Kobiety wobec przemocy. Maly poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie, dyskryminacji i molestowania

Kobiety wobec przemocy Maly poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie, dyskryminacji i molestowania 1

SPIS TRESCI Przemoc wobec kobiet wobec kobiet w dokumentach miedzynarodowych Str. 2 Przemoc domowa zagadnienia podstawowe Str. 5 Mity, stereotypy i fakty dotyczace przemocy w rodzinie Str. 8 Przemoc domowa jest przestepstwem Str. 10 Gdy staniesz sie ofiara przemocy Str. 11 Zdaniem naszej prawniczki Str. 13 Slowniczek terminów prawnych Str. 19 Organizacje i instytucje zajmujace sie problematyka przemocy wobec kobiet w woj. pomorskim Str. 23 2

PRZEMOC WOBEC KOBIET W DOKUMENTACH MIEDZYNARODOWYCH Kobiety i mezczyzni maja takie same prawa. Nie istnieja zadne dokumenty, w których stwierdza sie, ze moze byc inaczej. Prawa kobiet sa prawami czlowieka. To proste stwierdzenie, ale bardzo czesto nie znajduje odzwierciedlenia w rzeczywistosci. Organizacja Narodów Zjednoczonych w wielu dokumentach podkresla, ze kobiety maja te same prawa, co mezczyzni, ze nie moga byc dyskryminowane, a przemoc wobec kobiet jest zakazana i musi byc eliminowana. PRZEMOC WOBEC KOBIET NARUSZA FUNDAMENTALNE PRAWO KOBIETY DO ZYCIA. Kazde panstwo zobowiazane jest do podejmowania wszelkich mozliwych dzialan, które maja na celu przeciwdzialanie przemocy wobec kobiet. Zobowiazania te wynikaja z ogólnych standardów w dziedzinie ochrony praw czlowieka. Przemoc nie tylko wprost narusza prawo kobiet do zycia, wolnosci i bezpieczenstwa osobistego, ale równiez ogranicza i uniemozliwia kobietom korzystanie z innych praw i wolnosci, które im przysluguja. O przeciwdzialaniu przemocy wobec kobiet mówi sie w kilku waznych miedzynarodowych dokumentach, które Polska równiez podpisala. Deklaracja ONZ o eliminacji przemocy wobec kobiet z 1994 roku W deklaracji uznano, ze przemoc wobec kobiet jest przejawem historycznej nierównosci kobiet i podstawowym mechanizmem spolecznym, przy pomocy którego kobiety sa zmuszane do podleglosci wobec mezczyzn. Deklaracja definiuje przemoc wobec kobiet jako wszelki akt przemocy zwiazany z faktem przynaleznosci danej osoby do okreslonej plci; rezultatem takiego aktu przemocy jest, lub moze byc, fizyczna, seksualna lub psychiczna krzywda lub cierpienie kobiet, wlacznie z grozba popelnienia takich czynów, wymuszeniem lub arbitralnym pozbawieniem wolnosci, niezaleznie od tego czy czyny te maja miejsce w zyciu publicznym czy prywatnym. Przemoc wobec kobiet rozumie sie wiec jako: fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc wystepujaca w rodzinie; maltretowanie, wykorzystywanie seksualne dzieci w domu rodzinnym, gwalt malzenski, przemoc w zwiazkach pozamalzenskich; fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc o charakterze spolecznym, do której zalicza sie gwalt, molestowanie seksualne, wykorzystywanie seksualne i zastraszanie w miejscu pracy, placówkach edukacyjnych i innych miejscach publicznych, handel kobietami i zmuszanie do prostytucji; fizyczna, seksualna i psychiczna przemoc dokonywana lub tolerowana przez panstwo, majaca miejsce w zyciu prywatnym, jak tez publicznym. 3

! Najwazniejsze wydaje sie stwierdzenie, iz przemoca jest takze wszystko to, co dzieje sie w zaciszu rodzinnego domu i co spotyka wiele kobiet na calym swiecie, a co jeszcze wazniejsze, ze takie zachowania ze strony mezów czy partnerów sa zakazane i nalezy je eliminowac. Walka z przemoca wobec kobiet to przede wszystkim obowiazek panstwa problem przemocy to problem natury spolecznej, a nie tylko prywatna sprawa ofiary czy jej przesladowcy. Pekinska Platforma Dzialania z 1995 roku Pekinska Platforma Dzialania zostala przyjeta podczas Swiatowej Konferencji ONZ na temat Kobiet zorganizowanej przez Organizacje Narodów Zjednoczonych w Pekinie. W tekscie Platformy wskazuje sie na 12 obszarów, w których nalezy podjac natychmiastowe dzialania na rzecz wyeliminowania przejawów nierównosci kobiet i mezczyzn. W dokumencie Platformy mówi sie o tym, ze przemoc wobec kobiet stanowi bariere na drodze do osiagniecia równosci, rozwoju i pokoju. Przemoc wobec kobiet narusza, ogranicza lub uniemozliwia kobietom korzystanie z przyslugujacych im praw czlowieka i podstawowych wolnosci. We wszystkich spoleczenstwach, w mniejszym lub wiekszym stopniu, niezaleznie od dochodu, klasy spolecznej i kultury, kobiety i dziewczeta staja sie przedmiotem fizycznej, seksualnej lub psychicznej przemocy. Niski status spoleczny i ekonomiczny kobiety moze byc zarówno przyczyna jak i konsekwencja przemocy wobec kobiet. Platforma pekinska, chociaz nie miala, podobnie jak Deklaracja ONZ o eliminacji przemocy wobec kobiet z 1994 roku, charakteru wiazacego, byla waznym etapem na drodze do upowszechnienia podejscia do praw kobiet jako praw czlowieka i stanowila punkt wyjscia dla stworzenia krajowych programów przeciwdzialania przemocy wobec kobiet. Standardy europejskie Jezeli chodzi o struktury europejskie, to zarówno na szczeblu Rady Europy jak i Unii Europejskiej brakuje wiazacych aktów prawnych dotyczacych problemu przemocy w rodzinie. Unia Europejska zorganizowala kilka konferencji, podczas których przyjete zostaly zalecenia dla krajów czlonkowskich i kandydackich dotyczace zmian w prawie i praktyce jego stosowania majacych na celu skuteczniejsze zwalczanie zjawiska przemocy wobec kobiet i dzieci w rodzinie. Rok 1999 zostal w Unii Europejskiej ogloszony rokiem przeciw przemocy wobec kobiet, uruchomiono programy finansowania projektów majacych na celu przeciwdzialanie przemocy wobec kobiet (np. program DAPHNE, utworzony zostal na mocy Decyzji Nr 293/2000/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 stycznia 2000 roku w sprawie przyjecia programu Wspólnoty na okres 2000-2003 dotyczacego zwalczania przemocy wobec 4

