Ćwiczenia IV dr Olga Hałub-Kowalczyk rok akademicki 2018/2019

System uniwersalny System regionalny System System europejski pozaeuropejski a) międzyamerykański b) afrykański Rady Europy OBWE c) arabski Unii Europejskiej

1949 r. utworzenie organizacji Siedziba: Strasburg Polska: od 1991 r. Obecnie:47 członków

https://edoc.coe.int/en/an-overview/6966- the-council-of-europe-an-overview.html

Komitet Ministrów Komisarz Praw Człowieka Rady Europy Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy tzw. Komisja Wenecka (Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Państwo) Sekretarz Generalny Rady Europy

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności podpisana 4 XI 1950, weszła w życie 5 VII 1953 ponadto: Protokoły Dodatkowe - każdy z nich jest odrębnym traktatem Dz.U. 1993 nr 61 poz. 284

PRZEDMIOT KONWENCJI wolności i prawa człowieka międzynarodowe organy kontroli mechanizmy egzekwowania wolności i praw - Protokół nr 1 m.in.: prawo do wolności, prawo do nauki - Protokół nr 4 m.in.: zakaz pozbawiania wolności za długi - Protokół nr 7 m.in.: prawo do odwołania się w sprawach karnych - Protokół nr 13 m.in.: bezwzględny zakaz kary śmierci Protokół nr 11: kwestie proceduralne + Protokół nr 14

art. 2-18

Art. 38 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia. Art. 6 MPPOiP 1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia. 2. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok śmierci może być wydany jedynie za najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie narusza postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd. 3. W przypadku gdy pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, jest oczywiste, że żadne postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa Strony niniejszego Paktu do uchylania się w jakikolwiek sposób od zobowiązań przyjętych przez nie na podstawie postanowień Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. 4. Każdy skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamianę kary. Amnestia, ułaskawienie lub zamiana kary śmierci mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach. 5. Wyrok śmierci nie będzie wydany w odniesieniu do przestępstw popełnionych przez osoby w wieku poniżej 18 lat i nie będzie wykonywany w stosunku do kobiet ciężarnych. 6. Nie można powoływać się na żadne postanowienie niniejszego artykułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo Stronę niniejszego Paktu.

1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę. 2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnego koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem; c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Skarżąca Natalie Evans nie mogła samodzielnie zajść w ciążę z uwagi na chorobę nowotworową jajowodów. Przed zabiegiem usunięcia jajowodów lekarze powiadomili ją o możliwości pobrania kilku komórek jajowych w celu umożliwienia zabiegu sztucznej prokreacji w przyszłości. Skarżąca udała się więc w tym celu do specjalistycznej kliniki, gdzie zaproponowano jej od razu zapłodnienie komórek jajowych nasieniem męża z uwagi na fakt, że klinika dysponuje wyłącznie możliwością przechowywania embrionów, lecz nie komórek jajowych. Wraz z małżonkiem zdecydowała się więc na zabieg sztucznego zapłodnienia. W wyniku tego zabiegu za jej świadomą zgodą oraz świadomą zgodą jej męża w specjalistycznej klinice powstało sześć embrionów. Personel kliniki powiadomił małżeństwo Evans o możliwości wycofania zgody na zapłodnienie, zanim embriony zostaną zaimplantowane w macicy. Po dwóch latach związek małżeński się rozpadł. Mąż skarżącej pisemnie powiadomił personel kliniki o wycofaniu swojej zgody na zapłodnienie. Klinika powiadomiła więc Natalie Evans, że w tej sytuacji zgodnie z prawem brytyjskim embriony powinny zostać zniszczone. Skarżąca skierowała skargę do sądu, ale przegrała sprawę. Następnie Natalie Evans złożyła skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zarzucając, że brytyjska ustawa o ludzkim zapłodnieniu i embriologii, dopuszczająca w przypadku wycofania zgody partnera na zapłodnienie możliwość unicestwienia embrionów powstałych in vitro, narusza przepisy Konwencji, m.in. jej art. 2 (prawo embrionów do życia). Natalie Evans przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 6339/05

Trybunał odwołał się do koncepcji tzw. marginesu oceny (margin of appreciation), stwierdzając, że ustawodawstwo brytyjskie pozwalając na niszczenie (zabijanie) embrionów w sprawach takich, jak opisana, owego marginesu swobody oceny nie narusza. Trybunał rozstrzygnął, że Wielka Brytania nie naruszyła art. 2 Konwencji.

