Str. 48 Rynek Energii Nr 5(138) - 2018 ZAGROŻENIA I WYZWANIA DLA KRAJOWEJ SIECI PRZESYŁOWEJ Waldemar Dołęga Słowa kluczowe: sieć przesyłowa, rozwój, zagrożenie, wyzwanie Streszczenie. W artykule przedstawiono problematykę dotyczącą krajowej sieci przesyłowej w aspekcie zagrożeń i wyzwań. Przedstawiono charakterystykę krajowej sieci przesyłowej. Omówiono zagrożenia dotyczące funkcjonowania krajowej sieci przesyłowej. Przedstawiono wyzwania jakie stoją przed operatorem systemu przesyłowego. Dotyczą one głównie sfery inwestycyjnej i obszaru dotyczącego przygotowania i realizacji inwestycji sieciowych. Wyzwania te wynikają z krajowych uregulowań prawnych, które są niewłaściwe i wprowadzają wiele barier prawnych i administracyjnych skutecznie ograniczających szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego. 1. KRAJOWA SIEĆ PRZESYŁOWA Krajowa sieć elektroenergetyczna stanowi ogniwo łączące źródła wytwarzania z odbiorcami i obejmuje: sieć przesyłową 400 i 220 kv, sieć dystrybucyjną (tzw. wstępnego rozdziału) 110 kv oraz sieć dystrybucyjną (rozdzielczą) SN (6, 10, 15, 20 i 30 kv) i sieć nn (0,4 kv). W jej skład wchodzą zarówno stacje elektroenergetyczne jak i linie napowietrzne i kablowe oraz urządzenia i aparaty elektroenergetyczne, które współpracują ze sobą w celu realizacji zadania jakim jest przesył lub dystrybucja energii elektrycznej. Sieć przesyłowa służy do przesyłania energii elektrycznej często na znaczne odległości z elektrowni systemowych do stacji odbiorczych zlokalizowanych w obszarach o dużym zapotrzebowaniu na nią, gdzie następuje jej transformacja na niższy poziom napięcia (np. 400/110 kv lub 220/110 kv w kraju), przekazanie do sieci 110 kv i SN celem dalszej transformacji, dystrybucji i dostarczenia odbiorcom. Odbiorcy najczęściej pobierają energię na niskim napięciu. Sieć przesyłowa z racji swojego usytuowania w krajowym systemie elektroenergetycznym (KSE) i funkcji jaką w nim pełni odgrywa kluczową rolę w KSE i ma strategiczne znaczenie dla jego funkcjonowania. Jej podstawowym zadaniem jest zbilansowanie zapotrzebowania i wytwarzania energii elektrycznej z uwzględnieniem wymiany międzysystemowej przy zapewnieniu stabilnej pracy KSE i wymaganej jakości dostarczanej energii elektrycznej [6]. Odpowiada więc m.in. za wyprowadzenie mocy z elektrowni konwencjonalnych systemowych i przesłanie jej często na znaczne odległości do obszarów zapotrzebowania. Ta funkcja sprawia, że sieć przesyłowa obejmuje linie i stacje NN o napięciach znamionowych równych lub większych od 220 kv. W przeszłości do sieci przesyłowej zaliczano również sieć 110 kv, którą obecnie zalicza się do sieci dystrybucyjnej. Sieć przesyłowa jest zawsze traktowana globalnie w skali systemu, a nadzór nad nią pełni przedsiębiorstwo energetyczne operator systemu przesyłowego (OSP) [6]. W Polsce takim operatorem jest spółka Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE S.A) [11]. Krajowa sieć przesyłowa to 257 linii o łącznej długości 14069 km i 106 stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć o napięciach 220 kv, 400 kv i 750 kv [11]. Jest wśród nich: 167 linii o napięciu 220 kv o łącznej długości 7 971 km, 89 linii o napięciu 400 kv o łącznej długości 5 984 km i 1 linia o napięciu 750 kv o długości 114 km oraz 69 stacji 220 kv i 37 stacji 400 kv w których użytkowanych jest 211 autotransformatorów i transformatorów najwyższych napięć [5,11]. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na zagrożenia i wyzwania stojące przed krajową siecią przesyłową. 2. ZAGROŻENIA DOTYCZĄCE KRAJOWEJ SIECI PRZESYŁOWEJ Krajowa sieć przesyłowa jest przystosowana do występujących obecnie typowych warunków zapotrzebowania na energię elektryczną i realizacji wewnętrznych zadań przesyłowych w stanach normalnych, zapewniając odpowiedni poziom bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej [7]. Istnieją jednak duże zagrożenia dla stabilnej pracy KSE oraz lokalne zagrożenia, które mogą powodować trudności z zasilaniem w ekstremalnych warunkach atmosferycznych, zarówno w okresie letnim jak i zimowym. W 2016 r. w systemie przesyłowym nie wystąpiły awarie systemowe i sieciowe. Nie zanotowano znacznych ograniczeń w poborze mocy ani wyłączeń odbiorców, spowodowanych brakiem mocy wytwórczych w KSE. Natomiast w 2015 r. w okresie letnim od 10 do 31 sierpnia zostały wprowadzone ograniczenia w dostarczaniu i poborze energii elektrycznej na skutek nie wystarczających zdolności wytwórczych