dzieci, mlodziezy i kobiet, zapewnia wsparcie dla organizacji pozarzadowych programów przeciwdzialajacych przemocy wobec kobiet.) Polska, bedac czlonkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych i Rady Europy podpisala i ratyfikowala wiekszosc z najwazniejszych dokumentów dotyczacych praw czlowieka. Jest takze czlonkiem Miedzynarodowej Organizacji Pracy i ratyfikowala podstawowe konwencje MOP, które zakazuja m.in. dyskryminacji ze wzgledu na plec w miejscu pracy. Miedzynarodowe dokumenty uznane lub ratyfikowane przez Polske: Powszechna Deklaracja Praw Czlowieka (1948) 1948 Miedzynarodowy Pakt Praw Osobistych i Politycznych (1966) ratyfikowany w 1977 Miedzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spolecznych i Kulturalnych (1966) 1977 Protokól Fakultatywny do MPPOiP dot. Komitetu Praw Czlowieka (1966) 1991 Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979) 1980 Konwencja nr 100 Miedzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie równego wynagrodzenia (1951) 1954 Konwencja nr 111 Miedzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu (1958) 1961 5

PRZEMOC DOMOWA ZAGADNIENIA PODSTAWOWE Przemoc domowa, zwana tez przemoca w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujace przewage sil dzialanie skierowane przeciw czlonkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powodujac cierpienie i szkody. Definicja ta pochodzi z publikacji autorstwa Hanny D. Sasal pt.: Niebieskie karty. Przewodnik do procedury interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie. ; Warszawa 1998. Przemoc w rodzinie bardzo czesto bywa ukrywana. Bardzo rzadko natomiast zdarza sie, ze ludzie mówia o tym problemie otwarcie, czesciej dziela sie uwagami na temat osób, które znaja, a które sa ofiarami przemocy: sasiadów, znajomych, krewnych. Dlatego dokladne zbadanie rozmiarów przemocy domowej w Polsce jest dosc trudne, choc z pewnoscia przeprowadzone dotychczas badania pozwalaja okreslic, co oznacza przemoc domowa dla wielu ludzi, którzy sa jej ofiarami w Polsce. Najtrudniej zdobyc jest informacje na temat przemocy fizycznej w malzenstwie. Przez wiekszosc ludzi problem ten postrzegany jest jako wstydliwy i calkowicie prywatny: ofiary ukrywaja, ze sa ofiarami, bardzo czesto nie wiedza nawet, ze zachowanie ich meza jest przestepstwem, a sprawcy udaja, ze dopuszczaja sie przemocy bardzo rzadko, sa to wypadki wyjatkowe. Jak jest naprawde - wie chyba kazdy.! Przemoc w rodzinie (inaczej nazywana przemoca domowa ) nie jest zjawiskiem marginalnym, wrecz przeciwnie dotyka coraz wiekszej liczby rodzin, a jej ofiarami sa najczesciej kobiety. Badania CBOS z 1996 roku Badania CBOS z 2002 roku Kobiety, które przyznaly sie, ze sa (byly) bite przez meza, czyli bezposrednio doswiadczyly przemocy fizycznej Kobiety, które przyznaly, ze doswiadczyly przemocy wielokrotnie (co najmniej kilka razy) Kobiety, które stwierdzily, ze znaja osobiscie lub spotykaja w swoim otoczeniu kobiety bite przez mezów 17% badanych kobiet 12% badanych kobiet 9% badanych kobiet 7% badanych kobiet 51% mezatek 42% kobiet 6% zon mezczyzn z wyzszym wyksztalceniem doswiadczylo przemocy fizycznej; Przemoc fizyczna byla obecna w 32% malzenstw zamieszkalych w miastach i w 40% malzenstw zamieszkalych na wsiach; 6

Od 1996 roku zmalala liczba kobiet deklarujacych, ze byly ofiarami przemocy domowej (z 17% w 1996 do 12% w 2002). Zmalala równiez liczba kobiet, które zauwazaly zjawisko przemocy w swoim otoczeniu (z 51% w 1996 do 42% w 2002). Nie mozna jednak na podstawie tych wyników jednoznacznie stwierdzic, czy nastapily tak znaczace zmiany w sferze obyczajowej, czy tez ma miejsce ukrywanie aktów przemocy w rodzinie, przede wszystkim ze wzgledu na spoleczna dezaprobate zjawiska. Ta ostatnia przyczyna wydaje sie bardziej prawdopodobna, gdyz problem przemocy nadal bardzo czesto postrzegany jest jako sprawa prywatna, z która nalezy sobie radzic za zamknietymi drzwiami domu.! Do przemocy domowej dojsc moze w kazdej rodzinie, niezaleznie od jej statusu spolecznego i materialnego czy tez poziomu wyksztalcenia czlonków rodziny. 7

MITY, STEREOTYPY I FAKTY DOTYCZACE PRZEMOCY W RODZINIE Nie jest prawda, ze przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, nikt nie powinien sie w nia wtracac Przemoc osób bliskich jest przestepstwem, tak samo groznym i podlegajacym karze jak przemoc wobec obcych. To, ze kobieta i mezczyzna zawarli zwiazek malzenski czy tez mieszkaja razem nie zezwala w zadnym wypadku na stosowanie przemocy, ani nie znosi odpowiedzialnosci za popelnienie przestepstwa karanego przez prawo. Badania CBOS-u z marca 2002 Nie jest prawda, ze przemoc w rodzinie zdarza sie jedynie wyjatkowo Dane wskazuja, ze prawie jedna trzecia kobiet bywa ofiarami zarówno przemocy fizycznej, seksualnej, jak i znecania sie psychicznego. Nie jest prawda, ze przyczyna przemocy w rodzinie jest wylacznie alkohol Alkohol nie zwalnia z odpowiedzialnosci za stosowanie przemocy. Z pewnoscia stan nietrzezwosci ulatwia sprawcy dokonywanie aktów przemocy, sprawcy pija wlasnie po to, by bic swoich najblizszych. Jednakze w wielu przypadkach przemocy dopuszczaja sie osoby zupelnie trzezwe. 8

