LBI-4101-010-03/2014 P/14/104 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

LBI-4101-010-03/2014 P/14/104 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontroler Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej Ocena ogólna Uzasadnienie oceny ogólnej Opis stanu faktycznego P/14/104 Wykonywanie przez wybrane gminy obowiązku zapewnienia lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Białymstoku Piotr Żukowski specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 89564 z dnia 14 kwietnia 2014 r. (dowód: akta kontroli str. 1-2) Zarząd Mienia Komunalnego w Białymstoku, ul. Gen. J. Bema 89/1, 15-370 Białystok (dalej: ZMK lub Zarząd ) Andrzej Ostrowski od 30.11.2007 r. Dyrektor ZMK 1 (dowód: akta kontroli str. 3) II. Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie 2 skuteczność ZMK w zakresie pozyskiwania nowych lokali socjalnych. Ocenę pozytywną uzasadnia w szczególności pozyskiwanie lokali socjalnych, współpraca z organizacjami społecznymi w zakresie przeciwdziałania bezdomności oraz realizacja Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją. W ocenie NIK istnieje jednak problem niedoboru pomieszczeń tymczasowych dla osób eksmitowanych, co przyczynia się do zwiększenia ilości osób bezdomnych w noclegowniach i domach dla bezdomnych. III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Działania podejmowane w celu pozyskania niezbędnych lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych oraz przeciwdziałania bezdomności 1.1. Zakres działań ZMK oraz poziom zaspokojenia potrzeb w zakresie lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych Zgodnie ze statutem przedmiotem działania ZMK jest gospodarowanie powierzonym zasobem komunalnym Miasta Białystok i Skarbu Państwa obejmującym m.in. zasób mieszkaniowy, lokale użytkowe, garaże, urządzenia komunalne i nieruchomości gruntowe z ich częściami składowymi. W ZMK zadania w tym zakresie realizowane były przez pracowników Działu Gospodarowania Zasobem oraz Działu Zasobu i Nadzoru Właścicielskiego ZMK. Do ich obowiązków należało między innymi: prowadzenie ewidencji nieruchomości, budynków, budowli i lokali oraz związanych z nimi urządzeń infrastruktury technicznej oraz wynajmowanie lokali i zawierania innych umów cywilno-prawnych dotyczących korzystania z budynków, lokali i nieruchomości. W badanym okresie na podstawie udzielonych pełnomocnictw ZMK prowadził negocjacje ze spółdzielniami mieszkaniowymi w celu zwarcia porozumień w sprawie odszkodowań z tytułu niezapewnienia lokali socjalnych dla osób zamieszkałych w zasobach spółdzielni, w stosunku do których zapadły prawomocne wyroki eksmisyjne z prawem do lokalu socjalnego. Do zadań ZMK należało ponadto prowadzenie rejestru wyroków eksmisyjnych oraz zapewnienie eksmitowanym lokatorom lokali socjalnych bądź pomieszczeń tymczasowych, w przypadku przyznania tego uprawnienia w wyroku sądowym. ZMK jest jednocześnie inwestorem w zakresie budowy budynków mieszkalnych Gminy Białystok. 1 Od 30 listopada 2007 r. 2 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 2

Opis stanu faktycznego W okresie od 31 grudnia 2010 r. do 31 marca 2014 r. liczba lokali socjalnych Miasta Białystok zwiększyła się z 543 do 881 3 (tj. o 62,2%) zaś liczba pomieszczeń tymczasowych zmalała z 10 do 4. W latach 2011 2014 (do 31 marca 2014 r.) pozyskano: 210 lokali socjalnych z istniejącego mieszkaniowego zasobu w związku z naturalnym ruchem ludności (tj. 54 w 2011 r., 75 w 2012 r., 52 w 2013 r. i 29 w I kwartale 2014), 100 lokali socjalnych w wyniku zawarcia w 2011 roku umowy dzierżawy budynku przy ul. Antoniuk Fabryczny 40/48, 187 lokali socjalnych w związku z przekwalifikowywaniem komunalnych lokali mieszkalnych (odpowiednio: 80, 16, 67 i 24), 60 lokali socjalnych w związku z realizacją inwestycji przy ul. Klepackiej 4 w Białymstoku częściowo sfinansowanej z Funduszu Dopłat Banku Gospodarstwa Krajowego, 10 pomieszczeń socjalnych (tymczasowych) w wyniku zawarcia umów najmu pomieszczeń tymczasowych w Hotelu Ilona 5 oraz z Fundacją Edukacji i Twórczości (tj. 5 w 2011 r., 1 w 2012 r. i 4 w 2013 r. 6 ). Średni czas wykorzystywania pomieszczenia tymczasowego wynosił w tym okresie ok. 1 miesiąca. (dowód: akta kontroli str. 19-20, 26-51) W ZMK prowadzono w formie elektronicznej m. in. aktualny wykaz lokali socjalnych 7 oraz rejestr osób oczekujących na wskazanie lokalu socjalnego lub pomieszczenia tymczasowego, w którym oddzielnie ujmowano osoby z wyrokami eksmisyjnymi oraz osoby, które złożyły wniosek o przydział lokalu socjalnego. Analiza tych rejestrów wykazała, że: wykaz lokali socjalnych prowadzony był rzetelnie. Rejestr zawierał wszystkie lokale socjalne wskazane w uchwałach Rady Miasta Białegostoku, z rejestru osób oczekujących na wskazanie lokalu socjalnego lub pomieszczenia tymczasowego można wyodrębnić: 1) osoby oczekujące na wskazanie lokalu socjalnego na skutek wyroku eksmisyjnego z zasobu gminy; 2) osoby oczekujące na wskazanie lokalu socjalnego na skutek wyroku eksmisyjnego z zasobów innych podmiotów; 3) osoby oczekujące na wskazanie pomieszczenia tymczasowego, którym w wyroku eksmisyjnym nie przyznano uprawnienia do lokalu socjalnego, w wykazie osób oczekujących na wskazanie lokalu socjalnego lub pomieszczenia tymczasowego wykazano wszystkie niezrealizowane wyroki eksmisyjne, w wykazie osób oczekujących na przydział lokalu socjalnego wskazano niezrealizowane wnioski o przydział lokalu socjalnego, które wpłynęły do Urzędu w latach 2013 i w I kw. 2014 r 8. (dowód: akta kontroli str. 52-73, 74-94, 115-155) 1.2. Realizacja polityki gminy w zakresie niedoboru lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych 1.2.1. ZMK realizował opracowaną przez Gminę Białystok strategię działania zmierzającą do zaspokojenia potrzeb w zakresie lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych. Analizę niedoboru lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych oraz plan działania zmierzający do rozwiązania tego problemu zawarto między innymi w: a) Strategii Rozwoju Miasta Białegostoku do 2020 roku przyjętej uchwałą Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 13 września 2010 r. 9, b) Wieloletnim programie gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Białystok na lata 2007 2011, przyjętym uchwałą Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 26 listopada 2007 roku, 3 Z tego 100 lokali socjalnych wynajmowanych od Białostockiego Przedsiębiorstwa Usług Socjalnych. 4 Trzech budynków mieszkalnych. 5 Zwartych przez ZMK z K. i M. Strojkiem wspólnikami spółki cywilnej Ilona właścicielami hotelu Ilona. 6 Według stanu na dzień 31 grudnia. 7 Za pomocą programu komputerowego Papierus SQL wyposażonego w moduły: czynsze, media, ewidencja lokali, płace, środki trwałe. 8 Wykazy zostały sporządzone po raz pierwszy 18 grudnia 2012 roku w związku z realizacją uchwały wymienionej w przypisie nr 10. 9 Uchwała Nr LVIII/777/10 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 13 września 2010 r. w sprawie w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus. 3

