Wniniejszym artykule

RAPORT Katarzyna Guzik, Jarosław Szlugaj Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków SUMMARY Hossa na rynku kruszyw żwirowo-piaskowych w północno-wschodniej Polsce This paper presents the reasons of increasing demand for natural sand and gravel aggregates recorded in North-eastern part of Poland in recent years. The authors point out the main companies delivering gravel and mixes for ready-mix concrete and concrete prefabricates production, and summarizes the main sources of sand and sand-gravel mixes utilized in road construction. 2 Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej umożliwiło polskim podmiotom gospodarczym, administracji rządowej i samorządom lokalnym skorzystanie z szeregu funduszy strukturalnych i pomocowych. Zaowocowało to zwiększeniem nakładów państwa na inwestycje infrastrukturalne, a największe środki finansowe zaangażowano w budowę autostrad i dróg ekspresowych. Liczne inwestycje były ponadto realizowane w ramach organizowanych przez Polskę w 212 roku Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej, których przeprowadzenie wymagało budowy nowych stadionów, szeregu hoteli, a także przebudowy dróg, lotnisk i innych obiektów zlokalizowanych w miastach, w których rozgrywano poszczególne mecze. Realizacja tak wielu projektów budowlanych w stosunkowo krótkim czasie skutkowała ogromnym wzrostem zapotrzebowania na wszelkie kruszywa mineralne, w tym na piaski i żwiry, powszechnie eksploatowane na obszarze północno-wschodniej Polski (tj. w granicach administracyjnych trzech województw: mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego). Szybki wzrost produkcji betonu towarowego wykorzystywanego m.in. do budowy Stadionu Narodowego, rozbudowy lotnisk w Warszawie i Modlinie, dwóch linii metra, hoteli oraz szeregu obiektów mostowych i wiaduktów generował popyt przede wszystkim na żwiry i mieszanki klasyfikowane. Znacząco Wniniejszym artykule autorzy omawiają przyczyny obserwowanego w ostatnich latach w północno-wschodniej Polsce wzrostu zapotrzebowania na kruszywa naturalne żwirowopiaskowe. Ponadto wskazują największych dostawców żwirów i mieszanek klasyfikowanych dla potrzeb produkcji betonu towarowego i wyrobów betonowych oraz wymieniono źródła dostaw piasków i pospółek dla budownictwa drogowego. wzrosło również zapotrzebowanie na piaski i pospółki do budowy nowych dróg (podbudowa, nasypy). Łącznie w trzech rozpatrywanych województwach w latach 27-212 zbudowano niemal 5 km nowych dróg, w tym autostrad i dróg ekspresowych. Wydobycie kruszyw żwirowo-piaskowych Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego wydobycie kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w Polsce w 211 roku wyniosło 248,7 mln ton, co w porównaniu z 25 rokiem stanowi niemal dwuipółkrotny wzrost. W trzech województwach północno-wschodniej Polski, tj.: mazowieckim, podlaskim i warmińsko-mazurskim, w 211 roku było czynnych ponad 75 kopalń piasków i żwirów, z których pozyskano łącznie niemal 69 mln ton kopaliny (rys. 1), co stanowi około 28% wydobycia krajowego (rys. 2). W odniesieniu do 25 roku wielkość wydobycia piasków i żwirów w trzech rozpatrywanych województwach wzrosła niemal trzykrotnie (rys. 1), a ich udział w łącznym wydobyciu krajowym stanowił 24%. Jesteśmy więc świadkami spektakularnego wzrostu wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w skali całego kraju, szczególnie w przypadku województw północno-wschodniej Polski. Największe wydobycie kruszyw naturalnych piaszczysto-żwirowych w północno-wschodniej Polsce,