Nr 5(138) - 2018 Rynek Energii Str. 49 i przesyłowych KSE w odniesieniu do zapotrzebowania na energię elektryczną [3]. Operator systemu przesyłowego wprowadził wówczas stopnie zasilania w poszczególnych godzinach doby. Najwyższy z tych stopni tj. 20-ty obowiązywał 10 sierpnia 2015 r. w godzinach 10:00 17:00 [3]. Zagrożenia dla stabilnej pracy KSE wynikają bezpośrednio z: małej gęstości sieci i jednostek wytwórczych w niektórych częściach kraju, ograniczonych możliwości obciążenia linii elektroenergetycznych w wyższych temperaturach otoczenia, rosnącego zakresu prac remontowych i inwestycyjnych w sieciach, dużej awaryjności na skutek anomalii pogodowych, nadmiernego wzrostu napięć w sieci przesyłowej oraz sieci 110 kv, ograniczenia importu energii elektrycznej z systemów elektroenergetycznych państw sąsiednich i wzrostu obciążenia w okresie letnim [7]. Zagrożenia te potęgują się w przypadku nałożenia się na siebie wielu niekorzystnych czynników obejmujących: skrajnie wysokie zapotrzebowanie na moc, anomalie pogodowe, wyłączenie dużej liczby elementów sieci elektroenergetycznej lub jednostek wytwórczych czy oddziaływanie przepływów mocy z krajów sąsiednich [9]. Ograniczona przepustowość linii przesyłowych w wyższych temperaturach otoczenia stanowi poważne zagrożenie dla stabilnej pracy KSE w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną [6]. Ma ścisły związek z wiekiem, stanem technicznym i stopniem wyeksploatowania sieci przesyłowych. W odniesieniu do linii napowietrznych, mniej niż 10 lat ma tylko 20% linii 400 kv i niespełna 1% linii 220 kv, mniej niż 25 lat ma 58% linii 400 kv i 11% linii 220 kv, natomiast powyżej 35 lat ma 10% linii 400 kv i aż 74% linii 220 kv [9]. Linie te były ponadto projektowane z uwzględnieniem znacznie niższych przepływów niż te, które występują obecnie [9]. Wiek i stan techniczny sieci przesyłowych powoduje dużą awaryjność tych sieci, szczególnie w warunkach coraz częstszych ostatnio anomalii pogodowych [9]. Ograniczenie importu energii elektrycznej z systemów elektroenergetycznych krajów sąsiednich jest spowodowane ograniczonymi zdolnościami przesyłowymi transgranicznych połączeń międzysystemowych. Dodatkowo przyczyniają się do tego przepływy kołowe mocy, wywołane przez elektrownie wiatrowe zlokalizowane na terenie północnych Niemiec. Stanowi to barierę dla wymiany energii elektrycznej z zagranicą i ogranicza wykorzystanie połączeń transgranicznych do importu energii w sytuacjach, gdy nie ma możliwości pokrycia zapotrzebowania ze źródeł krajowych [9]. Wzrost obciążenia w okresie letnim ogranicza możliwość wykonywania remontów w tym okresie i wpływa na obniżenie rezerw w innych okresach roku. W ostatnich kilku latach obserwuje się znacznie wyższy od przeciętnego wzrost zapotrzebowania na moc czynną w okresie letnim i jego koncentrację w niektórych dużych aglomeracjach miejskich (warszawskiej, krakowskiej, wrocławskiej, poznańskiej) [7]. Towarzyszy temu znacznie wyższy wzrost zapotrzebowania na moc bierną, który stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej do odbiorców na określonym obszarze. W okresach letnich mogą pojawić się problemy z dostawami energii elektrycznej do tych rejonów kraju w których występuje duża przewaga odbioru nad lokalną generacją. Wynika to z niekorzystnego rozkładu geograficznego źródeł wytwórczych, niedostatecznej kompensacji mocy biernej u odbiorców energii i w sieciach dystrybucyjnych oraz braku zdolności przesyłowych i urządzeń służących do kompensacji mocy biernej [9]. Największe zagrożenie wystąpienia rozległej awarii sieciowej, w przypadku nałożenia się skrajnie niekorzystnych warunków pracy sieci przesyłowej, dotyczy północnej części KSE [7]. Może to nastąpić w warunkach dużych przesyłów mocy czynnej i biernej z centrum kraju w kierunku północnym. Sytuacja ta jest spowodowana mniejszą w stosunku do południowej części