Nie jest prawda, ze przemoc wystepuje tylko w rodzinach z nizszych klas spolecznych Przemoc w rodzinie wystepuje we wszystkich grupach spolecznych, niezaleznie od poziomu wyksztalcenia czy sytuacji materialnej. Bardzo czesto zdarza sie bowiem, iz mezczyzni stosujacy przemoc maja wyzsze wyksztalcenie. Nie jest prawda, ze akt przemocy jest jednorazowym incydentem, który sie nigdy nie powtórzy Przemoc w rodzinie bardzo rzadko jest jedynie jednorazowym incydentem. Jest czesto poczatkiem calego ciagu aktów przemocy, których ofiarami padaja zony czy partnerki. Nie jest prawda, ze policja nie powinna interweniowac w sprawach rodzinnych Po pierwsze, przemoc domowa nie jest sprawa rodzinna, jest przestepstwem sciganym przez prawo. Zadaniem policji jest ochrona bezpieczenstwa osoby, niezaleznie od tego, czy ofiara nalezy do rodziny sprawcy czy tez nie. Blisko 90% badanych uwaza, ze przypadku przemocy w rodzinie ktos powinien interweniowac, a 80% badanych uwaza, ze powinna to robic policja (OBOP grudzien 1997). Nie jest prawda, ze ofiary przemocy w rodzinie akceptuja przemoc Ofiary przemocy domowej próbuja sie bronic przed atakami, ale zazwyczaj nieskutecznie, co zwieksza jeszcze bardziej nasilenie przemocy. Nie jest prawda, ze gwalt w malzenstwie nie istnieje Gwalt to doprowadzenie innej osoby do poddania sie czynowi nierzadnemu lub do wykonania takiego czynu, stosujac przemoc, grozbe bezprawna lub podstep, nie jest natomiast wspomniane w kodeksie karnym, ze osoby najblizsze sprawcy, czyli zona, sa wylaczone z grona osób chronionych przed gwaltem. Kazdy ma prawo do decydowania o swoim zyciu intymnym, i nikt nie moze wplywac sila na podejmowanie decyzji zwiazanych z ta sfera zycia. Wymuszanie wspólzycia w malzenstwie jest takze PRZESTEPSTWEM i karane jest a zasadach ogólnych, tzn. tak jak w przypadku kazdego innego gwaltu. 9

PRZEMOC DOMOWA JEST PRZESTEPSTWEM Przestepstwo to znane jest w polskim kodeksie karnym jako przestepstwo znecania sie nad rodzina. Umieszczono je w rozdziale Przestepstwa przeciwko rodzinie i opiece, w art. 207, który obejmuje zarówno znecanie sie fizyczne, jak i psychiczne. Artykul 207. 1. Kto zneca sie fizycznie lub psychicznie nad osoba najblizsza lub nad inna osoba pozostajaca w stalym lub przemijajacym stosunku zaleznosci od sprawcy albo nad maloletnim lub osoba nieporadna ze wzgledu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolnosci od 3 miesiecy do lat 5. 2. Jezeli czyn okreslony w 1 polaczony jest ze stosowaniem szczególnego okrucienstwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolnosci od roku do lat 10. 3. Jezeli nastepstwem czynu okreslonego w 1 lub 2 jest targniecie sie pokrzywdzonego na wlasne zycie, sprawca podlega karze pozbawienia wolnosci od lat 2 do 12. Znecanie sie nad rodzina nalezy do przestepstw sciganych z urzedu, czyli organy scigania sa zobowiazane do wszczecia postepowania, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, ze doszlo do przestepstwa. Do wszczecia postepowania nie jest, wiec wymagana skarga osoby pokrzywdzonej. Najczesciej jednak zdarza sie, ze to sama ofiara wystepuje z wnioskiem o wszczecie postepowania, czyli decyduje sie zlozyc skarge na swojego meza czy partnera. Bardzo czesto zdarza sie, ze kobiety, które zdecydowaly sie zlozyc skarge na swojego partnera lub meza, po pewnym czasie te skarge wycofuja. I wtedy najczesciej prokuratura umarza postepowanie. Powody, dla których kobiety tak czesto wycofuja zlozone skargi o znecanie sie: Centrum Praw Kobiet przeprowadzilo badania na temat przyczyn, dla których ofiary wycofuja swoje skargi. [Ogólem badani uszeregowali przedstawione przyczyny od najwazniejszej do najmniej waznej (za kryterium przyjeto laczny procent wyborów na czterech pierwszych miejscach listy przyczyn)]. Oto wyniki badania: 1. Wzgledy praktyczne (sprawca i ofiara i tak zmuszeni sa mieszkac razem) 67,6% 2. Dobro dzieci 60,4% 3. Zastraszenie ze strony partnera 60,4% (laczny procent ten sam, co w punkcie drugim, lecz mniej wskazan na pierwszym miejscu) 4. Milosc do partnera i wiara, ze sie poprawi 58,5% 5. Wzgledy ekonomiczne 41,5% 6. Brak wiary w skutecznosc wymiaru sprawiedliwosci 39,7% 7. Obawa przed potepieniem ze strony srodowiska 22,5% 8. Wzgledy religijne 10

GDY STANIESZ SIE OFIARA PRZEMOCY 1. Powiedz swojemu mezowi czy partnerowi: NIE! DOSYC! Moze byc to trudne, ale jezeli bedziesz nadal zwlekala, to tylko pogorszy Twoja sytuacje, coraz trudniej bedzie ci sprzeciwic sie przemocy. 2. Pamietaj przede wszystkim o swoim bezpieczenstwie! Poszukaj bezpiecznego schronienia dla siebie i swoich dzieci, najlepiej jesli beda to Twoi znajomi, bliska rodzina, ale moze to byc miejsce publiczne, z którego moglabys zadzwonic na policje [Adresy schronisk w woj. pomorskim podane sa w koncowej czesci publikacji.] 3. Zglos sie po porade do organizacji spolecznej Tam mozesz uzyskac pomoc w kwestiach prawnych prawniczka pomoze ci napisac skarge, pomóc pozbierac dowody, wskaze ci mozliwe drogi postepowania. Nie bój sie poprosic o pomoc, spróbuj, a na pewno uda ci sie uciec od przemocy. Musisz podjac te trudna decyzje, pamietaj przy tym, ze nikt nie ma prawa cie bic. PRZEMOC MUSI BYC UKARANA! [W kazdym miescie, w gazetach lokalnych znajduja sie telefony do Niebieskiej linii zadzwon pod podany numer telefonu, a na pewno otrzymasz pomoc.] 4. Bardzo wazne sa dowody Zeznania swiadków (sasiadów, którzy slyszeli, jak maz cie bil; znajomych). Jesli zostalas pobita lub zgwalcona idz równiez do lekarza, tak szybko jak to bedzie mozliwe i popros go, aby wystawil zaswiadczenie o stanie zdrowia (obdukcje) opisujace obrazenia jakich doznalas. Spisujcie wszystkie incydenty, pamiec jest czasami zawodna, a informacje te moga okazac sie bardzo wazne, jezeli zdecydujecie sie na zlozenie skargi. 5. Zadzwon lub idz na policje i popros o interwencje Za kazdym razem, gdy dojdzie do przemocy, zglaszaj to policji, to równiez jest dowód na to, ze padlas ofiara przemocy. Policja ma obowiazek zareagowac na Twoje wezwanie. 11

