Diagnoza wstępna systemu edukacji powiatu nakielskiego
Autorzy : Wojciech Magdoń Urszula Blicharz Mariusz Tobor Tekst i zestawienia przygotowano w okresie od listopad, grudzień 2015 r. Dokument opracowano przez firmę: VULCAN sp. z o. o. ul. Wołowska 6 51-116 Wrocław tel. 071 757 29 29 e-mail: vulcan@vulcan.edu.pl www.vulcan.edu.pl Wykresy i tabele zamieszczone w niniejszym opracowaniu z wyjątkiem zestawień specjalnie oznaczonych zostały przygotowane przez firmę VULCAN 2
Spis treści 1. Charakterystyka oświaty powiatu nakielskiego... 6 1.1. Szkoły i placówki powiatu nakielskiego liczby uczniów... 6 1.2. Liczby uczniów szkół powiatu nakielskiego... 8 1.3. Finanse powiatu... 14 1.3.1. Sposób interpretacji wykresów ilustrujących wieloletnie trendy zmian... 14 1.3.2. Finanse oświatowe powiatu nakielskiego.... 14 1.4. Wielkości szkół i oddziałów... 21 1.4.1. Wielkości szkół... 21 1.5. Liczby uczniów w klasach I... 24 1.6. Średnie wielkości oddziałów szkolnych... 26 2. Wskaźniki organizacji... 29 2.1. Szkoły i inne jednostki... 30 3. Prognoza demograficzna... 35 3.1. Ogólny trend demograficzny i zapowiadane reformy oświatowe.... 35 3.2. Prognoza liczby uczniów... 36 3.3 Uwarunkowania prognozowania liczb uczniów... 39 4. Wyniki edukacyjne mierzone EWD... 41 4.1. Uwagi wstępne dotyczące analizy wskaźnika EWD.... 41 4.2. Trend EWD w gimnazjum powiatu nakielskiego.... 42 4.3. Trend EWD w liceach powiatu nakielskiego.... 46 4.4. % absolwentów liceów ogólnokształcących przystępujących do matury na poziome rozszerzonym.... 49 4.5. Trend EWD w technikach powiatu nakielskiego.... 51 4.6. % absolwentów techników przystępujących do matury na poziome rozszerzonym.55 5. Kadra pedagogiczna... 57 5.1 Statystyczny nauczyciel powiatu nakielskiego... 57 5.2 Struktura zatrudnienia i wieku nauczycieli... 59 6. Główne, kluczowe problemy nakielskiej oświaty wynikające z wstępnych badań diagnostycznych propozycja do dyskusji.... 64 6.1. Kluczowe problemy organizacyjne i finansowe... 64 3
6.2. Kluczowe problemy dotyczące naboru do szkół... 65 6.3. Kluczowe problemy dotyczące jakości edukacji nakielskich szkół.... 65 6.4. Kadra nauczycielska... 66 Spis tabel Tabela 1 Szkoły i placówki oświatowe powiatu nakielskiego.... 6 Tabela 2 Liczba uczniów - bez szkół specjalnych... 9 Tabela 3 Liczba słuchaczy - dorośli... 10 Tabela 4 Liczba uczniów szkół specjalnych... 10 Tabela 5 Liczba wychowanków MOW... 10 Tabela 6 Liczba uczniów gimnazjum ogólnodostępnego... 10 Tabela 7 Procent uczniów kontynuujących dalszą naukę w szkołach ponadgimnazjalnych poza powiatem nakielskim (dane szacunkowe pochodzą z gmin)... 12 Tabela 8 Procent uczniów pochodzących spoza powiatu nakielskiego przyjętych do pierwszych klas w danej szkole ponadgimnazjalnej w bieżącym roku szkolnym (dane od dyrektorów szkół)... 12 Tabela 9 Liczba uczniów na jeden etat nauczycielski wg. Badań OECD rok 2013.... 29 Tabela 10 Nauczyciele wg poziomu wykształcenia... 57 Spis wykresów Wykres 1 Struktura oświaty powiatu nakielskiego liczba uczniów... 8 Wykres 2 Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych typami szkół... 11 Wykres 3 Uczniowie szkół specjalnych, szkół dla dorosłych, gimnazjum, wychowankowie MOW.. 11 Wykres 4 Zmiana ludności powiatu nakielskiego w latach 2000-2013.... 13 Wykres 5 Łączne wydatki budżetu na tle grupy porównawczej powiaty ziemskie... 15 Wykres 6 Dochody własne na mieszkańca (liczba mieszk. z 2014 r.)... 15 Wykres 7 Wydatki oświatowe w budżecie... 16 Wykres 8 Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją... 18 Wykres 9 Kwota nadwyżki wydatków nad subwencją w powiecie nakielskim... 18 Wykres 10 Wydatki majątkowe w oświacie na jednego mieszkańca... 19 Wykres 11 Udział wydatków majątkowych w wydatkach oświatowych... 20 Wykres 12 Udział wydatków osobowych w bieżących wydatkach oświatowych... 20 Wykres 13 Średnie wielkości gimnazjów... 21 Wykres 14 Średnie wielkości liceów ogólnokształcących... 22 Wykres 15 Średnie wielkości techników... 23 Wykres 16 Średnie wielkości ZSZ... 23 Wykres 17 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I gimnazjum... 24 Wykres 18 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I liceum ogólnokształcącego... 25 Wykres 19 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I technikum... 25 Wykres 20 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I ZSZ... 26 Wykres 21 Średnie wielkości oddziałów gimnazjów... 26 Wykres 22 Średnie wielkości oddziałów LO... 27 Wykres 23 Średnie wielkości oddziałów techników... 27 Wykres 24 Średnie wielkości oddziałów ZSZ... 28 Wykres 25 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy (wszystkie jednostki)... 30 Wykres 26 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w szkołach specjalnych 31 4
Wykres 27 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w gimnazjach 32 Wykres 28 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w LO... 33 Wykres 29 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w technikum 33 Wykres 30 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w ZSZ... 34 Wykres 31 Prognoza zmian liczby sześciolatków w odniesieniu do 2013 r. powiat na tle innych powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu... 36 Wykres 32 Prognoza zmian liczby szesnastolatków w odniesieniu do 2013 r. powiat nakielski na tle grupy powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu... 37 Wykres 33 Prognoza zmian bezwzględnych liczb szesnastolatków powiat nakielski na tle grupy powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu... 37 Wykres 34 Stosunek liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez powiat nakielski do liczby uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) działających na terenach tego powiatu w poprzednim roku szkolnym... 39 Wykres 35 EWD część humanistyczna z lat 2013-2015... 42 Wykres 36 EWD część matematyczno-przyrodnicza z lat 2013-2015... 44 Wykres 37 Trend EWD gimnazjum część humanistyczna... 44 Wykres 38 Trend EWD gimnazjum część matematyczno-przyrodnicza... 45 Wykres 39 EWD maturalne humanistyczne liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego... 46 Wykres 40 EWD maturalne matematyczno-przyrodnicze liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego 47 Wykres 41 Trend EWD maturalne przedmioty humanistyczne i język polski liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego... 48 Wykres 42 Trend EWD maturalne przedmioty matematyczno-przyrodnicze i matematyka liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego... 49 Wykres 43 % absolwentów przystępujących do matury na poziomie rozszerzonym przedmioty humanistyczne (język polski, historia WOS)... 50 Wykres 44 % absolwentów przystępujących do matury na poziomie rozszerzonym przedmioty matematyczno-przyrodnicze (matematyka, biologia, chemia, fizyka, geografia, informatyka)... 50 Wykres 45 Porównanie techników dla których organem prowadzącym jest powiat nakielski - EWD humanistyczne... 52 Wykres 46 Porównanie techników dla których organem prowadzącym jest powiat nakielski - EWD matematyczno-przyrodnicze... 53 Wykres 47 Trend EWD maturalne przedmioty humanistyczne techników powiatu nakielskiego. 54 Wykres 48 Trend EWD maturalne przedmioty matematyczno-przyrodnicze techników powiatu nakielskiego 54 Wykres 49 % zdających poziom rozszerzony egzaminu maturalnego - przedmioty matematycznoprzyrodnicze technika... 55 Wykres 50 % zdających poziom rozszerzony egzaminu maturalnego - przedmioty humanistyczne - technika 56 Wykres 51 % nauczycieli stopniami awansu zawodowego nauczycieli... 58 Wykres 52 % etatów przeliczeniowych nauczycieli typami szkół... 58 Wykres 53 Procent nauczycieli z wykształceniem magisterskim z przygotowaniem pedagogicznym 59 Wykres 54 Procent nauczycieli dyplomowanych... 60 Wykres 55 Procent nauczycieli stażystów... 60 Wykres 56 Procent nauczycieli kontraktowych... 61 Wykres 57 Procent nauczycieli mianowanych... 61 Wykres 58 Średni wiek nauczyciela... 62 Wykres 59 Zmiany struktury wieku nauczycieli... 62 5
1. Charakterystyka oświaty powiatu nakielskiego Szeroką charakterystykę powiatu nakielskiego znaleźć można w obowiązującej aktualnie Strategii Rozwoju Powiatu Nakielskiego na lata 2014 2020+, część diagnostyczna, strona 4. W niniejszym opracowaniu zwrócimy uwagę na charakterystykę powiatu nakielskiego z punktu widzenia realizacji najbardziej kosztochłonnej i bardzo ważnej usługi społecznej realizowanej przez powiat, czyli usługi edukacyjnej. 1.1. Szkoły i placówki powiatu nakielskiego liczby uczniów Powiat aktualnie jest organem prowadzącym dla następujących szkół i placówek oświatowych: Tabela 1 Szkoły i placówki oświatowe powiatu nakielskiego. I LO im. Bolesława Krzywoustego w Nakle nad Notecią I LO im. Stanisława Wyspiańskiego w Szubinie Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Samostrzelu Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej im. kom. Bolesława Romanowskiego w Nakle nad Notecią Dyrektorzy Adres Szkoły/profile oddziałów/zawody Paweł Darul ul. Gimnazjalna 3 89 100 Nakło nad Notecią tel. 52 385 25 23 Elżbieta Kłosowska- Hilscher Małgorzata Ciechanowska ul. Kcyńska 1 89 200 Szubin tel. 52 384 39 42 Samostrzel 9 89 110 Sadki tel. 52 385 08 26 Rafał Woźniak ul. Dąbrowskiego 4 89 100 Nakło nad Notecią tel. 52 385 25 68 klasa politechniczna klasa medyczna klasa prawnicza klasa angielska klasa ogólna z ratownictwem wodnym klasa humanistyczna klasa biologiczno-chemiczna klasa matematyczna gimnazjum; technikum kształcące w zawodach: technik weterynarii, technik architektury krajobrazu, technik rolnik, zasadnicza szkoła zawodowa wielozawodowa; szkoła policealna kształcąca w zawodzie opiekunka środowiskowa technikum kształcące w zawodzie: technik żeglugi śródlądowej, technik pojazdów samochodowych, technik mechanik, technik obsługi portów i terminali, zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodach: mechanik pojazdów samochodowych, ślusarz, 6
