NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Kielcach Kielce, dnia grudnia 2010 r. P/10/140 LKI-4101-10-05/2010 WYSTĄPIENIE Zarząd Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji spółka z o.o. w Starachowicach POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Kielcach przeprowadziła w Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji spółka z o.o. w Starachowicach (Spółka lub PWiK) kontrolę w zakresie prowadzenia zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków w latach 2008-2010 (I półrocze). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 13 grudnia 2010 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Zarządowi Spółki niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, ocenia działalność Zarządu Spółki w zakresie objętym kontrolą. Pozytywną ocenę uzasadnia w szczególności: prowadzenie eksploatacji ujęć wody oraz oczyszczalni ścieków na podstawie waŝnych pozwoleń wodno-prawnych; rzetelne, zgodnie z prowadzonymi ewidencjami, sporządzenie sprawozdań GUS M-06 o wodociągach, kanalizacji i wywozie nieczystości ciekłych gromadzonych w zbiornikach bezodpływowych, OS-5 z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich, a takŝe informacji dla urzędów marszałkowskich o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości naleŝnych opłat; prawidłowe, zgodne z wymogami rozporządzenia Ministra Budownictwa z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków 2, sporządzanie wniosków o zatwierdzenie taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków; podejmowanie działań minimalizujących straty wody. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 ze zm. 2 Dz. U. Nr 127, poz. 886. al. Tysiąclecia Państwa Polskiego 4, 25-520 Kielce tel.: 41 249 91 00, fax: 41 249 91 05, e-mail: lki@nik.gov.pl
Stwierdzone w trakcie kontroli nieprawidłowości dotyczyły w szczególności: braku skutecznych działań w celu usunięcia usterek w funkcjonowaniu systemu pomiarowego wody ujęcia w Trąbowcu, powodujących wykazywanie nierzetelnych danych o ilości wody wydobytej; niedokonania po 2000 r. aktualizacji programu oszczędzania wody, uwzględniającej obecne realia prowadzenia zbiorowego zaopatrzenia w wodę; niezrealizowania części planowanych zadań inwestycyjnych w zakresie modernizacji sieci wodociągowej; nieobciąŝania gmin za wodę pobraną na cele przeciwpoŝarowe. 1. PWiK realizowało zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na terenie gmin będących udziałowcami Spółki, tj.: Starachowice, Wąchock, Mirzec i Brody. Zgodnie z 15 umowy Spółki, Zgromadzenie Wspólników tworzą: prezydent miasta Starachowice, burmistrz miasta i gminy Wąchock, wójt gminy Brody i wójt gminy Mirzec. Spółka posiada komputerowy system wydobycia, uzdatniania i przesyłu wody, który funkcjonuje od kwietnia 2009 r. na ujęciu wody w Trębowcu. Wskazania zarejestrowane przez system pokazują rozbieŝności i niebilansowanie się wskazań poszczególnych urządzeń mierzących przepływy wody. W 2009 r. wystąpiły przypadki niewłaściwego funkcjonowania ww. systemu, gdyŝ pomimo wyłączenia pompy pomiar przepływu wody był nadal rejestrowany. Prowadzone przez wykonawcę modernizacji ujęcia wody, jesienią 2009 r. oraz w styczniu 2010 r., korekty działania systemu usunęły zaistniałe usterki. JednakŜe od kwietnia 2010 r. urządzenia ponownie wykazywały błędnie, Ŝe odpływ wody ze stacji uzdatniania jest większy od dopływu. Z generowanych przez system wykresów za I półrocze 2010 r. wynika, Ŝe ilość wody zarejestrowanej jest średnio o 11.076 m 3 miesięcznie większa od ilości wody rzeczywiście wydobytej. 