Probl Klimberg Hig A Epidemiol i wsp. Konsumpcja 2009, 90(1): alkoholu 47-54 i innych środków psychoaktywnych wśród studentów... 47 Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków uniwersyteckich studiów medycznych. Cześć III. Przyczyny i okoliczności konsumpcji napojów alkoholowych oraz ich następstwa Consumption of alcohol and other psycho-active substances among the students of selected medical university faculties. Part III. The causes, circumstances and effects of alcohol consumption Aneta Klimberg 1/, Jerzy T. Marcinkowski 1/, Janusz Przybylski 2/ 1/ Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Studium Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wprowadzenie. Z przeglądu piśmiennictwa wynika znaczny wzrost konsumpcji alkoholu wśród studentów, w tym studiujących nauki medyczne, co można wiązać między innymi ze zmianami socjokulturowymi, jakie nastąpiły w Polsce po transformacji ustrojowej zapoczątkowanej w 1989 r. Cel pracy. 1. Poznanie przyczyn i okoliczności konsumpcji napojów alkoholowych przez studentów. 2. Poznanie konsekwencji związanych z nadmierną konsumpcją alkoholu przez studentów. Materiał i metoda. Zbadano studentów poszczególnych kierunków studiów w Akademii Medycznej w Poznaniu w okresie rozpoczynania zajęć z wychowania fizycznego w roku akademickim 2004/2005. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań. Wyniki. Najczęstszymi przyczynami konsumpcji napojów alkoholowych było: wznoszenie toastów (60,7%), dla towarzystwa (56,5%), dla rozluźnienia (43,2%), dla lepszej zabawy (38,9%). Do popełnienia niechcianych czynów w stanie nietrzeźwości przyznało się szereg badanych; najczęściej było to zapalenie papierosa (30,2%), niechciany seks (6,2%). Ostre zatrucie alkoholem było częste: kac (54,4%), utrata świadomości (35,6%), niepamięć (17,1%). Wniosek. Ponieważ narasta ryzyko uzależnienia od alkoholu wśród studiujących nauki medyczne konieczne jest przywrócenie działań o charakterze profilaktyczno-interwencyjnym w tym zakresie. Słowa kluczowe: alkohol, konsumpcja alkoholu, zachowania ryzykowne, studenci nauk medycznych Introduction. The literature survey reveals a significant increase of alcohol consumption among university students, including the students of medical sciences. This can be related to the socio-cultural changes in Poland after the political system transformation initiated in 1989. Aim. 1. To gain knowledge about the causes and circumstances of alcohol consumption among students. 2. To gain knowledge about the effects of excessive alcohol consumption among students. Material and method. The study covered the students of different faculties of the Poznań University of Medical Sciences, at the beginning of the physical education classes in the academic year of 2004/2005. The research tool was a questionnaire prepared specifically for the study purpose. Results. The most frequent reasons for the alcohol consumption were: to raise toasts (60.7%), for company (56.5%), to relax (43.2%), to party well (38.9%). Many subjects confessed to undesired actions under the influence of alcohol; the most frequent ones being: cigarette smoking (30.2), casual sex (6.2%). Very frequent was the acute alcohol poisoning: hangover (54.4%), unconsciousness (35.6%), memory loss (17.1%). Conclusion. With the increase of the alcohol addiction risk among the students of medical sciences it is necessary to reinstate the prevention and intervention activities in that sphere. Key words: alcohol, alcohol consumption, risky behaviour, students of medical sciences Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 47-54 www.phie.pl Nadesłano: 20.03.2008 Zakwalifikowano do druku: 28.12.2008 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. biol. Aneta Klimberg Zakład Higieny UM ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań telefax (0-61) 854-73-90, e-mail: anetak@ump.edu.pl Wprowadzenie i cele pracy Podkreśla się, że studenci medycyny powinni być szczególnie świadomi zagrożeń związanych z konsumpcją napojów alkoholowych, gdyż w przyszłości, już jako lekarze, winni kształtować prawidłowe postawy zdrowotne społeczeństwa. Tymczasem w 2004 r. Gerstenkorn i Suwała zwrócili uwagę na wzrost spo-