KSE liczbą źródeł wytwórczych oraz mniejszą gęstością sieci w tym obszarze. Wystąpienie awarii może spowodować tam utratę stabilności napięciowej na znacznym obszarze. Zagrożenia w strukturze zasilania dotyczą dużych aglomeracji miejskich. Zagrożenia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej wynikające z niedostatecznej mocy w KSE w źródłach krajowych i dostępnych poprzez połączenia międzysystemowe oraz nierównomiernego rozłożenia źródeł i odbiorów przy braku odpowiednich zdolności przesyłowych sieci pojawią się już w niedalekiej przyszłości w kontekście prognozowanego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną [7]. Aktualna prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną wskazuje, że będzie ono wzrastać w średniorocznym tempie na poziomie 1,7% do 2035 r. [5]. Przy czym będzie ono znacznie zróżnicowane dla szczytu zimowego i letniego (odpowiednio ok. 1,6% i 2,2%). Ponadto wzrost ten będzie większy w sytuacji, gdy gospodarka krajowa będzie się rozwijała w szybkim tempie. W takiej sytuacji obecna infrastruktura sieciowa w obszarze przesyłu będzie niewystarczająca, a zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej będzie wymagało realizacji inwestycji polegających na rozbudowie i modernizacji sieci przesyłowej, sieci dystrybucyjnej 110 kv w obszarze dużych aglomeracji miejskich oraz inwe-
Str. 50 Rynek Energii Nr 5(138) - 2018 stycji mających na celu zwiększenie możliwości eksportowo-importowych KSE [7]. Konieczność rozbudowy i modernizacji infrastruktury sieciowej wiąże się również z intensywnym rozwojem odnawialnych źródeł energii (OZE), planowanym rozwojem energetyki jądrowej i koniecznością budowy nowoczesnych ekologicznych konwencjonalnych źródeł wytwórczych. 3. WYZWANIA DOTYCZĄCE KRAJOWEJ SIECI PRZESYŁOWEJ Wyzwania wiążą się bezpośrednio z koniecznością rozbudowy i modernizacji krajowej sieci przesyłowej i transgranicznych połączeń międzysystemowych i dotyczy sfery inwestycyjnej. Konieczność rozbudowy i modernizacji sieci przesyłowej, jak wspomniano, wynika przede wszystkim z prognoz dotyczących wzrostu zapotrzebowania odbiorców na moc i energię elektryczną, wymagań odbiorców w zakresie niezawodności i pewności zasilania oraz inwestycji koniecznych do przyłączenia i wyprowadzenia mocy z nowych jednostek wytwórczych [9]. Taka rozbudowa i modernizacja powinna być ukierunkowana na: stworzenie warunków bezpiecznej pracy KSE, zwiększenie pewności zasilania obszarów dużych aglomeracji miejskich, wzmocnienie roli systemu przesyłowego w KSE, zwiększanie możliwości ruchowych w KSE, zwiększenie zdolności regulacji napięć, wyprowadzenie mocy z przyłączonych źródeł oraz rozbudowę połączeń transgranicznych [6]. Wymaga to m.in. znacznej rozbudowy strukturalnej sieci przesyłowej, strukturalnych zmian układów zasilania w newralgicznych obszarach kraju, umożliwienia współpracy ze sobą źródeł energii o zróżnicowanej technologii wytwarzania i różnych parametrach ich pracy i zdjęcia funkcji przesyłowych z sieci dystrybucyjnej 110 kv, co ma miejsce jeszcze w wielu regionach kraju [7]. Konieczność rozbudowy transgranicznych połączeń międzysystemowych ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej oraz likwidację barier swobodnego handlu energią na rynku wewnętrznym i międzynarodowym. Obecnie KSE posiada synchroniczne i niesynchroniczne połączenia międzysystemowe. Do grupy tych pierwszych zalicza się połączenia transgraniczne: z Niemcami (dwutorowa linia 220 kv Krajnik Vierraden i dwutorowa linia 400 kv Mikułowa Hagenverder), z Czechami (jednotorowe linie 220 kv Kopanina Liskovec i Bujaków Liskovec i jednotorowe linie 400 kv Wielopole Nosovice i Dobrzeń Albrechtice) oraz ze Słowacją (dwutorowa linia 400 kv Krosno Iskrzynia Lemesany). Do grupy tych drugich zalicza się połączenia transgraniczne: z Ukrainą (jednotorowa linia 750 kv Rzeszów Widełka Chmielnicka, jednotorowa linia 220 kv Zamość- Dobrotvor), z Białorusią (jednotorowa linia 220 kv Białystok-Roś), ze Szwecją (linia kablowa stałoprądowa 450 kv Słupsk Starno) oraz od niedawna z Litwą (dwutorowa linia 400 kv Ełk Bis Alytus z wstawką prądu stałego). Przy czym dwa z tych połączeń Rzeszów Widełka