrodków zawiadujących wykonywaniem ruchów artykulacyjnych, dlatego przez usprawnianie motoryki palców rąk /jako działanie wspomagające/ możemy osiągnąć w wymowie precyzję wszelkich ruchów artykulacyjnych: języka, warg i żuchwy. Proponujemy zatem dzieciom następujące zabawy: łamanie patyczków, wyginanie i modelowanie drutu, nawlekanie koralików, guzików, darcie i gniecenie papieru, wycinanie, rozdrabnianie masy plastycznej, lepienie, zabawy paluszkowe /Idzie rak, Idzie kominiarz po drabinie/ itp. W przebiegu tych zajęć należy pamiętać o ćwiczeniach relaksacyjnych. Ich celem jest zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśniowego, które pojawia się po serii ćwiczeń precyzyjnych. Szczególnie wskazane są one dla dzieci mało sprawnych ruchowo, leworęcznych i oburęcznych. Zbyt silne napięcie mięśniowe jest przyczyną małej elastyczności ruchów, szybkiego męczenia się i wolnego tempa pracy. Dzieci te często mają usztywniony staw nadgarstkowy, nieprawidłowo trzymają ołówek, zbyt silnie go naciskają. Jak wskazują badania wśród dzieci z opóźnionym rozwojem mowy jest wysoki odsetek dzieci mało sprawnych ruchowo, przede wszystkim w zakresie motoryki małej. Cennymi ćwiczeniami stymulująco-terapeutycznymi są propozycje z metody dobrego startu, które mają na celu usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych i inteligencji u dzieci /M. Bogdanowicz Metoda dobrego startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat /. Układanie czubka języka na podniebieniu Dzieci w wieku przedszkolnym mają kłopoty z wertykacją języka /tj. jego ruchami w płaszczyźnie pionowej/ oraz opieraniem czubka języka o podniebienie, które jest jego normalną pozycją spoczynkową. Język albo zalega płasko na dnie jamy ustnej, albo wychodzi poza łuki zębów. W tym drugim przypadku usta dziecka są uchylone. Oba zjawiska są bardzo niepożądane, ich negatywne konsekwencje można obserwować w trzech płaszczyznach: anatomicznej, fizjologicznej i artykulacyjnej. W obu przypadkach dochodzi do powstania wad zgryzu. Przodozgryzu w przypadku płasko zalegającego języka oraz tyłozgryzu w przypadku międzyzębowego położenia czubka języka. Zasadą jest, że od momentu wypełnienia się łuków dziąsłowych zębami, co następuje około 3 roku życia, język nie powinien opuszczać jamy ustnej i przenikać do jej przedsionka. Język zalegający lub wsuwany ciągle między zęby uniemożliwia dziecku prawidłowe połykanie pokarmów i śliny. Język, któremu brak tendencji do unoszenia się, spowoduje przetrwanie infantylnego /płaskiego, niemowlęcego/ sposobu połykania. Brak pionizacji języka może być cechą dziedziczną, częściej jednak działają tu przeszkody mechaniczne, spychające język w dół: ssanie palca, przeciągający się okres użycia smoczków i gryzaków, karmienie butelką, nawykowe oddychanie ustami. Niemożliwość wertykacji końca języka rzutuje też na artykulację niektórych głosek, głównie przedniojęzykowych. Ich artykulacja ulega zwykle zdeformowaniu. Najczęstszym odchyleniem od normy artykulacyjnej jest międzyzębowa realizacja głosek drugiej strefy artykulacyjnej: t, d, n, r, s, z, c, dz. Działaniami zapobiegawczymi lub korekcyjnymi mogą tu być ćwiczenia unoszenia języka z pozycji poziomej do podniebienia w okolicę siekaczy, prowadzone z wykorzystaniem głoski l. Warunkiem skuteczności tej metody jest prawidłowa realizacja głoski l, tzn. przy górnym wałeczku BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 5

dziąsłowym. Następny etap ćwiczeń to wymawianie sylab z głoską l, np. al, ol, ul, el przy szeroko otwartych ustach. Kolejny etap to unoszenie języka do zębów i dziąseł przy ustach szeroko otwartych już bez podparcia artykulacyjnego głoską l. Ćwiczenie należy wykonywać w wolnym tempie, rytmicznie. Następnie uczymy dziecko układania czubka języka na podniebieniu i utrzymywaniu go tam stale. Aby to osiągnąć, należy często przypominać dziecku o pozycji języka, szczególnie przed każdym posiłkiem. Ma to na celu wytworzenie skojarzenia ułożenia języka w czasie ćwiczeń z przełykaniem płynów i stałych pokarmów. Końcowy etap ćwiczeń polega na uczeniu połykania śliny z końcem języka ukierunkowanym do podniebienia. Trudność polega na utrzymaniu języka przez cały proces połykania na podniebieniu, a nie tylko w jego fazie początkowej. Ułatwieniem mogą tu być wskazówki i pomoc logopedy. Nauka oddychania przez nos Anomalii połykowej towarzyszy zwykle ustny tor oddychania. Przy dysfunkcji języka i stale otwartych ustach dochodzi często do wycieku śliny, ponieważ język jej właściwie nie transportuje, a wargi nie zatrzymują. U wielu dzieci nie dochodzi do wykształcenia się odruchu zamykania ust. Dbałość o zamknięcie buzi dziecka, a tym samym przeciwdziałanie niefizjologicznemu oddychaniu ustami, powinna stale towarzyszyć rodzicom. Ważna jest obserwacja dziecka podczas snu i domykanie jego ust jeśli są uchylone. Istotne jest również w miarę szybkie odzwyczajenie dziecka od ssania smoczka, gdyż jest on podtrzymywany wałami dziąsłowymi lub zębami, co tym samym zwalnia dziecko od obowiązku napinania warg. Również częste i długotrwałe niedrożności nosa, już po ustąpieniu, pozostawiają po sobie oddychanie ustne nawykowe. Wspominane wyżej przyczyny albo uniemożliwiają wykształcenie się odruchu zamykania ust, albo go też skutecznie wyciszają. Dzieciom sporadycznie otwierającym usta należy zwracać uwagę. Oczywiście warunkiem oddychania przez nos jest jego drożność, polecenia naszego nie będzie mogło spełnić dziecko ze stanem zapalnym błony śluzowej nosa, czyli katarem. Dziecku stale oddychającemu ustami niezbędne są ćwiczenia polegające na treningu mięśnia okrężnego ust, mającym na celu przywrócenie mu sprawności. Można wykorzystać w tym celu plastikową płytkę przedsionkową /dostępna u lekarzy ortodontów lub stomatologów