48 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 47-54 życia alkoholu wśród studentów, w tym studentów medycyny, co wiązali ze zmianami socjokulturowymi, jakie nastąpiły w Polsce po transformacji ustrojowej zapoczątkowanej 1989 roku. W ich badaniu odsetek osób, u których wynik testu przesiewowego AUDIT 1/ wstępnie wskazywał na problemy alkoholowe wyniósł 4,3% i ocenili go jako niepokojący przewidując iż w przyszłości zaistnieje wielu problemów medycznospołecznych wśród studentów medycyny [1]. Podobnie niepokojące były wyniki badania Mierzeckiego, Wiśniewskiej, Erber i wsp., którzy porównywali model picia alkoholu wśród studentów I roku wydziałów lekarskich Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie i Uniwersytetu Ernst-Moritz-Arndt w Greifswaldzie. Ryzykowne picie alkoholu stwierdzali aż 46,5% badanych i doszli do wniosku, że alkohol odgrywał ważną rolę w kontaktach między studentami I roku medycyny na obu uczelniach [2]. Śledząc informacje nt. konsumpcji alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów studiów medycznych zauważa się narastanie tych zagrożeń. Oto przykładowe wypowiedzi studentów medycyny na ten temat: Tego biegu nie da się wytrzymać bez środków relaksujących, takich, jak papieroski czy alkohol Odstresowanie się przy pomocy narkotyków i alkoholu jest na porządku dziennym Na imprezie studenckiej bez alkoholu nie byłem Chodzić na studia lekko zawianym jest łatwo. Nikt nie interesuje się stanem studenta najważniejsze, żeby był przygotowany i obecny [3] Niemal połowa studentów upija się w każdy weekend 25% przyznaje, że raz w miesiącu z powodu kaca opuszcza zajęcia, a 12% nie pamięta, gdzie było i co robiło, jak piło [4] Okazało się, że ponad 15% nadużywa alkoholu minimum trzy razy w ciągu dwóch tygodni. We wszystkich dużych polskich miastach studenci w tej kategorii nie przekroczyli progu 10%. O piciu w akademikach krążą już legendy najbardziej lubią piwo (połowa ankietowanych) [5]. Biorąc powyższe pod uwagę przyjęto następujące pytania badawcze: 1. Jakie są przyczyny i okoliczności konsumpcji napojów alkoholowych przez studentów? 2. Jakie są szkodliwe konsekwencje związane z nadmierną konsumpcją alkoholu przez studentów? 3. Jacy studenci nadużywają alkoholu? 1/ AUDIT to krótki ustrukturalizowany wywiad. Zawiera on pytania dotyczące ostatniej okazji picia, objawów uzależnienia i problemów alkoholowych. AUDIT został opracowany przez Światową Organizację Zdrowia; w Polsce propagowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w celu rozpoznawania osób pijących w sposób ryzykowny lub szkodliwy dla ich zdrowia. Materiał i metoda Zbadano studentów poszczególnych kierunków studiów w Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w okresie rozpoczynania zajęć z wychowania fizycznego w roku akademickim 2004/2005. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań [6]. Wyniki badań Przyczyny konsumpcji napojów alkoholowych Z przeprowadzonych badań wynika, że ogół studentów piło napoje alkoholowe głównie z następujących powodów: wznoszenie toastów 60,7% (studenci 50,5%; studentki 63,9%) dla towarzystwa 56,5% (studenci 56,4%; studentki 56,6%) dla rozluźnienia 43,2% (studenci 53,6%; studentki 39,9%) dla lepszej zabawy 38,9% (studenci 46,9%; studentki 36,4%) uczczenie zdanej klasówki 28,9% (studenci 32,9%; studentki 27,7%) bo lubię 28,5% (studenci 39,8%; studentki 24,8%). dla zdrowia 14,4% (studenci 19,9%; studentki 12,6%) podoba mi się to 11,7% (studenci 20,4%; studentki 9,0%). Kolejnymi powodami sięgania przez studentów po alkohol były: wagary 8,6% (studenci 18,2%; studentki 5,6%) aby zapomnieć o kłopotach 5,5% (studenci 7,8%; studentki 4,8%) trudna sytuacja rodzinna 5,3% (studenci 4,0%; studentki 5,6%) dla dodania sobie odwagi 5,0% (studenci 4,7%; studentki 5,1%) koledzy piją to i ja też piję 3,6% (studenci 7,1%; studentki 2,5%). Studentki częściej piły alkohol przy okazji wznoszenia toastów, jak również wskazywały, że do picia alkoholu zmuszała ich trudna sytuacja rodzinna; w pozostałych sytuacjach zdecydowanie częściej po alkohol sięgali studenci; nie odnotowano różnic przy piciu dla towarzystwa czy dla dodania sobie odwagi (tab. I). Przedstawione liczne powody/sytuacje, którymi studiujący zbyt często sięgający po napoje alkoholowe starali się tłumaczyć, wskazuje na to, że były to na ogół mało istotne problemy życiowe, którymi mogli się starać tłumaczyć swoje już istniejące problemy alkoholowe.
Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów... 49 Tabela I. Wskazywane okoliczności konsumpcji napojów alkoholowych wg płci Table I. The circumstances of alcohol consumption according to gender Płeć / Gender Razem / Total Razem / Total Razem / Total zdana klasówka / passed test dla rozluźnienia / to relax dla towarzystwa / for company Przyczyna / Reason dla zdrowia / for health dla lepszej zabawy / to party well wznoszenie toastów / to raise toasts 367 27,7 528 39,9 749 56,6 167 12,6 482 36,4 846 63,9 139 32,9 226 53,6 238 56,4 84 19,9 198 46,9 213 50,5 506 28,9 754 43,2 987 56,5 251 14,4 680 38,9 1059 60,7 bo lubię / because I like the taste aby zapomnieć o kłopotach / to forget troubles dla odwagi / for courage podoba mi się to / It feels nice trudna sytuacja rodzinna / difficult family situation wagary / skipping classes 329 24,8 63 4,8 67 5,1 119 9,0 75 5,6 74 5,6 168 39,8 33 7,8 20 4,7 86 20,4 17 4,0 77 18,2 497 28,5 96 5,5 87 5,0 205 11,7 92 5,3 151 8,6 źle mi na uczelni / I feel stressed at the University nie umiem odmówić / I can t say no chcę być podobny do rodziców / I want to be like my parents bo koledzy piją / because my friends drink dla dodania sobie dorosłości / to feel grown up inne / other 4 0,3 9 0,7 1 0,1 33 2,5 4 0,3 12 0,9 8 1,9 19 4,5 1 0,2 30 7,1 3 0,7 5 1,2 12 0,7 28 1,6 2 0,1 63 3,6 7 0,4 17 1,0 Niechciane czyny popełnione w stanie nietrzeźwości Do popełnienia niechcianych czynów w stanie nietrzeźwości przyznało się szereg badanych; były to następujące czyny: zapalenie papierosa 30,2% (studenci 29,9%; studentki 30,4%) niechciany seks 6,2% (studenci 13,5%; studentki 3,9%) pójście na wagary 3,5% (studenci 6,2%; studentki 2,6%) zniszczenie czyjejś własności 2,9% (studenci 7,6%; studentki 1,4%) problemy z policją 2,6% (studenci 6,6%; studentki 1,4%) zażycie narkotyku 2,4% (studenci 3,3%; studentki 2,1%). otrzymanie gorszej oceny 1,9% (studenci 3,1%; studentki 1,6%) zawalenie klasówki 1,4% (studenci 1,9%; studentki 1,3%) pobyt w izbie wytrzeźwień 0,2% (studenci 0,9%; studentki 0,0%). Po nadużyciu alkoholu 16,3% ogółu badanych czuło później żal do siebie (studenci 22,0%; studentki 14,4%). Jednak ten żal był na ogół krótkotrwały i bardzo szybko miała miejsce kolejna konsumpcja alkoholu. Należy podkreślić, że szereg ankietowanych, szczególnie mężczyzn, zauważało, że konsumpcja alkoholu przeszkadza im w nauce (pójście na wagary, otrzymanie gorszej oceny, zawalenie sprawdzianu ). Ponieważ na ogół nie miało miejsca jak przyznali badani zaprzestanie konsumpcji alkoholu, rokuje to bardzo niekorzystnie odnośnie przyszłej nauki i pracy. Ostre zatrucie alkoholem Badani przyznawali się do odczuwania następujących objawów świadczących o ostrym zatruciu alkoholem (tab. II): kac 54,4% (studenci 66,6%; studentki 50,5%) niepamięć 17,1% (studenci 24,6%; studentki 14,7%) utrata świadomości 35,6% (studenci 49,3%; studentki 31,3%).