Chmielnicka i Białystok- Roś są nieczynne. Obok wspomnianych połączeń w obszarze sieci przesyłowej funkcjonują jeszcze połączenia w ramach sieci 110 kv z Czechami i Niemcami (synchroniczne) i Białorusią (asynchroniczne). Liczba wszystkich połączeń transgranicznych i ich przepustowość jest niewystarczająca. Inwestycje sieciowe w obszarze sieci przesyłowej stanowią najważniejsze i zdecydowanie największe wyzwanie dla operatora systemu przesyłowego. Przyjęty przez OSP plan modernizacji i rozbudowy infrastruktury sieciowej na lata 2010-2025 [10] uwzględnia: przyłączenie do sieci przesyłowej nowych źródeł konwencjonalnych, planowane likwidacje-wycofania z pracy części jednostek wytwórczych, przyłączenie do sieci odnawialnych źródeł energii o mocach wynikających z celów Pakietu Klimatyczno-Energetycznego oraz przewidywane lokalizacje elektrowni jądrowych na obszarze kraju. Plan ten opiera się na koncepcji rozwoju sieci 400 kv na trasach już istniejących linii 220 kv oraz rozbudowy sieci 400 kv i 220 kv w lokalizacjach o zwiększonej generacji wiatrowej (północno-zachodnia Polska). W planie rozwoju KSE na lata 2010-2025 operator systemu przesyłowego zadeklarował przeznaczenie na inwestycje kwoty 18301,5 mln zł z czego: do 2015 8546 mln zł (I etap), do 2020 7530,5 mln zł (II etap), do 2025 2225 mln zł (III etap) [10]. Inwestycje te mają głównie na celu: połączenie KSE z systemem litewskim za pomocą połączenia synchronicznego LIT-POL Link, ułatwienie przyłączania źródeł generacji wiatrowej w północno-zachodniej części kraju oraz ograniczenie niekorzystnego wpływu generacji wiatrowej w Niemczech na krajową sieć przesyłową (instalacja przesuwników fazowych). Inwestycje te zwiększą możliwości eksportowo- importowe KSE. Planowane inwestycje elektroenergetyczne w sieci przesyłowej zostały ściśle określone w publikacji [10] i pogrupowane w obszarach: przyłączenia (elektrowni systemowych i OZE), wyprowadzenia mocy (z elektrowni systemowych i OZE), bezpieczeństwa pracy KSE i połączeń transgranicznych (asynchroniczne, synchroniczne). Przy czym bezpieczeństwo pracy KSE wiąże się z: dostosowaniem infrastruktury sieciowej do wzrostu zapotrzebowania na moc i energię, właściwą regulacją napięcia i mocy biernej oraz
Nr 5(138) - 2018 Rynek Energii Str. 51 likwidacją ograniczeń sieciowych wynikającą: z realizacji strategii zmiany napięcia sieci, zwiększenia pewności zasilania i sprzęgania sieci 400 i 220 kv. W efekcie zrealizowania zaplanowanych przedsięwzięć inwestycyjnych nastąpią istotne zmiany jakościowe i ilościowe w strukturze sieci przesyłowych. Przykładowo w wyniku realizacji działań w ramach I etapu długość linii 400 kv wzrośnie o blisko 1800 km, przy jednoczesnym zmniejszeniu o 800 km długości linii 220 kv [10]. Prawie 190 km linii 220 kv będzie miało zwiększoną zdolność przesyłową. Zostanie znacznie zwiększona zdolność transformacji w sieci przesyłowej. Przy czym w przypadku transformacji 400/110 kv wzrost nastąpi o 11060 MVA, transformacji 400/220 kv - o 5160 MVA, a w przypadku transformacji 220/110 kv o 3305 MVA [10]. Ponadto zwiększą się zdolności regulacyjne mocy biernej w sieci przesyłowej. Zostaną one zwiększone w zakresie od +800 do -400 MVar [10]. Zainstalowane przesuwników fazowych na zachodniej granicy Polski pozwoli na ograniczenie tzw. przepływów kołowych (karuzelowych). Planowane zmiany w sieci przesyłowej są właściwe i pozwolą na: pokrycie prognozowanego zapotrzebowania na moc i energię elektryczną, przyłączenie do sieci elektroenergetycznej odnawialnych źródeł energii o mocy na poziomie ok. 5000 MW, przyłączenie do sieci przesyłowej źródeł konwencjonalnych o mocy planowanej na poziomie 3500 MW, stworzenie warunków sieciowych dla wyprowadzenie mocy z planowanych do przyłączenia nowych źródeł, realizację transgranicznych przepływów mocy pomiędzy systemem polskim i litewskim, zwiększenie zdolności do regulacji napięć w sieci przesyłowej, ograniczenie przepływów karuzelowych i efektywną wymianę mocy z systemem niemieckim i zwiększenie pewności zasilania obszarów aglomeracji miejskich poprzez strukturalne zmiany układów zasilania newralgicznych obszarów sieciowych [9]. Wśród inwestycji