7 Wielko wydobycia [mln ton] 6 5 4 3 2 1 Warmi sko - mazurskie Podlaskie Mazowieckie 25 26 27 28 29 21 211 Rys. 1. Wydobycie kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwach północno-wschodniej Polski w latach 25-211 (2) Podkarpackie Mazowieckie 1% 12% ódzkie 9% Podlaskie 8% Warmi sko-mazurskie 8% Dolno l skie 9% Pozosta e 14% Zachodniopomorskie 5% Ma opolskie 8% Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie 6% Pomorskie 5% 6% Rys. 2. Udział województw północno-wschodniej Polski w łącznym krajowym wydobyciu kruszyw żwirowo-piaskowych w 211 r. (2) a także w skali kraju, jest notowane w województwie mazowieckim (rys. 1, 2). W 211 roku jego wielkość zbliżyła się do 29 mln ton (rys. 1), co stanowiło niemal trzykrotny wzrost w porównaniu z 25 rokiem, gdy pozyskano zaledwie 1 mln ton tych kopalin (rys. 1). Największa dynamika wzrostu wydobycia piasków i żwirów, sięgająca nawet 44% na rok, wystąpiła w latach 21-211 (rys. 1). Tak silne zmiany na rynku kruszyw w województwie mazowieckim doprowadziły do przebudowy struktury tego rynku. W latach 25-29 największe ilości kopaliny pozyskiwano tradycyjnie w powiecie ostrołęckim, gdzie w czterech dużych żwirowniach położonych w miejscowościach Rostki i Borowce wydobywane są kruszywa o najwyższej w całym województwie mazowieckim zawartości żwiru (maksymalnie 4-5%). Innymi znaczącymi dostawcami kruszyw w tych latach były również powiaty: ostrowski, przasnyski, żuromiński i grójecki (rys. 3, 4), jednak już w 211 roku największe wydobycie zanotowano w powiecie żyrardowskim (ponadczterokrotny wzrost do 4,4 mln t/rok) w związku z uruchomieniem eksploatacji nowych złóż w okolicach Zbiroży oraz ze zwiększeniem ilości pozyskiwanej kopaliny w czynnej od siedmiu lat żwirowni Wręcza-Olszówka II (rys. 4). Drugie miejsce zajął powiat ostrołęcki (w miarę stabilne wydobycie na poziomie 3,3-3,5 mln t/rok), a na kolejnych miejscach uplasowały się powiaty: płocki (ponadtrzykrotny wzrost do 3,3 mln t/rok w związku z rozwojem wydobycia piasku ze złóż w miejscowości Kobylniki) i płoński (niemal dwukrotny wzrost do 2,4 mln t w związku z rozwojem wydobycia piasku z wielu małych złóż położonych m.in. w miejscowościach: Dalanówek, Lisewo i Michalinek) (rys. 3). Ważnymi dostawcami kruszyw w latach 21-211 były również powiaty: ostrowski, przasnyski, żuromiński, pułtuski, sokołowski, grójecki, miński i makowski (rys. 3). W ostatnich latach z dwunastu wymienionych powiatów pochodziło od 7 do 8% pozyskiwanych w województwie mazowieckim kruszyw naturalnych piaskowo-żwirowych (głównie piasków i piasków z domieszką żwirów). Wzrost znaczenia poszczególnych powiatów na przestrzeni czasu jest ściśle 21