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica w Nakle nad Notecią Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im Władysława Łokietka w Lubaszczu Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. prof. Emila Chroboczka w Szubinie Zespół Szkół Specjalnych w Karnowie Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka Zespół Szkół Specjalnych w Szubinie Młodziezowy Osrodek Wychowawczy w Samostrzelu Powitowa Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Nakle nad Notecią Alicja Czubak ul. Staszica 18 89-100 Nakło nad Notecią tel. 52 385 25 86 Dalila Szarszewska Elżbieta Nowicka Albin Splitt Barbara Rogalska Kinga Ciszewska Lubaszcz 11a, 89-100 Nakło nad Notecią tel. 52 386 07 19 ul. J. Kochanowskiego 1 89-200 Szubin tel.52 384 23 97 Karnowo 56, 89-100 Nakło nad Notecią tel. 52 385 22 62 ul. Rynek 32, 89-240 Kcynia tel. 52 589 43 80 ul. Kochanowskiego 1 89-200 Szubin tel. 52 384-21-54 fax./tel. 52 391-00-68 Bożena Ilnicka Samostrzel 7, 89-110 Sadki tel. 52 386 88 76 Ewa Burzyńska ul. Dąbrowskiego 46 89-100 Nakło nad Notecią tel. 52 386 51 50 Filia w Szubinie ul. Kochanowskiego 1, 89-200 Szubin tel./fax 52 384 89 70 elektromechanik pojazdów samochodowych, operator maszyn i urządzeń do obróbki plastycznej, operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, operator obrabiarek skrawających, szkoła policealna kształcąca w zawodzie technik żeglugi śródlądowej liceum ogólnokształcące oddział dla młodzieży, oddział dla dorosłych, technikum kształcące w zawodzie: technik handlowiec, technik ekonomista, technik obsługi turystycznej, technik informatyk, technik logistyk, technik organizacji reklamy, zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodzie: kucharz, sprzedawca zasadnicza szkoła zawodowa wielozawodowa liceum ogólnokształcące dla dorosłych technikum kształcące w zawodzie: technik logistyk KLASA WOJSKOWA technik spedytor, technik agrobiznesu, technik ekonomista, technik ochrony środowiska zasadnicza szkoła zawodowa - wielozawodowa; liceum ogólnokształcące dla dorosłych; szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa wielozawodowa, szkoła przysposabiająca do pracy; szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa wielozawodowa, szkoła przysposabiająca do pracy. szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa kształcąca w zawodzie ogrodnik, szkoła przysposabiająca do pracy gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa krawiec, fryzjer, kucharz liceum ogólnokształcące Źródło: http://powiat-nakielski.pl/pl/contents/content/147/114 Powiat prowadzi gimnazjum ogólnodostępne, na podstawie porozumienia z gminą Sadki, które obok technikum, zasadniczej szkoły zawodowej i szkoły policealnej wchodzi w skład 7
Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Samostrzelu. Prowadzi również licea ogólnokształcące w Nakle nad Notecią i w Szubinie oraz zespoły szkół kształcące w następujących typach: liceum ogólnokształcące dla młodzieży i dla dorosłych, technikum, zasadnicza szkoła zawodowa i szkoła policealna (4 zespoły szkół) w Nakle, Lubaszczu i Szubinie. Powiat nakielski jest także organem prowadzącym trzy zespoły szkół specjalnych w Karnowie, w Kcyni i Szubinie oraz Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Samostrzelu i Powiatową Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną w Nakle nad Notecią z filią w Szubinie. 1.2. Liczby uczniów szkół powiatu nakielskiego Z usług edukacyjnych powiatu nakielskiego korzysta obecnie 2624 1 uczniów i słuchaczy w tym 128 słuchaczy szkół dla dorosłych, 225 uczniów szkół specjalnych i 170 uczniów gimnazjum ogólnodostępnego oraz 70 wychowanków MOW. Wykres 1 Struktura oświaty powiatu nakielskiego liczba uczniów 2 Struktura oświaty powiatu nakielskiego - liczba uczniów LO Technikum ZSZ MOW 0,8% Gimnazjum MOW 1,8% Szkoła specjalna 8,6% LO MOW 0,5% Szkoły dla dorosłych 4,9% LO 19,7% ZSZ Gimnazjum Gimnazjum 6,5% Gimnazjum MOW ZSZ MOW LO MOW Szkoła specjalna Szkoły dla dorosłych ZSZ 18,4% Technikum 38,8% Najwięcej uczniów uczy się w zespołach szkół, korzystając głównie z oferty technikum, które kształci w różnych zawodach, co wskazuje na bogatą ofertę kształcenia zawodowego. W pierwszej kolejności uczniowie wybierają Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica w Nakle nad Notecią (529 ucz.) kolejno Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej im. kmdr. 1 Źródło: raport arkuszy organizacyjnych SIGMA listopad 2015r. 2 Źródło: raport arkuszy organizacyjnych SIGMA listopad 2015r. 8
Bolesława Romanowskiego w Nakle nad Notecią (404 ucz.). Najmniejszy zespół szkół pod względem liczby uczniów to Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. prof. Emila Chroboczka w Szubinie (197 ucz.) oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Łokietka w Lubaszczu, kształcąc tylko w zasadniczej szkole zawodowej wielozawodowej (194 ucz.). Następnie uczniowie wybierają liceum ogólnokształcące, głównie samodzielne. Największe pod względem liczby uczniów jest I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego w Nakle nad Notecią (398 ucz.). Najmniej uczniów lo wybiera I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Szubinie (119 ucz.). Ponad 18% młodzieży uczęszczającej do szkół ponadgimnazjalnych wybiera zasadniczą szkołę zawodową. Również oferta kształcenia specjalnego (3 szkoły) zapewnia edukację dla 225 uczniów. Kształceniem specjalnym objęci są uczniowie z następujących typów szkół: szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa, szkoła przysposabiająca do pracy. Największym pod względem liczby uczniów jest Zespół Szkół Specjalnych w Karnowie (113 ucz.), natomiast najmniejszym zespołem jest Zespół Szkół Specjalnych w Szubinie (47 ucz.). Ofertę edukacyjną powiatu uzupełnia Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy dla dziewcząt dysponujący 84 miejscami, w którym funkcjonują trzy typy szkół (gimnazjum, liceum ogólnokształcące, zasadnicza szkoła zawodowa) - aktualnie przebywa w nim 70 wychowanek. Powiat nakielski prowadzi także dość duże gimnazjum 170 uczniów w Zespole Szkół Ponadpodstawowych im. Wincentego Witosa w Samostrzelu. Edukację w Powiecie wspomaga Powiatowa Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Nakle nad Notecią z filią w Szubinie. Poniżej prezentujemy dane dotyczące liczby uczniów, słuchaczy, wychowanków w kilku tabelach. Tabela 2 Liczba uczniów - bez szkół specjalnych 3 Nazwa jednostki Liczba uczniów Razem I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego w Nakle nad Notecią 398 I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Szubinie 119 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. prof. Emila Chroboczka w Szubinie 197 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica w Nakle nad Notecią 529 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Łokietka w Lubaszczu 194 Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Wincentego Witosa w Samostrzelu 346 Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej im. kmdr. Bolesława 404 3 Źródło dla wszystkich tabel: raport arkuszy organizacyjnych SIGMA listopad 2015r. 9
Romanowskiego w Nakle nad Notecią Razem 2187 Tabela 3 Liczba słuchaczy - dorośli Nazwa jednostki Liczba słuchaczy Razem Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. prof. Emila Chroboczka w Szubinie 64 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Stanisława Staszica w Nakle nad Notecią 21 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Władysława Łokietka w Lubaszczu 43 Razem 128 Tabela 4 Liczba uczniów szkół specjalnych Nazwa jednostki Liczba uczniów razem Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka w Kcyni 66 Zespół Szkół Specjalnych w Karnowie 112 Zespół Szkół Specjalnych w Szubinie 47 Razem 225 Tabela 5 Liczba wychowanków MOW Liczba wychowanków nazwa jednostki razem Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Samostrzelu 70 Tabela 6 Liczba uczniów gimnazjum ogólnodostępnego Nazwa jednostki Liczba uczniów razem Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Wincentego Witosa w Samostrzelu 170 Razem 170 Uczniowie szkół powiatu nakielskiego typami szkół 10
Wykres 2 Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych typami szkół 4 Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych typami szkół ZSZ 23% LO 30% Technikum 47% LO Technikum ZSZ Wykres 3 Uczniowie szkół specjalnych, szkół dla dorosłych, gimnazjum, wychowankowie MOW % uczniów szkół specjalnych, szkół dla dorosłych, gimnazjum i wychowanków MOW w stosunku do ogólnej liczby uczniów i słuchaczy 8,6% 6,5% 4,9% 3,2% Szkoły specjalne gimnazjum szkoły dla dorosłych MOW W powiecie nakielskim największą grupą uczniów są uczniowie technikum i liceum ogólnokształcącego, co wskazuje, że 77% uczniów wybiera szkołę kończąca się egzaminem maturalnym. Świadczy to o wysokich aspiracjach edukacyjnych uczniów powiatu nakielskiego. Powiat nakielski ma nietypową strukturę kształcenia uczniów, ponieważ jest organem prowadzącym gimnazjum. Niewiele powiatów prowadzi gimnazja, jest to zadanie gminy. W powiecie ważną rolę odgrywa również szkolnictwo specjalne. Powiat jest organem prowadzącym trzy zespoły szkół specjalnych a procent uczniów tych szkół w stosunku do ogółu uczniów jest wysoki wynosi 8,6%. Powiat prowadzi także Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy. 4 Źródło danych dla wszystkich wykresów: raport arkuszy organizacyjnych SIGMA listopad 2015r. 11