ujętych w planie rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2010 2025 [10] znajduje się grupa o strategicznym znaczeniu dla funkcjonowania KSE, która ma również charakter priorytetowy dla Unii Europejskiej w aspekcie bezpieczeństwa dostaw energii i rozwoju konkurencji (tzw. projekty wspólnego zainteresowania). Grupa ta obejmuje 23 strategiczne inwestycje sieciowe takie jak budowa linii 400 kv: Ełk Bis Granica RP, Ełk Bis Łomża, Ostrołęka Stanisławów, Ostrołęka Olsztyn Mątki, Płock Olsztyn Mątki, Kozienice Siedlce Ujrzanów, Kozienice Ołtarzew, Krajnik Baczyna, Baczyna Plewiska, Plewiska Eisenhüttenstadt (Niemcy), Mikułowa Świebodzice, Mikułowa Czarna Pasikurowice, Podborze nacięcie linii Wielopole Nosovice (Czechy) wraz z budową stacji 400/220 kv Podborze, Czarna Polkowice, Dobrzeń nacięcie linii Pasikurowice Wrocław, Dunowo Żydowo Kierzkowo Piła Krzewina Plewiska, Pątnów Jasiniec Grudziądz, Grudziądz Pelplin Gdańsk Przyjaźń, Piła Krzewina Bydgoszcz, Żydowo Kierzkowo Słupsk, Gdańsk Przyjaźń Żydowo Kierzkowo oraz budowa wielonapięciowej linii 400 i 220 kv Byczyna Podborze i modernizacja linii 220 kv Blachownia Łagisza [2]. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć inwestycyjnych w obszarze sieci przesyłowych, zrealizowanych w ostatnich latach była budowa tzw. mostu elektroenergetycznego LIT-POL Link pomiędzy Polską i Litwą. Projekt ten został zakończony w 2015 r. i obejmował obok zbudowania połączenia stacji Ełk Bis ze stacją Alytus na Litwie również budowę i modernizacje linii i stacji elektroenergetycznych NN w północno-wschodniej części kraju. W ramach tego projektu zrealizowano 11 dużych inwestycji sieciowych w obszarze przesyłu obejmujących: budowę 4 napowietrznych linii elektroenergetycznych 400 kv o łącznej długości 400 km, budowę 5 stacji elektroenergetycznych NN i modernizację 2 istniejących [11]. Łączna wielkość nakładów poniesionych na realizację zadań inwestycyjnych wyniosła ok. 1800 mln zł [11]. Umożliwiły one nie tylko przesył energii elektrycznej pomiędzy Polską a Litwą, przyczyniając się tym samym do zlikwidowania barier funkcjonowania europejskiego rynku energii oraz Europejskiego Systemu Przesyłowego, poprzez zamkniecie tzw. Pierścienia Bałtyckiego (Baltic Ring), ale również zwiększyły pewność i niezawodność zasilania centralnej i północno-wschodniej Polski. W ramach budowy połączenia LIT-POL zrealizowano takie inwestycje jak: budowa linii dwutorowej 400 kv Ełk Bis granica RP (kierunek Alytus) o długości 112 km, stanowiącej bezpośrednie powiązanie polskiego i litewskiego systemu elektroenergetycznego, budowa linii 400 kv Ostrołęka Łomża Narew o łącznej długości 117 km, składającej się z odcinka dwutorowego (Ostrołęka Łomża) i odcinka jednotorowego (Łomża Narew), budowa linii dwutorowej 400 kv Ełk Bis Łomża o długości 83 km, budowa linii jednotorowej 400 kv Miłosna Siedlce Ujrzanów o długości 90 km, budowa stacji 400/220/110 kv Ołtarzew składającej się z rozdzielni wnętrzowych 400 kv, 220 kv oraz 110 kv w izolacji SF 6, budowa stacji 400/110 kv Ełk Bis składającej się z napowietrznej rozdzielni 400 kv i 110 kv, sta-
Str. 52 Rynek Energii Nr 5(138) - 2018 nowiąca punkt połączenia polskiego i litewskiego systemu elektroenergetycznego, budowa stacji 400 kv Łomża składającej się z napowietrznej rozdzielni 400 kv, spinającej linie przesyłowe z kierunku stacji: Ostrołęka, Ełk Bis oraz Narew, budowa stacji 400 kv Stanisławów składającej się z napowietrznej rozdzielni 400 kv, spinającej linie przesyłowe z kierunku stacji: Ostrołęka, Narew, Siedlce Ujrzanów oraz Miłosna, budowa stacji 400/110 kv Siedlce Ujrzanów składającej się z napowietrznej rozdzielni 400 kv i 110 kv, rozbudowa stacji 220/110 kv Ostrołęka o rozdzielnię 400 kv; w zakresie wykonania nowych rozdzielni wnętrzowych 400 kv i 110 kv w izolacji SF 6 oraz wykonania prac modernizacyjnych istniejącej napowietrznej rozdzielni 220 kv, rozbudowa rozdzielni 400 kv w stacji 400/110 kv Narew; w zakresie umożliwiającym wprowadzenie linii z kierunku stacji Łomża. Skala inwestycji w obszarze infrastruktury przesyłowej jest bardzo duża. W 2015 r. obok wymienionych inwestycji związanych z realizacją połączenia