6. Nie wolno Ci sie poddawac! Bardzo czesto uslyszysz jednak od funkcjonariusza policji, ze nic nie moze zrobic w twojej sprawie, bo to sprawa prywatna. I mimo tego ze, system interwencji w sytuacjach przemocy w rodzinie nie dziala najlepiej, a postawa organów scigania skutecznie potrafi zniechecic Cie do zlozenia zawiadomienia o popelnieniu przestepstwa, a dobre rady" funkcjonariuszy zamiast wspierac wywoluja poczucie winy za zaistniala sytuacje, nie wolno Ci sie poddawac! 7. Pamietaj o swoich prawach! Jesli wezwalas policje na interwencje i funkcjonariusze przyjechali do Twojego domu masz prawo: domagac sie aby zrobili notatke sluzbowa (niebieskie karty) na temat zajscia; zapisac nazwiska policjantów lub ich numery sluzbowe; ich obowiazkiem jest pokazac Ci legitymacje sluzbowa. Pamietaj, ze oni równiez moga swiadczyc w Twojej sprawie. dowiedziec sie o numer pod jakim interwencja zostala zarejestrowana i poprosic o kopie notatki sluzbowej (lub karty meldunku o przeprowadzonej interwencji). Zanotuj i przechowuj w bezpiecznym miejscu wszystkie informacje na temat zajscia (zajsc). 8. Zlóz zawiadomienie o przestepstwie lub wniosek o sciganie Jesli chcesz, aby sprawca byl ukarany, oraz domagaj sie, aby policja lub prokuratura wszczela postepowanie karne. [Slowniczek najwazniejszych terminów prawnych, znajdziesz na koncu publikacji.] 9. Pamietaj, ze jest ktos, kto moze ci pomóc! W kazdej chwili mozesz zwrócic sie o pomoc do róznych organizacji, w których otrzymasz porade prawna. Nie zapominaj o tym, gdy stwierdzisz, ze nie masz juz sily i ze skladanie skargi nie ma sensu. Moze prawniczka zaproponuje ci inne rozwiazanie twojego problemu. [Spis organizacji, do których mozesz sie zwrócic z prosba o pomoc, znajdziesz w czesci koncowej publikacji.] 12

ZDANIEM NASZEJ PRAWNICZKI Autorka ponizszych opracowan jest Katarzyna Kurkiewicz, prawniczka udzielajaca porad prawnych w biurze Stowarzyszenia NEWW-Polska. SEPARACJA Instytucje separacji wprowadzila do polskiego prawa Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekunczy, Kodeks postepowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Zostala ona opublikowana w Dzienniku Ustaw RP Nr 52 z dnia 15 czerwca 1999 r., a weszla w zycie z dniem 16 grudnia 1999 r. Do tej pory obowiazujacy w Polsce Kodeks rodzinny i opiekunczy z 1964 r. nie przewidywal instytucji separacji. W praktyce sprawialo to wiele klopotów zarówno stronom, jak i sadom, poniewaz nie mozna bylo nie dostrzegac, ze malzonkowie, którzy z róznych powodów (np. religijnych), nie decyduja sie na rozwód, pozostaja przez dlugie nieraz lata w separacji faktycznej, a ich malzenstwo ulega pelnemu rozkladowi. Ustawa z 1999 r. pozwolila na zlikwidowanie istniejacej sytuacji prawnej. Wprowadzila ona pelna równorzednosc instytucji rozwodu i separacji, pozostawiajac stronom mozliwosc wyboru jednego, badz drugiego rozwiazania, a skutki prawne obu instytucji sa takie same z ta tylko róznica, ze w przypadku separacji strony nie moga zawrzec nowych zwiazków malzenskich. Tak jak w przypadku rozwodu, miedzy malzonkami powstaje rozdzielnosc majatkowa, jezeli wymagaja tego wzgledy slusznosci, malzonkowie obowiazani sa do wzajemnej pomocy, moze równiez powstac obowiazek alimentacyjny jednego malzonka wzgledem drugiego. Taka sama jest takze procedura rozpatrywania spraw separacyjnych i rozwodowych. Sprawy o separacje rozpatruje sad badz to na skutek zlozenia pozwu przez jednego z malzonków (pozew taki moze zlozyc takze ten, kto doprowadzil do powstania zupelnego rozkladu pozycia), badz tez na zgodny wniosek obydwu stron (w tym przypadku tylko wówczas, kiedy strony nie maja maloletnich dzieci). Jednakze mimo zupelnego rozkladu pozycia nie jest dopuszczalne orzeczenie separacji, jezeli wskutek niej mialoby ucierpiec dobro wspólnych maloletnich dzieci malzonków, albo jezeli z innych wzgledów orzeczenie separacji byloby sprzeczne z zasadami wspólzycia spolecznego (sprzeczne z zasadami wspólzycia spolecznego byloby orzeczenie separacji w przypadku, kiedy na przyklad choroba zony po 30 latach malzenstwa stanowi wedlug meza wazny powód rozkladu pozycia malzenskiego w sytuacji, kiedy stan malzonki wymaga od wspólmalzonka zarówno opieki i troski, jak równiez okazywania pomocy i wsparcia zarówno materialnego, jak i moralnego). W przypadku orzeczenia separacji na zgodny wniosek stron, sad nie orzeka o winie rozkladu pozycia. Kiedy separacje orzeczono po wniesieniu pozwu przez jednego z malzonków, sad orzeka, czy i która ze stron jest winna rozkladowi pozycia. Ponadto w tym wypadku w wyroku orzekajacym separacje, sad rozstrzyga o wladzy rodzicielskiej nad wspólnymi maloletnimi dziecmi obojga malzonków, w jakiej wysokosci kazdy z nich jest obowiazany do ponoszenia kosztów ich utrzymania i wychowania. Sad moze powierzyc wykonywanie wladzy jednemu z rodziców ograniczajac wladze rodzicielska drugiemu do okreslonych obowiazków i uprawnien w stosunku do dziecka. Jezeli malzonkowie mieszkaja we wspólnym mieszkaniu, sad orzeka równiez o sposobie korzystania z niego, a w przypadkach 13