- Thi-Nho Vo (ciężarna) - Rhi Thanh Van Vo (środek antykoncepcyjny)

Trybunał wziął pod uwagę trzy okoliczności: - fakt, że na gruncie art. 2 Konwencji nie sposób jednoznacznie przyjąć, by płód podlegał takiej samej ochronie, jak człowiek od chwili narodzin; - zarówno w momencie orzekania przez sądy francuskie, jak i w momencie orzekania przez Trybunał istniały rozbieżności między zakresami ochrony płodu ludzkiego, określanymi w porządkach prawnych państw-stron EKPCz. Trybunał nie uznał się przy tym za właściwy do ustanawiania jednolitych standardów moralnych dla całej Europy i nie uznał za zasadne, aby jednoznacznie rozstrzygnąć wątpliwości w tej mierze; - koncepcję marginesu oceny. Trybunał podkreślił, że co prawda sprawca czynu nie został skazany w postępowaniu karnym, ale rodzice dziecka mieli realną możliwość dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia w postępowaniu cywilnym. To zaś wyczerpywało w wystarczający sposób zdaniem Trybunału pozytywny obowiązek ochrony płodu, wynikający z art. 2 EKPCz.

1. Jeżeli chodzi o problem ochrony płodu ludzkiego, to Trybunał odrzuca dwa skrajne poglądy, zgodnie z którymi: a) płód podlega takiej samej ochronie jak żywy człowiek. Trybunał zauważył, że rozwiązanie takie w wielu państwach europejskich jest odrzucane, a zatem trudno uznać je za standardowe. Zresztą w trakcie prac przygotowawczych nad Konwencją nie poruszano wyraźnie problemu życia poczętego. Trybunał wskazał na marginesie, że np. rozwiązanie zakazujące bezwzględnie przerywania ciąży byłoby absurdalne. Życie płodu jest ściśle związane z życiem matki. Niekiedy sam poród (bądź przebieg ciąży) zagrażać może życiu matki. Przyjęcie, że nawet w takim przypadku przerwanie ciąży nie jest dopuszczalne oznaczałoby trudne do przekonywającego uzasadnienia danie bezwzględnego pierwszeństwa życiu płodu; b) płód nie podlega żadnej ochronie. W swoim orzecznictwie Trybunał stwierdza, że nie można uznać, by ciąża należała całkowicie do sfery prywatnej kobiety (a zatem, by mogła całkowicie dowolnie decydować o jej przerwaniu). Życie kobiety jest nieuchronnie związane z życiem płodu.

Skarżąca cierpiała na poważną chorobę oczu. Obawiając się, że kolejny (trzeci) poród mógłby doprowadzić do znacznego pogorszenia stanu jej zdrowia, zamierzała poddać się zabiegowi usunięcia ciąży. Zgodnie z przepisami rozporządzenia wykonawczego do ustawy z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży: opinię wskazującą na konieczność dokonania aborcji z powodów medycznych powinien wystawić lekarz posiadający tytuł specjalisty w zakresie medycyny właściwej ze względu na rodzaj choroby kobiety ciężarnej. Lekarz okulista odmówił wydania zaświadczenia stwierdzającego, że poród stanowić może zagrożenie zdrowia skarżącej (pomimo tego, że zaświadczenie tej treści wystawił uprzednio internista). W związku z tym zabiegu aborcyjnego nie przeprowadzono. Po porodzie wzrok skarżącej znacznie się pogorszył. Trybunał uznał, że Polska naruszyła art. 8 (prawo do prywatności) Konwencji nie z tego powodu, że w Polsce dokonywanie zabiegów aborcyjnych jest zasadniczo zakazane, ale dlatego, że na gruncie polskiego prawa nie istniała odpowiednia procedura pozwalająca na zapewnienie dostatecznej ochrony zdrowia kobiety w przypadku, gdy np. opinie lekarskie co do wpływu ciąży na stan zdrowia matki są ze sobą niezgodne, bądź gdy kobieta kwestionuje ona ekspertyzę.

Kazus Pretty przeciwko Zjednoczonemu Królestwu 43-letnia kobieta cierpiąca na stwardnienie zanikowe boczne (była sparaliżowana od szyi w dół, nie mogła niemal mówić; specjaliści nie dawali żadnych szans na wyzdrowienie) zwróciła się do odpowiednich władz brytyjskich o zagwarantowanie bezkarności jej mężowi na wypadek, gdyby popełnił zabójstwo eutanatyczne. Władze brytyjskie odmówiły stwierdzając, że jest to niezgodne z lokalnym prawem (chociaż w praktyce, w tego rodzaju przypadkach, często odstępowano od wymierzenia kary). W skardze do Trybunału p. Pretty podnosiła m. in., że z art. 2 Konwencji (który gwarantuje prawo do życia) wynika prawo do godnej śmierci na tej samej zasadzie, jak np. z art. 10 Konwencji (który gwarantuje wolność wypowiedzi) wynika prawo do tego, by nie być zmuszanym do wypowiadania się. - Troyer przeciwko Belgii - Verhelst przeciwko Belgii - Marc i Eddy Verbessem