2. Spółka zobowiązana była do sporządzania sprawozdań GUS M-06 o wodociągach, kanalizacji i wywozie nieczystości ciekłych gromadzonych w zbiornikach bezodpływowych, OS-5 z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich, a takŝe informacji o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości naleŝnych opłat. Na podstawie dokumentacji źródłowej, raportów z poszczególnych ujęć wody oraz kart technologicznych stwierdzono, Ŝe dane wykazane w sprawozdaniach były zgodne z dokumentacją źródłową. Informacje o ilości i jakości pobranej wody oraz o ściekach wprowadzanych do wód lub do ziemi i o wysokości naleŝnych opłat za okresy półroczne lat 2008 i 2009 oraz I półrocza 2010 r. sporządzono rzetelnie, zgodnie z prowadzonymi ewidencjami. Opłaty za pobór wód podziemnych i odprowadzanie ścieków naliczone zostały prawidłowo oraz przekazane zostały w wyznaczonych terminach i w naleŝnej wysokości do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego. 3. PWiK nie posiada aktualnego programu oszczędzania wody. Będące w posiadaniu Spółki opracowanie pn. Analiza strat wody w sieci wodociągowej miasta Starachowice (diagnoza stanu i wnioski) zostało wykonane na zlecenie PWiK przez Instytut Gospodarki 2
Przestrzennej i Komunalnej, Oddział w Krakowie w 2000 r. Opiera się na danych i wskaźnikach z 1999 r. Dodatkowo, wśród przedsięwzięć rekomendowanych w ww. opracowaniu do zmniejszenia strat wody dla miasta Starachowice zalecono planowe, systematyczne remonty kapitalne sieci wodociągowej wraz z uzbrojeniem, w tym poddawanie remontowi kapitalnemu 2% długości sieci (około 11 km sieci rocznie). Zalecenie to nie jest realizowane, gdyŝ jak wyjaśnił Prezes Zarządu jest poza zasięgiem finansowym Spółki. W 2008 r. na terenie miasta Starachowice renowacji i wymianie poddano łącznie 0,6 km sieci, natomiast w 2009 r. 1,4 km sieci. Wydobyta przez Spółkę woda w największym stopniu tracona jest w fazie pomiędzy przekazaniem do sprzedaŝy, a odbiorem przez uŝytkowników. Straty te wyniosły w 2008 r. 2.042 tys. m 3 (34,9%), w 2009 r. 1.583 tys. m 3 (30,4%) oraz w I półroczu 2010 r. 702 tys. m 3 (28,5%). Głównymi przyczynami strat wody na terenie miasta Starachowice były awarie spowodowane korozją przewodów stalowych oraz niedokładność urządzeń pomiarowych, a na terenie gmin Wąchock, Mirzec i Brody tzw. nierejestrowane zuŝycie wody. Zdaniem NIK posiadanie przez PWiK aktualnego programu oszczędzania wody mogłoby słuŝyć opracowaniu strategii sprzyjającej zmniejszeniu powyŝszych strat. Spółka podjęła działania zmierzające do zmniejszenia strat wody poprzez: zwiększenie dokładności opomiarowania wody dostarczanej odbiorcom, likwidację ryczałtów oraz wymianę wodomierzy zgodnie z terminami ich legalizacji. Równocześnie poprzez monitorowanie wielkości poboru wody przez odbiorców aktualizowany jest dobór wielkości wodomierza do faktycznych obciąŝeń pomiarowych. Od 2006 r. PWiK posiada pogotowie diagnostyczne słuŝące do monitorowania sieci kanalizacyjnych i lokalizacji nieszczelności sieci wodociągowych. Prowadzone prace pozwalają na dokładne wskazanie miejsca awarii jak równieŝ na zdiagnozowanie eksploatowanych odcinków przewodów sieciowych. Spółka stosuje wysokiej jakości elementy naprawcze z zabezpieczeniem antykorozyjnym oraz remonty kapitalne sieci wodociągowych z zastosowaniem najwyŝszej jakości rur z Ŝeliwa sferoidalnego. Skutkiem powyŝszych działań jest m.in. zmniejszenie liczby awarii sieci z 441 w 2008 r. do 388 w 2009 r., a w konsekwencji zmniejszenie strat wody. Największa liczba awarii wystąpiła w: 2008 r. na terenie osiedla Południe 133 awarie (30% awarii w 2008 r.) i Orłowo 54 awarie (12%); 2009 r. na terenie osiedla Południe 90 awarii (23% awarii w tym roku); 2010 r. (I półrocze) na terenie osiedla Orłowo 49 awarii (21%) i Południe 41 awarii (18%). Spółka podjęła działania zmierzające do ograniczenia liczby awarii na osiedlu Południe. Od 2001 r. wymieniono odcinki sieci wodociągowej w ulicach połoŝonych na tym osiedlu. Nowe sieci wykonywane są z materiałów o wysokiej odporności na korozję i na agresywność gruntu. Nie wszystkie działania dotyczące zmniejszenia awaryjności na osiedlu Południe zostały zrealizowane. Spośród zadań objętych planem inwestycji własnych na 2008 r. do 3