RAPORT Wydobycie kruszyw [tys. ton] 3 25 2 15 1 5 yrardów Ostro ka P ock P o sk uromin Pu tusk Soko ów Podl. Grójec Mi sk Maz. Maków Maz. Ostrów Maz. 25 26 27 28 29 21 211 Przasnysz Pozosta e Rys. 3. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie mazowieckim w latach 25-211 (2) 22 związany z realizacją dużych inwestycji drogowych, takich jak: budowa autostrady A2 i A1 (lata 21-212) skutkująca zwiększonym wydobyciem m.in. w powiatach żyrardowskim, płockim i płońskim, budowa obwodnicy Żyrardowa (lata 29-211), Mszczonowa (lata 29-21) oraz kilku mniejszych obwodnic w ciągu DK 5 owocująca znacznym wzrostem zapotrzebowania na piaski w powiatach żyrardowskim, mińskim i grójeckim, budowa obwodnicy Grójca (lata 26-29), Płońska (lata 27-29) oraz Mińska Mazowieckiego (lata 29-212) znajdująca odzwierciedlenie w okresowym zwiększeniu ilości pozyskiwanej kopaliny przede wszystkim w powiatach grójeckim, płońskim oraz mińskim (rys. 4). Z kolei wysoki poziom wydobycia kruszyw w powiatach ostrołęckim (kopalnie w miejscowościach Rostki i Borowce), sokołowskim (kopalnia Kutyski II) i ostrowskim (kopalnie w rejonie miejscowości Jelonki i Przyborowie) wynikał w znacznej mierze z rozwoju produkcji kruszyw klasyfikowanych (żwirów i mieszanek) kierowanych na chłonny rynek betonu towarowego aglomeracji warszawskiej. Największe spośród ok. 4 czynnych w województwie mazowieckim żwirowni, dostarczające 1-2 mln t/rok kruszyw, to: Wręcza-Olszówka II w powiecie żyrardowskim, Rostki Borowce pole środkowe i Rostki Borowce pole NIIA w powiecie ostrołęckim, Kutyski II w powiecie sokołowskim, Kobylniki III i Kobylniki IV w powiecie płockim oraz uruchomiona w 211 roku żwirownia Ruda 1 w powiecie żuromińskim. Nieco niższy poziom wydobycia, między,5 a 1 mln ton/rok, piasków i żwirów wykazują natomiast: kopalnia Sitno w powiecie makowskim, kopalnia Michalinek VIII w powiecie płońskim oraz nowa kopalnia Zbiroża VIII w powiecie żyrardowskim (rys. 4). Województwo podlaskie jest jednym z najważniejszych obszarów wydobycia kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce oraz bardzo istotnym dostawcą wysokiej klasy żwirów na rynek warszawski i lubelski. W 211 roku w omawianym województwie było czynnych około 19 żwirowni, a przedmiotem eksploatacji były głównie złoża kruszyw żwirowo-piaskowych (punkt piaskowy poniżej 5%) i kruszyw piaskowo-żwirowych (punkt piaskowy 5-75%), a tylko sporadycznie złoża piasku (punkt piaskowy powyżej 75%). W latach 25-211 wydobycie w województwie podlaskim wzrosło niemal 3-krotnie, z 7,3 mln t do rekordowych 2,5 mln t, a największą dynamikę wzrostu, sięgającą nawet 55% rocznie, zanotowano w latach 21-211 (rys. 1, 5). W latach 25-28 największe ilości kruszyw pozyskiwano w powiatach suwalskim, sokólskim, zambrowskim, białostockim i siemiatyckim. Od 29 roku gwałtownie wzrastało wydobycie, zwłaszcza w powiecie sokólskim, łącznie niemal 3-krotnie, do rekordowych 8,2 mln t w 211 r. (rys. 4, 5). Miało to w znacznej mierze związek z budową odcinka drogi S7 (Jeżewo Białystok) oraz obwodnicy Wasilkowa położonej w ciągu DK 19 (rys. 4). Kolejne miejsca pod względem ilości wydobywanej kopaliny zajmują powiaty: suwalski (wydobycie do 6,1 mln ton/rok), grajewski (do 2 mln ton/rok) i zambrowski (do 1,5 mln ton/ rok) (rys. 4, 5). Łącznie z wydobyciem powiatu sokólskiego pochodzi z nich 7-9% wydobywanych w województwie podlaskim kruszyw. Największe zapotrzebowanie na piaski do budowy dróg, poza wymienionymi inwestycjami w rejonie Białegostoku,