c) Wieloletnim programie gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Białystok na lata 2012 2016, d) W uchwale Rady Miasta Białegostoku z dnia 5 listopada 2012 roku w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok 10. Powyższe dokumenty szczegółowo omówiono w wystąpieniu pokontrolnym Urzędu Miasta Białegostoku. (dowód: akta kontroli str. 95-114, 185-195, 196-209) Przyjęta strategia zakładała wzrost liczby lokali socjalnych z 639 w 2011 roku do 859 w 2013 roku i 1 309 w 2016 roku. W tym celu: a) Wieloletni Program Inwestycyjny Miasta Białegostoku na lata 2009 2013 11, zakładał wydatkowanie przez ZMK w latach 2008 2013 kwoty 71 240 tys. zł na budowę mieszkań komunalnych, b) Wieloletnia Prognoza Finansowa Miasta Białegostoku na lata 2014 2016 przyjęta uchwałą z dnia 13 grudnia 2013 roku 12 zakłada wydatkowanie w okresie od 2014 do 2016 kwoty 45 000 tys. zł na budowę mieszkań komunalnych. (dowód: akta kontroli str. 156-166, 243, 210-242) Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Białystok na lata 2012 2016 nie wyodrębniał z kwoty wydatków planowanych na gospodarkę mieszkaniową (remonty, modernizacja, budowa nowych obiektów) środków na budownictwo socjalne, zawierał jednak wszystkie elementy wymagane art. 21 ust. 2 pkt 1-8 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego 13. W latach 2011-2014 (I kwartał 2014 r) ZKM na gospodarowanie zasobem lokali socjalnych wydatkował ogółem 15 948 tys. zł, z tego: 10 505 tys. zł na bieżącą eksploatację wraz z mediami (odpowiednio: 2 875 tys. zł, 3 098 tys. zł, 3 610 tys. zł i 923 tys. zł), 757 tys. zł na modernizację lokali i budynków socjalnych (odpowiednio: 546,5 tys. zł, 125,7 tys. zł, 65 tys. zł i 19 tys. zł), 4 686 tys. zł na budowę trzech budynków mieszkalnych wielorodzinnych przy ul. Klepackiej w Białymstoku z przeznaczeniem na lokale socjalne (tj. 114 tys. zł w 2012 roku, 4 054 tys. zł w 2013 roku i 518 tys. zł w I kw. 2014 roku). Przedsięwzięcie współfinansowane było z Funduszu Dopłat Banku Gospodarstwa Krajowego (1 481 tys. zł). Wyniku realizacji przedsięwzięcia powstało 60 lokali socjalnych o powierzchni 1 904 m 2. (dowód: akta kontroli str. 244-247) 1.2.2. W latach 2011 2013 ZMK otrzymał od komorników sądu rejonowego 30 wniosków o wskazanie pomieszczenia tymczasowego osobom, którym sąd w wyroku eksmisyjnym orzekł brak uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego. W 3 (z 30) sprawach ZMK w terminie do 6 miesięcy wskazał pomieszczenie tymczasowe, do którego wyeksmitowano dłużników w dalszych 16 (z 30) sprawach ZMK nie wskazał pomieszczeń tymczasowych z powodu ich braku, zaś w 11 pozostałych (z 30) sprawach wezwał komorników (wierzycieli) do przedłożenia wyroku eksmisyjnego, które jednak nie zostały przekazane. (dowód: akta kontroli str. 23-24) W związku z upływem terminu określonego w art. 1046 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego 14 komornicy sądu rejonowego w 5 sprawach zwrócili się do ZMK o wskazanie placówki zapewniającej miejsca noclegowe do której 10 Uchwała Nr XXXIV/376/12 Rady Miasta Białystok z dnia 5 listopada 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego poz. 3725). Uchwała zwana dalej Zasadami wynajmowania lokali z 2012 r. 11 Uchwała Nr XXXIV/410/08 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 24 listopada 2008 r. w sprawie Wieloletniego Programu Inwestycyjnego Miasta Białegostoku na lata 2009-2013. 12 Uchwała Nr LIII/616/13 Rady Miasta Białystok z dnia 16 listopada 2013 r. w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Miasta Białegostoku na lata 2014-2036, zmienionej uchwałą Nr LV/632/14 Rady Miasta Białystok z dnia 10 lutego 2014 r oraz uchwałą Nr LVIII/639/14 z dnia 28 marca 2014 r. zmieniającą uchwałę w sprawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Miasta Białegostoku na lata 2014-2036. 13 Dz. U z 2014 r., poz. 150. Ustawa zwana dalej ustawą o ochronie praw lokatorów. 14 Dz. U. z 2014 r. poz. 101. 4

Uwagi dotyczące badanej działalności Opis stanu faktycznego dłużnicy mieli zostać usunięci. We wszystkich tych sprawach ZMK przekazał komornikom wykaz funkcjonujących na terenie miasta noclegowni. Komornicy ci nie poinformowali Urzędu o usunięciu dłużników do noclegowni. (dowód: akta kontroli str. 23-24) Z informacji uzyskanych z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie (MOPR) wynika, że w latach 2011 2013 na terenie Miasta Białymstoku ilość osób bezdomnych zwiększyła się z 262 do 481, a ilość osób bezdomnych w wyniku realizacji wyroków eksmisyjnych wzrosła z 36 do 77. Ponadto z informacji MOPR wynika, że w okresie objętym kontrolą nie było przypadków odmowy przyjęcia do noclegowni osób eksmitowanych. (dowód: akta kontroli str. 373-374) Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, iż niezapewnienie pomieszczeń tymczasowych dla osób eksmitowanych przyczynia się do zwiększenia ilości osób bezdomnych w noclegowniach i domach dla bezdomnych. 