albo w sklepach ze sprzętem medycznym/. Dziecko zakłada płytkę pod wargi, następnie mocno zaciska usta, palcem założonym na kółko próbuje odciągnąć płytkę do przodu, aż do uczucia zmęczenia, po czym rozluźnia wargi, odpoczywa i powtarza ćwiczenie. Napinanie mięśni warg powinno się odbywać co najmniej 10 razy dziennie. Czas jednego ćwiczenia nie powinien być dłuższy niż 3 minuty. Mięsień okrężny ust jest bowiem bardzo męczliwym mięśniem, a dziecku trudno skupić uwagę na dość jednostajnej czynności. Uczymy również dziecko automasażu warg palce wskazujące na górnej wardze, kciuki zaś na dolnej, masujemy jednocześnie, symetrycznie, prawą i lewą ręką. Przy tym samym ułożeniu palców, lekko wyciągamy wargi do przodu. Z małymi dziećmi można bawić się w konika cmokanie, klaskanie językiem, parskanie, wołanie prr itp. Stosując powyższe ćwiczenia i zalecenia pomożemy dzieciom w prawidłowym rozwoju mowy i pozwolimy w naturalny sposób uniknąć w przyszłości, trudności w komunikacji. Barbara Galant Autorka jest nauczycielką w I Liceum Ogólnokształcącym w Busku-Zdroju oraz doradcą metodycznym w PODiDN w Busku-Zdroju PRACA Z MAPĄ NA LEKCJI HISTORII Mapa jest przykładem symbolicznego środka dydaktycznego szczególnie często wykorzystywanego w nauczaniu historii. Dzięki mapie, możemy kształtować niezmiernie istotną w procesie historycznym umiejętność lokalizacji wydarzeń w czasie i przestrzeni. Prawidłowo analizując wszystkie elementy mapy uzyskujemy możliwość abstrakcyjnego przedstawiania wydarzeń z przeszłości. Odbywamy wirtualną podróż w każdą 6 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

epokę historyczną. Umiejętność czytania mapy jest więc niezbędna dla właściwego przebiegu edukacji historycznej. Dlatego też w szerokim zakresie sprawdzana jest na egzaminie maturalnym. Kształtowana na każdym etapie nauki, w dłuższej perspektywie powinna stworzyć właściwą kartotekę przestrzenną w świadomości ucznia oraz zaowocować poprawnym wykonaniem zadań odwołujących się do tych umiejętności. Tymczasem rzeczywistość pokazuje, iż zadania odnoszące się do pracy z mapą stwarzają uczniom ogromną trudność. Nierzadko uczeń stając przed mapą ścienną, sparaliżowany strachem, nie potrafi udzielić odpowiedzi na najprostsze pytania. Dlaczego tak się dzieje? Szukając odpowiedzi, przede wszystkim musimy pamiętać, że praca z jakąkolwiek mapą, nie tylko historyczną, wymaga pewnych kompetencji wyjściowych np. znajomość kierunków i symbolicznego oznakowania, odczytywanie legendy oraz tematu mapy. Kształcenie tych umiejętności powinniśmy rozpocząć już w klasie czwartej szkoły podstawowej. Bardzo ważne jest, aby na tym etapie zachodziła korelacja wiedzy i umiejętności z edukacją bloku przedmiotowego przyrody. W przeciwnym razie trudno będzie wprowadzić mapę historyczną, jeżeli uczniowie nie mieli wcześniej do czynienia z mapą fizyczną. Przystępując do kształcenia umiejętności pracy z mapą należy koniecznie zaplanować etap wstępny. Podczas tego etapu uczniowie będą mogli zobaczyć różnego rodzaju mapy, porównają mapę geograficzną z historyczną, wypracują optymalną technikę pokazywania na mapie, jednocześnie uświadamiając sobie, że zbyt bliskie lub odległe miejsce przy mapie wpływa wymiernie na efekty ich pracy. Po wstępnym zaznajomieniu wszystkich uczniów z mapą historyczną możemy przystąpić do zapoznania ich z treściami zawartymi na mapie. Powołując się na klasyfikację Alojzego Zieleckiego możemy wyróżnić trzy etapy kształcenia umiejętności czytania mapy historycznej: Etap I etap postrzegania, w którym uczniowie odbierają obraz mapy jako rozmieszczenie linii, symboli punktowych i powierzchniowych, dowiadują się jaki jest temat mapy i do jakiego tematu lekcji może być wykorzystana; BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY Etap II rozróżnienia, kiedy uczniowie dokonują wstępnej analizy treści mapy historycznej operując tzw. wewnętrznym językiem mapy. Wyodrębniają znaki powierzchniowe, punktowe i liniowe, określają ich zróżnicowanie kolorystyczne, a następnie identyfikują ich znaczenie formalne: jedne oznaczają granice, inne miejscowości, a jeszcze inne miejsce bitwy czy zawarcia traktatu; Etap III etap rozpoznawania, polega na identyfikacji użytych na mapie symboli i znaków z faktami oraz zjawiskami historycznymi (język zewnętrzny mapy). Trzeci etap jest dla ucznia najtrudniejszy, gdyż w tym momencie musi dokonać korelacji rysunku mapy z dynamicznym obrazem przeszłości. Powinien zauważyć co się zmieniło, jak przesunęły się granice lub wojska. Informacje dostarczone przez mapę zostają wówczas włączone w kontekst historyczny i powiązane z dotychczasową wiedzą. Praktyka szkolna wskazuje jednak, że informacje w ten sposób zdobyte przez ucznia stosunkowo szybko zostają przez niego zapomniane. Dlatego też w celu poprawienia skuteczności, ćwiczenia z mapą powinniśmy wykorzystywać prawie na każdej lekcji, w dowolnym ogniwie. Jednocześnie należy pamiętać o zróżnicowaniu ćwiczeń i nie skupiać się tylko na wskazywaniu odpowiednich miejsc na mapie. Mapa może być cennym źródłem informacji do wykonania innych ćwiczeń. Inspirację do opracowania zróżnicowanych zadań z mapą historyczną możemy czerpać z bogatej oferty poradników dla nauczycieli i specjalnie opracowanych zeszytów ćwiczeń. Jeżeli kształcenie umiejętności analizy mapy historycznej rozpoczniemy odpowiednio wcześnie i równolegle dostosujemy ćwiczenia do poziomu i możliwości, istnieje szansa, że żaden z naszych uczniów nie będzie bał się podejść do mapy i z powodzeniem odszuka właściwą informację. Bibliografia: Chorąży E., Konieczna-Śliwka D., Roszak St., Edukacja historyczna w szkole, wyd. PWN, Warszawa 2008; Zielecki A. Mapa w nauczaniu historii, Warszawa 1984. 7