Według danych z publikacji Uczniowie niepełnosprawni w Polsce 2010 wg danych Systemu Informacji Oświatowej 2010 5 uczniowie niepełnosprawni w Polsce stanowią 2,4% ogółu uczniów. Tak wysoki procent uczniów uczących się w szkołach specjalnych powiatu nakielskiego oznacza, że realizując usługę kształcenia specjalnego powiat kształci uczniów również spoza powiatu. Zgodnie z danymi zawartymi w aplikacji prognozy demograficzne http://www.prognozademograficzna.ore.edu.pl/eksport.php liczba szesnastolatków, siedemnastolatków i osiemnastolatków powiatu nakielskiego w roku 2015 wynosi 3067 osób. Z danych arkuszy organizacyjnych wynika, że liczba uczniów szkół powiatu Nakło nad Notecią w oddziałach 1-3 szkół ponadgimnazjalnych wynosi 2142. Oznacza to, że część młodzieży mieszkająca w powiecie nakielskim wybiera szkoły ponadgimnazjalne spoza powiatu. Najczęściej są to szkoły w Bydgoszczy oddalonej o ok. 30 km do Nakła. Powiat nakielski sąsiaduje z kilkoma powiatami województwa kujawsko pomorskiego i województwa wielkopolskiego. Naturalnym zjawiskiem są migracje uczniów (wybór szkoły ponadgimnazjalnej w sąsiadującym powiecie). Oznacza to również, że do szkół ponadgimnazjalnych powiatu nakielskiego uczęszczają także uczniowie sąsiednich powiatów. Szkoły ponadgimnazjalne sąsiadującego dużego miasta - Bydgoszczy przyciągają absolwentów nakielskich gimnazjów. Informację na temat uczniów wybierających naukę w szkołach poza powiatem nakielskim i informacja o uczniach spoza powiatu nakielskiego wybierających szkoły powiatu nakielskiego znajdziemy w poniższych tabelach. Tabela 7 Procent uczniów kontynuujących dalszą naukę w szkołach ponadgimnazjalnych poza powiatem nakielskim (dane szacunkowe pochodzą z gmin) 6 gmina Nakło nad Notecią gmina Szubin gmina Kcynia gmina Mrocza gmina Sadki 31 % 61,90 % 27 % 37 % 10% Tabela 8 Procent uczniów pochodzących spoza powiatu nakielskiego przyjętych do pierwszych klas w danej szkole ponadgimnazjalnej w bieżącym roku szkolnym (dane od dyrektorów szkół) 7 5 Źródło: http://www.wszystkojasne.waw.pl/sites/default/files/uczniowie_niepelnosprawni_w_polsce_- _dane_sio_za_2010_r.pdf 6 Źródło: Opracowanie Wydziały Edukacji Starostwa powiatowego w Nakle PRZYSZŁOŚĆ SIECI SZKÓŁ W POWIECIE NAKIELSKIM - DOBRY NABÓR, JAK WYGRAĆ WALKĘ O UCZNIA? 7 Źródło: Opracowanie Wydziały Edukacji Starostwa powiatowego w Nakle PRZYSZŁOŚĆ SIECI SZKÓŁ W POWIECIE NAKIELSKIM - DOBRY NABÓR, JAK WYGRAĆ WALKĘ O UCZNIA? 12
I LO w Nakle nad Notecią I LO w Szubinie ZSŻŚ w Nakle nad Notecią ZSP w Nakle nad Notecią ZSP w Szubinie ZSP w Lubaszczu ZSP w Samostrzelu 15,8 % 9,3 % 17,3 % 7,7 % 6 % 4,2 % 13,2 % Zwróćmy uwagę na liczbę ludności powiatu. Powiat nakielski jest powiatem ziemskim o liczbie ludności w 2013 r. 86969. Zmianę liczby ludności powiatu nakielskiego w latach 2000-2013 ilustruje wykres 4. Wykres 4 Zmiana ludności powiatu nakielskiego w latach 2000-2013 8. 88000 Liczba ludności ogółem w latach 2000-2013 87000 86881 86966 86839 86969 86000 85000 84000 83618 83915 84201 84354 84458 84794 84900 85050 85248 85397 83000 82000 81000 Liczba ludności ogółem Liczba ludności powiatu nakielskiego w okresie od 2000r. do 2013r. wzrosła z 83618 do 86969. Zjawisko to nie pokrywa się z zmniejszającą się liczbą uczniów szkół powiatu nakielskiego. Więcej na temat zmian liczby uczniów, wielkości szkół w rozdziale: Wielkości szkół i oddziałów. 8 Źródło: Aplikacja: Prognozy demograficzne http://www.prognozademograficzna.ore.edu.pl/eksport.php 13
1.3. Finanse powiatu Poniższy rozdział poświęcony zostanie problematyce finansów a szczególnie finansów oświatowych powiatu nakielskiego. Finanse powiatu pokazane zostaną za pomocą wskaźników, których wartość obliczamy na podstawie sprawozdań Rb-27S lub Rb-28S oraz wieloletnich prognoz finansowych, udostępnianych przez Ministerstwo Finansów. 1.3.1. Sposób interpretacji wykresów ilustrujących wieloletnie trendy zmian Wiele zamieszczonych w poniższym opracowaniu wykresów przedstawia wskaźniki opisujące powiat nakielski w ostatnich dziesięciu latach. Na wykresie, na osi poziomej zaznaczono kolejne lata, a na osi pionowej wartości liczbowe badanego wskaźnika. Ciągła linia łączy wartości wskaźnika dla powiatu nakielskiego w poszczególnych latach ilustrując jego zmiany w tym okresie. Środkowa linia przerywana łączy wartości mediany (tzw. wartość przeciętną) dla podobnych samorządów (powiaty ziemskie). Mediana to wartość wskaźnika dzieląca badane samorządy na dwie połowy. W połowie badanych samorządów wartość badanego wskaźnika jest większa a w drugiej połowie mniejsza od wartości przeciętnej. Kolejne kropkowane linie dzielą obszary wartości wskaźnika na ćwiartki, tzn. w 75% samorządów wartości wskaźnika są większe (linia poniżej mediany) a w 25% samorządów wartości wskaźnika są mniejsze. Analogicznie w 75% samorządów wartości wskaźnika są mniejsze a w 25% są większe (linia powyżej mediany). Najbardziej skrajne linie kropkowane pokazują skrajne wielkości tzn. grupę samorządów, dla której badany wskaźnik jest powyżej 90% JST i poniżej 10% JST. Obserwacja ciągłej linii na tle linii przerywanej i kropkowanych pozwala oceniać trend wskaźnika i jego wartość w stosunku do porównywanych samorządów. 1.3.2. Finanse oświatowe powiatu nakielskiego. Wydatki powiatu nakielskiego na tle grupy porównawczej - powiaty ziemskie, ilustruje kolejny wykres 5. 14
Miliony Wykres 5 Łączne wydatki budżetu na tle grupy porównawczej powiaty ziemskie 9 140 120 100 80 60 40 nakielski 20 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz Z wykresu 5 wynika, że przez okres 10 lat uwzględnionych w zestawieniu, powiat nakielski pozostawał w gronie ¼ samorządów o wydatkach nieco powyżej wartości przeciętnej. Co oznacza, że wydatki powiatu nakielskiego są wyższe od wydatków 50% powiatów ziemskich. Są one jednak mniejsze od 25% powiatów ziemskich o wysokich wydatkach. Wydatki sukcesywnie wzrastały osiągając w roku 2014 wartość powyżej 80 milionów złotych. Ostatnie cztery lata to wydatki ustabilizowane na poziomie nieco powyżej 80 milionów złotych. Kolejny wykres 6. przedstawia dochody własne powiatu nakielskiego na mieszkańca. Wykres 6 Dochody własne na mieszkańca (liczba mieszk. z 2014 r.) 400 350 300 250 200 150 100 nakielski 50 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz Dochody własne liczone na mieszkańca (liczba mieszkańców z 2014r.) są w powiecie nakielskim poniżej wartości przeciętnej powiatów ziemskich i są bliskie kropkowanej linii poniżej tej wartości. Oznacza to, że powiat nakielski ma zbliżony wskaźnik dochodów do 25% samorządów o stosunkowo niskim wskaźniku dochodów własnych w przeliczeniu na mieszkańca. W 75% 9 Dane finansowe podawane w tym rozdziale pochodzą ze sprawozdań Rb27s lub Rb28s oraz wieloletnich prognoz finansowych, udostępnianych przez Ministerstwo Finansów. 15
powiatów ziemskich dochody te są większe. Dochody te wzrastają podobnie jak w innych powiatach ziemskich. W 2014 roku wynosiły nieco ponad 200 zł. Kolejne wykresy pokażą nam problematykę wydatków oświatowych powiatu nakielskiego na tle grupy porównawczej powiatów ziemskich. Analiza tych informacji pozwoli na zauważenie specyficznych cech finansów oświatowych powiatu nakielskiego. Kolejny wykres ilustruje wydatki oświatowe i ich procentowy udział w całości wydatków budżetowych. Wykres 7 Wydatki oświatowe w budżecie 60% 50% 40% 30% 20% nakielski 10% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz W powiecie nakielskim wydatki te są w omawianym okresie zwykle znacznie wyższe niż w 50% powiatów ziemskich. W roku 2011 powiat nakielski znajduje się w 10% powiatów ziemskich o najwyższej wartości tego wskaźnika. Stanowią one w roku 2011 więcej niż 50% wydatków budżetu ogółem. W roku 2014 stanowiły one powyżej 45% wydatków ogółem i są wyższe niż wydatki 75% powiatów ziemskich. Wartość przeciętna grupy porównawczej w 2014r. jest nieco mniejsza niż 40%. Można wnioskować, że jedną z przyczyn tak wysokich wydatków oświatowych w stosunku do innych powiatów ziemskich jest fakt prowadzenia przez powiat nakielski aż trzech zespołów szkół specjalnych. Szkoły specjalne są kosztochłonne a jest ich w powiecie nakielskim przeciętnie więcej jak w innych powiatach. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wymaga kilku wyjaśnień. Głównym źródłem finansowania oświaty jest część oświatowa subwencji ogólnej, czyli tzw. subwencja oświatowa. W większości JST nie pokrywa ona jednak wszystkich bieżących kosztów prowadzenia szkół. Dlatego większość samorządów współfinansuje oświatę z własnych środków. Do oceny stopnia owego współfinansowania używamy wskaźnika nadwyżki wydatków nad subwencją. Wskaźnik ten służy, jako miara wielkości współfinansowania przez samorząd tych wydatków oświatowych, które z założenia powinny być finansowane przez subwencję oświatową. Dlatego nie uwzględnia on wydatków na cele, na które subwencja nie jest 16
