RAPORT Z WYKONANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA dla POWIATU KOSZALIŃSKIEGO

RAPORT Z WYKONANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA dla POWIATU KOSZALIŃSKIEGO za lata: 2011-2012 Wydział Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Anna Chmielińska Bernacka Agnieszka Górak Beata Roszkowska Dariusz Tkacz Izabela Sawko Józef Rutkowski listopad 2013 r.

SPIS TREŚCI Podstawa prawna sporządzenia raportu... 4 1. Metodyka sporządzenia raportu.... 4 1.1. Źródła danych do raportu:... 5 CZĘŚĆ I Ogólna charakterystyka powiatu koszalińskiego - Opis stanu środowiska przyrodniczego... 6 1. Położenie administracyjne i komunikacyjne... 7 2. Położenie geograficzne... 7 3. Budowa geologiczna i hydrogeologia... 8 3.1.Geologia... 8 3.2.Hydrogeologia... 8 3.3.Zjawiska źródliskowe... 9 4. Klimat... 10 5. Hydrologia... 11 5.1. Jeziora... 12 5.2. Rzeki... 20 6. Stan zagospodarowania przestrzeni w powiecie... 20 6.1. Demografia... 21 CZĘŚĆ II Monitoring realizacji zadań... 23 1. Ocena stopnia realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska Powiatu Koszalińskiego w latach 2011-2012... 24 1.1. Cele i priorytety wynikające z dokumentów programowych w dziedzinie ochrony środowiska, przyjętych przez Radę Powiatu w Koszalinie... 24 1.2. Harmonogram realizacyjny zadań powiatu i samorządów gminnych.... 36 2. Realzacja zadań w ramach PRIORYTETU 1 poprawa jakości powietrza... 38 2.1. Wyniki oceny jakości powietrza za rok 2011 i 2012.... 38 2.1.1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza na obszarze powiatu koszalińskiego.... 38 2.2. Działania naprawcze dla strefy zachodniopomorskiej.... 42 2.2.1. Podstawy prawne.... 42 2.3. Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej.... 51 3. Realizacja działań w ramach PRIORYTETU 2 i 3 dobry stan wód.... 52 3.1. Jakość wód.... 52 3.1.1. Rzeki.... 52 3.1.2. Jeziora.... 57 3.1.3. Wody przybrzeżne.... 57 3.1.4. Wody podziemne.... 58 3.2. Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań.... 59 3.3. Gospodarka wodno ściekowa.... 66 3.4. Działania reglamentacyjne w zakresie szczególnego korzystania z wody.... 70 3.4.1. Ujęcia wód podziemnych i ich ochrona.... 71 3.5. Urządzenia wodne.... 75 4. Realizacja PRIORYTETU 4 stworzenie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju... 77 4.1. Odpady przemysłowe.... 77 4.2. Odpady komunalne.... 78 4.3. System zbiórki odpadów komunalnych.... 78 5. Realizacja PRIORYTETU 5 - Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i zrównoważone użytkowanie zasobów przyrodniczych... 83 5.1. Formy ochrony przyrody.... 83 5.2. Rezerwaty przyrody.... 83 2

5.3. Obszary chronionego krajobrazu.... 86 5.4. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000... 88 5.5. Pomniki przyrody... 91 5.6. Użytki ekologiczne... 92 5.7. Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe... 96 5.8. Ochrona zieleni na terenach zurbanizowanych miast i wsi... 96 6. Realizacja PRIORYTETU 6 poprawa klimatu akustycznego... 107 7. Realizacja PRIORYTETU 7 ochrona przed polami elektromagnetycznymi... 109 8. Realizacja PRIORYTETU 8 zapobieganie poważnym awariom... 112 8.1. Zdarzenia związane z anomaliami pogodowymi i ratownictwem drogowym... 112 9. Realizacja PRIORYTETU 9 zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi... 114 9.1. Zasoby złóż kopalin pospolitych... 114 9.1.1. Torfy... 114 9.1.2. Kruszywa naturalne... 114 10. Realizacja PRIORYTETU 10 - ochrona gleb przed nagatywnym oddziaływaniem oraz rekultywacja terenów zdegradowanych... 136 11. Realizacja PRIORYTETU 11 - wzrost świadomości ekologicznej... 141 11.1.Edukacja ekologiczna... 141 11.2.Kontrole i inspekcje na terenie powiatu koszalińskiego w latach 2011-2012... 141 12. Finansowanie inwestycji związanych z ochroną środowiska w dwuleciu 2011 2012.... 143 13. Podsumowanie... 147 14. Spis tabel.... 149 15. Spis rysunków... 152 3

PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA RAPORTU Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2008 2011 z perspektywą na lata 2012-2015 opracowano na podstawie art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska. Dokument ten został przyjęty uchwałą Nr XXVII/288/09 Rady Powiatu w Koszalinie z dnia 29 października 2009 r. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012 2015 z perspektywą do roku 2019, po pozytywnym zaopiniowaniu przez Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego w dniu 6 czerwca 2012 r., została przyjęta uchwałą z dnia 21 czerwca 2012r. Nr XIX/158/12 w sprawie Uchwalenia Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012 2015 z perspektywą do roku 2019. Realizacja programu ochrony środowiska to szereg przedsięwzięć o charakterze inwestycyjnym i strukturalnym, wymagających wspólnego działania wszystkich instytucji samorządowych w powiecie. Realizacja założonych celów przez samorządy gminne jest ściśle związana z ich kompetencjami stanowiącymi i wykonawczymi. W tym zakresie możliwości samorządu powiatowego w dziedzinie ochrony środowiska są znacznie ograniczone i polegają głównie na podejmowaniu określonych inicjatyw i wspieraniu oraz koordynacji wspólnych dążeń, w celu osiągnięcia wytyczonych celów na obszarze powiatu oraz prowadzenia działań poprzez podległe jednostki. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, z wykonania programu organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raport, który przedstawia się następnie Radzie Powiatu. Raport jest narzędziem monitoringu umożliwiającego ocenę stopnia realizacji zamierzeń programowych stopnia realizacja zadań i uzyskanych efektów ekologicznych. Niniejszy Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego obejmuje lata 2011-2012. 1. Metodyka sporządzenia raportu. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego za lata 2011-2012 podzielono na dwie części: część I stanowiącą Ogólną charakterystykę Powiatu Koszalińskiego i część II Monitoring realizacji zadań. W celu oceny realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska użyto uproszczonego modelu PSR (presja, stan, reakcja), wykazując większość wskaźników proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2008-2011 z uwęględnieniem perspektywy 2012 2015 oraz większość wskaźników zawartych w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019. Przyjęte w systemie PSR wskaźniki opisuje się w następujący sposób: wskaźniki presji na środowisko wskazują główne źródła problemów i zagrożeń środowiska, opisują korzystanie ze środowiska. wskaźniki stanu środowiska odnoszą się do jakości środowiska i jakości jego zasobów wskaźniki te obrazują ostateczny rezultat realizacji celów polityki ekologicznej. 4

wskaźniki reakcji działań zapobiegawczych przedstawiają działania, mające na celu poprawę jakości środowiska lub złagodzenia antropogennej presji na środowisko. 1.1. Źródła danych do raportu: Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012 2015 z perspektywą do roku 2019; Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego, tj. aglomeracji szczecińskiej, miasta Koszalin oraz strefy zachodniopomorskiej, Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. Raport o stanie środowiska w Województwie Zachodniopomorskim w latach 2010-2011, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Szczecin 2012. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. Główny Urząd Statystyczny. Baza danych regionalnych. aktualizacja 2013. 5

CZĘŚĆ I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU KOSZALIŃSKIEGO - OPIS STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 6

1. Położenie administracyjne i komunikacyjne Powiat koszaliński położony jest w północno-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego i graniczy z powiatami: sławieńskim, szczecineckim, białogardzkim i kołobrzeskim, a od północy z Morzem Bałtyckim. W skład powiatu wchodzi 8 gmin: Bobolice, Będzino, Biesiekierz, Manowo, Mielno, Polanów, Sianów, Świeszyno. Trzy z nich: Bobolice, Polanów i Sianów to gminy miejsko wiejskie. Pozostałe pięć to gminy wiejskie. Powiat koszaliński zajmuje powierzchnię 1668,42 km². Przez teren powiatu i miasto Koszalin przebiega droga międzynarodowa E28 (Berlin Szczecin Gdańsk Kaliningrad), której część stanowi drogę krajową nr 6 (Szczecin- Gdańsk). Przez powiat koszaliński przebiegają również: droga krajowa nr 11 (Kołobrzeg- Bytom) oraz droga krajowa nr 25 (Bobolice Oleśnica). W zakresie komunikacji kolejowej powiat obsługują: linia kolejowa nr 402: Koszalin Goleniów, linia kolejowa nr 202: Stargard Szczeciński Gdańsk Główny. 2. Położenie geograficzne Według dziesiętnej, fizyczno-geograficznej regionalizacji Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego, powiat koszaliński znajduje się w granicach następujących makroregionów: Pobrzeże Koszalińskie, Pojezierze Zachodniopomorskie, Pojezierze Południowopomorskie. Tabela 1. Fizyczno-geograficzna regionalizacja Polski Numeracja regionów Jednostka fizycznogeograficzna Nazwa regionu 3 Megaregion Pozaalpejska Europa Zachodnia 31 Prowincja Niż Środkowoeuropejski 313 Podprowincja Pobrzeża Południowobałtyckie 314-316 Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie 313.4 Makroregion Pobrzeże Koszalińskie 313.41 Mezoregion Wybrzeże Słowińskie 313.42 Mezoregion Równina Białogardzka 314.4 Makroregion Pojezierze Zachodniopomorskie 314.45 Mezoregion Pojezierze Drawskie 314.46 Mezoregion Wysoczyzna Polanowska 7