Rys. 4. Powiaty o największym wydobyciu piasków i żwirów w 211 roku oraz główne kopalnie kruszyw na tle stanu budowy autostrad, dróg ekspresowych i obwodnic w północno-wschodniej Polsce (wg stanu na 31.8.212 r.) miało miejsce w powiecie zambrowskim (budowa w latach 29-212 obwodnic Zambrowa i Wiśniewa). Do największych czynnych kopalń w województwie podlaskim należą: Drahle III (fot. 1) w powiecie sokólskim (dostarczająca ponad 3 mln ton/rok), Sobolewo-Krzywe w powiecie suwalskim (dostarczająca ponad 2 mln ton/rok) oraz Kamionka-Drahle 2 i Zadworzany III w powiecie sokólskim, a także Wierzbowo-Mareckie w powiecie grajewskim (dostarczające ponad 1 mln ton/rok każda). Nieco mniejsze kopalnie, z wydobyciem między,5 a 1 mln ton/rok piasków i żwirów, to: Kuków Folwark III i Kuków IV w powiecie suwalskim, Drahle V, Geniusze II i Racewo w powiecie sokólskim oraz Szumowo IV w powiecie zambrowskim (rys. 4). Województwo warmińsko-mazurskie zajmowało w 211 roku siódme miejsce w kraju pod względem wielkości wydobycia kruszyw naturalnych żwirowopiaskowych (rys. 2). W około 18 czynnych na jego obszarze żwirowniach pozyskano wówczas łącznie niemal 19,7 mln ton/rok piasków i żwirów. W porównaniu z 21 rokiem wydobycie wzrosło o 44%, a w porównaniu z 25 rokiem zwiększyło się niemal trzykrotnie (rys. 1, 6). W latach 25-21 największe ilości kruszyw pochodziły z powiatów: działdowskiego, ostródzkiego, olsztyńskiego i oleckiego (rys. 6). W 211 roku głównym dostawcą kopaliny piaszczysto-żwirowej stały się natomiast kopalnie z powiatu ostródzkiego (5,6 mln ton), a dotychczasowy lider, tj. powiat działdowski, zajął drugie miejsce 23

RAPORT Wydobycie kruszyw [tys. ton] 22 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Sokó ka Suwa ki Grajewo Zambrów Bia ystok Hajnówka Mo ki Siemiatycze 25 26 27 28 29 21 211 Pozosta e Rys. 5. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie podlaskim w latach 25-211 (2) 24 z wydobyciem rzędu 4,8 mln ton (rys. 4, 6). Znaczący wzrost ilości pozyskiwanych kruszyw zanotowano w latach 21-211 również w powiecie ełckim (skokowy wzrost z,2 mln ton w 29 roku do 2,1 mln ton w 211 roku), elbląskim (wzrost z,6 mln ton w 29 roku do 1,7 mln ton w 211 roku) oraz oleckim (wzrost z,7 mln ton w 29 roku do 1,1 mln ton w 211 roku) (rys. 6). W zdecydowanej większości kopalń kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie warmińsko-mazurskim wielkość wydobycia nie przekracza 5 tys. ton/rok, w dwunastu mieści się w przedziale,5-1, mln ton/rok, a w zaledwie dwóch sięga ponad 1, mln ton/rok. W powiecie ostródzkim największe ilości kopaliny pochodzą z kilku dużych żwirowni, takich jak m.in.: Żabi Róg, Kalbornia-Mosznica, Gardyny III oraz Bramka Wschód II, IV i V, a także z otwartej w 211 roku żwirowni Sambród III. W powiecie działdowskim głównym dostawcą kruszyw jest Kopalnia Żabiny, o największym w całym województwie wydobyciu kruszyw (od,9 do 2,5 mln ton/rok) (rys. 4). Znaczące ilości piasków i żwirów w tym powiecie (powyżej,5 mln ton/rok) pochodzą ponadto ze żwirowni: Białuty 2, Grzybiny IV oraz Żabiny 1. Rozwój wydobycia kruszyw w województwie warmińskomazurskim był związany przede wszystkim z budową obwodnicy Ełku, Olecka, Gołdapi i Mrągowa, odcinków drogi S22 (Elbląg Grzechotki w latach 26-28) w powiatach ełckim i braniewskim oraz drogi S7 (Elbląg Miłomłyn w latach 28-211, Pasłęk Miłomłym oraz Olsztynek Nidzica w latach 29-212) w powiatach ełckim, ostródzkim, olsztyńskim i nidzickim (rys. 4), a także rosnącą produkcją kruszyw klasyfikowanych na potrzeby rynku województwa mazowieckiego, a w mniejszym