przeznaczona, np. na utrzymanie przedszkoli w przypadku gmin lub dowożenie uczniów realizujących obowiązek szkolny i uczniów niepełnosprawnych oraz o potrzebie kształcenia specjalnego. Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wyliczany jest, na podstawie danych ze sprawozdań Rb-27S i Rb-28S, udostępnianych przez Ministerstwo Finansów, wg następującego wzoru: Na subwencyjne wydatki oświatowe składa się: suma wydatków z działów: 801 (oświata i wychowanie) oraz 854 (edukacyjna opieka wychowawcza), finansowanych ze źródeł krajowych (czwarta cyfra paragrafu = 0). Z tym, że do subwencyjnych wydatków oświatowych nie są wliczane: wydatki z rozdziałów: 80103 (oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych), 80104 (przedszkola), 80113 (dowożenie uczniów do szkół); wydatki z paragrafów należących do grupy wydatki majątkowe 601 do 680. Interpretacja tego wskaźnika jest następująca: Jeśli wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją wynosi 0, to wydatki na zadania finansowane przez subwencję oświatową są równe tej subwencji. Jeśli zaś wskaźnik wynosi np. 15 proc., to wydatki są o 15 proc. wyższe od subwencji. Natomiast, gdy wskaźnik ma wartość ujemną i wynosi np. minus 5%, tzn. że wydatki są o 5 proc. niższe od subwencji. Do subwencji oświatowej wliczane są dochody z paragrafu 2920 w rozdziale 75801. W powiecie nakielskim wskaźnik ten w okresie od 2004 do 2014 ilustruje wykres 8. 17
Miliony Wykres 8 Wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% nakielski -10% -15% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz Warto zauważyć, że wskaźnik ten w omawianym okresie ulegał istotnym wahaniom od ponad 5% w 2004r. do nieco mniej jak minus 10% w 2009r. W 2014r. wynosił on ok. minus 3% Powiat nakielski dopłaca do subwencji wyraźnie mniej niż większość podobnych powiatów a nawet w latach 2007 do 2014 omawiany wskaźnik miał wartości ujemne, co oznacza, że subwencyjne wydatki oświatowe były niższe od subwencji. Wykres kolejny przedstawia kwotę nadwyżki nad subwencją, czyli różnicę pomiędzy wydatkami a subwencją. Wykres 9 Kwota nadwyżki wydatków nad subwencją w powiecie nakielskim 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0 nakielski -3,0-4,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz 18
Kwota ta w badanym okresie ulegała znacznym zmianom. W roku 2004 powiat dopłacał nieco ponad milion zł. W roku 2011 wydatki były mniejsze od subwencji o około 3 miliony zł. W roku 2014 wydatki były mniejsze od subwencji nieco więcej niż milion złotych. Wskaźnik kwoty nadwyżki wydatków nad subwencją w powiecie nakielskim od roku 2009 jest znacznie niższy niż w 50% powiatów ziemskich. Powiaty ziemskie (mediana) w badanym okresie uzyskują ten wskaźnik w przedziale od 0 do ok. milion złotych. W roku 2014 dla powiatów ziemskich wynosił on nieco ponad milion złotych. Wskaźnik ten (mediana) dla powiatów ziemskich ma tendencje wzrostową. W powiecie nakielskim ulegał on znacznym wahaniom, ale w badanym okresie obserwujemy raczej tendencje spadkową. Tendencja ta jednak będzie ulegała zmianie. Z informacji, jakie uzyskaliśmy na spotkaniu z władzami powiatu nakielskiego w roku 2015 przewiduje się konieczność dopłaty do subwencji. Kolejny wykres 10 ilustruje zmiany wydatków majątkowych w oświacie w przeliczeniu na jednego mieszkańca (liczba mieszkańców z 2014r.) Wydatki te w powiecie nakielskim są od roku 2008 znacznie wyższe niż w 50% powiatów ziemskich. Co oznacza, że w badanym okresie powiat inwestował w bazę oświatową znacznie więcej niż przeciętny powiat ziemski. Szczególnie dobry dla tego wskaźnika był rok 2009. Podobnie wygląda przedstawiony na wykresie 11 wskaźnik: Udział wydatków majątkowych w wydatkach oświatowych. Wskaźnik ten dla powiatu nakielskiego był zwykle wyższy od tego wskaźnika w 50% powiatów ziemskich. Osiągnął ponad 20% w roku 2011 a w roku 2014 wynosił blisko 10%. Opisywany wskaźnik podobnie jak wskaźnik przedstawiony na wykresie 10 świadczy o inwestowaniu powiatu nakielskiego w szeroko rozumianą bazę oświatową. Wykres 10 Wydatki majątkowe w oświacie na jednego mieszkańca 70 60 50 40 30 20 nakielski 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz 19
Wykres 11 Udział wydatków majątkowych w wydatkach oświatowych 25% 20% 15% 10% 5% nakielski 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz Kolejny wykres 12 Ilustruje udział wydatków osobowych w bieżących wydatkach oświatowych. Jest to wskaźnik informujący nas o strukturze wydatków. Przeciętny powiat ma wartość tego wskaźnika w badanym okresie nieco ponad 80%. W powiecie nakielskim wskaźnik ten ulegał wahaniom, generalnie jest niższy od 50% powiatów ziemskich. Jednak od roku 2008 wzrastał i w roku 2014 jest niewiele niższy od wartości przeciętnej. Wykres 12 Udział wydatków osobowych w bieżących wydatkach oświatowych 90% 85% 80% 75% 70% nakielski 65% 60% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Grupa JST: pz Nietypowa struktura systemu oświaty powiatu (duża liczba uczniów szkół specjalnych w stosunku do ogółu uczniów, prowadzenie gimnazjum i MOW) powoduje między innymi odbiegające, od przeciętnego powiatu (mediany), wartości wskaźników ilustrujących finanse 20
oświatowe powiatu. Powiat nakielski ma wysoki udział wydatków oświatowych w budżecie i niski wskaźnik nadwyżki wydatków nad subwencją oraz dość wysokie wydatki majątkowe na jednego mieszkańca. 1.4. Wielkości szkół i oddziałów W kolejnym rozdziale omówimy średnie wielkości szkół powiatu nakielskiego typami szkół. Wskaźnik ten pozwala oceniać elastyczność organizacyjną szkół. Im szkoły większe tym łatwiej organizować je w różnych wariantach. Np. zmniejszać lub zwiększać ilość oddziałów, przydzielać etaty wsparcia, takie jak biblioteka, pedagog, psycholog, itp. Omówimy również średnie wielkości oddziałów. To ważny wskaźnik. Oddział jest podstawowym czynnikiem generującym koszty w oświacie bo do każdego oddziału musimy przypisać pewną ilość etatów przeliczeniowych nauczycieli realizujących w tym oddziale zajęcia. Koszty tych etatów to większość kosztów jego funkcjonowania. Im więcej oddziałów tym większe koszty. Im średni oddział liczy mniej uczniów, tym prawdopodobnie więcej oddziałów a zatem większe koszty. Warto analizować te wskaźniki, ponieważ pozwalają one oceniać zdolności organizacyjne szkół i kosztochłonność. 1.4.1. Wielkości szkół Poniżej prezentujemy wykresy ilustrujące zmiany w ośmiu latach szkolnych, średnich wielkości szkół powiatu nakielskiego, typami szkół. Wykres 13 dotyczy gimnazjów. Wykres 13 Średnie wielkości gimnazjów 300 Gimn. 250 200 150 100 nakielski 50 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Powiaty ziemskie rzadko są organem prowadzącym dla gimnazjów. Powiat nakielski prowadzi jedno gimnazjum ogólnodostępne oraz trzy gimnazja specjalne i gimnazjum w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym. Średnie gimnazjum powiatu nakielskiego jest 21
większe pod względem liczby uczniów od przeciętnego prowadzonego przez powiaty ziemskie. Liczba uczniów gimnazjum spada w badanym okresie z wyjątkiem roku szkolnego 2010/11. Gimnazjum ogólnodostępne jest szkołą wchodzącą w skład Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Samostrzelu. Obecnie liczy 170 uczniów. Gimnazja specjalne wchodzą w skład zespołów szkół specjalnych (Zespół Szkół Specjalnych im. Janusza Korczaka w Kcyni -25 ucz., Zespół Szkół Specjalnych w Karnowie - 44 ucz., Zespół Szkół Specjalnych w Szubinie -20 ucz.) i gimnazjum w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Samostrzelu. Kolejnym typem szkół, jakie prowadzi powiat nakielski to licea ogólnokształcące. Powiat nakielski jest organem prowadzącym dla dwóch samodzielnych liceów ogólnokształcących, liceów wchodzących w skład zespołów szkół i jedno liceum ogólnokształcące w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym. W powiecie nakielskim są również oddziały liceum ogólnokształcącego dla dorosłych. Wykres 14 przedstawia średnie wielkości liceów ogólnokształcących na tle innych powiatów ziemskich. Wykres 14 Średnie wielkości liceów ogólnokształcących 600 LO 500 400 300 200 nakielski 100 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Średnie wielkości liceów ogólnokształcących mają w powiecie nakielskim tendencję spadkową, podobnie jak w innych powiatach ziemskich. Wyjątkiem był rok, 2010/11 w którym wskaźnik ten dość znacząco wzrasta. Ich wielkość nieznacznie odbiegała od wartości tego wskaźnika w 50% powiatów ziemskich. Choć w roku 2014/15 spadek wskaźnika jest zauważalny i zbliża się do wartości tego wskaźnika dla 25% powiatów ziemskich o średniej wielkości LO poniżej wartości przeciętnej. Kolejnym wykresem jest wykres ilustrujący wskaźnik średniej wielkości dla techników. 22