314.47 Mezoregion Pojezierze Bytowskie 314.6-7 Makroregion Pojezierze Południowopomorskie 314.68 Mezoregion Dolina Gwdy źródło: Fizyczno - geograficzna regionalizacja Polski autorstwa Jerzego Kondrackiego. 3. Budowa geologiczna i hydrogeologia 3.1. Geologia Zgodnie z mapą geologiczną Polski Państwowego Instytutu Geologicznego, podstawę powierzchniowej budowy geologicznej terenu powiatu stanowią czwartorzędowe utwory plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego, które dzieli się na następujące grupy: piaski i mułki rzeczne, piaski i mułki jeziorne, iły, mułki i piaski zastoiskowe, piaski i żwiry sandrowe, piaski i mułki kemów, żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe, Z powyższych utworów największą powierzchnię powiatu zajmują gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe, a także utwory z grupy piasków i żwirów sandrowych. Oprócz utworów plejstoceńskich na terenie powiatu występują czwartorzędowe utwory holoceńskie, do których można zaliczyć: - piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, - mułki, piaski i żwiry morskie, - piaski, mułki, iły i gytie jeziorne. Wyłącznie na terenie gminy Mielno występują również piaski eoliczne, w tym piaski eoliczne w wydmach. Występowanie poszczególnych utworów na terenie gmin powiatu koszalińskiego obrazuje załącznik graficzny nr 1. 3.2. Hydrogeologia Jednym z ważniejszych bogactw naturalnych, decydujących o rozwoju regionów, są wody podziemne - często jedyne źródła wody pitnej. Dzięki zasilaniu przez wody podziemne możliwy jest stały odpływ rzeczny, nawet w okresach długotrwałej suszy. Ilość wody podziemnej występującej na danym obszarze, zależy przede wszystkim od charakteru budowy geologicznej oraz rodzaju skał osadów występujących w podłożu, a także od klimatu, który warunkuje zasilanie podziemnych zbiorników przez wody opadowe. Na terenie powiatu koszalińskiego wody podziemne znajdują się głównie w osadach czwartorzędowych i są to zbiorniki międzymorenowe i powierzchniowe. Wszystkie udokumentowane zasoby wiążą się ze zbiornikami usytuowanymi na północnym skłonie Pomorza Zachodniego. Na terenie powiatu koszalińskiego zlokalizowane są częściowo dwa główne zbiorniki wód podziemnych, przy czym oba nie zostały dotychczas szczegółowo udokumentowane. Są to: 1) GZWP nr 118 Zbiornik międzymorenowy Polanów (rozciągający się na wschód od Polanowa), 2) GZWP nr 129 Zbiornik Szczecinek (obejmujący swym zasięgiem południowe krańce powiatu koszalińskiego na obszarze gminy Bobolice). 8