stopniu województwa pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, gdzie kierowane są nadwyżki produkowanych żwirów. Główni producenci i asortyment produkcji Większość wydobywanych w województwach północno-wschodniej Polski kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych (52%) pochodzi od dużych firm (rys. 7), dostarczających z reguły kruszywa klasyfikowane, a czasami również kruszywa łamane otrzymywane w wyniku kruszenia otoczaków. Najważniejszymi producentami kruszyw są zarówno duże, międzynarodowe koncerny, takie jak irlandzka grupa CRH (właściciel firmy Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. w Olsztynie), niemiecka Heidelberg Cement (właściciel spółki Górażdże Kruszywa Sp. z o.o.) i meksykański Cemex, jak też spółki polskie, m.in.: Budokrusz Sp. z o.o., Suwalskie KSM Sp. z o.o., Trans-Żwir Jan Kitowicz oraz PPMD Kruszbet S.A. (rys. 7). Wielu producentów kruszyw jest równocześnie właścicielami wytwórni betonu towarowego, np. Cemex Polska Sp. z o.o. i Grupa Górażdże z węzłami produkcyjnymi w Warszawie, Budokrusz Sp. z o.o., Kruszbet S.A. eksploatująca na potrzeby Zakładu Produkcji Kruszywa i Prefabrykatów Suwałki złoża Sobolewo C i Krzywe w powiecie suwalskim, ZPK Rupińscy Sp.j. z Zakładem Prefabrykacji Osowa zaopatrywanym w kruszywa produkowane w kopalni Kuków Folwark II, bądź firm budownictwa drogowego (np. PBDiM Sp. z o.o. w Mińsku Mazowieckim). Największym dostawcą kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych na rynki województw północno-

Wydobycie kruszyw [tys. ton] 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Ostróda Dzia dowo Olsztyn E k Elbl g Olecko Szczytno Pozosta e 25 26 27 28 29 21 211 Rys. 6. Struktura wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w województwie warmińsko-mazurskim w latach 25-211 (2) Fot. 1. Produkcja kruszyw naturalnych klasyfikowanych w zakładzie przeróbczym największej w województwie podlaskim kopalni Drahle III, należącej do OKSM Sp. z o.o. Fot. 2. Największy w powiecie suwalskim stacjonarny zakład przeróbczy przy kopalni Sobolewo-Krzywe (Suwalskie KSM Sp. z o.o.) wschodniej Polski jest od lat firma Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. z siedzibą w Olsztynie. W 211 roku przedsiębiorstwo to eksploatowało 1 złóż położonych na terenie wszystkich trzech województw północno-wschodniej Polski, a łączna wielkość pozyskanej z nich kopaliny wyniosła ponad 7 mln t (rys. 7). W posiadaniu firmy znajduje się największy w tej części kraju zakład produkcji kruszyw przy kopalni Drahle III w powiecie sokólskim w województwie podlaskim, wyposażony we własną bocznicę kolejową. Pozostałe większe kopalnie należące do OKSM Sp. z o.o. są położone w województwie warmińsko-mazurskim w powiecie działdowskim (kopalnia Żabiny posiadająca własną bocznicę kolejową i kopalnia Grzybiny) oraz w powiecie ostródzkim (kopalnia Kalbornia Mosznica i Żabi Róg). Zakłady należące do OKSM Sp. z o.o. dostarczają pełen asortyment produktów kruszywowych od piasków, poprzez żwiry, mieszanki mineralne do grysów (kruszywa łamane z otoczaków). Wytwarzane wysokiej jakości żwiry kierowane są przede wszystkim do zakładów produkcji betonu towarowego i wyrobów prefabrykowanych w Warszawie i Olsztynie. Drugie miejsce wśród producentów kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych zajmuje