50 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 47-54 Tabela II. Niepożądane skutki konsumpcji napojów alkoholowych w doświadczeniach własnych wskazanych przez ankietowanych wg płci Table II. Undesired effects of alcohol consumption in personal experience of the subjects according to gender Niepożądane skutki konsumpcji napojów alkoholowych / Undesired effects of alcohol consumption Płeć / Gende zapalenie papierosa / smoking a cigarette niechciany seks / unwanted sex problemy z policją / problems with Police zażycie narkotyku / drug intake pobyt w izbie wytrzeźwień / overnight stay in a sobering chamber zniszczenie czyjejś własności / destruction of property późniejszy żal do siebie / feeling of shame and guilt afterwards n % 402 30,4 51 3,9 18 1,4 28 2,1 0 0,0 19 1,4 191 14,4 126 29,9 57 13,5 28 6,6 14 3,3 4 0,9 32 7,6 93 22,0 Razem / Total 528 30,2 108 6,2 46 2,6 42 2,4 4 0,2 51 2,9 284 16,3 kac / hangover niepamięć / loss of memory utrata świadomości / loss of consciousness otrzymanie gorszej oceny / receiving a poor grade pójście na wagary / skipping classes zawalenie sprawdzianu / failing a test inne / other n % 669 50,5 195 14,7 414 31,3 21 1,6 35 2,6 17 1,3 2 0,2 281 66,6 104 24,6 208 49,3 13 3,1 26 6,2 8 1,9 5 1,2 Razem / Total 950 54,4 299 17,1 622 35,6 34 1,9 61 3,5 25 1,4 7 0,4 Powyższe wyniki wskazują na to, że często miała miejsce jednorazowo duża konsumpcja alkoholu z możliwością poważnego ostrego zatrucia. Co drugi student przyznał się do utraty świadomości, a 2/3 do odczuwania kaca. Wśród studentek odsetki te były nieznacznie niższe, ale też bardzo niepokojące. Na uwagę zasługuje duży odsetek studentów z Fi I i Pi I, którzy przyznali się do pobytu w izbie wytrzeźwień. Odmiennie odpowiedzieli na to pytanie studenci z Fi II, wśród których nie zaobserwowano jakiejkolwiek nieprzyjemnej sytuacji po piciu alkoholu oraz studenci z An I i An II, którzy przyznali się jedynie do zapalenia papierosa. Studenci istotnie częściej aniżeli studentki przyznawali się do aktów wandalizmu. Wśród studentek jedynie u studentek z Fi II odnotowano wszystkie wskazania nieprzyjemnych sytuacji i także w najwyższych odsetkach. Wśród studentek z poszczególnych wydziałów/ kierunków studiów i lat odnotowane różnice w częstości występowania ostrych zatruć alkoholem były istotne statystycznie. Prawie w każdym przypadku zdecydowanie przeważały wskazania kaca ; zawsze najmniej było wskazań niepamięci. Podobnie sytuacja przedstawiała się i wśród studentów, z wyjątkiem An I i Pi I, gdzie nie odnotowano żadnego wskazania niepamięci oraz studentów z An II, gdzie odsetki wskazań niepamięci i utraty świadomości były jednakowe. Studenci i studentki prawie wszystkich wydziałów/kierunków i lat przyznali, że ich nadmierną konsumpcję alkoholu można powiązać z problemami w nauce; wyjątkami były studentki S II i studenci An I, Fi II, Po I i Pi I wśród których nie było żadnego takiego wskazania. Do problemów w nauce po konsumpcji alkoholu najczęściej przyznawały się studentki z Zd I (ok. 4%); podobnie odpowiadali studenci z L I i L II. Należy zwrócić uwagę na studentów z An II, gdzie co czwarty wskazywał na otrzymywanie gorszej oceny, które wiązał z piciem alkoholu. Jak już wspomniano powyżej nadmierna konsumpcja alkoholu u wielu badanych kończyła się odczuwaniem różnych dolegliwości świadczących o ostrym zatruciu; do utraty świadomości (tab. III) przyznał się co drugi student (49,3%) i co trzecia studentka (31,3%). Wśród studentek najniższe odsetki wskazań utraty świadomości po nadmiernej konsumpcji alkoholu były na Fa I, Fi I i Po I, natomiast najwyższy na Fi II; wśród studentów najniższe na An I i Zd II, a najwyższe na S II i Pi I. Te różnice nie były jednak istotne statystycznie. Wśród tych badanych, którzy przyznali się do utraty świadomości, w prawie 2/3 przypadków (63,4%) była to utrata świadomości jednorazowa lub co najwyżej 2-krotna. Istotnie częściej do 1-krotnej utraty świadomości przyznawały się studentki Tabela III. Utrata świadomości wskutek nadmiernej konsumpcji alkoholu wg płci Table III. Loss of consciousness due to excessive alcohol consumption according to gender Utrata świadomości TAK / YES NIE / NO Ogółem / Total / Loss of consciousness n % n % n % 414 31,3 910 68,7 1324 100,0 208 49,3 214 50,7 422 100,0 Razem / Total 622 35,6 1124 64,4 1746 100,0
Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów... 51 (42,3%) aniżeli studenci (26,9%). Co czwartej studentce (25,4%) i co czwartemu studentowi (27,9%) utrata świadomości przydarzyła się 2-krotnie. Niestety, co dziesiątej z badanych osób takie utraty świadomości przytrafiały się znacznie częściej; istotnie częściej studentom (21,6%) aniżeli studentkom (4,8%). Dowodzi to, że co piąty student pił alkohol jednorazowo w tak dużych ilościach, że doprowadzał się do ostrego zatrucia aż do utraty świadomości (tab. IV). Jedynie wśród studentek z An II nie odnotowano przypadków więcej niż 3 utrat przytomności w wywiadzie po nadmiernej konsumpcji alkoholu; w pozostałych grupach zdarzało się tak, że było ok. 20% wskazań na częste utraty przytomności, np. L II czy Zd II. Znacznie gorzej przedstawiała się sytuacja u studentów, gdzie prawie we wszystkich grupach odnotowano ponad 20% wskazań wielokrotnych utrat świadomości poza studentami z An I (tylko 1 razowe utraty świadomości). Wśród studentów z Pi I wszystkie wskazania były na 5 i więcej utrat świadomości. Istotnie częściej studentki piją alkohol przy okazji wznoszenia toastów, jak również wskazują, że do picia alkoholu zmusza ich trudna sytuacja rodzinna; w pozostałych sytuacjach zdecydowanie częściej po alkohol sięgają studenci; nie odnotowano natomiast różnic przy piciu dla towarzystwa czy dla dodania sobie odwagi (tab. V). Analiza przedstawionych powyżej bardzo wielu powodów i sytuacji, w których studenci zbyt często sięgają po napoje alkoholowe, wskazuje na małoistotne problemy życiowe, którymi starają się to wytłumaczyć; najprawdopodobniej w części przypadków jest to Tabela IV. Liczba utrat świadomości w wywiadzie wskutek nadmiernej konsumpcji alkoholu wg płci Table IV. Number of unconsciousness episodes in the questionnaire due to excessive alcohol consumption according to gender Płeć / Gende 1 raz / once Liczba utrat świadomości w wywiadzie / Number of unconsciousness episodes in questionnaire 2 razy / twice 3 razy / 3 times 4 razy / 4 times 5 razy / 5 times więcej niż 5 razy / more than 5 times Ogółem / Total n % 175 42,3 105 25,4 70 16,9 19 4,6 25 6,0 20 4,8 414 100,0 56 26,9 58 27,9 18 8,7 11 5,3 20 9,6 45 21,6 208 100,0 Razem / Total 231 37,1 163 26,3 88 14,1 30 4,8 45 7,2 65 10,5 622 100,0 Tabela V. Podawane okoliczności konsumpcji napojów alkoholowych wg płci Table V. The circumstances of alcohol consumption according to gender Płeć / Gende zdana klasówka / passed test Okoliczności konsumpcji / The circumstances of alcohol consumption dla rozluźnienia / to relax dla towarzystwa / for company dla zdrowia / for health dla lepszej zabawy / to party well wznoszenie toastów / raising toasts 367 27,7 528 39,9 749 56,6 167 12,6 482 36,4 846 63,9 139 32,9 226 53,6 238 56,4 84 19,9 198 46,9 213 50,5 Razem / Total 506 28,9 754 43,2 987 56,5 251 14,4 680 38,9 1059 60,7 bo lubię / I like the taste aby zapomnieć o kłopotach / to forget problems dla odwagi / for courage podoba mi się to / it feels nice trudna sytuacja rodzinna / difficult family situation wagary / skipping classes 329 24,8 63 4,8 67 5,1 119 9,0 75 5,6 74 5,6 168 39,8 33 7,8 20 4,7 86 20,4 17 4,0 77 18,2 Razem / Total 497 28,5 96 5,5 87 5,0 205 11,7 92 5,3 151 8,6 źle mi na uczelni / I feel stressed at the University nie umiem odmówić / I can t say no chcę być podobny do rodziców / I want to be like my parents bo koledzy piją / because my friends drink dla dodania sobie dorosłości / to feel grown up inne / other 4 0,3 9 0,7 1 0,1 33 2,5 4 0,3 12 0,9 8 1,9 19 4,5 1 0,2 30 7,1 3 0,7 5 1,2 Razem / Total 12 0,7 28 1,6 2 0,1 63 3,6 7 0,4 17 1,0