Ewa Charczuk Autorka jest nauczycielką w Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Busku-Zdroju oraz doradcą metodycznym w PODiDN w Busku-Zdroju DNI JĘZYKÓW OBCYCH W dniach 27 i 28 stycznia 2011 roku w Zespole Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Kazimierza Wielkiego w Busku-Zdroju odbył się Drugi Dzień Języków Obcych zorganizowany przez zespół języków obcych w składzie: Ewa Charczuk, Iwona Makowska, Aldona Szymacha, Agnieszka Sajdłowska, Małgorzata Krzysztofik-Starościak, Zbigniew Kapciak oraz Alicja Dymko. Celami imprezy były: popularyzacja tematyki europejskiej wśród młodzieży, rozwijanie umiejętności posługiwania się językami obcymi (językiem angielskim oraz językiem niemieckim), rozwijanie w uczniach postawy ciekawości, otwartości i tolerancji wobec innych kultur, a także poczucia własnej wartości oraz wiary we własne możliwości. 27 stycznia 2011 roku uczniowie ZSTiO rywalizowali w konkurencji prezentacji multimedialnej o kierunkach kształcenia w naszej szkole. Prezentacje przedstawione były w językach: angielskim, niemieckim i rosyjskim. 1 miejsce zdobyły uczennice klasy 2 LO: Justyna Prędka i Katarzyna Łaganowska. 2 miejsce zdobyły uczennice klasy 2 TBK: Urszula Madej i Angelika Nowak. 3 miejsce zdobyli uczniowie klasy 3 TA i 4 TG: Michał Soja i Paweł Zięba. W dniu 28 stycznia 2011 roku uczniowie gimnazjów rywalizowali w trzech konkurencjach: 1. Skecz. 2. Puzzle międzynarodowe. 3. Prezentacja kawiarenki językowej. Uczniowie podjęli rywalizację w języku angielskim oraz języku niemieckim. Wyniki konkursu: 1 miejsce: Samorządowe Gimnazjum nr 1 w Busku-Zdroju język angielski. 1. Meri Minasyan. 2. Karolina Jagodzińska. 3. Dominika Paw. 4. Dominika Wojnowska. Opiekun: Małgorzata Misiaszek-Klepacz. 2 miejsce: Samorządowe Gimnazjum nr 1 w Busku-Zdroju język niemiecki. 1. Ida Gwóźdź. 2. Katarzyna Trybuch. 3. Katarzyna Maciejowska. 4. Światosław Kałyniak. Opiekun: Monika Rajczak i Anita Zamożniewicz. 3 miejsce: Gimnazjum w Stopnicy język angielski. 1. Barbara Kowalik. 2. Sebastian Wach. 3. Karolina Sabat. 4. Andżelika Kosela. Opiekun: Agnieszka Zielińska i Anita Brudek. Wyróżnienia: Zespół Placówek Oświatowych nr 1w Busku-Zdroju język niemiecki. 1. Maciej Marciniec. 2. Kamila Mucha. 3. Aleksandra Kumor. 4. Konrad Kwiecień. Opiekun: Beata Lewandowska. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Niepełnosprawnych Ruchowo w Busku-Zdroju język angielski. 8 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

1. 2. 3. 4. 5. Kinga Bernatem. Krystian Furman. Mateusz Jankowski. Klaudia Czernecka. Opiekun: Agnieszka Kempa. Wszyscy uczestnicy konkursu zostali nagrodzeni. Zwycięzcy otrzymali słowniki, readersy oraz wiele innych ciekawych nagród. Nagrody główne dla szkół urządzenia wielofunkcyjne ufundowała WSH Kielce. Organizatorzy pragną serdecznie podziękować sponsorom imprezy: 1. Panu Jerzemu Kolarzowi Staroście Buskiemu. 2. Pani Lucynie Wojnowskiej dyrektorowi Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących w Busku-Zdroju. 3. Panu Mieczysławowi Sas dyrektorowi Zakładu Metalowo-Kotlarskiego w Busku-Zdroju. 4. Panom: Pawłowi Ramiączkowi i Piotrowi Sidorowi z Wyższej Szkoły Handlowej w Kielcach. 5. Polskim Składom Budowlanym S.A. w Busku- Zdroju. 6. Wydawnictwom: Oxford i REA. Poczęstunek dla jurorów ufundowała hurtownia Sawa w Busku-Zdroju. Poczęstunek dla uczestników i opiekunów ufundował sklep wielobranżowy PSS Społem i Hurtownia KIM w Busku-Zdroju. Patronat medialny objęło Echo Dnia oraz Tygodnik Ponidzia. Mamy nadzieję, że konkurs będzie uczył i bawił przez następne lata promując naszą szkołę, miasto i region. Chcielibyśmy, aby Dni Języków Obcych organizowane przez naszą szkołę wpisały się już na stałe w kalendarz imprez dla młodzieży szkół gimnazjalnych. Dziękujemy! BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 9

REGULAMIN KONKURSU WIEDZY REGIONALNEJ MOJE PONIDZIE 2010/2011 I. II. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Cele konkursu: popularyzacja wiedzy o Ponidziu; rozwijanie postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej; kształtowanie postaw proekologicznych; rozwijanie umiejętności zespołowej współpracy. Organizacja konkursu Organizatorzy: Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju; Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych. Współorganizatorzy: Szkoła Podstawowa nr 2 w Busku-Zdroju; Zespół Placówek Oświatowych nr 1 w Busku- Zdroju. Patronat medialny: Buski Kwartalnik Edukacyjny, Moje Ponidzie, Korso, Echo Dnia. Konkurs kierowany jest do uczniów szkół podstawowych (kl. IV VI). Organizacją i przebiegiem konkursu kieruje Komisja, w skład której wchodzą nauczyciele doradcy metodyczni z PODiDN w Busku-Zdroju. Ustala się zespołowe uczestnictwo w konkursie. Zespół stanowi 3 osobowa grupa uczniów. Każdą szkołę może reprezentować tylko jedna drużyna. Konkurs przebiegać będzie w 2 etapach. I etap gminny/rejonowy Reprezentujący szkołę zespoły uczniowskie rozwiązują test przygotowany przez Komisję Konkursową. Zestawy pytań dla wszystkich gmin są identyczne. II etap powiatowy Trzyosobowe zespoły wyłonione w I etapie wykonują następujące zadania: a) opracowują pracę konkursową poster (plakat naukowy) w formacie A1/B1. Technika dowolna.temat pracy konkursowej Śladami kapliczek Ponidzia. b) przystępują do sprawdzianu wiedzy z za- kresu: znajomości walorów przyrodniczych, kulturowych i historycznych Ponidzia; form ochrony przyrody na Ponidziu; charakterystycznej flory i fauny; zabytków kultury materialnej; legend Ponidzia; tradycji regionalnych (kuchni, ubioru, budownictwa, obrzędów); ludzi zasłużonych dla Ponidzia; znajomości mapy Ponidzia i heraldyki miast. 