wyjatkowych, gdy jeden z malzonków swym razaco nagannym postepowaniem uniemozliwia wspólne zamieszkiwanie, sad moze nakazac jego eksmisje na zadanie drugiego malzonka. Na zgodny wniosek stron natomiast, sad moze orzec o podziale wspólnego mieszkania, badz o jego przyznaniu jednemu z malzonków, jezeli podzial lub przyznanie sa mozliwe. Sad moze takze dokonac na wniosek jednego z malzonków podzialu majatku wspólnego, jezeli nie spowoduje to nadmiernej zwloki w postepowaniu. Zdarzaja sie sytuacje, kiedy jeden z malzonków zada separacji, drugi zas rozwodu. W przypadkach takich, jezeli zadanie rozwodu jest uzasadnione, sad orzeka rozwód. Jezeli jednak orzeczenie rozwodu nie ma uzasadnienia, natomiast separacji tak zapadnie orzeczenie o separacji. Mozliwe jest zniesienie separacji na zgodne zadanie malzonków. Z chwila dokonania tego przez sad ustaja skutki separacji, a sad rozstrzyga o wladzy rodzicielskiej nad maloletnimi dziecmi i na zgodny wniosek malzonków moze orzec o utrzymaniu miedzy nimi rozdzielnosci majatkowej. Sprawy separacyjne rozpoznaje sad okregowy wlasciwy dla miejsca, w którym malzonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jezeli choc jedno z nich w okregu tym jeszcze stale przebywa. Jezeli nie ma takiej podstawy, wylacznie wlasciwym jest sad miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jezeli i takiej podstawy nie ma sad miejsca zamieszkania powoda. Jedynie w przypadku spraw o separacje na zgodny wniosek stron, jezeli malzonkowie nie maja wspólnego miejsca zamieszkania ani pobytu, wniosek mozna zglosic w sadzie wlasciwym dla jednego lub drugiego malzonka. ALIMENTY MIEDZY MALZONKAMI Zawarcie zwiazku malzenskiego pociaga za soba szereg skutków w wielu sferach zycia: osobistej, spolecznej, ale takze cywilnoprawnej. Od tej chwili malzonkowie zobowiazuja sie do wspólnego zycia i wspierania sie w trudnych chwilach. Nie zawsze jednak te zobowiazania sa realizowane. Zdarzaja sie sytuacje, kiedy malzonkowie mimo pozorów wspólnego zycia i trwania w malzenstwie, tak naprawde funkcjonuja jak zupelnie obcy sobie ludzie, prowadza odrebne gospodarstwa domowe, a ich sytuacja materialna znacznie sie rózni. Nierzadko jeden z malzonków, ten lepiej zarabiajacy, nie utrzymuje wspólmalzonka, badz tez czyni to w sposób niedostateczny. Malzonek, który z tego powodu znalazl sie w trudniejszej sytuacji, nie jest bezsilny. Ma prawne mozliwosci domagania sie alimentacji na drodze sadowej. Musi tylko zwrócic sie do sadu z pozwem o alimenty. I nie jest prawda, jak czesto sie uwaza, ze alimenty nie zostana przysadzone bez orzeczenia rozwodu. Ta obiegowa opinia funkcjonuje byc moze dlatego, ze czesto w pozwie rozwodowym znajduje sie zadanie orzeczenia alimentów. Obowiazek alimentacyjny miedzy malzonkami pozostajacych w zwiazku malzenskim, rózni sie nieco od tego, który dotyczy bylych malzonków, badz tez malzonków w trakcie rozwodu. Sad, w takich sytuacjach, nie moze brac pod uwage tylko mozliwosci finansowych i potrzeb malzonków zobowiazanego i uprawnionego, ale takze to, która ze stron ponosi wine za rozklad pozycia malzenskiego. I tak: 1. Malzonek wylacznie winny rozkladu pozycia zamyka sobie droge do alimentacji niezaleznie od tego, w jak trudnej sytuacji znalazl sie po rozwodzie. 2. Jezeli sad: - nie orzekal o winie, 14

- obie strony zostaly uznane za winne rozkladu pozycia, - obie strony zostaly uznane za niewinne rozkladu pozycia, kazdy z malzonków jest zobowiazany do alimentowania drugiej strony, jezeli ta znajdzie sie w niedostatku. Trudno jednoznacznie stwierdzic, co oznacza pojecie "w niedostatku", poniewaz w zadnym przepisie nie ma definicji tego pojecia. Sad za kazdym razem bardzo wnikliwie zobowiazany jest zbadac sprawe i wydac orzeczenie kierujac sie indywidualnymi przeslankami, zgodnie z zasadami wspólzycia spolecznego. Jezeli zobowiazana do alimentacji jest strona, która nie zostala uznana winna rozpadu pozycia, obowiazek taki trwa piec lat od chwili orzeczenia rozwodu, chyba ze ze wzgledu na wyjatkowe okolicznosci sad, na zadanie uprawnionego, przedluzy ten okres. Nieco inaczej bedzie wygladala sytuacja, kiedy sad orzekl o wylacznej winie jednego z malzonków. Drugi malzonek moze wówczas domagac sie alimentów nawet w sytuacji, kiedy na skutek rozwodu nie popadl w skrajny niedostatek, a jedynie w sposób istotny pogorszyla sie jego sytuacja materialna i wykaze to przed sadem. Taki rodzaj alimentacji nie jest ograniczony zadnym terminem, a malzonek zobowiazany musi przyczyniac sie w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb wspólmalzonka. I znów trudno okreslic jednoznacznie, jakie potrzeby sa "usprawiedliwione" i jaki zakres "przyczyniania sie" nalezy uznac za "odpowiedni". Tutaj takze decyduja okolicznosci wystepujace w rozstrzyganej sprawie. Jedna z nich moze byc np. sytuacja, kiedy zadajaca alimentów zona zajmowala sie w czasie trwania malzenstwa wychowaniem dzieci oraz prowadzeniem domu i w zwiazku z tym nie mogla zdobyc odpowiednich kwalifikacji zawodowych, gdy takie kwalifikacje i mozliwosc wysokich zarobków osiagnal malzonek wylacznie winny rozkladu pozycia. Ten rodzaj zobowiazania (chociaz mozna sie go domagac bez wzgledu na to, ile czasu uplynelo od orzeczenia rozwodu) moze jednak wygasnac: 1. W razie smierci jednej ze stron (obowiazek alimentacyjny nie jest dziedziczny i nie przechodzi na spadkobierców ani uprawnionego, ani zobowiazanego). 2. Gdy osoba uprawniona do alimentów zawrze nowy zwiazek malzenski. 3. Gdy zmienia sie okolicznosci, na podstawie których orzeczono obowiazek alimentacyjny ( np. strona zobowiazana popadnie w niedostatek, a uprawniona zacznie osiagac wysokie dochody). Warto pamietac, ze jezeli zona byla uprawniona do swiadczen alimentacyjnych ze strony meza, a w chwili jego smierci lub nie pózniej niz w ciagu 5 lat od jego smierci osiagnela wiek 50 lat lub stala sie niezdolna do pracy - bedzie miala prawo do renty rodzinnej. Pozew o alimenty nalezy kierowac do Wydzialu Spraw Rodzinnych Sadu Rejonowego w swoim miejscu zamieszkania. Nie mozna jednak tego zrobic w sytuacji, kiedy toczy sie sprawa rozwodowa lub tez separacyjna stron. Gdyby jednak taka sytuacja miala miejsce, obie sprawy zostana polaczone i w sprawie alimentów bedzie rozstrzygal Sad Okregowy, przed którym toczy sie sprawa rozwodowa lub separacyjna. POZEW O ORZECZENIE ROZWODU Pozew jest to pismo procesowe wszczynajace postepowanie w konkretnej sprawie. W sprawach rozwodowych przepisy prawa nie stawiaja wymogu scisle okreslonej formy takiego pisma i nie musi byc ono napisane przez adwokata. Jakakolwiek bedzie jego forma i 15