Wykres 15 Średnie wielkości techników 500 Tech. 450 400 350 300 250 200 150 100 nakielski 50 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Obserwując ten wskaźnik dla technikum możemy zauważyć, że wskaźnik ten jest mniejszy w całym badanym okresie od przeciętnej średniej wielkości technikum powiatów ziemskich. W 50% powiatów ziemskich średnia wielkość technikum to ok. 250 uczniów. W powiecie nakielskim w roku 2014/15 wskaźnik ten zbliża się do 200. Wartość tego wskaźnika jest dla powiatów ziemskich stabilna w badanym okresie a dla powiatu nakielskiego dość dynamicznie wzrasta. Z roku na rok coraz więcej uczniów wybiera technika powiatu nakielskiego. To raczej pozytywna tendencja. Wskazuje ona również na trafnie proponowane zawody kształcone w technikach powiatu nakielskiego. Wykres 16 ilustruje omawiany wskaźnik dla zasadniczych szkól zawodowych. Wykres 16 Średnie wielkości ZSZ 350 ZSZ 300 250 200 150 100 nakielski 50 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz 23
Wartość tego wskaźnika podobnie jak dla innych powiatów ziemskich jest stabilna. Obserwujemy niewielkie zmiany jego wartości w badanym okresie. Średnia wielkość ZSZ w powiecie nakielskim jest mniejsza niż w 50% podobnych powiatów. W ostatnich dwóch latach szkolnych obserwujemy jej wzrost. Jeżeli to zjawisko będzie się utrzymywało będzie to oznaczało wzrost popularności kształcenia na poziomie ZSZ w powiecie nakielskim. 1.5. Liczby uczniów w klasach I Wskaźnik liczby uczniów w klasach pierwszych to ważna informacja. Pokazuje ona elastyczność organizacyjną szkoły na poziomie klas pierwszych. Możemy również obserwować zmiany popularności szkoły wśród absolwentów gimnazjum. Wskaźnik ten pokazuje także wpływ demografii na rekrutację do szkoły. Prześledźmy wartości tego wskaźnika typami szkół funkcjonujących w powiecie nakielskim. Wykres 17 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I gimnazjum 120 Gimn. 100 80 60 40 nakielski 20 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Wskaźnik ten w gimnazjum powiatu nakielskiego ma tendencję mocno spadkową. Prawdopodobnie podstawową tego przyczyną są zjawiska demograficzne. W roku szkolnym 2008/2009 po naborze do gimnazjum spokojnie można było otworzyć 4 dość liczne oddziały klas pierwszych, a roku szkolnym 2014/15 jedynie dwa niezbyt liczne oddziały. 24
Wykres 18 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I liceum ogólnokształcącego 180 LO 160 140 120 100 80 60 40 nakielski 20 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Wskaźnik ten w liceach ogólnokształcących w badanym okresie ma wartość zbliżoną do wartości w 50% podobnych powiatów. Jednak w latach szkolnych 2012/13, 2013/14, 2014/15 wskaźnik ten ulegał dość znacznym wahaniom. W średnim LO powiatu nakielskiego można na poziomie klas pierwszych otwierać trzy niezbyt liczne oddziały. Wykres 19 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I technikum 140 Tech. 120 100 80 60 40 nakielski 20 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Wskaźnik ten dla technikum w ostatnich latach szkolnych ma raczej tendencje w powiecie nakielskim wzrostową. Jest on jednak nadal mniejszy od wartości tego wskaźnika w 50% podobnych powiatów. W ostatnich latach szkolnych pozwala on na otwieranie w technikach średnio po dwa dość liczne oddziały. Wcześniej również można było otwierać po dwa oddziały, ale znacznie mniejsze pod względem liczby uczniów. 25
Wykres 20 Średnie liczba uczniów na poziomie klasy I ZSZ 160 ZSZ 140 120 100 80 60 40 nakielski 20 0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Omawiany wskaźnik dla ZSZ jest stale niższy od wartości jego w 50% podobnych powiatów. Ma podobnie jak w powiatach ziemskich tendencje spadkową. Jego wartość pozwala średnio na tworzenie dwóch niewielkich oddziałów klas I. Utrzymanie się tej tendencji będzie powodować konieczność otwierania oddziałów średnio nawet poniżej 20 uczniów. 1.6. Średnie wielkości oddziałów szkolnych Kolejny omawiany wskaźnik dotyczy średniej wielkości oddziałów szkolnych. Wskaźnik ten jest ważnym wskaźnikiem organizacyjnym. Średnia wielkość oddziału w szkole zarówno wskazuje na racjonalność ekonomiczną organizacji, jak również na jakościowy rozwój szkoły. Zobaczmy jak wskaźnik ten przedstawia się w powiecie nakielskim typami szkół. Wykres 21 Średnie wielkości oddziałów gimnazjów 33 Gimn. 31 29 27 25 23 21 19 nakielski 17 15 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz 26
Wskaźnik w powiecie nakielskim ma zbliżoną wartość do wartości tego wskaźnika w 50% powiatów ziemskich. Jest raczej stabilny. Średni oddział gimnazjum w roku 2014/15 liczy nieco ponad 25 uczniów. Świadczy to o racjonalnej organizacji szkoły. Wykres 22 przedstawia wartość tego wskaźnika dla liceów ogólnokształcących. Jego wartość w badanym okresie dla powiatu nakielskiego jest wysoka z tendencją nieco malejącą, natomiast w ponad 50% powiatów ziemskich wartość tego wskaźnika jest niższa. Wykres 22 Średnie wielkości oddziałów LO 33 LO 31 29 27 25 23 21 19 nakielski 17 15 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Średnia liczebność oddziałów LO w powiecie nakielskim wynosi ok. 30 uczniów. Oznacza to racjonalną ekonomicznie organizację liceów ogólnokształcących w powiecie. Wykres 23 Średnie wielkości oddziałów techników 31 Tech. 29 27 25 23 21 19 nakielski 17 15 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Średnio liczebność oddziałów technikum jest mniejsza od LO i wynosi w roku 2014/15 nieco mniej niż 25. Średnia wielkość oddziałów technikum w badanym okresie malała dość znacznie. W roku szkolnym 2007/08 wynosiła blisko 29 uczniów a obecnie mniej niż 25. 27
Spadek liczebności oddziałów zwykle wynika z pogorszenia się naboru. W technikach powiatu nakielskiego tak jednak nie jest. Świadczą o tym informacje widoczne na wykresie 19. Na tym wykresie obserwujemy wzrost liczby uczniów klas pierwszych w technikach w latach 2011/2012 do 2013/2014 i ostatnio niewielki spadek liczby uczniów. Mimo to, średnia liczebność oddziału maleje. Wykres 24 Średnie wielkości oddziałów ZSZ 31 ZSZ 29 27 25 23 21 19 nakielski 17 15 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Omawiany wskaźnik dla ZSZ ilustruje wykres 24. Dane z lat szkolnych 2009/10 i 2010/11 są wyliczone wadliwie, co oznacza, że wartość tego wskaźnika możemy interpretować nie uwzględniając wartości tych danych. Zinterpretujmy, zatem wskaźnik ten w latach 2011/12-2014/15. Średnia wielkość oddziałów ZSZ w 50% powiatów ziemskich jest nieco większa niż w powiecie nakielskim. Średnia wielkość oddziału ZSZ w powiecie nakielskim jest bliska liczby 24 uczniów. Wielkości oddziałów w szkołach specjalnych muszą uwzględniać specyficzne potrzeby edukacyjne uczniów w zależności od rodzaju niepełnosprawności. W szkole podstawowej, gimnazjum i w szkole przysposabiającej do pracy tworzone są oddziały dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim i dla dzieci z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym. W szkołach tych istnieją także klasy życia. W zasadniczej szkole zawodowej tworzone są oddziały dla uczniów z upośledzeniem lekkim. Średnia wielkość oddziału wynosi od 3-10 uczniów. W szkołach specjalnych funkcjonują także oddziały łączone (I-II, II-III, I-III, V-VI) 28
2. Wskaźniki organizacji Wskaźnik organizacji szkoły, gminy, powiatu, kraju to liczba uczniów przypadająca na jeden etat przeliczeniowy nauczyciela. Ten ważny wskaźnik ilustruje kosztochłonność usług edukacyjnych. Podstawowe koszty edukacji to koszty pracy zatrudnionych nauczycieli. Wskaźnik ten pokazuje ilu średnio uczniów przypada na jeden etat przeliczeniowy nauczyciela, a co za tym idzie pokazuje czy edukacja jest droższa czy tańsza z punktu widzenia kosztów pracy zatrudnionych w szkołach nauczycieli. Np. w powiecie X wskaźnik ten wynosi 14 uczniów na jeden etat przeliczeniowy nauczyciela oznacza to, że koszty pracy jednego nauczyciela pozwalają kształcić 14 uczniów. W powiecie Y wskaźnik ten wynosi 9 uczniów na jednego nauczyciela oznacza to, że koszty pracy jednego nauczyciela pozwalają kształcić 9 uczniów. Możemy zatem stwierdzić, że edukacja w powiecie Y jest znacznie droższa jak w powiecie X. Wskaźnik ten jest przedmiotem badań OECD, są to międzynarodowe badania porównujące między innymi systemy edukacji wielu państw. Wartości tego wskaźnika dla Polski jak i średnio dla państw uczestniczących w badaniach OECD a także 21 państw europejskich ilustruje kolejna tabela 9. Tabela 9 Liczba uczniów na jeden etat nauczycielski wg. Badań OECD rok 2013. 10 Primary education Lower secondary education Secondary education Upper secondary education All secondary education Postsecondary nontertiary education Short-cycle tertiary education Tertiary education Bachelor s, master s, doctoral or equivalent level All Tertiary education (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) Poland 11 10 11 10 16 8 15 15 OECD average 15 13 13 13 16 17 16 16 EU21 average 14 11 12 12 16 14 16 16 Wskaźnik ten w Polsce jest niski i wynosi 10, 11, 16 uczniów na jeden etat nauczycielski w zależności od poziomu kształcenia. Jest on niższy od średniej krajów OECD i krajów Europy 10 Badania OECD: http://www.oecd-ilibrary.org/education/education-at-a-glance-2015/indicator-d2-what-isthe-student-teacher-ratio-and-how-big-are-classes_eag-2015-31-en 29