LIT- POL, udało się operatorowi systemu przesyłowego zakończyć realizację inwestycji sieciowych związanych z wyprowadzeniem mocy ze źródeł wytwórczych takich jak: modernizacja stacji 220/110 kv Kopanina, rozbudowa stacji 400/110 kv Słupsk, rozbudowa rozdzielni 220 kv w stacji 220/110 kv Włocławek Azoty, rozbudowa stacji 220/110 kv Stalowa Wola o rozdzielnię 220 kv, rozbudowa stacji 400/110 kv Żarnowiec w celu przyłączenia nowych farm wiatrowych [3]. W 2016 r. w zakresie usuwania ograniczeń przesyłowych w pracy KSE zakończono takie zadania inwestycyjne jak: instalacja przesuwników fazowych na linii 400 kv Mikułowa- Hagenwerder, rozbudowa stacji 220/110 kv Radkowice, rozbudowa rozdzielni 400 kv w stacji 400/110 kv Narew wraz z instalacją urządzeń do kompensacji mocy biernej, modernizacja linii 220 kv Morzyczyn- Police etap I, modernizacja linii 220 kv Stalowa Wola-Chmielów [4]. Natomiast w zakresie wyprowadzenia mocy ze źródeł wytwórczych zakończono realizację takich inwestycji jak: budowa linii 400 kv Dobrzeń nacięcie linii Pasikurowice-Wrocław, budowa linii 220 kv Stalowa Wola punkt nacięcia linii Chmielów-Abramowice, rozbudowa stacji 400 kv Stanisławów w celu przyłączenia farmy wiatrowej, rozbudowa rozdzielni 110 kv w stacji 220/110 kv Adamów w celu przyłączenia wytwórni gazów technicznych, rozbudowa stacji 220/110 kv Gorzów w celu przyłączenia bloku gazowo-parowego EC Gorzów oraz rozbudowa rozdzielni 110 kv w stacji 220/110 kv Piła Krzewina w celu przyłączenia nowych farm wiatrowych [4]. Obecnie na różnym etapie realizacji znajduje się 60 przedsięwzięć inwestycyjnych w obszarze infrastruktury przesyłowej [11]. Są wśród nich: budowa linii 400 kv Bydgoszcz Zachód - Piła Krzewina, budowa linii 400 kv Gdańsk Przyjaźń - Żydowo Kierzkowo, budowa linii 400 kv Żydowo Kierzkowo Słupsk, budowa stacji 400/110 kv Żydowo Kierzkowo, budowa dwutorowej linii 400 kv Grudziądz Węgrowo - Pelplin - Gdańsk Przyjaźń, budowa linii 400 kv Jasiniec - Grudziądz Węgrowo, budowa linii 400 kv Pątnów Jasieniec, budowa stacji 400/110 kv Pelplin, rozbudowa stacji 400/220/110 kv Grudziądz Węgrowo, rozbudowa rozdzielni 400 kv i 110 kv w stacji elektroenergetycznej 400/220/110 kv Dunowo, rozbudowa stacji 220/110 kv Bydgoszcz Zachód, budowa rozdzielni 400 kv w stacji 220/110 kv Jasieniec, budowa stacji 400/110 kv Gdańsk Przyjaźń, rozbudowa stacji 220/110 kv Skawina o rozdzielnię 400 kv i 110 kv, budowa linii 400 kv Skawina - nacięcie linii Tarnów - Tucznawa, Rzeszów Tucznawa, Rozbudowa i modernizacja 400/220/110 kv stacji Byczyna i wiele innych [11]. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury sieciowej w obszarze przesyłu wiąże się z koniecznością realizacji wielu działań inwestycyjnych i modernizacyjnych w ściśle określonym horyzoncie czasowym. Jest to bardzo złożony proces realizowany przez operatora systemu przesyłowego, zależny od wielu różnorodnych zdeterminowanych i niezdeterminowanych czynników natury: technicznej, ekonomicznej, prawnej, politycznej i społecznej [6]. Przy czym proces realizacji inwestycji sieciowych bardzo silnie zależy od krajowych uwarunkowań prawnych w tym obszarze, które znacznie wydłużają cykl inwestycyjny dla tych obiektów lub mogą zablokować całkowicie ich realizację [8]. Realizacja inwestycji sieciowych wymaga przygotowania złożonej dokumentacji na potrzeby procesu decyzyjnego obejmującej zagadnienia technicznoekonomiczne oraz formalno-prawne. W obszarze formalnoprawnym są to różnorodne uzgodnienia, pozwolenia, opinie i decyzje, co powoduje, że etap ten jest obecnie najważniejszym i najdłuższym etapem przygotowania realizacji inwestycji. Uregulowania prawne, dotyczące przygotowania i realizacji inwestycji w obszarze infrastruktury sieciowej są rozproszone w bardzo wielu ustawach i aktach wykonawczych do nich, są ukierunkowane na obiekty kubaturowe i nie uwzględniają specyfiki obiektów liniowych. Są nieprecyzyjne, niespójne i często się zmieniają na skutek wielokrotnych nowelizacji, a utrudnienia z nich wynikające powodują powstanie barier prawnych i administracyjnych sku-