obecnie ZPK Rupińscy SJ z siedzibą w Szumowie. W 211 roku firma ta eksploatowała 9 złóż położonych na terenie wszystkich trzech województw północnowschodniej Polski, a łączna wielkość wydobycia sięgnęła niemal 6 mln t (rys. 7). Największe ilości kruszyw są pozyskiwane w kopalni Wierzbowo Mareckie w powiecie grajewskim w województwie podlaskim. Do dużych żwirowni zaliczają się również: kopalnia Kutyski II w powiecie sokołowskim (województwo mazowieckie), Kuków Folwark II i III w powiecie suwalskim (województwo podlaskie) oraz otwarta w 211 roku kopalnia Różyńsk Wielki I w powiecie ełckim w województwie warmińskomazurskim (rys. 4). Firma ZPK Rupińscy SJ wytwarza w swoich zakładach piaski klasyfikowane, żwiry oraz grysy (kruszywa łamane z otoczaków). Kruszywa produkowane w kopalniach Kuków Folwark II i III są wykorzystywane w przewadze na potrzeby Zakładu Prefabrykacji Osowa, gdzie jest wytwarzana głównie kostka brukowa, natomiast produkty z pozostałych kopalń są kierowane na chłonny rynek warszawski. 25

RAPORT 26 Kolejną firmą znacznie rozwijającą wydobycie kruszyw naturalnych piaskowo-żwirowych w ostatnich trzech latach jest Budokrusz Sp. z o.o. z siedzibą w Odrano Woli w powiecie grodziskim. W 211 roku firma ta eksploatowała 6 złóż na terenie wszystkich trzech województw północno-wschodniej Polski, a łączna wielkość wydobycia przekroczyła 5 mln t rys. 7). Największe ilości kopaliny pochodziły z kopalń: Wręcza Olszówka II i Zbiroża II w powiecie żyrardowskim w województwie mazowieckim, a także z otwartej w 211 roku kopalni Kamionka-Drahle 2 w powiecie sokólskim w województwie podlaskim oraz kopalni Białuty 2 w powiecie działdowskim w województwie warmińsko-mazurskim. Zakłady należące do firmy Budokrusz Sp. z o.o. dostarczają głównie różne frakcje ziarnowe żwirów, piaski płukane wykorzystywane przede wszystkim na potrzeby własnych wytwórni betonu towarowego i prefabrykatów betonowych zlokalizowanych w województwie mazowieckim. Czwarte miejsce wśród największych producentów kruszyw klasyfikowanych w województwach północno-wschodniej Polski zajmuje Cemex Polska Sp. z o.o., z wydobyciem utrzymującym się w ostatnich latach na stabilnym poziomie ok. 4 mln t/rok (rys. 7). Firma eksploatuje dwa duże złoża w powiecie ostrołęckim (Rostki Borowce pole środkowe i Rostki Borowce pole NIIA), a do końca 211 roku prowadziła ponadto wydobycie ze złoża Sitno w powiecie makowskim w województwie mazowieckim. Kopalnie należące do Cemeksu dostarczają głównie żwiry, piaski płukane, mieszanki mineralne oraz grysy (kruszywa łamane z otoczaków) wykorzystywane do produkcji betonu towarowego i prefabrykatów betonowych we własnych zakładach zlokalizowanych głównie w obrębie aglomeracji warszawskiej. Ważnym dostawcą kruszyw klasyfikowanych są Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. Firma ta posiada w powiecie suwalskim dwa zakłady przeróbcze przetwarzające kopalinę pozyskaną ze złóż Sobolewo-Krzywe, Kuków IV oraz Potasznia I (fot. 2). SKSM Sp. z o.o. dysponują znacznym potencjałem wydobywczym, a łączna ilość pozyskanej z wymienionych złóż kopaliny wyniosła w 211 roku ok. 3 mln t (rys. 7). Asortyment produktów to piaski klasyfikowane, różne frakcje ziarnowe żwirów i grysy (kruszywa łamane z otoczaków). Zakład przeróbczy przy kopalni Sobolewo-Krzywe posiada własną bocznicę