jakkolwiek bedzie zatytulowane (np. podanie czy prosba), jezeli z jego tresci bedzie wynikalo, ze dotyczy sprawy o orzeczenie rozwodu sad uzna je za pozew i podejmie odpowiednie dzialania. Wazne jest jednak, by pozew byl jasny, zwiezly, precyzowal oczekiwania strony, która go wniosla i odpowiednio je uzasadnia. Jezeli nie jest pisany na maszynie czy komputerze musi byc czytelny. Sa równiez pewne dane, które w pozwie musza sie znalezc, a jezeli sad stwierdzi jakiekolwiek braki formalne, wezwie strone, która wnosi pozew, do ich usuniecia w ciagu siedmiu dni. W pozwie nalezy okreslic kto jest powodem (jest to ta strona, która go sklada), a kto pozwanym (bedzie to wspólmalzonek strony wnoszacej pozew). Trzeba podac imiona, nazwiska, pelne adresy stron (lacznie z numerami kodów pocztowych), a w przypadku kiedy jedna z nich badz obie nie zamieszkuja w miejscu, w którym sa zameldowane adresy, pod którymi przebywaja. Jezeli strona powodowa z róznych przyczyn nie chce otrzymywac pism z sadu na adres zamieszkania, moze podac adres do korespondencji. Rozwiazania malzenstwa przez rozwód mozna zadac z wylacznej winy wspólmalzonka, bez orzekania o winie, badz tez z winy obydwu stron i warto okreslic w pozwie, jakiego powód domaga sie wyroku. Moze jednak zdarzyc sie sytuacja, ze wnioskuje on o wydanie wyroku bez orzekania o winie, natomiast w trakcie toczacej sie sprawy zmienia zdanie i uwaza, ze rozwód powinien zostac orzeczony z wylacznej winy drugiej strony. Nalezy wówczas pamietac, ze w trakcie trwania sprawy rozwodowej tresc pozwu moze zostac zmieniona, az do momentu uprawomocnienia sie wyroku. W tresci pozwu mozna zawrzec szereg wniosków dotyczacych spraw, których uregulowanie jest mozliwe w toku postepowania rozwodowego, a gdyby nie zostalo to zrobione w wyroku rozwiazujacym malzenstwo, wymagalyby one wszczecia odrebnych postepowan. Moga to byc: 1. Wniosek o okreslenie, które z rodziców bedzie wykonywalo wladze rodzicielska nad dziecmi stron i przy którym z nich bedzie miejsce zamieszkania dzieci. Opieke nad dziecmi sad moze powierzyc obojgu rodzicom badz tez tylko jednemu z nich, ograniczajac wladze rodzicielska drugiego do okreslonych obowiazków i uprawnien. W pozwie nalezy okreslic, jak zdaniem powoda powinno to byc wygladac. 2. Wniosek dotyczacy swiadczen alimentacyjnych nalezy podac wysokosc wnioskowanych alimentów i wniesc o ich zabezpieczenie na czas trwania procesu. Jezeli taki wniosek nie znajdzie sie w pozwie, a strony maja dzieci uprawnione do alimentacji, sad z urzedu orzeknie o swiadczeniu alimentacyjnym na nie. 3. Wniosek o okreslenie sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania, poniewaz najczesciej po rozwodzie strony wracaja do jednego mieszkania i przez dlugie nieraz lata mieszkaja pod jednym dachem. 4. Wniosek o podzial majatku wspólnego malzonków. Warto tutaj zauwazyc, ze podzialu takiego w czasie trwania sprawy rozwodowej sad dokona tylko wówczas, jezeli nie spowoduje to nadmiernego przedluzenia procesu rozwodowego. Zadania zawarte w pozwie nalezy dobrze uzasadnic, podajac argumenty i informacje przemawiajace na korzysc powoda i przekonujace o tym, ze jego oczekiwania sa uzasadnione, a przytoczone fakty prawdziwe. Dla udowodnienia swoich twierdzen mozna przedstawiac dokumenty, listy, pisma, jak równiez wnosic o powolanie swiadków. Kiedy sad ma przysadzic alimenty, nalezy okreslic potrzeby dzieci, poniewaz od nich miedzy innymi bedzie zalezala wysokosc alimentów. 16