1.3. Efekty działań na rzecz zmniejszenia niedoboru lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych W okresie objętym kontrolą zapotrzebowanie na dodatkowe lokale socjalne zwiększyło się z 408 lokali (wg stanu na 31 grudnia 2011 r.) do 669 lokali (wg stanu na 31 grudnia 2013 r.) Zapotrzebowanie na dodatkowe pomieszczenia tymczasowe zwiększyła się z 40 do 124 pomieszczeń. I tak: liczba niezrealizowanych wyroków eksmisyjnych z orzeczonym prawem do lokalu socjalnego z zasobu gminy zwiększyła się z 211 do 332 wyroków, liczba niezrealizowanych wyroków eksmisyjnych z orzeczonym prawem do lokalu socjalnego z zasobu innych podmiotów zmniejszyła się z 187 do 124 wyroków, liczba niezrealizowanych wyroków eksmisyjnych ogółem zwiększyła się z 398 w do 456, liczba osób, które złożyły wnioski o przydział lokalu socjalnego zmniejszyła się z 211 do 203 osób 15. (dowód: akta kontroli str. 21) Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż wzrost liczby wyroków z mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok związany jest z intensyfikacją działań windykacyjnych ( ) na przestrzeni ostatnich sześciu lat. Wyodrębnienie w strukturach jednostki działu zajmującego się bieżącym monitorowaniem rosnących zadłużeń spowodowało, iż aktualnie powództwo o eksmisję osoby niewywiązującej się z obowiązków związanych z używaniem lokalu kierowane jest do sądu niezwłocznie po wypowiedzeniu najmu, w chwili gdy wysokość zadłużenia sięga około 3.000 zł. Jest to duża zmiana w stosunku do poprzedniej praktyki gdy wyroki w sprawach eksmisyjnych zapadały w chwili gdy wierzytelność sięgała niejednokrotnie kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu tysięcy zł. Powyższe przekłada się na zwiększenie ilości niezrealizowanych wyroków, aczkolwiek pozwala przede wszystkim na skuteczną windykację należności poprzez mobilizację dłużników do regulacji długu w chwili gdy jego wysokość jest jeszcze możliwa do spłaty. Praktyka wskazuje, że tacy dłużnicy korzystają i wywiązują się z zawartych porozumień ustalających warunki spłaty należności, posiadając równocześnie prawo do dodatku mieszkaniowego. Nadmienić należy, iż 245 z 332 niezrealizowanych na koniec 2013r. wyroków eksmisyjnych została wydana przez sądy w latach 2011-2013, a pomimo opisanej wyżej intensyfikacji działań związanych z dochodzeniem należności liczba niezrealizowanych wyroków od 2008 roku zmalała z 1024 do 378 według stanu na 31 maja 2014r. Realizacja założeń przyjętych w Wieloletnim programie gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Białystok na lata 2012-2016 pozwoli na przystąpienie na początku 2017r. do bieżącej realizacji rejestrowanych wyroków eksmisyjnych. ZKM realizując zadania własne Gminy Białystok w zakresie zaspokojenia potrzeb osób o niskich dochodach w latach 2011-2013, zawarł: 438 umów najmu lokali socjalnych w związku z realizacją wyroków sądowych orzekających eksmisję z prawem do lokalu socjalnego (odpowiednio: 218, 108, 112) a 90 byłym najemcom, stosownie do wyroków sądowych o eksmisję, bez przyznania 15 Dane dotyczą lat 2013 i 2014. 5

prawa do lokalu socjalnego, zapewniono pomieszczenia tymczasowe (odpowiednio 31, 34, 25) 213 umowy najmu z listy przydziału lokali mieszkaniowych (odpowiednio: 93 16, 71 17, 49 18 ), 170 umów z osobami, które uregulowały zadłużenie (odpowiednio: 56, 58, 56). (dowód: akta kontroli str. 261-364) W Zasadach wynajmowania lokali z 2012 r. oraz z 2010 19 r. nie określono kryteriów wyboru osób, którym przysługuje pierwszeństwo zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, którym sąd w wyroku eksmisyjnym orzekł uprawnienie do lokalu socjalnego. W praktyce o przyznawaniu lokali socjalnych nie decydowała data wpływu wyroku eksmisyjnego lub data wydania wyroku (uwzględniając przy tym liczbę osób wskazanych w wyroku eksmisyjnym). Pierwszeństwo w realizacji miały wyroki z powództwa prywatnego, przy czym kierowano się zasadą dostosowania metrażu lokalu socjalnego do struktury rodzin. (dowód: akta kontroli str. 167-184) Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż: zarówno poprzednio obowiązująca uchwała ( ) w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok ( ) jak również uchwała ( ) z dnia 5 listopada 2012r. ( ), nie regulują szczegółowych kwestii dotyczących kolejności składania ofert najmu lokali socjalnych bądź pomieszczeń tymczasowych w celu realizacji wyroków eksmisyjnych. Powyższe zagadnienie pozostawiono do decyzji zarządzającego gminnym zasobem nieruchomości z uwagi na fakt, iż data wydania prawomocnego wyroku eksmisyjnego nie powinna być jedynym kryterium stanowiącym o fakcie pierwszeństwa realizacji eksmisji. Mając powyższe na uwadze przyjęto następującą praktykę: 1. Wyroki eksmisyjne z powództwa prywatnego (osoby fizyczne, Spółdzielnie Mieszkaniowe). W przypadku wydania wyroku sądu stanowiącego o prawie do lokalu socjalnego osoby eksmitowanej warunkiem koniecznym złożenia przez Gminę takiej oferty jest wniosek wierzyciela w tym przedmiocie. Niejednokrotnie wyroki wraz z wnioskiem o wskazanie lokalu przekazywane są do Gminy kilka lat po ich uprawomocnieniu, z uwagi na fakt, iż w pierwszej kolejności wierzyciel stara się dojść do porozumienia z dłużnikiem stosując np. formy rozłożenia na raty zaległości i dopiero po naruszeniu przez dłużnika warunków porozumienia, bądź ugody decyduje się na realizację wyroku. Napływające wnioski zapisywane są w rejestrze według daty wpływu do Zarządu Mienia Komunalnego i ta data stanowi o kolejności składania ofert najmu lokalu socjalnego. Drugim kryterium jest wybór spośród zarejestrowanych wyroków rodzin, których struktura odpowiada metrażowi posiadanego przez Gminę lokalu (nie mniej niż 5 m 2 powierzchni mieszkalnej na osobę) ( ). 2. Wyroki eksmisyjne z powództwa Gminy Białystok. O realizacji wyroku eksmisyjnego w takim przypadku oczywiście decyduje data jego uprawomocnienia jak również fakt metrażu powierzchni mieszkalnej posiadanego lokalu socjalnego, która winna być dostosowana do liczebności gospodarstwa domowego objętego wyrokiem. Aczkolwiek nie są to jedyne kryteria stosowane w kwestii kolejności, na powyższe wpływają m.in. niżej wymienione okoliczności: kwestia naruszania porządku domowego, dewastacje, bądź stwierdzone wyrokiem sądowym stosowanie przemocy w stosunku do rodziny bądź innych współużytkowników budynku, przystąpienie dłużnika do programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją wprowadzonego uchwałą Nr XXXV/435/08 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 15 grudnia 2008r., bądź też innych oferowanych przez Gminę ulg w spłacie zadłużenia z których najczęstszą jest rozłożenie wierzytelności na raty, 16 Na czas nieoznaczony. 17 Na czas nieoznaczony. 18 w tym: 23 umowy na czas oznaczony (lokal socjalny) i 26 umów na czas nieoznaczony (lokal mieszkalny). 19 Uchwała Nr LVI/719/10 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 31 maja 2010 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok (Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 148, poz. 1895). Uchwała zwana dalej Zasadami wynajmowania lokali z 2010 r. 6