52 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 47-54 tłumaczenie typowe dla osób mających już problemy alkoholowe. Wznoszenie toastów napojem alkoholowym z okazji uroczystości rodzinnych, czy szczególnych okazji w pracy, na różnego rodzaju zebraniach, jest głęboko zakorzenione w kulturze. Dlatego na tę okoliczność należy spojrzeć zupełnie odmiennie, niż na pozostałe, które zostały przedstawione w tabeli V. Niepożądane następstwa konsumpcji napojów alkoholowych Wiadomo, że stanie nietrzeźwym łatwiej dochodzi do popełnienia przestępstwa, różnego rodzaju występków, niepożądanych zachowań, których potem po wytrzeźwieniu się żałuje. Przeprowadzone badania to potwierdzają. Wynika z nich, że studenci często przyznają się do popełnienia wielu rozmaitych czynów po spożyciu napojów alkoholowych, których nie zrobiliby nie będąc pod wpływem alkoholu. Wśród takich sytuacji ogół studentów wymieniał: zapalenie papierosa 30,2% (studenci 29,9%; studentki 30,4%) niechciany seks 6,2% (studenci 13,5%; studentki 3,9%) pójście na wagary 3,5% (studenci 6,2%; studentki 2,6%) zniszczenie czyjejś własności 2,9% (studenci 7,6%; studentki 1,4%) problemy z policją 2,6% (studenci 6,6%; studentki 1,4%) zażycie narkotyku 2,4% (studenci 3,3%; studentki 2,1%). otrzymanie gorszej oceny 1,9% (studenci 3,1%; studentki 1,6%) zawalenie klasówki 1,4% (studenci 1,9%; studentki 1,3%) pobyt w izbie wytrzeźwień 0,2% (studenci 0,9%; studentki 0,0%). Spory odsetek ogółu studentów (16,3%) zauważał, że po konsumpcji alkoholu czuje później żal do siebie (studenci 22,0%; studentki 14,4%). Jednak, jak wskazują wyniki niniejszych badań, ten żal był bardzo krótkotrwały i studenci bardzo szybko konsumowali alkohol po raz kolejny. Ponadto należy zauważyć, że już na wstępnym etapie studiów względnie duży odsetek ankietowanych, szczególnie mężczyzn, zauważał, że konsumpcja alkoholu bardzo przeszkadza w nauce (pójście na wagary, otrzymanie gorszej oceny, zawalenie sprawdzianu ). Jednak pomimo takich negatywnych doświadczeń nadal konsumował alkohol. Najprawdopodobniej częstotliwość występowania takich negatywnych sytuacji będzie się w trakcie dalszej nauki nasilała. Ich utrwalanie się może skutkować niekorzystnie także w przyszłej pracy zawodowej, np. sprzyjać występowaniu nieprawidłowych relacji pacjent-lekarz, popełnianiu niezamierzonych błędów lekarskich. Wśród innych negatywnych skutków nadmiernej konsumpcji napojów alkoholowych, bo świadczących ewidentnie o ostrym zatruciu, studenci wymieniali także: kaca 54,4% (studenci 66,6%; studentki 50,5%) niepamięć 17,1% (studenci 24,6%; studentki 14,7%) utratę świadomości 35,6% (studenci 49,3%; studentki 31,3%). Powyższe wyniki wskazują, że ogół studentów, a istotnie częściej mężczyźni, już w tak młodym wieku nieumiejętnie i nieprzemyślanie pije alkohol tj. konsumuje jednorazowo duże objętości napojów alkoholowych bez rozważenia, że może to doprowadzić do poważnego, ostrego zatrucia. Co drugi ankietowany student przyznał się do utraty świadomości po nadmiernej konsumpcji alkoholu, a 2/3 do późniejszego odczuwania objawów tzw. kaca. Wśród studentek odsetki te są nieznacznie niższe, lecz też bardzo niepokojące. Na uwagę zasługuje duży odsetek studentów z Fi I i Pi I, którzy przyznali się do pobytu w izbie wytrzeźwień. Odmiennie odpowiedzieli na to pytanie studenci z Fi II, wśród odpowiedzi których nie było żadnej opisującej jakąkolwiek nieprzyjemną sytuację po piciu alkoholu oraz studenci z An I i An II, którzy przyznali się jedynie do zapalenia papierosa. Studenci istotnie częściej aniżeli studentki przyznawali się do aktów wandalizmu. W odniesieniu do studentek jedynie u studentek z Fi II odnotowano wskazania wszystkich wspomnianych wyżej nieprzyjemnych sytuacji po nadużyciu alkoholu i, niestety, także w najwyższych odsetkach. Porównując odpowiedzi studentek z poszczególnych wydziałów (kierunków) i lat studiów odnotowano różnice w częstości występowania ostrych zatruć alkoholem, które były istotne statystycznie. W odniesieniu do prawie każdego z wydziałów (kierunków) i lat studiów zdecydowanie przeważały wskazania kaca, a za każdym razem najmniej było wskazań na niepamięć. Podobnie przedstawiała się sytuacja wśród studentów, z wyjątkiem An I i Pi I, gdzie nie odnotowano żadnego wskazania niepamięci oraz studentów z An II, gdzie odsetki wskazań niepamięci i utraty świadomości były jednakowe. Studenci i studentki prawie wszystkich wydziałów (kierunków) i lat studiów zauważali, że ich nadmierna konsumpcja alkoholu może powodować problemy w nauce i na uczelni. Jednakże odpowiedzi z poszczególnych wydziałów (kierunków) i lat studiów różniły się istotnie. Wśród studentek jedynie w S II nie było