7. Eliminacje gminne/ rejonowe 12 kwietnia 2011 r. godz. 10 00. Wyniki eliminacji gminnych zostaną zamieszczone na stronie internetowej PODiDN www.podidn.busko-zdroj.com.pl. Finał powiatowy maj 2011 r. Miejsce: Zespół Placówek Oświatowych nr 1 w Busku-Zdroju, ul. Kościuszki 1. Termin nadsyłania prac konkursowych upływa z dniem: 9 maja 2011 r. III. Uwagi końcowe: 1. We wszystkich sprawach związanych z konkursem można zwracać się do nauczycieli doradców metodycznych: Anny Masłowskiej nr telefonu 507 117 623; Ewy Charczuk nr telefonu 509 515 654; Barbary Galant nr telefonu 515 175 078. 2. Informacje na temat konkursu można uzyskać również na stronie internetowej: PODiDN www.podidn.busko-zdroj.com.pl lub pod numerem telefonu 41-378-18-56. Literatura: K. T. Zającowie Zespół Parków Krajobrazowych Informator przyrodniczo-krajobrazowy, Kielce 2001 r., wznowiony w 2007 r. F. Rusak Buskie legendy, Busko-Zdrój 2002 r. M. Jurecki Ponidzie, w świętokrzyskim stepie, Kraków 2005 r. L. Marciniec Kurortu czar, Busko-Zdrój 2009 r. 10 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

Ponidzie, w świętokrzyskim stepie Rozdział II. Część krajoznawcza: Ukształtowanie terenu; Budowa geologiczna; Hydrografia; Przyroda; Dzieje regionu; Kultura regionu; Kuchnia regionalna; Ponidziańskie legendy; Kraina oczyma mieszkańców; Ochrona dziedzictwa przyrodniczego (tylko Zespół Parków Krajobrazowych Ponidzia). Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Busku-Zdroju zaprasza uczniów klas 0, I, II, III oraz nauczycieli i opiekunów do wzięcia udziału w VIII edycji konkursu recytatorskiego dla najmłodszych. REGULAMIN na rok szkolny 2010/2011. Cele konkursu: Popularyzacja literatury dziecięcej. Rozwijanie dziecięcych zdolności. Rozwijanie ekspresji i wrażliwości estetycznej. Doskonalenie wyrazistej mowy, rozwijanie pamięci, wyrabianie odwagi i śmiałości. Doskonalenie prawidłowego interpretowania utworu. Podnoszenie poziomu kompetencji językowych oraz zasobu słownictwa. Uświadomienie konieczności respektowania reguł konkursu. Integrowanie dzieci z różnych szkół i placówek. Tematyka: Dowolny dobór utworów z całego bogactwa poezji dla dzieci i młodzieży, a także twórczość własna. Uczestnicy: Do konkursu przystępują uczniowie klas 0 I II III Przedszkoli i Szkół Podstawowych z Gmin: Kurortu czar rozdziały: Historia miasta Buska; Historia uzdrowiska; Źródła wód mineralnych (tylko Źródło Rotunda ). Wiadomości dotyczące Szlaku Ariańskiego oraz miejscowości: Busko-Zdrój, Stopnica, Nowy Korczyn, Wiślica. Mapa powiatu buskiego. Materiały zamieszczone na stronie PODiDN. REGULAMIN VIII MAŁEGO POWIATOWEGO KONKURSU RECYTATORSKIEGO KOGO KOCHAM, KOGO LUBIĘ 2010/2011 Busko-Zdrój, Chmielnik, Gnojno, Kazimierza Wielka, Nowy Korczyn, Opatowiec, Pacanów, Pińczów, Solec Zdrój, Stopnica, Tuczępy, Wiślica. Warunki konkursu: Każda gmina wyznacza miejsce eliminacji gminnych. Uczestnicy w konkursach gminnym i powiatowym podzieleni będą na dwie grupy wiekowe: 1. dzieci z klasy 0 i I. 2. dzieci z klas II i III. 3. każdy uczestnik zaprezentuje jeden utwór w czasie nie przekraczającym 5 minut. Etapy konkursu: I etap szkolny przeprowadzony w poszczególnych placówkach (szkołach, przedszkolach). II etap gminny, w którym biorą udział uczniowie ze szkół i przedszkoli w danej Gminie: Komisja Gminna wyłoni 3 uczniów z każdej grupy wiekowej, którzy najlepiej zaprezentowali swoje umiejętności recytatorskie i zakwalifikuje ich do III etapu finałowego. BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 11

Protokoły Komisji Gminnych prosimy składać do PODiDN w Busku-Zdroju w terminie do 05.05.2011 r. III etap finałowy powiatowy: Konkurs finałowy odbędzie się w dniu 13 maja 2011 r. (piątek) o godz. 9 00 w Buskim Samorządowym Centrum Kultury w Busku- Zdroju, al. Mickiewicza 22. Uczestnicy będą prezentować wybrany utwór w kolejności alfabetycznej. Rozpoczną dzieci z klas 0, następnie z klas I II III. Kryteria oceny: odpowiedni dobór tekstu, staranne pamięciowe opanowanie tekstu, intonacja i modulacja głosu, interpunkcja, artykulacja, tempo recytacji, postawa recytatora, strój uczestnika, ogólne wrażenie estetyczne. Patronat medialny: Buski Kwartalnik Edukacyjny, Moje Ponidzie, Korso, Echo Dnia. Dodatkowe informacje: W konkursie finałowym wezmą udział uczniowie wyłonieni w eliminacjach gminnych (maksymalnie sześć osób z gminy). Wszystkich uczestników oceniać będzie profesjonalne jury. Koordynatorów Gminnych prosimy o składanie zgłoszeń uczestników do konkursu finałowego do 05.05.2011 r. na adres: Powiatowy Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli 28 100 Busko-Zdrój al. Mickiewicza 21. lub e-mailem: podidn@busko.internetdsl.pl bądź faxem: (41) 378 18 56. Regulamin konkursu zamieszczony jest na stronie PODiDN. Na dzieci czekają nagrody. W sprawach różnych dotyczących konkursu, zapraszamy gminnych koordynatorów recytatorskich talentów do PODiDN na dodatkowe spotkanie. Termin spotkania koordynatorów gminnych zostanie zamieszczony na stronie internetowej Ośrodka www.podidn.busko-zdroj.com.pl. Informacji na temat przygotowań do konkursu udziela nauczyciel konsultant: Marta Nowak tel.: 601 276 158. Zapraszamy do udziału! Barbara Żurek Autorka jest nauczycielką w Samorządowym Przedszkolu w Pacanowie DLA BABCI I DZIADZIUSIA! Pod takim hasłem odbywała się w Samorządowym Przedszkolu w Pacanowie uroczystość z okazji Dnia Babci i Dziadka. W naszym przedszkolu zapraszanie seniorów na uroczystość z okazji Ich święta jest tradycją na stałe wpisaną w repertuar imprez przedszkolnych. Każda babcia i dziadziuś na pewno wiedzą, że nic tak nie cieszy ich serc jak z radością i uczuciem powiedziany wierszyk, zaśpiewana piosenka i drobny upominek przygotowany przez wnuczęta. W dniu 20.01.2011 r. swój program artystyczny zaprezentowały przedszkolaki z grup młodszych: Krasnoludki i Muchomorki, a w dniu 21.01.2011 r. grupy starsze: Biedronki i Żabki. Przedszkolaki z poszczególnych grup pod kierunkiem swoich wychowawczyń przygotowały wiersze i piosenki mówiące o olbrzymiej roli jaką odgrywa babcia i dziadziuś w życiu każdego wnuka. Ciepło i tkliwie, a niekiedy ze łzą w oku przypatrywali się dziadkowie występom swoich wnuków. Na twarzach gości można było zaobserwować radość, łzy szczęścia i wzruszenie. Po występach dzieci złożyły babciom i dziadziusiom serdeczne życzenia długich lat życia w dobrym zdrowiu i radości wręczając im wcześniej wykonane laurki i kolorowe kwiaty. Przy melodii piosenki dziadziuś to czułe słowo, babcia to ciepły gest przedszkolaki mocno uściskały i ucałowały swoich dziadków. Potem nadszedł czas na słodki poczęstunek przygotowany przez Radę Rodziców. Przy kawie, herbacie i słodkościach była okazja do 12 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