art. 150 k.k. 1 Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 2 W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Vincent Lambert w wyniku wypadku samochodowego znalazł się w stanie wegetatywnym. Jego odżywianie odbywało się za pomocą rurki gastrycznej. Wszystkie próby rehabilitacji czy nawiązania z nim kontaktu były nieudane. Lekarze, zgodnie z ustawą francuską postanowili zaprzestać sztucznego odżywiania chorego. Sprzeciwili się temu skarżący (rodzice, siostra i brat przyrodni Vincenta Lambert). Domagali się oni wydania nakazu zmuszającego szpital do podjęcia sztucznego odżywiania chorego. Podobna sytuacja powtórzyła się później, w roku 2014. Ostatecznie, sprawa znalazła się w Strasburgu. Trybunał przywołał swoje wcześniejsze orzecznictwo i wskazał, że sprawa nie dotyczy eutanazji, a zaprzestania leczenia podtrzymującego życie. ETPC podkreślił również, że w kwestii wspomaganego samobójstwa jako prawa do podjęcia przez jednostkę decyzji kiedy jej życie powinno się zakończyć, nie ma wspólnego konsensusu miedzy państwami członkowskimi Rady Europy. Dlatego też, państwa powinny korzystać ze znacznego marginesu oceny w tej sferze. Odnosząc się do zaprzestania leczenia podtrzymującego życie, ETPC stwierdził, że w tej materii również nie ma wspólnego konsensusu, ale większość państw dopuszcza takie rozwiązanie (39 z 47 państw RE). W tym zakresie należy przyznać prawu krajowemu margines oceny. Nie może on być nieograniczony i musi podlegać kontroli strasburskiej pod kątem zgodności z obowiązkami wynikającymi z art. 2. Lambert i inni przeciwko Francji, skarga nr 46043/14

ETPC zbadał mechanizmy funkcjonowania procedury we francuskim prawie krajowym. analizie zostały poddane mechanizmy odwoławcze, koncepcja nieuzasadnionego uporu (sprzeciw wobec leczenia bezcelowego lub mającego na celu nic innego jak tylko sztuczne podtrzymywanie życia) oraz procesu podejmowania decyzji. Ostatecznie, Trybunał uznał, że przepisy francuskie, zwłaszcza proces podejmowania decyzji, spełniały wymogi Konwencji. Poza tym, władze krajowe spełniły ciążące na nich zobowiązania pozytywne w zakresie marginesu oceny, jaki został im przyznany w omawianej sprawie. Dlatego też, zaprzestanie sztucznego odżywiania Vincenta Lambert nie stanowi naruszenia art. 2 Konwencji. Wyrok zapadł stosunkiem głosów 12:5. Lambert i inni przeciwko Francji, skarga nr 46043/14

art. 2 ust. 2 Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnego koniecznego użycia siły: a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą; b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem; c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

1. Zasada zawężającej interpretacji wyjątków TEST ABSOLUTNEJ KONIECZNOŚCI -> KAZUS DUBROWKA (2002) 2. Zasada symetrii dóbr (nie poświęcamy życia w imię wartości niższych, jak np. majątek/moralność/zdrowie).

Bierność władz wobec braku przeciwdziałania PRZEWIDYWALNYM zagrożeniom prawa do ochrony życia również stanowi naruszenie art. 2. - więźniowie - przemoc domowa

Prezentacja powstała na podstawie poniżej wskazanej literatury przedmiotu, jak również wybranego orzecznictwa: Brzozowski W., Krzywoń A., Wiącek M., Prawa Człowieka, Warszawa 2018; Banaszak B., Bisztyga A., Complak K., Jabłoński M. Wieruzewski R., Wójtowicz K., System ochrony praw człowieka, Kraków 2003; Gronowska B., i inni, Prawa człowieka i ich ochrona, Toruń 2005; Hołda Z. i inni, Prawa Człowieka. Zarys wykładu, Warszawa 2011; Chmaj M. (red.), Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2016; Garlicki L. (red.), Konwencja i Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz do art. 1-18, Tom I, Warszawa 2010; Garlicki L. (red.), Konwencja i Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz do art. 19-59, Tom II, Warszawa 2010; Nowicki M. A., Wokół Konwencji Europejskiej, Warszawa 2010; Osiatyński W., Prawa człowieka i ich granice, Kraków 2011; Wiśniewski L., Wolności i prawa jednostki oraz ich gwarancje w praktyce, Warszawa 2006.