Klimberg A i wsp. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów... 53 żadnego takiego wskazania, natomiast wśród studentów takich wskazań było więcej na: An I, Fi II, Po I i Pi I. Spośród studentek do problemów w nauce po piciu alkoholu najczęściej przyznawały się studentki z Zd I, gdzie wskazania na wszystkie odpowiedzi wynosiły ok. 4%; podobnie odpowiadali studenci z L I i L II. Należy zwrócić uwagę na studentów z An II, gdzie, co czwarty wskazywał na otrzymanie gorszej oceny, co wiązał z następstwami picia alkoholu. Jak już wspomniano konsumpcja alkoholu dla wielu studentów kończyła się odczuwaniem różnych dolegliwości świadczących o ostrym zatruciu, wśród których nierzadka była utrata świadomości. Niepokoić musi fakt, iż do utraty świadomości (tab. VI) wskutek nadmiernej konsumpcji alkoholu przyznali się aż co drugi student (49,3%) i co trzecia studentka (31,3%). Wśród studentek odnotowano najniższe odsetki wskazań utraty świadomości po nieumiejętnej konsumpcji alkoholu na wydziałach (kierunkach) Fa I, Fi I i Po I, natomiast najwyższy na Fi II; wśród studentów najniższe na An I i Zd II, a najwyższe na S II i Pi I. Odnotowane różnice w obu przypadkach nie były istotne statystycznie. Wśród ogółu ankietowanych, którzy przyznali się do utraty świadomości, w prawie 2/3 przypadków (63,4%) była to utrata świadomości jednorazowa lub 2-krotna. Istotnie częściej do 1-krotnej utraty świadomości przyznawały się studentki (42,3%) aniżeli studenci (26,9%). Zarówno co czwartej studentce (25,4%), jak i co czwartemu studentowi (27,9%) utrata świadomości przydarzyła się 2-krotnie. Niestety należy także nadmienić, iż co 10 ankietowa-nemu takie utraty świadomości przytrafiają się znacznie częściej; istotnie częściej studentom (21,6%) aniżeli studentkom (4,8%). Wskazuje to, że co piąty ankietowany student pił alkohol jednorazowo w tak dużych ilościach, że doprowadził się do ostrego zatrucia aż do utraty świadomości (tab. VI). Jedynie wśród studentek z An II zdarzały się utraty przytomności po nadmiernej konsumpcji alkoholu w liczbie nie przekraczającej 3; w pozostałych grupach zdarzały się i takie przypadki, gdzie ok. 20% wskazywało na dość częste utraty przytomności, np. L II czy Zd II. Zupełnie odmiennie przedstawiała się sytuacja u studentów, gdzie prawie we wszystkich grupach odnotowano ponad 20% wskazań dużej liczby utrat świadomości. Przeciwstawne odpowiedzi zaobserwowano u studentów z An I (tylko 1 razowe utraty świadomości) i Pi I wszystkie odpowiedzi 5 i więcej utrat świadomości. Dyskusja Stwierdzono powszechność picia alkoholu, głównie piwa, wśród studiujących nauki medyczne, przy tym znaczny odsetek pije alkohol w sposób mogący powodować szkody zdrowotne. Świadczy o tym częstotliwość picia alkoholu, a przede wszystkim inten- Tabela VI. Utrata świadomości wskutek konsumpcji nadmiernych ilości napojów alkoholowych wg wydziałów (kierunków) studiów i płci Table VI. Loss of consciousness due to excessive alcohol consumption according to faculties and gender Utrata świadomości / Loss of consciousness TAK / YES NIE / NO Ogółem / Total TAK / YES NIE / NO Ogółem / Total L I 41 29,1 100 70,9 141 100,0 31 40,8 45 59,2 76 100,0 L II 38 28,8 94 71,2 132 100,0 43 55,8 34 44,2 77 100,0 L III 50 35,7 90 64,3 140 100,0 34 45,3 41 54,7 75 100,0 S I 24 35,3 44 64,7 68 100,0 12 44,4 15 55,6 27 100,0 S II 19 30,6 43 69,4 62 100,0 20 71,4 8 28,6 28 100,0 S III 19 34,5 36 65,5 55 100,0 11 57,9 8 42,1 19 100,0 An I 13 28,9 32 71,1 45 100,0 1 33,3 2 66,7 3 100,0 An II 13 