wzajemnego poznania się i rozmowy o wnukach. Uroczystości tego typu dostarczają wszystkim uczestnikom wielu radosnych wzruszeń, łączą pokolenia i uczą dzieci wyrażania szacunku i miłości do najbliższych. Poprzez wiersze i piosenki przedszkolaki wyraziły swą wielką miłość z całych swoich małych serduszek, bo to właśnie serce symbol miłości, dominowało wśród dekoracji przedszkola przygotowanej dla tych szczególnych gości. To był jeden z najpiękniejszych dni w życiu naszych pociech, a także tych, którzy w tych dniach odwiedzili swoje wnuczęta w przedszkolu. Kochane Babcie, kochani Dziadkowie dziękujemy Wam za obecność na tej uroczystości tak ważnej dla Waszych wnucząt, które od wielu dni przeżywały i przygotowywały się do tego spotkania z Wami. Mamy nadzieję, że będziecie miło wspominać ten czas spędzony z wnukami. Dołączając do życzeń ukochanych wnucząt oraz pani dyrektor Zdzisławy Belon przekazanych podczas tej uroczystości jeszcze raz składamy najserdeczniejsze życzenia zdrowia i wszelkiej pomyślności w życiu. Bez Was smutny byłby świat! Żyj nam Babciu, żyj nam Dziadziusiu co najmniej dwieście lat! PS. Biedronki i Żabki z okazji Dnia Babci odwiedziły pensjonariuszki w Domu Pomocy Społecznej w Słupi. BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 13

Agnieszka Jasińska Autorka jest nauczycielem bibliotekarzem w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Kielcach, Filia w Busku-Zdroju MOJA MAŁA OJCZYZNA PONIDZIE Zestawienie bibliograficzne w wyborze. Część II: UZDROWISKO oraz KULTURA I OŚWIATA UZDROWISKO: 1. Berdak, Tadeusz: Uzdrowiska Busko-Zdrój oraz Solec-Zdrój w czterdziestoleciu PRL / Tadeusz Berdak, Edward Henczel // Studia Kieleckie. 1985, nr 3, s. 165 173, nr inw. 31022 czyt. 2. Bieńkowska, Danuta: Ludzie z Górki / Danuta Bieńkowska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973. 237 s., nr inw. 12985 czyt. 3. Busko: wody siarczano-słone, szlam mineralny, wodolecznica. Busko: Zarząd Buskich Wód Mineralnych, 1920. 32 s., nr inw. 37331 czyt. 4. Busko-kurort czy pipidówka: dyskusja redakcyjna // Buskie Źródła. 1994, nr 1, s. 22 31 5. Czyż, Marek: Wstępna ocena kliniczna preparatu borowinowego Pelogell w leczeniu chorób przyzębia / Marek Czyż, Roman Duda // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 37 42, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku- Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 6. Dzieci z Górki // Echo Dnia. 1981, nr 128, s. 3 7. Fijałkowski, Jerzy: Górka. W sidłach Wisły i Pilicy / Jerzy Fijałkowski // Słowo Ludu. Magazyn. 1985, nr 1375, s. 8 8. Firlej, Jarosław: Kronika ważniejszych wydarzeń z dziejów Uzdrowiska (cz.1) / Jarosław Firlej // Biblio- teczny Biuletyn Informacyjny. 1992, nr 1, s. 19 9. Firlej, Jarosław: Krótki spacer po uzdrowisku / Jarosław Firlej // Biblioteczny Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 1, s. 10 15 10. Furmanek, Ryszard: Wpływ leczenia uzdrowiskowego u osób w wieku powyżej 65 roku życia przebywających w WSU w Busku-Zdroju / Ryszard Furmanek // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 25 28, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku-Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 11. Gawroński, Andrzej: Do Buska panie, do Buska / Andrzej Gawroński // Przemiany. 1987, nr 7, s. 29 31 12. Gawroński, Andrzej: Echo z kąpieli krajowych, czyli Busko sprzed stu lat / Andrzej Gawroński // Przemiany. 1986, s. 26 28 13. Grabski, Stanisław: Doktor Judym z Górki / Stanisław Grabski // Słowo Ludu. Magazyn. 1985, nr 83, s. 4 14. Jacyk, Ryszard: Zespoły nerwicowe w aspekcie leczenia sanatoryjnego / Ryszard Jacyk // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 16 18, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku- Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 15. Kisielewski, Zygmunt: Czyn, nie łza / Zygmunt Kisielewski. Warszawa: Polski Komitet Międzynarodowego Kongresu Opieki nad Dzieckiem, 1928. 107 s., nr inw. 40708 czyt. 16. Kosik, Eugeniusz: Dzieje polskiego Baden Baden (Busko-Zdrój) / Eugeniusz Kosik // Mówią Wieki. 1975, nr 1, s. 32 35 17. Kumor-Miernowska, Danuta: Barwy wód / Danuta Kumor-Miernowska // Słowo Ludu. Magazyn. 1984, nr 1279, s. 1, 3 18. Legwant, Zdzisław: Rola i znaczenie leczenia uzdrowiskowego / Zdzisław Legwant, Stanisław Kmiołek, Krystyna Ludowicz // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 4 8 (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku-Zdroju), Bu/15 czyt. 19. Majkowski, Julian: Busko. Wody siarczane, słonowapienne, sól gorzką i jod zawierające / Julian Majkowski: Jan Kanty Trzebiński (druk), 1905. 149, [9] s., nr inw. 39229 czyt. 20. Marciniec, Leszek: Buska Starówka Zdrojowa / Leszek Marciniec. Busko-Zdrój: DAL, 2006. 96 s., nr inw. 38443 czyt. 21. Marciniec, Leszek: Kurortu czar / Leszek Marciniec. wyd 2 poprawione i uzupełnione. Busko-Zdrój: Kazimierska Agencja Drukarska, 2009. 184 s., nr inw. 40523 czyt. 22. Marciniec, Leszek: Sanatorium nad Maskalisem. Z humorem i na wesoło / Leszek Marciniec. Busko- Zdrój: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Studio Scriptgraf, 2003. 112 s., nr inw. 38448 czyt. 23. Mleczko, Czesław: Uzdrowisko jego rola obecnie i w przyszłości w aspekcie restrukturyzacji / Czesław Mleczko // Jedziemy do wód. 1994, nr 2 3, s. 8 12 (przedruk z Tygodnika Solidarności Świętokrzyskiej z 4.02.1994 r.) 24. Nowak, Zygmunt: Problem nadciśnienia tętniczego u chorych leczonych w warunkach uzdrowiskowych / Zygmunt Nowak // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 19-24 (Biuletyn Wojskowego Szpi- 14 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