biorących udział w badaniu. Poniższy rozdział pokaże nam jak wskaźnik ten ulegał zmianom w powiecie nakielskim typami szkół. 2.1. Szkoły i inne jednostki Wykres 25 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy (wszystkie jednostki) 13 12 11 10 9 8 nakielski 7 6 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Możemy zaobserwować, że wskaźnik ten jest zbliżony do wartości w 50% powiatów ziemskich, choć w ostatnich latach szkolnych jest mniejszy niż jego wartość w przeciętnym powiecie ziemskim. Ma wyraźną tendencję spadkową podobnie jak we wszystkich powiatach ziemskich. Oznacza to, że spadek liczby uczniów nie powoduje proporcjonalnego spadku zatrudnienia nauczycieli. Tak dzieje się w powiecie nakielskim, ale również w większości powiatów w Polsce. Fakt, że w latach szkolnych wskaźnik ten jest niższy od wartości przeciętnej oznacza, ze edukacja w powiecie nakielskim jest droższa od edukacji w 50% powiatów ziemskich. Wynikać to może z faktu, że powiat nakielski jest organem prowadzącym trzy zespoły szkół specjalnych i Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy. Należy jednak zwrócić uwagę, że wcześniej edukacja w powiecie nakielskim (np. rok 2008/09 i 2010/11) była tańsza niż w 50% powiatów ziemskich. 30
Wykres 26 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w szkołach specjalnych 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 nakielski 0,5 0,0 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Omawiany wskaźnik dla szkół specjalnych ma również tendencję spadkową, ale o racjonalnej organizacji tych szkół świadczy fakt, ze szkoły te są średnio tańsze od 50% szkół specjalnych powiatów ziemskich. Co prawda wartość tego wskaźnika jest dla szkół specjalnych bardzo niska i w roku szkolnym 2014/15 wynosi mniej niż 2,5 ucznia na jeden etat przeliczeniowy nauczyciela lecz wartość ta jest większa od wartości tego wskaźnika dla przeciętnego powiatu w Polsce. Warto zastanowić się nad przyczyną spadku tego wskaźnika. Demografia dla szkół specjalnych nie jest raczej wytłumaczeniem. W roku szkolnym 2007/08 wynosił on w powiecie nakielskim pomiędzy 3 i 3,5 a obecnie pomiędzy 2 i 2,5 a to oznacza istotne zwiększenie kosztów kształcenia jednego ucznia w tym typie szkolnictwa. Wykres 27 Ilustruje zmiany omawianego wskaźnika w gimnazjum. 31
Wykres 27 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w gimnazjach 18 Gimn. 16 14 12 10 nakielski 8 6 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Wskaźnik ten w powiecie nakielskim jest dla gimnazjum zwykle niższy niż w 50% powiatów ziemskich, a w roku 2014/15 wynosi niewiele ponad 8 uczniów na jeden etat przeliczeniowy i jest nieznacznie wyższy od 25% powiatów o najniższym omawianym wskaźniku. Oznacza to, że gimnazjum pomimo dość licznych oddziałów (wykres 21) jest drogie. Jeden etat przeliczeniowy nauczyciela pokrywa koszty edukacji jedynie nieco ponad ośmiu uczniów. Wartość tego wskaźnika skłania do dogłębnej analizy organizacji gimnazjum. Wytłumaczeniem tak niskiej wartości można być fakt funkcjonowania w powiecie gimnazjów specjalnych. Należy podkreślić, że powiat prowadzi gimnazjum specjalne i gimnazjum w MOW, gdzie liczba uczniów na jeden etat przeliczeniowy uzależniona jest od rodzaju niepełnosprawności uczniów oraz od ilości uczniów aktualnie przebywających w MOW na III etapie edukacyjnym. Ponadto w szkole specjalnej realizowane jest nauczanie indywidualne dla dość dużej liczby uczniów, co również generuje koszty dodatkowych etatów nauczycielskich. Wykres 28 przedstawia zmiany omawianego wskaźnika dla LO. 32
Wykres 28 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w LO 14 LO 13 12 11 10 9 8 7 6 nakielski 5 4 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Spadającą wartość tego wskaźnika dla wszystkich powiatów w tym powiatu nakielskiego, dla liceów ogólnokształcących, można wytłumaczyć zjawiskiem niżu demograficznego, zmniejszającymi się oddziałami. W powiecie nakielskim wskaźnik ten jest mniejszy niż w 50% powiatów ziemskich, co oznacza, że w liceach ogólnokształcących powiatu nakielskiego edukacja jest nieco droższa od edukacji w 50% liceów ogólnokształcących powiatów ziemskich. Co prawda jest ona tańsza od 25% liceów innych powiatów ziemskich. Wykres 28 pokazuje, że w liceach ogólnokształcących powiatu nakielskiego zatrudnienie nauczycieli jest wyższe od zatrudnienia nauczycieli w przeciętnym powiecie. Warto zastanowić się czy jest to uzasadnione. Wykres 29 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w technikum 12 Tech. 11 10 9 8 7 6 nakielski 5 4 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Grupa JST: pz Obserwując badany wskaźnik w technikach możemy zauważyć, że liczba uczniów przypadająca na jeden etat przeliczeniowy w technikach niewiele odbiega od wartości tego 33
wskaźnika w przeciętnym powiecie. Jest ona jednak dość niska w roku szkolnym 2014/15 w powiecie nakielskim i wynosi nieco mniej niż 9 uczniów na jeden etat przeliczeniowy, pomimo, że w latach 2013/14 i 2014/15 widoczny jest dobry, w stosunku do lat ubiegłych nabór (wykres 19). Obserwujemy również w tych latach szkolnych minimalny wzrost liczebności oddziałów (wykres 23). Zjawiska te mogą poprawiać wartość omawianego wskaźnika. Tak się raczej nie dzieje. Trzeba bardziej dokładnie zbadać organizację techników i szukać odpowiedzi na pytanie, jakie są tego przyczyny. Ostatni z wykresów dotyczący omawianego wskaźnika odnosi się do ZSZ. Przedstawia zmiany tego wskaźnika w powiecie nakielskim wykres 30. Wskaźnik ten dla ZSZ w ostatnich latach szkolnych spadał. Obserwujemy jego wzrost w roku szkolnym 2014/15. Jest on jednak znacznie niższy w przeciętnym powiecie ziemskim. Wynosi około 12 uczniów na jeden etat przeliczeniowy, gdy w przeciętnym powiecie wskaźnik ten wynosi około 14. Wykres 30 Liczba uczniów przypadających na jeden nauczycielski etat przeliczeniowy w ZSZ 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 ZSZ nakielski Grupa JST: pz Oznacza to, ze kształcenie ucznia w nakielskich zasadniczych szkołach zawodowych jest droższe niż w większości powiatów ziemskich w Polsce. Warto zbadać, jakie są tego przyczyny. 34
3. Prognoza demograficzna 3.1. Ogólny trend demograficzny i zapowiadane reformy oświatowe. Decyzje dotyczące sieci szkół muszą uwzględniać trendy demograficzne oraz prognozy liczb uczniów. Według sporządzonej przez Główny Urząd Statystyczny Prognozy ludności na lata 2014-2050 długofalowe perspektywy demograficzne polskiej oświaty są niekorzystne liczba uczniów szkół dla dzieci i młodzieży będzie spadać. Jednak z perspektywy powiatów istotne jest to, że w latach dwudziestych bieżącego wieku można się spodziewać przejściowego wzrostu liczby osób w wieku szkoły ponadgimnazjalnej. Trzeba też pamiętać, że zmiany demograficzne będą miały zróżnicowany przebieg na różnych obszarach kraju. Na prognozy liczby uczniów szkół prowadzonych przez powiaty mogą wpływać w istotny sposób decyzje wynikające z reformy polskiej oświaty. Zapowiadane zmiany dotyczące kształcenia dzieci sześcioletnich, propozycja likwidacji gimnazjów i powrót do ośmioklasowej szkoły podstawowej oraz 4-5 letnich szkół ponadpodstawowych to również zmiany mające istotny wpływ na przewidywaną liczbę uczniów prowadzonych przez powiaty w tym przez powiat nakielski. Bardzo istotnym problemem jest fakt, że zmiany te są w fazie projektów a to oznacza, że nie możemy odnosić się do szczegółowych, ścisłych określonych w czasie uwarunkowań prawnych a jedynie do zapowiedzi reform. 35
2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2041 2043 2045 2047 2049 Wykres 31 Prognoza zmian liczby sześciolatków w odniesieniu do 2013 r. powiat na tle innych powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% powiat nakielski -50% -60% Wykres 31 przedstawia prognozę liczby sześciolatków w odniesieniu do liczby sześciolatków roku 2013. Aktualnie liczba ta wzrasta procentowo w powiecie nakielskim o około 10%. Będzie to prawdopodobnie skutkowało za 10 lat wzrostem liczby uczniów szkół prowadzonych przez powiat nakielski. W kolejnych jednak latach obserwujemy podobnie jak w całej Polsce wyraźną tendencję spadkową omawianego wskaźnika. Oznacza to, że zjawisko niżu demograficznego będzie w sposób stały (z wyjątkiem lat 2025 do 2027) dotykało szkoły powiatu nakielskiego powodując prawdopodobnie spadek liczby uczniów szkół prowadzonych przez powiat. Wpływ na liczby uczniów szkół powiatu nakielskiego będą miały również planowane reformy oświatowe (zwiększenie liczby poziomów kształcenia z 3 lub 4 do 4 lub 5). Spadek, zmiana liczby uczniów to jeden z ważnych problemów systemu edukacji powiatu nakielskiego. 3.2. Prognoza liczby uczniów Rozdział ten został poświęcony analizie liczby osób w wieku uczęszczania do szkół ponadgimnazjalnych i jej wpływ na sytuację oświaty powiatu nakielskiego. 36
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Wykres 32 Prognoza zmian liczby szesnastolatków w odniesieniu do 2013 r. powiat nakielski na tle grupy powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% powiat nakielski -40% Wykres 32 przedstawia prognozę zmian liczby szesnastolatków, ale nie w liczbach bezwzględnych, lecz w procentach odnoszonych do stanu z 2013 r., który jest rokiem startowym prognozy GUS. Na wykresie tym widać, że przebieg zmian liczby szesnastolatków w powiecie nakielskim jest zbliżony do przeciętnej wszystkich powiatów i miast na prawach powiatu. Zmiany te będą miały wpływ na liczby uczniów szkół powiatu nakielskiego w przyszłości. Wykres 33 Prognoza zmian bezwzględnych liczb szesnastolatków powiat nakielski na tle grupy powiatów ziemskich i miast na prawach powiatu 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 powiat nakielski 200 0 Wykres 33 przedstawia inne ujęcie prognozy z wykresu 32 zmiany bezwzględnych liczb szesnastolatków. Zestawienie to uwzględnia między innymi zróżnicowanie wielkości analizowanych jednostek samorządu. 37