Nr 5(138) - 2018 Rynek Energii Str. 53 tecznie ograniczających szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego [6]. Ponadto stanowią znaczne obciążenie finansowe dla operatora systemu przesyłowego i stwarzają zagrożenie dla wykorzystania środków unijnych przy finansowaniu inwestycji sieciowych. Na skutek niejednoznaczności i sprzeczności przepisów oraz odmiennej ich interpretacji przez organy administracji samorządowej, skomplikowania, wielości stron uczestniczących na wszystkich etapach postępowania i pogodzenia ich różnych interesów oraz konieczności pozyskania terenów dla potrzeb budowy od wielu właścicieli i użytkowników gruntu czas trwania procedur formalno-prawnych koniecznych do uzyskania pozwolenia na budowę może wynieść nawet kilka lat w przypadku wykorzystania przez właścicieli i użytkowników terenów procedur odwoławczych [8]. Za taki stan rzeczy odpowiedzialny jest w znacznym stopniu złożony, długotrwały, wieloetapowy proces postępowania w sprawie: ujęcia inwestycji w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy i wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach sieciowej inwestycji elektroenergetycznej, realizowany przez właściwy dla miejsca jej lokalizacji organ administracji samorządowej (wójta, burmistrza, prezydenta). Przy realizacji inwestycji sieciowych bardzo pomocne są specustawy, które w jednym akcie prawnym opisują cały proces w zakresie realizacji różnych inwestycji infrastrukturalnych celu publicznego. Obecnie w obszarze infrastruktury sieciowej funkcjonuje jedynie ustawa o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych [2], która ułatwia i przyspiesza budowę sieci przesyłowych o strategicznym znaczeniu dla funkcjonowania krajowego systemu elektroenergetycznego oraz określa źródła finansowania procesu inwestycyjnego. Niestety odnosi się tylko do wspomnianych już wcześniej 23 strategicznych inwestycji sieciowych, ujętych w planie rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2010 2025 [10]. Wprowadzone w tej ustawie procedury przygotowania i realizacji strategicznych inwestycji celu publicznego w zakresie inwestycji sieciowych w obszarze przesyłu umożliwią sprawne przeprowadzenie tego procesu, zapobiegną jego blokowaniu i uniemożliwią wydłużanie procedur administracyjnych przy budowie sieci przesyłowych. Pozwoli to na ich realizacje i wydatkowanie przeznaczonych na ten cel funduszy unijnych. Rozwiązania zawarte w ustawie nie dotyczą budowy lub modernizacji innych linii 400 i 220 kv i innych inwestycji towarzyszących wymienionym inwestycjom sieciowym. W przeszłości przy realizacji inwestycji sieciowych bardzo pomocna była specustawa o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 [1]. Rozwiązania i udogodnienia w niej zawarte umożliwiły m.in. wybudowanie i modernizację wielu kilometrów linii przesyłowych 400 kv. W świetle istniejących uregulowań prawnych w obszarze przygotowania i realizacji inwestycji rozbudowa i modernizacja infrastruktury sieciowej w obszarze przesyłu stanowi ogromne wyzwanie dla operatora systemu przesyłowego, bowiem korzystne rozwiązania prawne dotyczącą jedynie wąskiej ściśle określonej grupy strategicznych inwestycji sieciowych. Operator systemu przesyłowego nie może liczyć na udogodnienia, uproszczenia i usprawnienia procedur formalno-prawnych i administracyjnych przy realizacji innych inwestycji sieciowych. Dlatego skrócenie cyklu inwestycyjnego związane z ograniczeniem fazy przygotowania realizacji inwestycji wymaga znacznego usprawnienia procesu zarządzania inwestycjami sieciowymi przez odpowiednie służby operatora systemu przesyłowego. Jest to jedyna droga bowiem uproszczenie i przyspieszenie procesu przygotowania i realizacji inwestycji sieciowych w obecnym stanie prawnym jest nierealne. Ponadto pozwala na znaczące zwiększenie stopnia wykorzystania środków unijnych, przeznaczonych na finansowanie projektów z obszaru infrastruktury sieciowej. 