tala Uzdrowiskowego w Busku-Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 25. Rembalski, Andrzej: O wodach buskich. Z dziejów regionu / Andrzej Rembalski // Echo Dnia. 1985, nr 223, s. 13 26. Rembalski, Andrzej: Pamięci dr Szymona Starkiewicza. Z dziejów regionu / Andrzej Rembalski // Echo Dnia. 1985, nr 184, s. 13 27. Sanatorium dla rolników // Słowo Ludu. 1981, nr 59, s. 1; (Pensjonat Radek ) 28. Solecki, Bernard: Choroby psychosomatyczne w aspekcie leczenia sanatoryjnego / Bernard Solecki, Zdzisław Ziąber // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 9 15, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku), nr inw. Bu/15 czyt. 29. Solecki, Bernard: Koncepcja kompleksowej rehabilitacji z wykorzystaniem naturalnych tworzyw leczniczych i utworzenia Centrum Rehabilitacji w Busku-Zdroju / Bernard Solecki // W: IV Kielecki Festiwal Nauki 12 21 września 2003 / pod red. Krzysztofa Grysy. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2004. s.121 122 30. Solecki, Bernard: Krioterapia w aspekcie leczenia sanatoryjno-uzdrowiskowego w Busku-Zdroju / Bernard Solecki, Maciej Żak // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 43 46 (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku-Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 31. Starkiewiczowie, Wanda i Szymon: Czyn i łza: wspomnienia z Górki / pod red. Bożeny M. Dołęgowskiej-Wysockiej. Warszawa: OPOKA Agencja Wydawniczo-Promocyjna, 2004. 198, [2] s., nr inw. 39971 czyt. 32. Starkiewicz, Szymon: Górka. Kolonia Lecznicza Dziecięca Im. D-RA Med. Rektora Józefa Brudzińskiego w Busku-Zdroju / Szymon Starkiewicz. Warszawa Busko-Zdrój: Stowarzyszenie p.n. Górka Kolonia Lecznicza Dziecięca Im. D-RA Med. Rektora Józefa Brudzińskiego, 1937. 171, [1] s., nr inw. 12604 czyt. 33. Starkiewicz, Szymon: Pamiętniki lekarzy / Szymon Starkiewicz. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1964. 132 s., nr inw. 12470 czyt. 34. Szafranko, Jerzy: Własności i działanie lecznicze borowiny / Jerzy Szafranko // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 29 36, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku-Zdroju), nr inw. Bu/15 czyt. 35. Wysocka, Barbara: Ukształtowanie przestrzenne uzdrowisk w Polsce. / Elżbieta Wysocka. Warszawa: Arkady, 1981. 120 s. 36. Zardzewiały, Mirosław: Rozwój i surowce balneologiczne uzdrowiska Busko-Solec / Mirosław Zardzewiały, Czesław Żak // Studia Kieleckie. 1985, nr 3, s. 145 164, nr inw. 31022 czyt. 37. Ziąber, Barbara: Wstępna ocena kliniczna preparatu borowinowego o nazwie Pelogaza w leczeniu owrzodzeń podudzi / Barbara Ziąber, Roman Duda // Biuletyn Informacyjny. 1991, nr 3, s. 47 51, (Biuletyn Wojskowego Szpitala Uzdrowiskowego w Busku), nr inw. Bu/15 czyt. 38. Zręda, Wojtek: Busko-Zdrój uzdrowisko jednak państwowe / Wojtek Zręda // Biblioteczny Biuletyn Informacyjny. 1992, nr 1, s. 16 17 39. Zręda, Wojtek: Dyrektorzy buskiego kurortu / Wojtek Zręda // Buskie Źródła. 1992, nr 2, s. 24 26 40. Zręda, Wojtek: Michał Byszewski / Wojtek Zręda / Buskie Źródła. 1992, nr 4, s. 26 28 41. Zręda, Wojtek: Poczet Dyrektorów Uzdrowiska. Jan Rokosz Dyrektor czasów przełomu / Wojtek Zręda // Buskie Źródła. 1992, nr 3, s. 25 26 42. Żak, Czesław: Warunki geologiczne uzdrowiska Busko-Solec / Czesław Żak // Studia Kieleckie. 1985, nr 3, s. 129 143, nr inw 31022 czyt. KULTURA I OŚWIATA: 43. Banasik, Mieszko: Świętokrzyski Szlak Literacki. Przewodnik turystyczny / Mieszko Banasik [i in.]. wyd 2 Kraków: Amistad, 2007. 156 s., nr inw. 40686 czyt. 44. Buske, Grażyna: Perła Ponidzia. Busko-Zdrój w poezji / Adam Czopek. Busko-Zdrój: Agencja Turystyczna DAL Leszek Cmoch, 2007. 43 s., nr inw. 40209 czyt 45. Czopek, Adam: Krystyna Jamroz / Adam Czopek. Busko-Zdrój: Buskie Samorządowe Centrum Kultury, 1997. 16 s., nr inw. Bu/8 czyt. 46. IV /Czwarty/ Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im Krystyny Jamroz 01.07-11.07.1998 / red. Artur Jaroń. Kielce: Pracownia Usług Reklamowych Tewa, 1998. 34 s.,nr inw. Bu/12 czyt. 47. II /Drugi/ Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz 23.06-05.07.1996 / oprac. Artur Jaroń, Magdalena Urbanek-Kot. Kielce: Pracownia Usług Reklamowych: Tewa, 1996. 32 s. 48. X /Dziesiąty/ Jubileuszowy Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im Krystyny Jamroz: 1 10 lipca 2004 Busko-Zdrój / red. Artur Jaroń, Adam Czopek. Busko-Zdrój: Buskie Samorządowe Centrum Kultury, 2004. 100 s. 49. Firlej, Jarosław: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy w Busku Zdroju / Jarosław Firlej // Biblioteczny Biuletyn Informacyjny. 1992, nr 1, s. 4 6 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY 15