Szesnaście lat to wiek, w którym obecnie prawie wszyscy uczniowie kończą gimnazjum i rozpoczynają naukę w szkole ponadgimnazjalnej. Prognoza liczby szesnastolatków jest, więc przydatna do przewidywania zmian liczby uczniów liceów ogólnokształcących, techników i zasadniczych szkół zawodowych. Jednak w praktyce nie wszyscy mieszkający na terenie powiatu - absolwenci gimnazjów wybiorą szkoły ponadgimnazjalne prowadzone przez ten powiat. Naturalne jest przecież przemieszczanie się uczniów pomiędzy różnymi powiatami i miastami oraz wybieranie szkół, które wprawdzie znajdują się na terenie macierzystego powiatu, ale prowadzone są przez inne podmioty. Wykres 34 przedstawia informacje, które odzwierciedlają skalę tego zjawiska, czyli wyrażony w procentach stosunek liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych do liczby uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) w poprzednim roku szkolnym. Informacje na tym wykresie należy interpretować następująco: Jeżeli wskaźnik jest równy 100%, to w danym roku szkolnym (np. w roku 2014/15) liczba pierwszoklasistów szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez dany powiat jest równa liczbie uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów na terenie tego powiatu w poprzednim roku szkolnym (np. w roku 2013/14). W pewnym uproszczeniu można więc powiedzieć, że bilans przemieszczeń absolwentów gimnazjów pomiędzy sąsiednimi powiatami i szkołami prowadzonymi przez różne podmioty jest zerowy 11. Jeżeli wskaźnik jest mniejszy od 100%, to liczba uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez dany powiat jest niższa od liczby uczniów klas trzecich gimnazjów funkcjonujących na terenie powiatu w poprzednim roku szkolnym. Jeżeli wskaźnik jest większy od 100%, to liczba uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez dany powiat jest wyższa od liczby uczniów klas trzecich gimnazjów funkcjonujących na terenie powiatu w poprzednim roku szkolnym. 11 Uproszczenie to pomija możliwości powtarzania klas przez część uczniów lub zmian miejsca zamieszkania w czasie roku szkolnego. 38
Wykres 34 Stosunek liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez powiat nakielski do liczby uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów dla dzieci i młodzieży (bez specjalnych) działających na terenach tego powiatu w poprzednim roku szkolnym 110% 105% 100% 95% 90% 85% 80% nakielski średnio w kraju 75% 70% 65% 60% 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Na wykresie 34 linia przerywana odzwierciedla średnią wyliczoną dla całego kraju. Średnia ta zawsze jest większa od 100% głównie ze względu na to, że część uczniów powtarza pierwszą klasę szkoły ponadgimnazjalnej (w roku szkolnym 2014/15 średnia krajowa wynosiła 101,8%). Średnia krajowa zawsze będzie bliska 100% bo porównuje ona liczby absolwentów gimnazjów i liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych w całej Polsce. Ciągła linia przedstawia wskaźnik wyliczony dla powiatu nakielskiego. Jak widać bilans przejść uczniów pomiędzy powiatem nakielskim a sąsiednimi JST jest niekorzystny. Tak zwykle jest dla powiatów ziemskich. W roku 2013/14 stosunek liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych prowadzonych przez powiat nakielski do liczby uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów dla dzieci i młodzieży funkcjonujących na terenie tego powiatu wynosił tylko 77,1%. Niepokojący był też wyraźny trend spadku tego wskaźnika. Pamiętajmy także, że szkoły powiatu nakielskiego są wybierane również przez uczniów gimnazjów spoza powiatu. Bilans uczniów spoza powiatu wybierających szkoły powiatu nakielskiego i uczniów gimnazjów powiatu nakielskiego wybierających szkoły spoza powiatu jest dla powiatu nakielskiego niekorzystny (tabela 7 i 8). 3.3 Uwarunkowania prognozowania liczb uczniów Najlepszym źródłem danych bazowych do długofalowej prognozy liczb uczniów w szkołach prowadzonych przez samorząd jest prognoza ludności sporządzana przez Główny Urząd Statystyczny. Jednak prognoza liczby uczniów i wychowanków powinna wziąć pod uwagę 39
również czynniki nieuwzględniane w prognozie GUS, np. migracja uczniów pomiędzy powiatami. Wiele z tych czynników jest trudnych do przewidzenia. Każda prognoza obarczona jest, więc ryzykiem błędów związanych ze zmianą trendów demograficznych i ewentualną utratą aktualności założeń przyjętych przy jej budowaniu. Przy prognozowaniu liczby uczniów należy uwzględnić też rozważane obecnie zmiany w systemie edukacji, które mogą mieć wpływ na organizację oświaty samorządowej. Zmiany te dotyczą: odwołania reformy dotyczącej obniżenia wieku szkolnego; zmiany struktury oświaty, czyli likwidacji gimnazjów. Dlatego zdecydowaliśmy się przygotować dwa warianty prognozy: Wariant A zakłada, że gimnazja również zostaną utrzymane, ale od roku szkolnego 2016/17 zostanie przywrócony stary wiek rozpoczynania obowiązku szkolnego. Przyjmujemy więc, że od tego roku naukę w szkole podstawowej rozpoczynać będzie tylko 2% sześciolatków. Warto przy tym zaznaczyć, że niewykluczone jest pozostawienie rodzicom swobody wybierania, czy dziecko ma zacząć naukę w wieku sześciu, czy siedmiu lat. Nie ma jednak żadnych badań, które pozwalałyby prognozować, jakie decyzje rodzice będą podejmować w rzeczywistości. Dlatego przedstawiamy wariant skrajny, z minimalną liczbą sześciolatków w szkołach, który stanowi granicę możliwych skutków zmiany przepisów. Wariant B w kwestii sześciolatków jest powtórzeniem wariantu B, ale zakłada również, że w roku szkolnym 2017/18 rozpocznie się proces wygaszania gimnazjów i wydłużania czasu nauki w szkole podstawowej do ośmiu lat. Prognozowanie liczby uczniów szkół prowadzonych przez powiat nakielski znacznie utrudniają też zmiany stosunku liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych do liczby uczniów klas trzecich wszystkich gimnazjów dla dzieci i młodzieży funkcjonujących na terenie powiatu. W prognozie zakładamy, że w przyszłości nastąpi niewielka poprawa stosunku liczby uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych do liczby uczniów klas trzecich gimnazjów. 12 12 Pozostałe założenia do tej prognozy opisane są w rozdziale objaśnienia metodologiczne. 40
4. Wyniki edukacyjne mierzone EWD 4.1. Uwagi wstępne dotyczące analizy wskaźnika EWD. Edukacyjna wartość dodana (EWD) jest bardzo ciekawym i ważnym wskaźnikiem edukacyjnym. Edukacyjna wartość dodana definiowana jest, jako przyrost wiedzy uczniów w wyniku danego procesu edukacyjnego. W sensie technicznym EWD dla szkoły to średnia z różnic między wynikami przewidywanymi a wynikami uzyskanymi na egzaminie zewnętrznym przez jej uczniów. Tak wyznaczana wartość dodana szkoły to przeciętna wzrostu umiejętności i wiedzy uczniów do niej uczęszczających w danym okresie. Mówi się, że EWD to narzędzie polityki oświatowej państwa, bo jest jedną z wielu miar oceny jakości pracy szkoły, a konkretnie miarą wpływu szkoły na wzrost wiedzy uczniów. Metoda EWD pozwala (w znacznym stopniu) oczyścić surowy wynik egzaminacyjny z wpływu czynników indywidualnych i środowiskowych, na które szkoła nie ma skutecznego wpływu. 13 Polecamy informacje o EWD ze strony projektu EWD. http://ewd.edu.pl/. Należy jednak pamiętać, że analiza tego wskaźnika to analiza jedynie informacji wynikających z wyników egzaminów zewnętrznych. Egzaminy zewnętrzne nie badają szeroko rozumianych efektów pracy szkoły. Zatem i EWD nie może nam pokazywać szeroko rozumianych efektów pracy szkoły. Na egzaminach nie sprawdzamy bardzo wielu ważnych umiejętności, cech, czy postaw uczniów. Np. nie sprawdzamy umiejętności pracy w grupie, rozwiązywania nietypowych problemów, asertywności, empatii, itp. Te umiejętności i te cechy to również efekty edukacyjne szkoły. Warto zatem pamiętać co sprawdzają egzaminy i co za tym idzie jakie informacje uzyskujemy analizując EWD. Analizując EWD szkół na terenie JST np. gminy lub powiatu nie warto dokonywać analiz wyników egzaminów zewnętrznych bardzo szczegółowych. Analizy takie powinny być wykonywane w szkołach przez rady pedagogiczne, dyrektorów szkół po to, by wyciągać 13 http://ewd.edu.pl/faq/#1 41
z nich na bieżąco wnioski i aby szkoła reagowała na informacje, jakie uzyskała po egzaminach z Okręgowej, Centralnej Komisji Egzaminacyjnej lub od zespołu EWD. Szkoła powinna starać się z roku na rok poprawiać zwłaszcza swoje EWD. Organ prowadzący powinien obserwować jak szkoła reaguje na informacje o swoich wynikach egzaminacyjnych o swoim EWD. Można to realizować obserwując trend EWD w ciągu lat, w których przeprowadzano badanie tego wskaźnika. Pozytywna reakcja społeczności szkolnej na wyniki EWD zwykle skutkuje wzrostem tego wskaźnika. Brak reakcji to jego stagnacja lub pogorszenie. Organ prowadzący powinien badać te tendencje. EWD gimnazjalne badane jest na przestrzeni 8 lat za pomocą tzw. trzyletnich wskaźników EWD. Pozwalają one na zmniejszenie błędów pomiaru i jednocześnie uwzględniają w wyliczeniach cały trzyletni cykl kształcenia w danej szkole. Badanie ich trendu pozwala na ocenę reakcji szkoły na informacje o wynikach egzaminacyjnych swoich uczniów. Poniżej prezentujemy analizy trendów tego wskaźnika dla szkół powiatu nakielskiego. 4.2. Trend EWD w gimnazjum powiatu nakielskiego. W tym rozdziale przedstawimy trend wskaźnika EWD w gimnazjum prowadzonym przez powiat Nakło nad Notecią. Powiat jest organem prowadzącym dla gimnazjum w Zespole Szkół Ponadpodstawowych w Samostrzelu. Wykres 35 EWD część humanistyczna z lat 2013-2015 14 W części humanistycznej Szkoła uzyskuje EWD neutralne. Bliskie zero. Wynik egzaminu jest poniżej średniej krajowej około 5%. 14 http://ewd.edu.pl/wskazniki/gimnazjum/wykres-szkoly/?id=14670 42