wywiązywanie się przez dłużnika z zawartych porozumień bądź ugód dotyczących spłaty zadłużenia (w przypadku braku terminowych spłat rat bądź bieżących należności podjęcie czynności eksmisyjnych), fakt oczekiwania przez osobę objętą wyrokiem eksmisyjnym na liście osób uprawnionych do najmu lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu Gminy, fakt powzięcia wiadomości przez pracowników ZMK o niezamieszkiwaniu w lokalu przez osoby, które zgodnie z wyrokiem sądu winny go wydać, kwestia planów Gminy co do trwałego rozdysponowania nieruchomości, bądź konieczność rozbiórki budynku z uwagi na plany inwestycyjne (budowa drogi) lub stan techniczny, akt złożenia przez osoby objęte wyrokiem powództwa o wznowienie postępowania sądowego bądź powództwa przeciw egzekucyjnego, bardzo często w celu ustalenia możliwości udzielenia pomocy osobom w stosunku do których sąd wydał wyrok eksmisyjny podejmowane są rozmowy mające na celu uświadomienie konsekwencji związanych z realizacją wyroku, kosztami postępowania komorniczego, zmianą warunków i lokalizacji miejsca zamieszkania (ma to szczególne znaczenie w przypadku gdy w rodzinie są dzieci i eksmisja do lokalu socjalnego związana jest ze zmianą szkoły). Wszystkie wyżej opisane okoliczności brane są pod uwagę przy realizacji wyroków eksmisyjnych i mają bezpośredni wpływ na kolejność składania ofert najmu lokalu socjalnego jak również pomieszczenia tymczasowego. (dowód: akta kontroli str. 366-369) Zasób mieszkaniowy Gminy Białystok składa się z lokali mieszkalnych i socjalnych. W uchwale Rady Miasta Białegostoku z dnia 5 listopada 2012 roku w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok 20, wyodrębniono lokale socjalne grupy A, w skład których weszły lokale położone w budynkach przy ul. Barszczańskiej 21, ul. Dojnowskiej 22 oraz przy ul. Św. Proroka Eliasza 23 oraz położone w budynkach wybudowanych po 2012 r i wyposażone w urządzenia umożliwiające rozliczenie się najemców bezpośrednio z dostawcami z tytułu dostaw energii, gazu, wody, ciepłej wody oraz z tytułu odbioru ścieków. Lokale z grupy A zgodnie z postanowieniami 2 ust. 13 ww. uchwały przeznaczone są do wynajęcia osobom, którym sąd w wyroku nakazującym przymusowe opróżnienie lokalu zajmowanego dotychczas przyznał prawo do lokalu socjalnego. (dowód: akta kontroli str.167-184) Zgodnie z Zasadami wynajmowania lokali z 2010 roku w latach 2011 2012 (tj. do dnia 18 grudnia 2012 roku) 24 dokonywano w ZMK jedynie naboru wniosków o najem lokalu mieszkalnego (na czas nieoznaczony). Lista osób uprawnionych do najmu lokalu mieszkalnego obejmowała najwyżej ocenione, wnioski w liczbie nie większej niż wskazana corocznie przez Prezydenta Miasta. Uprawnionymi do najmu lokalu socjalnego były osoby, które nie posiadały prawa do zajmowania innego lokalu, a ponadto: 1) utraciły mieszkanie w wyniku zdarzeń losowych i klęski żywiołowej, katastrofy lub pożaru, 2) nabyły prawo do lokalu socjalnego na podstawie orzeczenia sądowego, 3) zostały ujęte na listach uprawnionych do najmu lokalu socjalnego ustalonych do dnia wejścia w życie tej uchwały. Zgodnie z postanowieniami 9 ust. 2 ww. uchwały w uzasadnionych przypadkach umowę najmu lokalu socjalnego można było zawrzeć z osobami zajmującymi taki lokal gdy ich średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego w okresie trzech miesięcy poprzedzających datę rozpatrzenia wniosku nie przekraczał 100% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 75% w gospodarstwie wieloosobowym. 20 Uchwała Nr XXXIV/376/12 Rady Miasta Białystok z dnia 5 listopada 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego poz. 3725). Uchwała zwana dalej Zasadami wynajmowania lokali z 2012 r. 21 Nr 1,2,3,4,5,6,8,10,12,14 i 16. 22 Nr 80 A, 80 B, 80 C, i 88 D. 23 Nr 3 i 3 A. 24 Tj. wejście w życie Zasad wynajmowania lokali z 2012 roku. 7

W uzasadnieniu ww. uchwały podano jednak iż w stosunku do aktualnie obowiązujących rozwiązań zrezygnowano z ujmowania na listach osób uprawnionych do najmu lokalu socjalnego w związku z brakiem chętnych na tego typu lokale jak i dużym zapotrzebowaniem na realizację wyroków eksmisyjnych. (dowód: akta kontroli str. 445-456) W latach 2010 2011 realizowane były listy oczekujących na zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego sporządzone zgodnie z zasadami określonymi w uchwale Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 26 listopada 2007 roku w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok 25. Na listach tych, sporządzonych w 2008 roku znajdowało się trzech uprawnionych do lokalu socjalnego, przy czym z jedną osobą podpisano umowę najmu lokalu socjalnego przed 2010 rokiem, a z dwoma w latach 2010 2011. (dowód: akta kontroli str. 445-456) Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż: w świetle powołanych wyżej uchwał (zarówno z 2010 r. jak i 2012 r.) pomocą gminy w postaci najmu lokalu komunalnego były objęte osoby których dochód nie przekracza wskazanych 175% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym, i 125% kwoty najniższej emerytury w gospodarstwie wieloosobowym. Jednak zgodnie z uchwałą z 2010 r. takim osobom przyznawano prawo do najmu lokalu na czas nieoznaczony, pozostawiając lokale socjalne osobom wskazanym w wyrokach sądu jak również osobom, które znalazły się w bardzo trudnej sytuacji związanej ze zdarzeniem losowym nie umieszczając ich na listach oczekujących. W wyniku zmiany polityki Gminy w tym zakresie, w ramach wytycznych określonych