50. Firlej, Jarosław: Krótka historia Biblioteki Publicznej w Busku-Zdroju (cz. 1) / Jarosław Firlej // Buskie Źródła. 1995, nr 1, s. 5 8 51. Firlej, Jarosław: Najważniejsze dane statystyczne BPMiG w Busku-Zdroju. Ogólne dane i wskaźniki za lata ubiegłe / Jarosław Firlej // Buskie Źródła. 1995, nr 1, s. 9 12; (BPMiG Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy) 52. Jędryczkowski, Andrzej: Wojciech Bellon / Andrzej Jędryczkowski // Buskie Źródła. 1992, nr 2, s. 14 53. Jędryczkowski, Andrzej: Zakończenie. Moje peregrynacje z Wojtkiem Bellonem / Andrzej Jędryczkowski. Busko-Zdrój: Towarzystwo Miłośników Buska-Zdroju, 1999. 37 s., nr inw. 40713 czyt. 54. Kocieliński, Stanisław: Z historii Zespołu Szkół Mechanicznych w Busku-Zdroju / Stanisław Kocieliński // Szkoła Zawodowa. 1996, nr 19, s. 33 35 55. Kultura i samorząd w poszukiwaniu współczesnego modelu. Materiały z konferencji zorganizowanej z okazji 50- lecia Biblioteki Publicznej w Busku w dniu 11.X.1995 roku / red. Jarosław Firlej. Busko-Zdrój: Buskie Samorządowe Centrum Kultury, 1996. 59 s. 56. Marciniec, Leszek: Buski Słowik (Wspomnienia o Krystynie Jamroz) / Leszek Marciniec. Busko- Zdrój: Towarzystwo Miłośników Buska-Zdroju, 1998. 27 s., nr inw. 37292 czyt. 57. Marciniec, Leszek: Kartki z historii Szkoły Podstawowej Nr 1 im. Stanisława Staszica w Busku- Zdroju / Leszek Marciniec. Busko-Zdrój: Kazimierska Agencja Wydawnicza, 2008. 136, [4] s., nr inw. 40710 czyt. 58. Marciniec, Leszek: 80 lat buskiego liceum. Nauczyciele. / Leszek Marciniec. Kielce: Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe PONIDZIE PRESS, 1998. 40 s., nr inw. Bu/3 czyt. 59. Marciniec, Leszek: Requiem dla Wojtka Bellona / Leszek Marciniec // Buskie Źródła. 1992, nr 2, s. 12 13 60. Marciniec, Leszek: Sztuka powstała z potrzeby serca / Leszek Marciniec // Buskie Źródła. 1992, nr 4, s. 36 61. Marciniec, Leszek: Wojtek Belon. Piewca Ponidzia. Patron Buskiego Domu / Leszek Marciniec. Busko-Zdrój: P.H.U. SZOSTAKDRUK, 2004. 103, [1] s., nr inw. 38598 czyt. 62. Rusak, Franciszek: Buskie legendy / Franciszek Rusak. Busko-Zdrój: Wydawnictwo Studio ScriptGraf, 2002. 49, [5] s., nr inw. 38444 czyt. 63. V Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz: Busko-Zdrój 29.06 8.07.1999 / Artur Jaroń. Kielce: Pracownia Usług Reklamowych TEWA, 1999. 34 s. 64. nr inw 408 b czyt. 65. I Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz w Busku-Zdroju. Program: Busko-Zdrój 16 23 lipca 1995 / oprac. Programu Janusz Łojek. Kielce: Agencja Reklamowo-Wydawnicza MISAL, 1995. 24 s., nr inw. Bu/9 czyt. 66. Piórecki, Marek: Spotkajmy się u wód. Czy powstanie buskie centrum kultury? / Marek Piórecki // Jedziemy do wód. 1994, nr 2 3, s. 12 14 Piotr Owsiński Autor jest nauczycielem w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Stopnicy oraz asystentem w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie Magdalena Durnaś Autorka jest nauczycielką w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Stopnicy PROJEKT EDUKACYJNY BUDUJMY MOSTY! Z pewnością niejednokrotnie spotkaliśmy się z wrogimi uwagami kierowanymi pod adresem Niemców i Niemiec oraz w ogóle w stosunku do mieszkańców niemieckiego obszaru językowego. Czy powinniśmy się temu dziwić? Czy powinniśmy wciąż zadawać sobie pytanie, dlaczego my oraz przede wszystkim polska młodzież raczej niechętnie uczy się języka niemieckiego? Moim zdaniem NIE! Nie możemy się temu dziwić, ale też nie powinniśmy się na to zgadzać. Młodzież XXI-go wieku wciąż myśli stereotypami, które wiążą się z Niemcami, co jest wynikiem m.in. ich wychowania, błędnie lub zbyt radykalnie pojmowanego poczucia patriotyzmu oraz chyba najczęściej, niedostatecznym poziomem wiedzy w dziedzinach jakkolwiek powiązanych z Niemcami. W naszej świadomości tkwią w dalszym ciągu wrogość i niechęć do naszych zachodnich sąsiadów, które w większości przypadków argumentowane są poczuciem krzywdy, jaką wyrządził naród niemiecki innym społeczeństwom 16 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY

na przestrzeni wielu stuleci, o których uczymy się m.in. na lekcjach historii (liczne konflikty zbrojne, zabory, II wojna światowa, shoah). Spotykamy je wręcz na każdym kroku: w telewizji, gazetach, piosenkach i niejednokrotnie fachowej literaturze. Pewne wydarzenia historyczne oraz postacie utożsamiane są wręcz automatycznie z całym narodem niemieckim, pozwalając jednocześnie, aby nasze asocjacje wywoływały w nas najbardziej negatywne emocje. To zjawisko świetnie można unaocznić na przykładzie niemieckiego państwa pruskiego, które powstało za sprawą Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (= Zakonu Krzyżackiego) na fundamentach plemiennej organizacji pogańskich Prusów nad Morzem Bałtyckim. Niestety historia potoczyła się tak, że jakby na ironię losu zwycięzcy przybrali imię pokonanego ludu, a imię to z czasem, zwłaszcza w odczuciu Polaków, stało się synonimem wszelkiego zła i wielkomocarstwowych, butnych dążeń. 1 Oczywiście nie wolno nam o tych dramatycznych wydarzeniach zapomnieć i należy je stale wspominać, ale nie powinniśmy widzieć wyłącznie negatywnych stron tego zagadnienia, gdyż należy doszukiwać się również plusów, jakimi Niemcy bez wątpienia mogą się chwalić, i z których na pewno mogą być dumni. Dlatego, jako nauczyciel-germanista, zwracam się do dzieci i młodzieży z prośbą, abyście przynajmniej próbowali przezwyciężać swe uprzedzenia i łamali owe stereotypy, starając się poznawać kulturę i historię naszych sąsiadów zza zachodniej granicy. Zwracam się także do wszystkich koleżanek i kolegów nauczycieli, a w szczególności polonistów i germanistów, aby zachęcali młodzież do studiowania i zgłębiania zagadnień pozostających w związku z niemieckim obszarem językowym, przypominając jednocześnie, iż obarczeni jesteśmy słodkim ciężarem kształtowania światopoglądu młodych ludzi, którzy będą wieść swe życie, także w sąsiedztwie Niemców, w zjednoczonej Europie XXI-go wieku, gdzie nie powinno i nie może być miejsca dla zafałszowanych, wyolbrzymionych lub bezsensownie podtrzymywanych przekonań. Projekt BUDUJMY MOSTY!, w ramach którego uczniowie klas maturalnych Liceum Ogólnokształcącego w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Orląt Lwowskich w Stopnicy przygotowali, pod