Gotowy pozew nalezy podpisac (w przeciwnym razie sad go zwróci) i zamiescic liste zalaczników. Sa to dokumenty, na które strona powoluje sie w uzasadnieniu. Do pozwu koniecznie nalezy dolaczyc skrócony odpis aktu malzenstwa, odpisy aktów urodzenia dzieci i zaswiadczenie o wysokosci zarobków strony skladajacej pozew, badz tez odcinek jej renty czy emerytury, a jezeli jest bezrobotna zaswiadczenie z urzedu pracy. Pozew nalezy sporzadzic w trzech egzemplarzach i do dwóch z nich dolaczyc kserokopie kompletu zalaczników. Te wlasnie dwa egzemplarze wysyla sie listem poleconym do sadu (jeden z nich otrzyma wspólmalzonek), trzeci pozostawia sie sobie. Mozna zlozyc je równiez bezposrednio w biurze podawczym sadu, wówczas przyjmujacy je urzednik na trzecim egzemplarzu potwierdzi ich przyjecie. Pozew o rozwód powinien zostac skierowany do Wydzialu Cywilnego Sadu Okregowego, w którego okregu strony mialy ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jesli chociaz jedna z nich nadal tam mieszka. W przeciwnym razie nalezy pozew zlozyc w sadzie okregu, w którym zamieszkuje wspólmalzonek, a jesli jest to niemozliwe (np. przebywa za granica) w swoim wlasnym. Jezeli nie mozna ustalic miejsca pobytu jednej ze stron sad ustanowi na wniosek drugiej strony tzw. kuratora procesowego. KOSZTY PROCESU W SPRAWACH O ROZWÓD Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje kazdemu obywatelowi prawo do sadu. Koszty sadowe powinny byc wiec tak ustalone, aby ich wysokosc nie stanowila przeszkody w realizacji tego uprawnienia i nie ograniczala dostepu do sadów. W praktyce jest tak, ze bardzo czesto osoba, która chce i powinna dochodzic swoich praw na drodze sadowej nie wiedzac jakie z tego tytulu poniesie koszty, w ogóle z tego rezygnuje. Jest to szczególnie trudne, kiedy dotyczy spraw miedzy malzonkami, badz tez miedzy rodzicami a dziecmi, poniewaz moze skutkowac tym, ze dziecko czy tez któres z malzonków pozostaje bez srodków do zycia. Ponadto to zupelnie inne wzgledy powinny decydowac o tym czy malzonkowie chca trwac w nieudanym zwiazku malzenskim, a nie obawa przed wysokoscia kosztów procesu. W sprawach rozwodowych nie ma stalej, z góry okreslonej kwoty, która nalezy zaplacic. Sad w kazdym przypadku ustala indywidualnie wysokosc wpisu i kosztów ostatecznych, w zaleznosci od mozliwosci finansowych stron. Wpis tymczasowy jest to kwota, która trzeba uiscic w zwiazku ze wszczeciem sprawy rozwodowej. Nalezy pamietac, ze nie robi sie tego jednoczesnie ze zlozeniem pozwu. Wysokosc wpisu okresli sad po zapoznaniu sie z dolaczonym do pozwu zaswiadczeniem o wysokosci zarobków, badz tez odcinkiem renty czy emerytury. Jezeli strona skladajaca pozew jest bezrobotna, powinna przedlozyc potwierdzajacy to dokument z urzedu pracy. Po ustaleniu wysokosci wpisu sad wysyla wezwanie do jego oplacenia. Nalezy tego dokonac w ciagu tygodnia od otrzymania wezwania, poniewaz w przeciwnym wypadku sad zwróci pozew. Moze zdarzyc sie sytuacja, ze strona nie ze swojej winy (np. przebywala przez jakis czas w szpitalu) nie byla w stanie wywiazac sie z nalozonego obowiazku uiszczenia wpisu i nie zrobila tego w okreslonym terminie. Aby zapobiec cofnieciu pozwu nalezy wówczas zlozyc do sadu wniosek o przywrócenie terminu wyjasniajac, dlaczego nie zostal oplacony wpis i przedstawic dowody uwiarygodniajace powody, na które powoluje sie strona (moze to byc np. zaswiadczenie ze szpitala). Nalezy jednoczesnie zaplacic wpis i dolaczyc do wniosku dowód wplaty. 17

Jezeli strony nie stac na oplacenie wpisu, moze w ciagu siedmiu dni od otrzymania pozwu wystapic do sadu z wnioskiem o zwolnienie z kosztów sadowych. Poniewaz zwolnienie z kosztów nie jest zasada generalna, wniosek taki musi byc nalezycie uzasadniony. Zwolnienie od kosztów moze byc calkowite lub czesciowe, co oznacza, ze moze ono polegac na zwolnieniu tylko od ulamkowej czesci kosztów sadowych (np. 50%). Jezeli sad odmówi zwolnienia od kosztów lub dokona tylko zwolnienia czesciowego mimo, ze strona ubiegala sie o zwolnienie calkowite, mozna na to postanowienie zlozyc zazalenie za posrednictwem sadu, który wydal postanowienie, w terminie 7 dni od doreczenia badz tez ogloszenia postanowienia. Zdarzaja sie sytuacje, kiedy przeciwnik korzysta z pomocy adwokata i ten reprezentuje go na rozprawach. W przypadku, gdy tak jest, a sprawa komplikuje sie na tyle, ze powód czuje sie strona wyraznie slabsza, nie jest w stanie przedstawic swoich racji i obawia sie, ze nie poradzi sobie sam w toku postepowania, ma on wówczas prawo wystapic o ustanowienie adwokata z urzedu. Sad wyznaczy go, jesli udzial adwokata w sprawie uzna za potrzebny (warto pamietac, ze sa sytuacje kiedy udzial adwokata jest niezbedny np. tylko on moze napisac kasacje). Sad moze wyznaczyc pelnomocnika (czyli adwokata) z urzedu tylko wówczas, kiedy strona jest zwolniona od kosztów sadowych. Jezeli wiec wczesniej nie bylo wniosku o zwolnienie od kosztów, nalezy to zrobic najpózniej wraz z wnioskiem o adwokata z urzedu. W wyroku rozwodowym sad okresla tzw. wpis ostateczny, czyli koncowe koszty calego postepowania. Róznica kwot miedzy wpisem tymczasowym a ostatecznym ponoszona bedzie w zaleznosci od tego, jak sad rozstrzygnal kwestie ponoszenia kosztów postepowania rozwodowego. Ogólna zasada obowiazujaca w polskim prawie mówi, ze strona przegrywajaca musi zwrócic przeciwnikowi poniesione koszty procesu. W procesie rozwodowym trudno mówic o stronie przegrywajacej i wygrywajacej. Przyjeto wiec rozwiazanie, ze strona wylacznie winna rozkladu pozycia, ponosi w calosci koszty sprawy rozwodowej. W wyjatkowych i szczególnie uzasadnionych przypadkach (np. ciezka choroba i kosztowne leczenie lub nadzwyczaj trudna sytuacja materialna) sad moze odstapic od tej zasady i obciazyc strone wylacznie winna rozkladu pozycia czesciowymi kosztami lub nie obciazac jej w ogóle. Jesli rozwód zostal wydany bez orzekania o winie badz tez z winy obydwu stron, obie zostana obciazone kosztami. Nie oznacza to wcale, ze w takiej sytuacji jedna i druga strona beda ponosic koszty w jednakowej wysokosci, bo sa one uzaleznione przede wszystkim od ich mozliwosci finansowych 18