kolejową. Dużym producentem kruszyw stała się w ostatnich latach firma Trans-Żwir Jan Kitowicz z wydobyciem dochodzącym do 2,5 mln ton/rok (rys. 7). Posiada ona dziewięć kopalń położonych w sześciu powiatach województwa warmińsko-mazurskiego, wśród których największe to: uruchomiona w 211 r. żwirownia Sambród III w powiecie ostródzkim oraz żwirownia Guzki położona w powiecie ełckim. Firma produkuje piaski klasyfikowane, żwiry, grysy z otoczaków, a także pospółki stosowane w budownictwie drogowym. Firma Dagra s.c. eksploatuje złoża Kobylniki III i Kobylniki IV położone w powiecie płockim. W 211 roku łączne wydobycie z tych złóż wyniosło 2,4 mln t, podczas gdy w 29 roku eksploatowane było tylko złoże Kobylniki III, a ilość pozyskanych kruszyw wyniosła 192 tys. ton (rys. 7). Wydobywane kruszywa w znacznej mierze nie podlegają uszlachetnieniu i jako pospółki są głównie stosowane w budownictwie drogowym (do podbudowy dróg i nasypów). Znaczący wzrost wydobycia do ok. 2 mln t (rys. 7) był również notowany w ostatnich latach przez Białostockie KSM Sp. z o.o. (Grupa Górażdże Kruszywa), właściciela kopalń kruszyw w miejscowościach Racewo i Zadworzany w powiecie sokólskim. Firma dostarcza przede wszystkim żwiry i piaski klasyfikowane, a w zakładzie w Zadworzanach są produkowane dodatkowo kruszywa łamane z otoczaków. Na terenie kopalni Zadworzany znajduje się bocznica kolejowa, do której dowożone są również żwiry wytwarzane w kopalni Racewo. Dużymi dostawcami kruszyw (powyżej 1 mln ton/ rok) są również PPMD Kruszbet S.A. z Suwałk z siedmioma kopalniami w powiatach suwalskim i oleckim, firma Jana Karpiuka z Zielonej Pasłęckiej eksploatująca trzy złoża w powiecie ostródzkim i elbląskim oraz FH Nicaro z Grudziądza, która uruchomiła w 211 r. nową kopalnię Ruda 1 w powiecie żuromińskim (rys. 7). Spośród mniejszych firm wydobywających w 211 roku w województwach północnowschodniej Polski od,5 mln t do 1 mln t kruszyw piaskowo-żwirowych należy wymienić: PPH Darimex z Warszawy (,8 mln ton kruszyw z eksploatacji 4 złóż w powiecie płońskim), COIN Krzysztof Bucholski (niemal,8 mln ton kruszyw z eksploatacji 6 złóż w powiecie elbląskim), General Żwir Sp. z o.o. (,75 mln ton kruszyw z eksploatacji 2 złóż w powiecie ostródzkim), PPUH Techno-Żwir Sp.j. (,75 mln ton kruszyw z eksploatacji 6 złóż w powiatach płockim, płońskim, pułtuskim i nowodworskim), PBDiM Sp. z o.o. z Mińska Mazowieckiego (,6 mln ton z eksploatacji szeregu złóż w powiecie mińskim), DIREX Ireneusz i Dorota Prudzyńscy Sp.j. (,6 mln ton z kopalni Żabiny 1 w powiecie działdowskim), ECO-TER Sp. z o.o. (,5 mln ton kruszyw z 4 złóż w powiecie olsztyńskim), a także PHT Auto-Transport, L. Plichta (,5 mln ton ze złoża Bramka Wschód IV w powiecie ostródzkim). Firmy te dostarczają zarówno

Wydobycie kruszyw [tys. ton] 36 32 28 24 2 16 12 8 4 OKSM Sp. z o.o. ZPK Rupi scy s.j. BUDOKRUSZ Sp. z o.o. CEMEX Polska Sp.z o.o. SKSM Sp. z o.o. Trans- wir Jan Kitowicz Dagra S.C. BKSM Sp. z o.o. PPMD Kruszbet S.A. KSM Jan Karpiuk FH NICARO 29 21 211 Rys. 7. Główni producenci kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w północno-wschodniej Polsce w latach 29-211 (2) piaski, żwiry, grysy i mieszanki do produkcji betonu towarowego, jak też pospółki i piaski z domieszką żwirów dla budownictwa drogowego. Podsumowanie Z trzech województw