w ustawie aktualnie osoby spełniające wyżej wskazane kryterium dochodowe umieszczane są na liście osób oczekujących na najem lokalu socjalnego. (dowód: akta kontroli str. 440-441) ZMK w terminie do końca lutego 2013 r. zgodnie z postanowieniami zasad wynajmowania lokali z 2012 roku, dokonał ponownej oceny wszystkich wniosków, a następnie przygotował nowe listy oczekujących na zawarcie umów najmu. Nowe regulacje wprowadziły możliwość tworzenia dwóch list, tj. osób uprawnionych do najmu lokalu na czas nieoznaczony i osób uprawnionych do najmu lokalu socjalnego. Kryterium decydującym o zakwalifikowaniu złożonego wniosku do jednej bądź drugiej grupy jest dochód przypadający na jednego członka rodziny wnioskodawcy. Opróżniony lokal wchodzący w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok może zostać wynajęty na czas oznaczony jako lokal socjalny dla wnioskodawcy, którego średni miesięczny dochód w przeliczeniu na członka gospodarstwa domowego, za okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku o wynajęcie lokalu i miesiąc doręczenia wnioskodawcy oferty zawarcia umowy najmu, nie przekracza w gospodarstwie jednoosobowym 175% kwoty najniższej emerytury, a w gospodarstwie wieloosobowym nie przekracza 125% kwoty najniższej emerytury. Na przełomie 2012 i 2013 roku w ZMK dokonano analizy wniosków złożonych przed dniem wejścia w życie Zasad wynajmowania lokali z 2012 roku. Dotyczyło to wniosków które nie zostały rozpoznane oraz wniosków umieszczonych na obowiązujących dotychczas listach oczekujących na zawarcie umów najmu, które nie zostały zrealizowane. W wyniku powyższego w dniu 15 kwietnia 2013 r. podano do publicznej wiadomości listę osób oczekujących na zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego niebędącego lokalem socjalnym typu A z liczbą 243 oczekujących oraz listę osób oczekujących na zawarcie umowy najmu lokalu na czas nieoznaczony z liczbą 67 oczekujących. Negatywnie oceniono 67 wniosków. Zgodnie z postanowieniami Zasad wynajmowania lokali z 2012 roku na bieżąco dokonywano analizy wpływających wniosków, a na koniec roku dokonano ponownej weryfikacji uprawnień wnioskodawców znajdujących się na listach z 2013 r. W wyniku powyższego w dniu 26 marca 2014 r. podano do publicznej wiadomości listę osób oczekujących na zawarcie umowy najmu lokalu socjalnego niebędącego lokalem socjalnym typu A z liczbą 374 oczekujących oraz listę osób oczekujących na zawarcie umowy najmu 25 Uchwała nr XIX/199/07 (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2008 roku nr 1, poz. 2). 8

lokalu na czas nieoznaczony z liczbą 58 oczekujących. Negatywnie oceniono 170 wniosków. Wszystkie złożone wnioski z 2012 i 2013 roku zgodnie z postanowieniami 20 Zasad wynajmowania lokali z 2012 roku były zaopiniowane przez Komisję mieszkaniową 26. Listy oczekujących sporządzone przez ZMK zatwierdzone przez Prezydenta Miasta Białegostoku zostały podane do publicznej wiadomości poprzez wywieszenie na tablicy ogłoszeń w budynku Urzędu Miejskiego w Białymstoku i w siedzibie ZMK przez okres co najmniej 6 tygodni oraz przez umieszczenie na stronie internetowej Urzędu. (dowód: akta kontroli str. 167-184, 378-379, 404-406) Zadłużeni lokatorzy z komunalnego zasobu mieszkaniowego, znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej mogą przystąpić do Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją 27. Cele programu to: pomoc zajmującym lokale i ich rodzinom, znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej w utrzymaniu dotychczas zajmowanych lokali, zapobieganie eksmisji i bezdomności, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa socjalnego, umocnienie rodziny i jej zdolności do samodzielnego pokonywania trudności życiowych, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, zwiększenie racjonalności gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy Białystok, zwiększenie zainteresowania zmianą lokali na adekwatne do sytuacji materialnej zajmujących lokale, zmobilizowanie do terminowego wnoszenia opłat za korzystanie z lokalu. Lokator przystępując do Programu może uzyskać ulgi w spłacie wierzytelności oraz umorzenie wierzytelności w części obejmującej 80% 28, 50% 29 lub 30% 30. Rozłożenie spłaty wierzytelności na raty może nastąpić maksymalnie na okres 10 lat. W przypadku spłaty przez dłużnika wierzytelności w ratach rozłożonych maksymalnie na dwa lata, odsetki za zwłokę podlegają umorzeniu. W trakcie realizacji Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją 1697 osób złożyło wniosek o przystąpienie do Programu, z tego 1 330 podpisało porozumienie, a 306 osób wywiązało się z zawartych porozumień 31. (dowód: akta kontroli str. 393-400, 436) Analiza 60 zrealizowanych wyroków eksmisyjnych z prawem do lokalu socjalnego (z tego: 41 do lokalu z zasobu gminy i 19 z zasobu innych podmiotów) wykazała, iż skierowania do zawarcia umów najmu lokalu socjalnego wystawiano po upływie od 1 miesiąca do 7 lat od daty wyroku eksmisyjnego. Średni czas oczekiwania wierzycieli na realizację wyroku eksmisyjnego wynosił w 2011 r. 3 lata i 1 miesiąc, w 2012 r. wzrósł do 3 lat i 2 miesięcy, a w 2013 r. skrócił się do 1 roku i 2 miesięcy. W analizowanej próbie: a) w 46 sprawach uprawnieni przyjęli propozycję lokalu socjalnego i zawarli umowy najmu, b) w siedmiu sprawach przeprowadzono eksmisję lecz lokatorzy nie skorzystali z oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, 26 Powołana przez Radę Miasta jako organ kontroli społecznej. 27 Uchwała Nr XXXV/435/08 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 15 grudnia 2008 roku w sprawie przyjęcia programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego Nr 19 poz. 199). Uchwała zwana dalej Program pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją. 28 O umorzenie wierzytelności w części obejmującej 80% mogą ubiegać się dłużnicy którzy łącznie spełniają następujące warunki: średni dochód w przeliczeniu na osobę w gospodarstwie domowym w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wnioski nie przekracza wysokości 100% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 75% tek kwoty w gospodarstwie wieloosobowym, dłużnik spłaci pozostałą część wierzytelności w okresie nie dłuższym niż 9 miesięcy, liczonym od daty podpisania porozumienia o przystąpieniu do programu, w czasie spłaty wierzytelności, opłaty za korzystanie z lokalu będą wnoszone na bieżąco i w pełnej wysokości. 