SLOWNICZEK TERMINÓW PRAWNYCH AKT OSKARZENIA Jest to pismo procesowe wnoszone do sadu przez prokuratora, sporzadzone w okreslonej formie, która okreslaja przepisy kodeksu. Akt oskarzenia skierowany jest zawsze przeciwko osobie, co do której zebrano dowody wskazujace, iz dopuscila sie przestepstwa (zarzucanego czynu). Akt oskarzenia powinien zawierac liste osób, których wezwania zada oskarzyciel (prokurator) oraz wykaz innych dowodów, które maja byc przeprowadzone na rozprawie. ALIMENTY Alimenty (z laciny alimentum pokarm) to zazwyczaj sadownie ustalone srodki utrzymania, na ogól kwoty pieniezne, przyslugujace osobom, które nie moga sie samodzielnie utrzymac, najczesciej dzieciom lub osobom znajdujacym sie w trudnej sytuacji materialnej. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekunczym, obowiazek dostarczania alimentów obciaza przede wszystkim krewnych w linii prostej (np. rodziców, dziadków, wnuków) oraz rodzenstwo. Zakres swiadczen alimentacyjnych zalezy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od materialnych mozliwosci zobowiazanego. Alimenty na rzecz dziecka moga polegac takze na osobistych staraniach o jego utrzymanie lub wychowanie. Obowiazek dostarczania alimentów moze wystepowac tez miedzy malzonkami nawet wtedy, gdy malzenstwo zostalo uniewaznione lub rozwiazane przez rozwód. Uporczywe uchylanie sie od dostarczania alimentów, które powoduje, ze osoba uprawniona nie moze zaspokoic swoich podstawowych potrzeb zyciowych, jest karane. APELACJA Jest to tzw. srodek odwolawczy od wyroku sadu I instancji przyslugujacy stronom procesowym (czyli zarówno osobie pokrzywdzonej w wyniku przestepstwa, jak i oskarzonemu). Apelacje wnosi sie do Sadu Okregowego, jezeli wyrok zostal wydany przez Sad Rejonowy lub do Sadu Apelacyjnego w przypadku wydania wyroku przez Sad Okregowy. Po wydaniu wyroku nalezy w terminie 7 dni wniesc zapowiedz apelacji, a nastepnie po otrzymaniu wyroku wraz z uzasadnieniem, w terminie 14 dni wniesc apelacje. Skarge apelacyjna zawsze wnosi sie za posrednictwem Sadu, który wydal wyrok w I instancji. BIEGLI Sa to osoby posiadajace specjalistyczna wiedze w danej dziedzinie. Jezeli istnieja okolicznosci, które moga okazac sie istotne dla rozstrzygniecia sprawy i ich ocena wymaga wiedzy specjalistycznej, wówczas powoluje sie bieglych. Moze ich powolac prokurator, sad lub policjant. W sprawach o przestepstwa seksualne powolywani sa najczesciej lekarze medycyny sadowej, biegli psycholodzy lub biegli z pracowni biologicznych. Bieglych psychiatrów moze powolac tylko prokurator lub sad. DOWODY Dowodem moze byc zeznanie swiadka, wyjasnienie oskarzonego, fotografia, tresc dokumentu, opinia bieglego. Dowody musza byc zbierane zgodnie z obowiazujacymi przepisami procedury karnej. O tym, jakie dowody ostatecznie zostana zaliczone do materialu dowodowego decyduje sad. OSKARZONY Jest to osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarzenia do Sadu, a takze osoba, co do której prokurator zlozyl wniosek o warunkowe umorzenie postepowania. Oskarzony jest strona procesowa i ma wszystkie prawa z tym zwiazane, m.in. nie musi udowadniac swej niewinnosci ani dostarczac dowodów na swoja niekorzysc. 19

OSKARZYCIEL POSILKOWY Pokrzywdzony moze dzialac obok prokuratora jako oskarzyciel posilkowy w sprawach o przestepstwa scigane z urzedu (czyli równiez w sprawach z art. 207 kodeksu karnego, czyli w sprawach o znecanie w rodzinie). Jest wówczas strona procesowa. Oswiadczenie woli w tej kwestii nalezy zlozyc najpózniej do czasu rozpoczecia przewodu sadowego (inaczej pierwszej rozprawy). Mozna byc równiez oskarzycielem posilkowym samoistnym, który wnosi do sadu wlasny akt oskarzenia. Warunkiem jest wyczerpanie procedury odwolawczej od decyzji prokuratora odmawiajacej wszczecia postepowania przygotowawczego lub umarzajacej to postepowanie (art. 306 2 i 330 k.p.k.). OBRONCA Jest pomocnikiem procesowym oskarzonego, gdyz pomaga oskarzonemu w wykonywaniu jego prawa do obrony. Obronca moze dzialac wylacznie na korzysc oskarzonego, jezeli podejmuje dzialania na jego niekorzysc, to sa one bezskuteczne. Sa sytuacje w procesie, gdy oskarzony musi miec obronce z urzedu okreslaja to odpowiednie przepisy prawa. Obronca moze byc osoba uprawniona do obrony wg przepisów o ustroju adwokatury (strój obroncy charakteryzuje sie tym, ze na czarnych togach wystepuja zielone wypustki). PELNOMOCNIK Z pelnomocnika moze korzystac kazda strona, która nie jest oskarzonym. Z reguly jest ustanowiony przez strone pokrzywdzona i jest jej reprezentantem w toku postepowania karnego. Pokrzywdzony ponosi koszty zwiazane z ustanowieniem pelnomocnika. PRZEDSTAWICIEL SPOLECZNY W postepowaniu sadowym moze zglosic swój udzial przedstawiciel organizacji spolecznej, jezeli zachodzi potrzeba ochrony interesu spolecznego lub waznego interesu indywidualnego, w szczególnosci ochrony wolnosci i praw czlowieka. O dopuszczeniu przedstawiciela spolecznego decyduje Sad. POKRZYWDZONY Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostalo naruszone lub zagrozone przez przestepstwo. Pokrzywdzony jest strona procesowa w postepowaniu przygotowawczym. W postepowaniu sadowym pokrzywdzony jest strona tylko wtedy, gdy dziala w charakterze oskarzyciela posilkowego. Jako strona procesowa pokrzywdzony moze wtedy skladac wnioski dowodowe, brac udzial w czynnosciach procesowych itp. Moze równiez wnosic o naprawienie szkody w przypadku, gdy doszlo do ciezkiego uszczerbku na zdrowiu lub rozstroju zdrowia i innych skutków wymienionych w art. 46 k.k. PROKURATOR Prokurator jest oskarzycielem publicznym. Jest rzecznikiem interesu publicznego. Nadzoruje dochodzenia prowadzone przez policje, wszczyna i prowadzi sledztwa. Podejmuje decyzje merytoryczne, moze postepowanie umorzyc lub skierowac do sadu akt oskarzenia. Ma obowiazek uczestniczyc w rozprawie, gdy dotyczy sprawy z oskarzenia publicznego. W wykonywaniu swych funkcji jest niezalezny. PRZEWÓD SADOWY Jest to czesc rozprawy sadowej, która rozpoczyna odczytanie przez prokuratora aktu oskarzenia. Nastepnie rozpoczyna sie postepowanie dowodowe. Oskarzony sklada wyjasnienia badz odmawia ich zlozenia, przesluchiwani sa swiadkowie, biegli itp. Gdy wszystkie dowody zostana sadowi zaprezentowane, a strony nie zloza nowych wniosków dowodowych, sad zamyka przewód sadowy. ROZWÓD Rozwiazanie przez sad, na zadanie malzonków, zawartego przez nich malzenstwa. Rozwód moze byc orzeczony tylko w przypadku zupelnego i trwalego rozkladu pozycia miedzy malzonkami. Ze stanem zupelnego rozkladu mamy do czynienia wówczas, gdy 20