północno-wschodniej Polski, tj. mazowieckiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego, pochodzi obecnie około 28% krajowego wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych. Żwiry i mieszanki klasyfikowane wykorzystywane do produkcji betonu towarowego i wyrobów betonowych są produkowane głównie w województwie podlaskim i warmińsko-mazurskim, a także w nielicznych zakładach położonych w województwie mazowieckim. Z kolei piaski stosowane na nasypy drogowe i do wykonania podbudowy dróg są dowożone zwykle z kopalń położonych w niewielkiej odległości od miejsc ich użytkowania w celu minimalizacji kosztów ich transportu. Największe ilości kruszyw, w przewadze piasków i piasków z domieszką żwirów, są pozyskiwane w województwie mazowieckim, gdzie wydobycie wzrosło w latach 25-211 z niespełna 1 do ponad 28 mln t. W województwie podlaskim wielkość wydobycia kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych wzrosła w latach 25-211 z ok. 7 mln t do powyżej 2 mln ton, a w województwie warmińsko-mazurskim łączna ilość pozyskiwanych kruszyw żwirowopiaskowych wahała się w latach 25-211 i wzrosła z 7 do 2 mln ton/rok. Tak duży wzrost wydobycia kruszyw jest odpowiedzią producentów kruszyw na zwiększone zapotrzebowanie całej branży budowlanej, wynikające z dużych nakładów inwestycyjnych w rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej realizowanej w ramach wykorzystania dostępnych funduszy strukturalnych pochodzących z Unii Europejskiej. Produkcja betonu towarowego w województwach północnowschodniej Polski wzrosła w latach 25-21 z niespełna 6 do niewiele ponad 14 mln ton, a zdecydowana większość została wytworzona w aglomeracji warszawskiej. Liczba kilometrów zbudowanych nowych dróg, w tym autostrad i dróg ekspresowych, wyniosła niemal 5 km. Do hossy na rynku kruszyw przyczyniły się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej, których organizacja wymagała budowy Stadionu Narodowego, rozbudowy lotnisk w Warszawie i Modlinie, licznych hoteli, nowych dróg dojazdowych oraz szeregu obiektów mostowych i wiaduktów. Ponadto w tym czasie realizowano budowę dwóch linii metra w Warszawie. Piśmiennictwo 1. Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Świata 29. Praca pod redakcją T. Smakowskiego, R. Neya i K. Galosa, Wyd. IGSMiE PAN, Kraków 211. 2. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Stan na dzień 31 grudnia 211. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa 212 (oraz edycje wcześniejsze). 3. Guzik K., Szlugaj J.: Baza zasobowa kruszyw żwirowo-piaskowych północno-wschodniej Polski wobec planowanych inwestycji drogowych. Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Studia i Materiały, 212, nr 41. 4. Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych-Etap II. htttp:// bip.msw.gov.pl/portal/bip/175/229//narodowy_program_ Przebudowy_Drog.html. 5. Objaśnienia do Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:5. PIG Warszawa (wybrane arkusze). 6. Program Budowy Dróg Krajowych na lata 211-215. http://www. transport.gov.pl/2-4832e35d656.htm 7. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 21. Zakład Wydawnictw Statystycznych GUS, Warszawa 211 (oraz wydania wcześniejsze). 8. Smakowski T. i in.: Rynek kruszyw żwirowo-piaskowych w Polsce północno-wschodniej. Górnictwo Odkrywkowe, nr 6, Wrocław 211. 27