4. WNIOSKI Krajowa sieć przesyłowa odgrywa kluczową rolę w krajowym systemie elektroenergetycznym i ma strategiczne znaczenie dla jego funkcjonowania. Obecnie nie stwarza zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, jest bowiem przystosowana do występujących typowych warunków zapotrzebowania na energię elektryczną i realizacji wewnętrznych zadań w stanach normalnych. Stwarza jednak duże zagrożenie dla stabilnej pracy KSE oraz lokalnie może powodować trudności z przesyłem energii elektrycznej szczególnie w ekstremalnych warunkach atmosferycznych. W przyszłości w kontekście prognozowanego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną obecna infrastruktura sieciowa w obszarze przesyłu będzie niewystarczająca. Pojawią się zagrożenia bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej wynikające z niedostatecznej mocy w krajowym systemie elektroenergetycznym w źródłach krajowych i dostępnych poprzez połączenia międzysystemowe oraz nierównomiernego rozłożenia źródeł i odbiorów przy braku odpowied-
Str. 54 Rynek Energii Nr 5(138) - 2018 nich zdolności przesyłowych sieci. Dlatego zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej będzie wymagało realizacji inwestycji polegających na rozbudowie i modernizacji sieci przesyłowej 400 i 220 kv oraz inwestycji mających na celu zwiększenie możliwości eksportowo-importowych krajowego systemu elektroenergetycznego. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury sieciowej w obszarze przesyłu i dystrybucji stanowi największe i najważniejsze wyzwanie dla operatorów systemów. Wynika to z faktu, że uregulowania prawne dotyczące przygotowania i realizacji inwestycji sieciowych wprowadzają wiele utrudnień i barier skutecznie ograniczających szybkość i efektywność procesu inwestycyjnego, znacznie zwiększają koszty realizacji tych inwestycji i stwarzają zagrożenie dla wykorzystania środków unijnych przy ich finansowaniu. LITERATURA [1] Ustawa z dnia 7 września 2007 r. O przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 (Dz.U. z 2007 r., nr 173, poz. 1219 z późn. zm.). [2] Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. O przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1265). [3] Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2015 r. Urząd Regulacji Energetyki, Warszawa, kwiecień 2016. [4] Sprawozdanie z działalności Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w 2016 r. Urząd Regulacji Energetyki, Warszawa, kwiecień 2017. [5] Sprawozdanie z wyników monitorowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej za okres od dnia 1 stycznia 2015 do dnia 31 grudnia 2016. Minister Energii, Warszawa, 2017. [6] Dołęga W.: Planowanie rozwoju sieciowej infrastruktury elektroenergetycznej w aspekcie bezpieczeństwa dostaw energii i bezpieczeństwa ekologicznego. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 2013. [7] Dołęga W.: Rozwój sieci przesyłowej w aspekcie bezpieczeństwa dostaw energii. Przegląd Naukowo- Metodyczny Edukacja dla bezpieczeństwa, nr 3, 2014, s. 1084-1098. [8] Dołęga W.: Wybrane aspekty realizacji inwestycji sieciowych. Polityka Energetyczna-Energy Policy Journal, t. 19, z. 3, 2016, s. 121-131. [9] Dołęga W.: Wybrane aspekty rozwoju sieciowej infrastruktury elektroenergetycznej. Przegląd Naukowo- Metodyczny Edukacja dla bezpieczeństwa, nr 1, 2017, s. 1201-1213. [10] Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S.A., Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2010 2025. Warszawa, sierpień 2009. [11] Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.: www.pse.pl. THREATS AND CHALLENGES FOR NATIONAL TRANSMISSION NETWORK Key words: transmission network, development, threat, challenge Summary. In this paper, subject matter connected with national transmission network in aspect of threats and challenges is performed. Profile of national transmission network is performed. Threats connected with operation of national transmission network are discussed. Challenges for transmission system operator are performed. They concern mainly investment sphere and area connected with preparation and construction of network investments. They result from national legal regulations which are improper and introduce many legal and administrative barriers effectively limited quick and effective investment process. Waldemar Dołęga, dr hab. inż., adiunkt, kierownik Zespołu Urządzeń Elektroenergetycznych w Katedrze Energoelektryki na Wydziale Elektrycznym Politechniki Wrocławskiej; email: waldemar.dolega@pwr.edu.pl