29 O umorzenie wierzytelności w części obejmującej 50% mogą ubiegać się dłużnicy których średni dochód w przeliczeniu na osobę w gospodarstwie domowym w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wnioski nie przekracza wysokości 137% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% tek kwoty w gospodarstwie wieloosobowym. 30 O umorzenie wierzytelności w części obejmującej 30% mogą ubiegać się dłużnicy których średni dochód w przeliczeniu na osobę w gospodarstwie domowym w okresie ostatnich 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wnioski nie przekracza wysokości 175% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 125% tek kwoty w gospodarstwie wieloosobowym. 31 Dane na koniec 2013 roku. 9

c) w jednej sprawie ZKM w trakcie prowadzonej egzekucji odzyskał lokal z uwagi na zwolnienie lokalu mieszkalnego przez najemcę, d) w czterech sprawach po częściowej spłacie zadłużenia przez lokatorów, przekształcono zajmowany przez nich lokal mieszkalny na socjalny. Lokatorzy w tych sprawach przystąpili do Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją, e) w dwóch sprawach najemcy w trakcie prowadzonego postępowania egzekucyjnego uregulowali należności i ZKM odstąpił od eksmitowania lokatorów. (dowód: akta kontroli str. 407-408) Postanowienia 4 ust. 2 uchwały Nr XXXIV/376/12 Rady Miasta Białystok z dnia 5 listopada 2012 r. w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok stanowią, iż oferta najmu lokalu socjalnego złożona osobie, której sąd w wyroku nakazującym przymusowe opróżnienie lokalu zajmowanego dotychczas przyznał prawo do lokalu socjalnego, wiąże Miasto przez 14 dni od dnia jej otrzymania przez tę osobę. O powyższym terminie informowana jest każda osoba, której ZMK składa ofertę najmu lokalu socjalnego w celu realizacji wyroku eksmisyjnego. Adresat oferty uprzedzony zostaje jednocześnie, że nie wypowiedzenie się w wyznaczonym terminie uważane będzie za odmowę przejęcie wskazanego lokalu. Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż: zarówno organy jak i wierzyciele prywatni, w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności i w postępowaniu komorniczym, oczekują umożliwienia skorzystania z oferty przez osobę eksmitowaną do czasu faktycznego przejęcia lokalu, będącego przedmiotem postępowania. Wielokrotne próby podjęcia rozmów na powyższy temat, jak również przytaczany w trakcie nich wyrok Sądu Najwyższego ICSK 292/12 z dnia 23 listopada 2012r. nie znalazły uznania. Pismem z dnia 23 grudnia 2013 r. wystąpiono do komorników sądowych przy Sądzie Rejonowym w Białymstoku z informacją, iż w wyżej powołanym wyroku sąd stwierdził, iż: obowiązek gminy, o jakim mowa w art. 18 ust. 5 ustawy z 2001 roku o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy polega na złożeniu oferty wynajęcia lokalu socjalnego spełniającego wymagania określone w art. 2 ust. 1 pkt 5 tej ustawy osobie, której służy takie uprawnienie. Przewidziany w art. 18 ust. 5 powołanej ustawy obowiązek gaśnie z upływem terminu związania gminy skutecznie złożoną ofertą zawarcia z uprawnionym umowy najmu lokalu socjalnego. W uzasadnieniu tegoż wyroku Sąd Najwyższy zauważa, że udostępnienie dłużnikowi lokalu socjalnego względnie pomieszczenia tymczasowego w związku z wykonywaniem orzeczenia o eksmisji oznacza, że nie grozi mu pozostawienie bez dachu nad głową po wyprowadzeniu z lokalu podlegającego wydaniu wierzycielowi, bo wskazano mu pomieszczenie, w którym może znaleźć schronienie. Dłużnika do obowiązku opuszczenia, opróżnienia i wydania lokalu mieszkalnego nie można jednak zmusić, by zamieszkał w lokalu socjalnym udostępnionym mu przez gminę, tak samo jak nie można go zmusić, by znalazł dla siebie pomieszczenie tymczasowe, o jakim mowa w art. 1046 4 k.p.c. albo, by zamieszkał w takim pomieszczeniu, które wskaże inna osoba. Dyrektor ZKM podał dalej, iż w świetle tych ustaleń Sąd wskazał, że obowiązek gminy, o jakim mowa w art. 18 ust. 5 u.o.p.l. polega na złożeniu oferty wynajęcia lokalu socjalnego spełniającego wymagania ustawowe osobie, której służy uprawnienie będące korelatem tego obowiązku. Z ustawy nie wynika, przez jaki czas złożona oferta ma wiązać gminę, a zatem wyznacza ona ten okres samodzielnie. Gmina nie może przy tym zmusić uprawnionego, by przyjął ofertę, a przeniesienie go przy użyciu środków przymusu do zaoferowanego lokalu socjalnego zanim zamanifestuje on wolę zawarcia umowy najmu tego lokalu byłoby równoznaczne ze spowodowaniem zajęcia lokalu bez tytułu prawnego, w warunkach gdy lokale socjalne mają być udostępniane uprawnionym nie na podstawie władczych działań organów państwa, ale na podstawie umów najmu ( ). ZKM składając ofertę najmu lokalu socjalnego w celu realizacji wyroku wydanego z powództwa prywatnego zobowiązuje wierzyciela do jak najszybszego podjęcia postępowania komorniczego celem uniknięcia ponoszenia przez Gminę kosztów związanych z utrzymaniem lokalu socjalnego. Powyższe ma uzasadnienie z uwagi na fakt, iż wierzyciele oczekując na otrzymanie oferty najmu lokalu socjalnego często dopiero na tym etapie podejmowali rozmowy związane z warunkami spłaty wierzytelności przez dłużników. Aktualnie w znacznej większości wierzyciele stosują się 10