32,5 27 67,5 40 100,0 2 50,0 2 50,0 4 100,0 Fa I 23 22,8 78 77,2 101 100,0 23 47,9 25 52,1 48 100,0 Fi I 20 25,0 60 75,0 80 100,0 9 45,0 11 55,0 20 100,0 Fi II 20 42,6 27 57,4 47 100,0 3 60,0 2 40,0 5 100,0 Po I 31 25,0 93 75,0 124 100,0 3 50,0 3 50,0 6 100,0 Pi I 45 34,4 86 65,6 131 100,0 2 66,7 1 33,7 3 100,0 Zd I 31 37,3 52 62,7 83 100,0 11 55,0 9 45,0 20 100,0 Zd II 27 36,0 48 64,0 75 100,0 3 27,3 8 72,7 11 100,0 Razem / Total 414 31,3 910 68,7 1324 100,0 208 49,3 214 50,7 422 100,0 Fi = 15,72; p = 0,8227 NS Fi = 14,14; p = 0,6182 NS Razem / Total 622 35,6 1124 64,4 1746 100,0 Fi = 192,6; p = 0,0000 ZS
54 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(1): 47-54 sywność aż do występowania stanów upojenia a nawet utrat przytomności. Nierzadkie były zachowania ryzykowne pod wpływem alkoholu częstsze wśród mężczyzn. Wyniki badań własnych w porównaniu z wynikami Gerstenkorna i Suwały z 2004 r. [1] oraz Mierzeckiego, Wiśniewskiej, Erber i wsp. z 2006 r. [2] wskazują na nasilanie się alkoholizowania się studiujących nauki medyczne. U znaczącej części studiujących istnieje ryzyko uzależnienia od alkoholu. Zapewne szeregu badanym studia stworzyły więcej możliwości i okazji do eksperymentowania z alkoholem szczególnie dlatego iż na uczelni znalazło towarzystwo do picia, głównie piwa. Najczęstszymi powodami sięgania po alkohol było wznoszenie toastów, picie dla towarzystwa i dla przyjemności, uczczenia jakichś sukcesów, np. zdania egzaminów, dla rozluźnienia, poprawy humoru. Niewielka część studiujących przyznawała się do konsumpcji alkoholu w celu upicia się i zapomnienia o swoich problemach. Alkohol jest często niezbędny dla poprawy nastroju na imprezach, które wydają się być nudnymi lub nieudanymi na trzeźwo. Tak więc alkohol odgrywa ważną rolę w kontaktach między studiującymi nauki medyczne. Już od 1996 r. w ramach przedsięwzięć profilaktycznych realizowano w Akademii Medycznej w Warszawie wśród rozpoczynających pierwszy rok studiów program, którego celem było wspieranie postaw abstynenckich i przygotowanie grupy liderów do podejmowania działań o charakterze profilaktyczno-interwencyjnym w środowisku rówieśników [7]. Jednak później przedsięwzięcia profilaktyczne tego rodzaju malały i obecnie spotyka się opinie w rodzaju: Uczelnie zarówno państwowe jak i prywatne nie prowadzą oficjalnych statystyk na temat uzależnień studentów. Nie ma co także szukać jakiś specjalnych programów, które pomagałyby studentom w walce z nałogiem [3]. W świetle badań własnych należy nie tylko powrócić do programów tego rodzaju, ale jeszcze bardziej je nasilić, gdyż studiujący nauki medyczne stanowią szczególną grupę ze względu na specyfikę wykonywanego po studiach zawodu; powinni odznaczać się pozytywną, wręcz modelową postawą. Wniosek Ponieważ narasta ryzyko uzależnienia od alkoholu wśród studiujących nauki medyczne konieczne jest przywrócenie działań o charakterze profilaktycznointerwencyjnym w tym zakresie. Piśmiennictwo / References 1. Gerstenkorn A, Suwała M. Picie alkoholu przez studentów medycyny. Zdr Publ 2004, 114(1): 59-62. 2. Mierzecki A, Wiśniewska M, Erber H i wsp. Porównanie modelu picia alkoholu przyjętego przez studentów I roku medycyny w Szczecinie i Greifswaldzie. Zdr Publ 2006, 116(4): 568-571. 3. Albecki T. Studenci: używki to konieczność? http:// www.wiadomosci24.pl/artykul/studenci_uzywki_to_ koniecznosc_20848.html 4. Grozi nam zalew młodych magistrów alkoholików. http://www.wiadomosci24.pl/artykul/grozi_nam_zalew_ mlodych_magistrow_alkoholikow_29497.html 5. Śląscy studenci przodują w piciu alkoholu. http://serwisy. gazeta.pl/edukacja/1,52282,2465499.html 6. Klimberg A, Marcinkowski JT, Przybylski J. Konsumpcja alkoholu i innych środków psychoaktywnych wśród studentów poszczególnych kierunków uniwersyteckich studiów medycznych. Cześć I. Inicjacja alkoholowa. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 427-436. 7. PARPA: Projekt profilaktyczny dla studentów I roku medycyny w Warszawie. http://www.parpa.pl/download/ Profile_spozycia_Polska_Europa.pdf