30 czerwca 2010 r. nie została zrealizowana przebudowa sieci wodociągowych ulic śytnia, Podlesie i Moniuszki, nie wykonano równieŝ systemu monitorowania hydroforni tego osiedla. Początkowo przebudowę sieci wodociągowych z powodu braku środków przesunięto do wykonania na 2009 r., a następnie z uwagi na planowaną przez gminę Starachowice przebudowę ulic w południowej części miasta przesunięto na termin późniejszy. W efekcie część mieszkańców osiedla Południe nadal korzysta z przestarzałej i awaryjnej sieci wodociągowej. Taki sposób postępowania wskazuje na niejednakowe traktowanie mieszkańców tego samego osiedla. 4. Poza inwestycjami wodociągowo-kanalizacyjnymi objętymi rocznymi planami inwestycji własnych, realizowano inwestycje w ramach projektu Wodociągi, kanalizacja i oczyszczanie ścieków w Starachowicach, który objęty był wieloletnim planem rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych. Planowane inwestycje wchodziły w skład programu inwestycyjnego pn. Budowa i modernizacja wodociągów, kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków dla MZWiK w Starachowicach. Zlokalizowane są na terenie miasta Starachowice oraz gmin Wąchock i Mirzec. Inwestycje te obejmowały: modernizację i rozbudowę oczyszczalni ścieków w Starachowicach, budowę sieci kanalizacji sanitarnej w mieście Starachowice oraz gminach Mirzec i Wąchock modernizację ujęcia wody w Trębowcu wraz ze stacją uzdatniania wody oraz pompowni Majówka, budowę magistrali wodociągowej SUW Trębowiec SW Majówka. Spółka otrzymała w 2004 r. dofinansowanie z Funduszu Spójności na realizację projektu pod nazwą: Wodociągi, kanalizacja i oczyszczanie ścieków w Starachowicach. Nakłady inwestycyjne na finansowanie ww. projektu wynosiły na koniec czerwca 2010 r. 99,4 mln zł, w tym 7,9 mln zł stanowiły środki własne Spółki. 5. Pomimo obowiązku wynikającego z art. 22 pkt 2 ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków 3, Spółka nie obciąŝała gmin, na rzecz których realizowała zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę, za wodę pobraną na cele przeciwpoŝarowe. W trakcie kontroli Prezes Zarządu Spółki wyjaśnił, Ŝe spowodowane to było niewielkimi ilościami wody przeznaczanej na te cele. Ponadto w porozumieniu Zarządu Spółki z udziałowcami postanowiono nie dokonywać obciąŝeń za wodę do celów przeciwpoŝarowych. Obecnie przygotowane są umowy określające warunki dostarczania wody na cele przeciwpoŝarowe. Według informacji Komendy Powiatowej Państwowej StraŜy PoŜarnej w Starachowicach na cele przeciwpoŝarowe zuŝyto w 2008 r. 314,26 m 3 wody, w 2009 r. 259,07 m 3 oraz w I półroczu 2010 r. 95,6 m 3. 6. Prezydent miasta Starachowice pismem z 4 września 2007 r. skierowanym do przewodniczącego Rady Nadzorczej Spółki wprowadził obowiązek sporządzania przez reprezentantów gminy Starachowice w Radzie Nadzorczej miesięcznych informacji o Spółce 3 Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm. 4
składających się z bilansu, rachunku zysku i strat, analizy ekonomiczno-finansowej za okres sprawozdawczy oraz analizy wskaźnikowej. Rada Nadzorcza wywiązała się z powyŝszego obowiązku i przesyłała ww. miesięczne informacje zgodnie z pismem prezydenta Miasta. 