do powyższych wskazań i w przypadku zawarcia ugody z dłużnikiem niezwłocznie informują o tym fakcie gminę celem rozdysponowania lokalu socjalnego na rzecz innych osób. Mając powyższe na uwadze, zapisy prawa miejscowego stanowiące o terminie związania gminy ofertą najmu lokalu socjalnego nie skutkują odmową podpisania umowy najmu lokalu socjalnego po wskazanym 14 dniowym terminie, jednakże mają charakter obligujący dłużnika do wyrażenia woli w określonym czasie. Stanowisko w zakresie przyjęcia, bądź odrzucenia oferty przedstawione w przedmiotowym okresie skutkuje bezpośrednio po upływie wskazanego terminu podjęciem dalszych kroków przez wierzyciela. (dowód: akta kontroli str. 380-382) Na dzień 31 grudnia 2013 r. pozostawało do realizacji 456 wyroków eksmisyjnych z uprawnieniem do lokalu socjalnego, w tym: 332 z powództwa Gminy Białystok (z tego: 1 z 2002 roku 32, 86 wydanych w latach 2003 2010 oraz 245 wydanych w latach 2011 2014 33 ) i 124 z powództwa osób fizycznych i prawnych (z tego: 74 wydanych w latach 2003 2010 oraz 50 wydanych a latach 2011 2013), przy czym: 130 wyroków zostało zrealizowanych do dnia 31 maja 2014 r.; 61 wyroków jest przedmiotem trwającego postępowania eksmisyjnego, na różnym etapie (złożenie oferty najmu lokalu socjalnego, wszczęcie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, postępowania komorniczego); 56 wyroków nie podlega realizacji z uwagi ma fakt, iż dotyczą dłużników którzy przystąpili do programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją; realizacja 118 wyroków została wstrzymana z uwagi na: przystąpienie dłużników do spłaty należności na raty, złożenie przez dłużników powództwa o wznowienie postępowania sądowego bądź powództwa przeciw egzekucyjnego; 91 wyroków oczekuje na realizację. (dowód: akta kontroli str. 25, 443-444, 445) ZMK w ramach udzielonych przez Prezydenta Miasta Białegostoku pełnomocnictw pod koniec 2009 r. podjął indywidualne negocjacje z przedstawicielami czterech spółdzielni mieszkaniowych 34 w celu określenia sposobu i terminu wykonania przez Gminę obowiązku dostarczenia lokali socjalnych osobom zamieszkałych w zasobach Spółdzielni, w stosunku do których zapadły prawomocne wyroki nakazujące opróżnienie lokalu z prawem do lokalu socjalnego. Rozmowy prowadzono w kolejności wynikającej z ilości złożonych przez każdy z ww. podmiotów wyroków do realizacji 35. W trakcie negocjacji wypracowano projekt porozumienia mającego na celu ustalenie katalogu wyroków, które zdaniem wierzycieli winny być zrealizowane w pierwszej kolejności. Ostatecznie Miasto Białystok zawarło trzy porozumienia 36, tj.: z dnia 10 marca 2010 roku ze Spółdzielnią Mieszkaniową Rodzina Kolejową obejmujące 66 lokali, z dnia 21 września 2010 roku z Białostocką Spółdzielnią Mieszkaniową, obejmujące 16 lokali, z dnia 10 marca 2010 roku z Spółdzielnią Mieszkaniową Słoneczny Stok, obejmujące 50 lokali. Zgodnie z zawartymi porozumieniami Gmina Białystok zobowiązała się (a Spółdzielnie wyraziły zgodę) na zawarcie umów najmu lokali na czas określony (3 lat), z przeznaczeniem ich w okresie umowy, na cele mieszkalne. Czynsz najmu za poszczególne lokale 32 Dłużnik zawarł porozumienie w sprawie przystąpienia do Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją. Po przesłaniu przez ZMK propozycji zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego, dłużnik uregulował część długu wpłacając 15 tys. zł Do uregulowania pozostały odsetki od należności głównej, która została rozłożona na raty. Postępowanie eksmisyjne zawieszono z uwagi na zobowiązanie się dłużników do dalszej spłaty wierzytelności. 33 Na dzień 31 maja 2014 r. pozostawało do realizacji 378 wyroków eksmisyjnych z uprawnieniem do lokalu socjalnego, w tym: 1 z 2002 roku, 143 wydanych w latach 2003-2010 oraz 234 wydanych w latach 2011-2014. 34 Tj. Spółdzielnia Mieszkaniową Rodzina Kolejowa, Spółdzielnią Mieszkaniową Słoneczny Stok, Białostocką Spółdzielnią Mieszkaniową oraz Spółdzielnią Mieszkaniową Zachęta. 35 nie prowadzono negocjacji z SM Bacieczki 5 niezrealizowanych wyroków, SM Elemencik 4 niezrealizowane wyroki, SM Budowlani 2 niezrealizowane wyroki, SM Piaski 2 niezrealizowane wyroki, SM Mickiewicza 1 niezrealizowany wyrok (wg stanu na listopad 2009 r.). 36 Treść porozumień omówiono w wystąpieniu pokontrolnym Urzędu Miejskiego w Białymstoku. 11

odpowiadał wysokości ponoszonych kosztów w danej nieruchomości przypadających na dany lokal, w tym obejmował opłaty za korzystanie z mediów i był płacony przez ZMK Spółdzielni jako ekwiwalent tytułem odszkodowania w związku z niezapewnieniem lokali socjalnych lokatorom posiadającym orzeczoną eksmisję z prawem do lokalu socjalnego. W ramach realizacji ww. porozumień, obejmujących łącznie 132 lokale ZMK podpisał 42 umowy najmu lokali. Koszt związany z najmem tych lokali wyniósł 217 tys. zł (156,2 tys. zł w 2011 r. i 60,9 tys. zł w 2012 r) 37. W pozostałych przypadkach (90) lokali objętych porozumieniem lokatorzy dążyli do spłaty zadłużenia bądź podjęto działania celem realizacji wyroków eksmisyjnych. Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż: w wielu przypadkach samo poinformowanie dłużników o fakcie podpisania porozumienia skutkowało natychmiastową spłatą całości bądź części zadłużenia. Powyższe miało również miejsce po złożeniu przez Gminę oferty najmu lokalu socjalnego. (dowód: akta kontroli str. 437) W ramach realizacji ww. porozumień w 78 (59%) ze 132 spraw spółdzielnie odstąpiły bądź zawiesiły postępowanie eksmisyjne w związku z regulacją należności przez lokatorów a w pozostałych 54 (41%) sprawach lokatorzy przyjęli ofertę najmu lokalu socjalnego z mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok. (dowód: akta kontroli str. 437) Analiza 30 zrealizowanych wyroków eksmisyjnych bez prawa do lokalu socjalnego ( z tego: 24 do lokalu z zasobu gminy i 6 z zasobu innych podmiotów) wykazała, iż skierowania do zawarcia umów najmu pomieszczenia tymczasowego wystawiano po upływie od 1 miesiąca do 7 miesięcy od daty wpływu wniosku komornika sądu rejonowego o wskazanie pomieszczenia tymczasowego dla dłużnika. Średni czas oczekiwania wierzycieli na realizację wyroku eksmisyjnego wynosił w 2011 r. i 2012 6 miesięcy, a w 2013 r. wzrósł do 9 miesięcy. W analizowanej próbie: a) w 6 sprawach uprawnieni przyjęli propozycję pomieszczenia zastępczego i zawarli umowy najmu, b) w 18 sprawach najemcy dobrowolnie opuścili zajmowany lokal i nie skorzystali z zaproponowanego pomieszczenia tymczasowego, c) 6 sprawach przeprowadzono eksmisję lecz lokatorzy nie skorzystali z oferty zawarcia umowy najmu pomieszczenia tymczasowego (udali się w nieznanym kierunku). (dowód: akta kontroli str. 409-410) Na dzień 31 grudnia 2013 r. pozostawało do realizacji 124 wyroków eksmisyjnych bez uprawnienia do lokalu socjalnego, w tym: 