kierunkiem moim oraz nauczyciela-polonisty mgr Magdaleny Durnaś, prace poświęcone najróżniejszym dziedzi- 1 Ł. Okulicz-Kozaryn, Życie codzienne Prusów i Jaćwięgów w wiekach średnich (IX XIII w.), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, s. 20. BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY nom związanym z Niemcami, ma na celu przybliżenie nam wszystkim informacji m.in. z dziedziny historii, literatury, kultury oraz geografii niemieckiego obszaru językowego. Ufam, iż ciężka i pewnie czasem żmudna praca maturzystów nad poszczególnymi zagadnieniami nie tylko pozwoliła im samym zgłębić, lub też poszerzyć, wiedzę z zakresu wybranego tematu, ale będzie również doskonałą formą podręcznika dla wszystkich, którzy będą owe prace oglądać i podziwiać. WSZYSTKIM bardzo dziękuję za pomoc i zainteresowanie; WSZYSTKIM życzę przyjemnej lektury oraz wrażeń zapadających w duszy i na sercu; WSZYST- KICH proszę, abyśmy wspólnie BUDOWALI MOSTY między nami Polakami i Niemcami. Piotr Owsiński nauczyciel języka niemieckiego Projekt zatytułowany BUDUJMY MOSTY! jest projektem interdyscyplinarnym obejmującym zagadnienia z zakresu historii, geografii, kultury i literatury niemieckiego obszaru językowego, grupowym, tj. wykonywanym przez dwu lub trzyosobowe grupy uczniów klas maturalnych Liceum Ogólnokształcącego w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Orląt Lwowskich w Stopnicy przygotowywanym pod kierunkiem nauczycieli języka polskiego i niemieckiego: mgr Magdaleny Durnaś i mgra Piotra Owsińskiego. Wynikiem pracy uczniów była prezentacja zagadnień z w/w dziedzin w formie wystawy, która odbyła się w dniach 13 17.12.2010 oraz 3 7.01.2011 w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Orląt Lwowskich w Stopnicy. Uczniowie, po wyborze tematu pracy zaproponowanego przez nauczycieli, dobrali się w pary lub grupy, w których opracowywali określone zagadnienie (zarówno w języku polskim jak i niemieckim), do którego zostali również wcześniej wprowadzeni przez uczących. Podczas przygotowywania projektu uczniowie systematycznie spotykali się z nauczycielami-opiekunami w celu omówienia ewentualnych problemów pojawiających się w trakcie pracy nad zagadnieniem. Z końcem listopada 2010 r. uczniowie zaprezentowali nauczycielom-opiekunom stopień zaawansowania oraz wstępny kształt ich prac. Celem ogólnym projektu BUDUJMY MOSTY! było zachęcenie uczniów do zgłębiania wiedzy z następujących dziedzin: literatura, historia, kultura, geografia krajów niemieckojęzycznych. 17

Grupa VII Oktoberfest historia i tradycja zapoznanie się z życiorysem Marii Teresy oraz kulisami powstania tradycji Oktoberfestu Grupa VIII Najpiękniejsze miasta Niemiec oraz ich zabytki prezentacja najpiękniejszych miast Niemiec z uwzględnieniem położenia geograficznego oraz znajdujących się tam zabytków, jak również okoliczności ich powstania i stylu architektonicznego Grupa I Grupa II Grupa III Grupa IV Grupa V Grupa VI Marcin Luter i dzieło jego życia tłumaczenie Biblii na język niemiecki oraz jego znaczenie dla świata chrześcijańskiego zapoznanie się z życiorysem Marcina Lutra, tłem historycznym epoki, w której żył i tworzył oraz próba oceny osiągnięć sławnego reformatora kościoła katolickiego i wpływu tłumaczenia Biblii na chrześcijańską Europę XVI-go wieku Niemieccy nobliści w dziedzinie literatury oraz ich dzieła zapoznanie się z życiorysami niemieckich noblistów oraz ich utworami Niemieckojęzyczni kompozytorzy i ich dzieła zapoznanie się z życiorysami najsławniejszych niemieckojęzycznych kompozytorów oraz prezentacja ich utworów Johann Wolfgang von Goethe oraz Friedrich Schiller życie i twórczość zapoznanie się z życiorysami i utworami Goethego i Schillera oraz prezentacja tła historycznego epoki, w której żyli i tworzyli Zamek Neuschwanstein bajkowy styl w sztuce Ludwik Bawarski i niemieckie Alpy zapoznanie się z biografią Ludwika Bawarskiego, tłem historycznym epoki w której żył oraz okolicznościami powstania zamku, jak również jego stylem architektonicznym; zgłębienie wiedzy na temat położenia zamku w niemieckich Alpach, jak również zarys geograficzny danego terenu Loreley (H. Heine, C. v. Brentano) Ren w poezji niemieckiej zapoznanie się z biografią obydwu poetów, tłem historycznym epoki, w której żyli i tworzyli; prezentacja legendy o Lorelei oraz zarys geograficzny nadreńskich terenów Grupa IX Grupa X Grupa XI Grupa XII Grupa XIII Grupa XIV Grupa XV Grupa XVI Zabytki Wiednia i Berlina tchnienie historii potęgi monarchii prezentacja Wiednia i Berlina z uwzględnieniem położenia geograficznego oraz znajdujących się tam zabytków, jak również okoliczności ich powstania i stylu architektonicznego; przedstawienie zarysu historii monarchii austriackiej i pruskiej Benedykt XVI. życie i praca duszpasterska zapoznanie się z biografią papieża Benedykta XVI oraz przebiegiem jego pracy duszpasterskiej Mireille Mathieu między Francją i Niemcami poezja i muzyka zapoznanie się z życiorysem piosenkarki i jej fonoteką, jak również próba analizy wybranych piosenek; prezentacja jej utworów muzycznych Bundesliga piłka nożna w Niemczech prezentacja historii i tradycji piłki nożnej w Niemczech oraz najsławniejszych klubów i piłkarzy Deutsche Autos niemieckie samochody zapoznanie się z historią niemieckiej motoryzacji oraz prezentacja wybranych modeli samochodów I Rzesza cesarstwo Ottonów historia, charakterystyka, upadek zapoznanie się z biografią cesarzy z dynastii Ludolfingów oraz tłem historycznym epoki ich rządów; priorytety, cele polityczne oraz zamiary monarchów owej dynastii Niemiecki kolonializm zapoznanie się z historią niemieckiego kolonializmu oraz prezentacja zarysu historycznego jego epok Strajk dzieci we Wrześni oraz wóz Drzymały formy oporu w zaborze pruskim 18 BUSKI KWARTALNIK EDUKACYJNY