43
Wykres 36 EWD część matematyczno-przyrodnicza z lat 2013-2015 15 Podobnie w części matematyczno- przyrodniczej Szkoła uzyskuje EWD neutralne. Bliskie zero. Wynik egzaminu jest poniżej średniej krajowej około 5%. Znacznie ciekawsze są badania trendu EWD. Wykres 37 Trend EWD gimnazjum część humanistyczna Na wykresie 37 widoczna jest zmiana trendu EWD humanistycznego w latach. Generalnie obserwujemy niewielką tendencje wzrostową (linia trendu-kropkowana linia). Widoczne są również zmiany. W latach 2008-2010 szkoła uzyskała dodatnie EWD. W kolejnych dwóch 15 http://ewd.edu.pl/wskazniki/gimnazjum/wykres-szkoly/?id=14670 44
pomiarach EWD jest coraz gorsze. Z wartości 1 w latach 2010-2012 szkoła poprawia swoje EWD do wartości nieco powyżej 0. Generalnie EWD jest z wyjątkiem badania 2008-2010 bliskie zero neutralne. Wykres 38 Trend EWD gimnazjum część matematyczno-przyrodnicza Na wykresie 39 widoczna jest zmiana trendu EWD z przedmiotów matematycznoprzyrodniczych w latach. Generalnie obserwujemy niewielką tendencje wzrostową (linia trendu-kropkowana linia). W badanym okresie EWD od wartości -0, 8 wzrastało aż do wartości 0,8, aby w ostatnim roku osiągnąć wartość nieco poniżej 0. Generalnie EWD jest bliskie zero - neutralne z wyjątkiem badań 2007-2009, 2011-2013 i 2012-2014. Gimnazjum prowadzone przez powiat nakielski osiąga EWD zarówno z części matematycznoprzyrodniczej jak i w części humanistycznej raczej neutralne. Generalnie z przedstawionych wykresów wynika, że szkoła stara się poprawić swoje wyniki edukacyjne. Czasem jednak obserwujemy spadek EWD, zwłaszcza po uzyskaniu dobrych wyników tego wskaźnika. 45
4.3. Trend EWD w liceach powiatu nakielskiego. Wykres 39 EWD maturalne humanistyczne liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego 16 Szkoła Liczba uczniów III Liceum Ogólnokształcące(Staszica 18, 89-100 Nakło n. Notecią) kolor niebieski I Liceum Ogólnokształcące(Kcyńska 1, 89-200 Szubin) kolor czerwony 196 I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego(Gimnazjalna 3, 495 89-100 Nakło n. Notecią) kolor zielony W powiecie nakielskim działają trzy licea ogólnokształcące, dla których organem prowadzącym jest powiat Nakło nad Notecią. Jedno z nich I LO w Nakle nad Notecią im. Bolesława Krzywoustego to dość duża szkoła o dobrym EWD i dobrych wynikach egzaminów części humanistycznej (język polski, historia, WOS). O takich szkołach mówimy szkoła sukcesu. Pozostałe licea ogólnokształcące w przedstawianym badaniu osiągnęły ujemne EWD i poniżej przeciętnej w kraju wynik egzaminu. 89 16 http://ewd.edu.pl/wskazniki/matura/porownywarka-szkol/ 46
Wykres 40 EWD maturalne matematyczno-przyrodnicze liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego 17 Szkoła Liczba uczniów III Liceum Ogólnokształcące(Staszica 18, 89-100 Nakło n. Notecią) kolor zielony I Liceum Ogólnokształcące(Kcyńska 1, 89-200 Szubin) kolor niebieski I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Krzywoustego(Gimnazjalna 3, 89-100 Nakło n. Notecią)- kolor czerwony 89 196 494 W tej części egzaminów maturalnych obserwujemy szkołę neutralną o wynikach EWD bliskich zero i egzaminów bliskich średniej krajowej. Pozostałe szkoły to szkoły wymagające pomocy. Mają ujemne EWD i wyniki egzaminów poniżej średniej krajowej. 17 http://ewd.edu.pl/wskazniki/matura/porownywarka-szkol/ 47
Ciekawie przedstawiają się badania trendu EWD. Pewnym mankamentem jest fakt, że badania EWD maturalnego trwają dopiero od kilku lat i można pokazywać trend tylko trzech pomiarów. Wykres 41 Trend EWD maturalne przedmioty humanistyczne i język polski liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego EWD z przedmiotów humanistycznych i EWD języka polskiego są bardzo do siebie zbliżone. Mają zbliżone wartości w każdym z trzech badań. Obserwujemy, że EWD zarówno z przedmiotów humanistycznych jak i z języka polskiego w I LO w Nakle nad Notecią jest wysokie w każdym z badań. Jego wartość wzrasta a następnie nieco spada. W III LO obserwujemy podobną tendencję, ale wartość EWD jest znacznie niższa. W I LO w Szubinie wartość EWD jest stabilna, ale niestety ujemna. Wartości EWD ujemne i to nawet osiągające wartość -4 nie są dobrym wskaźnikiem. Szkoły osiągające stale ujemne wartości EWD muszą zastanowić się jak poprawić wartość tego wskaźnika. Pamiętajmy wskaźnik ten nie jest związany z uzdolnieniami młodzieży, to miara przyrostu umiejętności i wiedzy. Edukacyjna wartość dodana definiowana jest, jako przyrost wiedzy uczniów w wyniku danego procesu edukacyjnego. 48
Wykres 42 Trend EWD maturalne przedmioty matematyczno-przyrodnicze i matematyka liceów ogólnokształcących powiatu nakielskiego Wartość EWD maturalnego dla przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i matematyki są w każdej z badanych szkół bardzo do siebie zbliżone. Wartości EWD dla I LO w Nakle nad Notecią zbliżona jest do zera. W pozostałych liceach niestety jest ujemna a jej najmniejsza wartość -8,2 nie napawa optymizmem. Warto jednak zauważyć, że wartość tego wskaźnika, choć nienajlepsza z badania na badanie w III LO w Nakle nad Notecią ulega poprawie. Oznacza to, że szkoła w sposób skuteczny reaguje na niepokojące wyniki edukacyjne sprawdzane tym wskaźnikiem. Szkoła ta i I LO w Szubinie powinny jednak szukać drogi osiągnięcia, co najmniej neutralnego, zerowego EWD. 4.4. % absolwentów liceów ogólnokształcących przystępujących do matury na poziome rozszerzonym. Ważnymi wskaźnikami sukcesu szkoły ponadgimnazjalnej kończącej się maturą jest wskaźnik % absolwentów zdających maturę na poziomie rozszerzonym. Zdanie matury na poziomie rozszerzonym pozwala na ciekawsze wybory dalszego kształcenia. Pewno zwiększa szansę zdobycia bardziej potrzebnego na rynku pracy wykształcenia. Daje szansę na bardziej udane dorosłe życie. Badanie tego wskaźnika zwłaszcza w liceum jest ważne. Liceum ogólnokształcące głównie przygotowuje ucznia do dalszego kształcenia. 49
Jak wskaźnik ten przedstawia się w liceach powiatu nakielskiego ilustrują wykresy 43 i 44. Wykres 43 % absolwentów przystępujących do matury na poziomie rozszerzonym przedmioty humanistyczne (język polski, historia WOS) Wykres 44 % absolwentów przystępujących do matury na poziomie rozszerzonym przedmioty matematyczno-przyrodnicze (matematyka, biologia, chemia, fizyka, geografia, informatyka) W III LO w Nakle nad Notecią oraz w I LO w Szubinie % zdających poziom rozszerzony zarówno z przedmiotów humanistycznych jak i matematyczno-przyrodniczych jest niewielki. 50
Zdecydowana większość ponad 80% uczniów w tych liceach zdaje maturę jedynie na poziome podstawowym. Nieco inaczej jest w I LO w Nakle nad Notecią zwłaszcza z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, tu ponad 50% uczniów zdaje te przedmioty na poziomie rozszerzonym. Nieco gorzej jest ze zdawalnością na poziomie rozszerzonym z przedmiotów humanistycznych w tym liceum. Wyraźnie widoczny jest matematycznoprzyrodniczy profil tego liceum. Można przypuszczać, że jest to zamierzony efekt oferty edukacyjnej liceum. Warto jednak zastanowić się czy jest to poprawny kierunek zwłaszcza w kontekście wartości EWD w tym liceum. Wartość EWD dla przedmiotów humanistycznych jest bardzo wysoka a dla przedmiotów matematyczno-przyrodniczych neutralna. Mając takie sukcesy w przedmiotach humanistycznych można by pokusić się o zwiększenie % absolwentów zdających te przedmioty na poziomie rozszerzonym. 4.5. Trend EWD w technikach powiatu nakielskiego. Na wykresach 45 i 46 przedstawiono porównanie wyników EWD maturalnego dla przedmiotów humanistycznych i matematyczno-przyrodniczych techników, dla których powiat nakielski jest organem prowadzącym 18. Na portalu EWD publikowane są również wyniki z języka polskiego i matematyki. Są one jednak bardzo zbliżone do wyników omawianych, zatem nie jest konieczne ilustrowanie ich osobnymi wykresami. Podobnie nie ma potrzeby omawiana trendów wyników EWD zarówno dla przedmiotów humanistycznych i języka polskiego czy przedmiotów matematyczno-przyrodniczych i matematyki. Wyniki EWD są bardzo podobne. Wykres 45 przedstawia porównanie wyników EWD przedmioty humanistyczne techników, dla których organem prowadzącym jest powiat Nakło nad Notecią. Wykres 46 podobnie lecz dla EWD przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Na wykresie 45 możemy zaobserwować, że większość techników powiatu nakielskiego dla lat 2012-2014 ma EWD bliskie neutralnemu a wynik egzaminu bliski średniej krajowej. Na wykresie 46 pokazującym porównanie techników EWD matematyczno- przyrodnicze widoczne jest większe zróżnicowanie techników powiatu nakielskiego. Mamy tu technika o ponad przeciętnych wynikach i neutralnym EWD oraz technika wymagające pomocy o ujemnym EWD i niskich wynikach egzaminu. 18 http://ewd.edu.pl/wskazniki/matura/porownywarka-szkol/ 51
Wykres 45 Porównanie techników dla których organem prowadzącym jest powiat nakielski - EWD humanistyczne 52