88 z powództwa Gminy Białystok (z tego: 4 wydane w latach 2003 2010 oraz 84 wydanych w latach 2011 2014) i 36 z powództwa osób fizycznych i prawnych (z tego: 13 wydanych w latach 2003 2010 oraz 23 wydanych w latach 2011 2013) 38, przy czym: 24 wyroków zostało zrealizowanych do dnia 31 maja 2014 r.; 31 wyroków jest przedmiotem trwającego postępowania eksmisyjnego, na różnym etapie (złożenie oferty najmu lokalu socjalnego, wszczęcie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, postępowania komorniczego); realizacja 33 wyroków została wstrzymana z uwagi na: przystąpienie dłużników do Programu pomocy osobom i rodzinom zagrożonym eksmisją, złożenie przez dłużników powództwa o wznowienie postępowania sądowego bądź powództwa przeciw egzekucyjnego; 31 wyroków oczekuje na realizację. (dowód: akta kontroli str. 25, 443-444, 445) ZMK na podstawie umowy najmu pomieszczeń tymczasowych z dnia 18 lipca 2013 roku zawartej z Fundacją Edukacji i Twórczości od lipca 2013 roku dysponuje czterema pomieszczeniami tymczasowymi. W myśl zapisów 3 ust. 6 ww. umowy w ramach stawki czynszu zagwarantowano mieszkańcom tych pomieszczeń możliwość skorzystania z form 37 Przy czym dochód z tytułu wpłat dokonanych przez osoby używające lokale będące przedmiotem porozumienia wyniosły: 72,5 tys. zł (43,4 tys. zł w 2011 r. i 29 tys. zł w 2012 r). 38 Na dzień 31 maja 2014 r. pozostawało do realizacji 139 wyroków eksmisyjnych bez uprawnienia do lokalu socjalnego, w tym: 16 wydanych w latach 2003-2010 r. oraz 126 wydanych w latach 2011-2014 r. 12

wsparcia organizowanych w ramach Ogrzewalni Caritas Archidiecezji Białostockiej, funkcjonującej w bezpośrednim sąsiedztwie pomieszczeń tymczasowych. Wynajmujący zobowiązał się świadczyć na rzecz użytkowników pomieszczeń działania w ramach pracy socjalnej, której celem jest powrót do społeczeństwa poprzez: przeciwdziałanie przenoszeniu pokoleniowemu wzorców patologii rodzin, przerwanie cyklu przemocy domowej, terapię uzależnień, w perspektywie długofalowej odciążenie systemu pomocy społecznej, wyjście z kręgu nieumiejętności społecznych, próbę reanimacji więzi rodzinnych, specjalistyczną kwalifikację na terapię. (dowód: akta kontroli str. 28-33) Dyrektor ZKM Andrzej Ostrowski wyjaśnił, iż: informacje o wszczęciu postępowania eksmisyjnego w stosunku do osób uprawnionych do pomieszczenia tymczasowego przekazywane są przez Zarząd Mienia Komunalnego do wiadomości Fundacji. W dalszej kolejności Fundacja podejmuje kroki mające na celu nawiązanie kontaktu z osobą eksmitowaną. Przesyłane są pisma informujące o możliwości uzyskania wsparcia socjalnego w ramach działalności Ośrodka Pobytu Tymczasowego oraz możliwości podjęcia innych działań zaradczych w celu ustabilizowania sytuacji socjalno bytowej. Od chwili zawarcia umowy najmu pomieszczeń tymczasowych spośród wszystkich osób eksmitowanych tylko trzy skorzystały z możliwości zamieszkania w nich. Według informacji przekazanej przez Fundację wszystkie ww. osoby uzyskały wsparcie i pomoc. Pani M. i Pan. M. znaleźli inne mieszkanie. Pan C. został umieszczony na początku w Noclegowni Caritas Archidiecezji Białostockiej a obecnie jest mieszkańcem Domu dla bezdomnych Caritas Archidiecezji Białostockiej. Najprawdopodobniej Pan C w najbliższym czasie dzięki staraniom pracowników Fundacji zostanie umieszczony w Domu Pomocy Społecznej dla osób zaburzonych psychicznie. (dowód: akta kontroli str. 375-377) W okresie od 18 lipca 2013 do dnia zakończenia niniejszej kontroli NIK, w wyniku realizacji umowy najmu pomieszczeń tymczasowych zawartej z Fundacją Edukacji i Twórczości zrealizowano 41 wyroków eksmisyjnych, przy czym jedynie 3 osoby w stosunku do których wszczęto postępowanie eksmisyjne skorzystały z oferty zamieszkania w pomieszczeniu tymczasowym. (dowód: akta kontroli str. 438) Kierownik Działu Gospodarowania Zasobem Pani Monika Suszczyńska, podała, iż praktyka związana z realizacją wyroków eksmisyjnych do pomieszczeń tymczasowych jednoznacznie wskazuje, że aktualnie posiadana przez Gminę Białystok ilość pomieszczeń jest wystarczająca. Powyższe wynika z faktu, iż bardzo niewielka ilość osób eksmitowanych, którym sąd nie przyznał prawa do lokalu socjalnego korzysta z oferty najmu takiego pomieszczenia. (dowód: akta kontroli str. 438) 1.4. Realizacja wniosków pokontrolnych NIK Uwagi dotyczące badanej działalności Ocena cząstkowa NIK w 2010 roku przeprowadziła w ZMK kontrolę 39 w zakresie przestrzegania zasad wynajmowania lokali mieszkalnych dla najuboższych oraz dbania o stan techniczny budynków socjalnych. Działalność ZMK ww. zakresie oceniono pozytywnie, nie stwierdzono nieprawidłowości i nie sfomułowano wniosków pokontrolnych. Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że brak określenia w Zasadach wynajmowania lokali z 2010 r. oraz z 2012 r. precyzyjnych kryteriów decydujących o kolejności zasiedlania lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych może rodzić ryzyko dowolności w przyznawaniu tych lokali. Najwyższa Izba kontroli ocenia pozytywnie, działania ZMIK podejmowane w celu pozyskania niezbędnych lokali socjalnych oraz przeciwdziałaniu bezdomności. 39 Kontrola P/10/151. 13

2. Działania w zakresie ustalania i wypłaty odszkodowań oraz w celu ograniczenia kosztów związanych z wypłacanymi odszkodowaniami W badanym okresie sprawy odszkodowań z tytułu niezapewnienie lokali socjalnych prowadzone były przez Departament Skarbu Urzędu Miejskiego w Białymstoku. W latach 2011 2013 Urząd w związku z niedostarczeniem lokali socjalnych lub pomieszczeń tymczasowych poniósł wydatki w łącznej wysokości 274,2 tys. zł (18,3 tys. zł w 2011 r., 172,6 tys. zł w 2013 r., 83,2 tys. zł w 2013 r.). Prawo zgłoszenia zastrzeżeń IV. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden kierownikowi jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 40 kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Białymstoku. Białystok, dnia 11 lipca 2014 r. Kontroler Piotr Żukowski specjalista kontroli państwowej DYREKTOR DELEGATURY Najwyższej Izby Kontroli w Białymstoku z up. WICEDYREKTOR Agata Ciupa...... podpis podpis 40 Dz. U. z 2012 r., poz. 82 ze zm. 14