7. PWiK posiadało wszystkie wymagane pozwolenia wodno-prawne na pobór wód i odprowadzanie ścieków. W dniu 4 października 2010 r. wystąpiło przekroczenie określonej w pozwoleniu wodno-prawnym dopuszczalnej wartości zawartości fosforu ogólnego w odprowadzanych ściekach. Paweł Dulewicz, p.o. kierownik oczyszczalni wyjaśnił, Ŝe przekroczenie wartości dopuszczalnej fosforu ogólnego jest wynikiem szczególnej sytuacji w pracy oczyszczalni, związanej z aktualnie trwającymi pracami modernizacyjnymi. Spółka nie dotrzymała warunku codziennego rejestrowania ilości wody pobranej przez mieszkańców bloku mieszkalnego w Trębowcu oraz wody pobranej na płukanie filtrów określonego w pozwoleniu wodno-prawnym wydanym przez wojewodę mazowieckiego na eksploatację urządzeń oczyszczalni ścieków socjalno-bytowych z bloku mieszkalnego i stacji uzdatniania wody z ujęcia w Trębowcu. Zapisy w prowadzonym rejestrze wody pobranej dokonywane były jeden raz w tygodniu. Kierownik Wydziału Produkcji Wody Spółki Piotr Nowak wyjaśnił, Ŝe powyŝsze odstępstwo od zapisów pozwolenia wodno-prawnego spowodowane było małymi ilościami zuŝytej wody (od 1 do 1,5 m 3 na dobę). Oczyszczalnia ścieków w Starachowicach zaprojektowana jest na równowaŝną liczbę mieszkańców wynoszącą 99.000. Średnia wartość równowaŝnej liczby mieszkańców, obliczona we wrześniu 2010 r., wynosiła 59.313, co stanowi 60% wartości projektowej. Zapas ładunku, jaki moŝe przyjąć oczyszczalnia wynosi około 40.000 równowaŝnej liczby mieszkańców i jest wystarczający dla realizowanej rozbudowy sieci kanalizacyjnej. 8. W badanym okresie Spółka sporządzała wnioski o zatwierdzenie taryf dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na lata 2008, 2009 i 2010 i przekazywała je prezydentowi miasta Starachowice, burmistrzowi miasta i gminy Wąchock i wójtowi gminy Mirzec. Natomiast wójtowi gminy Brody przekazano wnioski dotyczące taryf dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę, gdyŝ Gmina ta samodzielnie prowadzi gospodarkę ściekową. Wnioski zawierały wszystkie elementy określone w 4 i 5 rozporządzenia Ministra Budownictwa z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. Uzasadnienia wniosków spełniały wymogi 19 ust. 2 ww. rozporządzenia, tj. zawierały zakres świadczonych usług i lokalne uwarunkowania ich świadczenia, standardy jakościowe usług oraz opis zmian warunków ekonomicznych w czasie obowiązywania taryf. Zgodnie z 19 ust. 3 rozporządzenia, do uzasadnienia wszystkich wniosków załączone były: ostatnie sprawozdanie finansowe za rok obrotowy; wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych; 5
informację o ilości i cenie za zakup wody przez przedsiębiorstwo wodociągowokanalizacyjne lub informację o ilości i cenie za wprowadzenie ścieków do urządzeń niebędących w posiadaniu tego przedsiębiorstwa; tabele stanowiące załączniki do wzoru wniosku, będące szczegółową kalkulacją cen i stawek opłat. W kaŝdym roku poprzedzającym wprowadzenie nowych taryf na 2008 r., 2009 r. i 2010 r., głównymi elementami kosztów zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków były koszty wynagrodzeń z narzutami, amortyzacji, energii oraz koszty pośrednie, których udział w kosztach ogółem wynosił około 85%. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnioskuje o: 1) podjęcie skutecznych działań mających na celu wyeliminowanie błędnych pomiarów przepływu wody przez system monitorowania zainstalowany na ujęciu wody w Trębowcu; 2) opracowanie programu oszczędzania wody opartego na analizie aktualnych danych dotyczących stanu sieci wodociągowej oraz bieŝących potrzeb odbiorców wody; 3) zapewnienie realizacji zadań dotyczących modernizacji sieci wodociągowej na osiedlu Południe w Starachowicach; 4) obciąŝanie gmin za wodę zuŝywaną na cele przeciwpoŝarowe. * * * NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Kielcach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Zarząd Spółki w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, przysługuje Zarządowi Spółki prawo zgłoszenia na piśmie do dyrektora Delegatury NIK w Kielcach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK. 6