Zasoby wód podziemnych w obszarach bilansowania wód, w których częściowo położony jest powiat koszaliński: w roku 1994 udokumentowane zostały zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obrębie zlewni rzeki Wieprzy i strefy przymorskiej Bałtyku bezpośrednio związanej z tą zlewnią łącznie dla obszaru 2572,2 km 2 ustalono wielkość zasobów dyspozycyjnych na 542 976 m 3 /d z utworów czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych (dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca powyższe zasoby została zatwierdzona przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa decyzją z dnia 07.02.1997 r. znak: KDH 2 /013/6023/97), w roku 2007 udokumentowano zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obrębie zlewni rzeki Parsęty oraz zlewni Przymorza (tj. od rzeki Dębosznicy do rzeki Unieść) łącznie dla obszaru 4081,47 km 2 ustalono zasoby dyspozycyjne w ilości 368 510 m 3 /d z utworów czwartorzędowych, trzeciorzędowych i jurajskich (dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca powyższe zasoby została przyjęta bez zastrzeżeń przez Ministra Środowiska zawiadomieniem z dnia 09.10.2008 r. znak: DGiKGkdh-4791-10/6689/5987/08/MJ). 3.3. Zjawiska źródliskowe Na terenie powiatu stwierdzono obecność różnorodnych form naturalnych wypływów wód podziemnych. Są one zróżnicowane pod względem położenia, charakteru wypływu, wydajności oraz występującej w ich obrębie szaty roślinnej. Największa koncentracja zjawisk źródliskowych występuje w zlewni rzeki Radwi i Grabowej, na terenie gminy Bobolice i Polanów. Większość stałych odpływów wód podziemnych znajduje się w dużych niszach źródlanych, które powstały w miarę cofania się stromych zboczy pod wpływem erozji wstecznej źródlisk (wypływu kilku źródeł położonych blisko siebie). Niekiedy źródła mają charakter pulsacyjny i wypływają pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego. Wszystkie obszary źródliskowe są bardzo cenne z przyrodniczego punktu widzenia i zasługują na szczególną ochronę. W środkowej części gminy Biesiekierz, na osi północ południe, w kierunku do pradoliny rzeki Radew, znajduje się dno doliny rzeki Czerwonej, gdzie występują tereny źródliskowe o charakterze akumulacji torfowiskowo rzecznej. W niszach źródlanych i w kompleksie erodujących torfowisk źródliskowych spotyka się typowe zbiorowiska źródliskowe z klasy Montio-Cardaminetea. Fitocenozy źródliskowe budowane są głównie przez mchy i wątrobowce. Występowanie wielu cennych zbiorowisk źródliskowych uzależnione jest w dużej mierze od aktywności procesów erozyjnych źródlisk, udostępniających w ten sposób stale nowe siedliska dla mszaków i wątrobowców 1. Na terenie gminy Bobolice różnorodne formy naturalnych wypływów wód podziemnych są zróżnicowane po względem położenia, charakteru wypływu, wydajności oraz występującej na ich powierzchni szaty roślinnej. Często badane źródła mają charakter pulsacyjny i wypływają pod wpływem ciśnienia. Zjawiska te można obserwować w dolinie Chocieli i Radwi na całej długości oraz w dolinie Chotli koło Wojęcina i w dolinie Debrzycy koło Drzewian. Większość źródlisk na terenie gminy Bobolice ma charakter źródlisk bagiennych. Rzadko występują źródła limnokreniczne w postaci nieckowatych zagłębień w ziemi, wypełniające się wodą od dna. Przeprowadzone badania potwierdziły obecność tego rodzaju źródlisk tylko w dolinie Debrzycy koło Drzewian i koło Tyczewa w dolinie Chotli. W wielu 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Biesiekierz (2004). 9

miejscach nie tworzą się klasyczne źródliska, lecz wytwarzają się zabagnione nisze źródlane, skupiające jednocześnie na swoim obszarze różne typy wypływów wód podziemnych. Są to najczęściej, przyjmując klasyfikację Gutra-Koryckiej i Wemer- Więckowskiej (1996): źródła (wypływy skoncentrowane), wycieki, wysięki i młaki (wypływy nieskoncentrowane) oraz wykapy (wypływy kropliste), które razem tworzą skupiony odpływ powierzchniowy. W takich miejscach zachodzą dodatkowo dynamiczne procesy erozji akumulacji torfowisk źródliskowych. Z wypływami wód źródliskowych związane są torfowiska źródliskowe, występujące licznie na terenie gminy. Typowe torfowiska źródliskowe porośnięte są lasem z olszą czarną. Najcenniejsze torfowiska źródliskowe zawieszone są na zboczach wzniesień kemowych koło Porostu i Opatówka w dolinie Chocieli 2. Na terenie gminy Manowo również stwierdzono obecność naturalnych wypływów wód podziemnych. Zjawiska źródliskowe skoncentrowane są głównie w dolinie Dzierżęcinki i Unieści oraz w obrębie małych dopływów Radwi 3. Na terenie gminy Mielno nie stwierdzono skoncentrowanych wypływów wód podziemnych, czyli wydajnych źródeł o charakterze helokrenu, wypływających pod wpływem dużego ciśnienia hydrostatycznego. Zjawiska źródliskowe mają charakter wysięków i skoncentrowane są głównie w dopływach rzeki Strzeżenicy, Dzierżęcinki i Czerwonej (dopływ Baby) 4. Charakterystyczne dla terenu gminy Polanów, liczne obszary źródliskowe, stanowią ostoje bardzo rzadkich, zagrożonych lub ginących w skali Europy, gatunków roślin zarodnikowych - mchów liściastych oraz wątrobowców. Swoiste dla gminy Polanów są również soligeniczne (wiszące usytuowane na zboczach dolin rzecznych) torfowiska źródliskowe, z płatami zbiorowisk mechowiskowych łąk. 4. Klimat Zgodnie z podziałem Polski na krainy klimatyczne dokonanym przez E. Romera (1949) obszar powiatu leży na terenie Krainy Pobrzeża Koszalińsko-Słupskiego i zalicza się do typu klimatów bałtyckich, zaś według klasyfikacji agroklimatycznej R. Gumińskiego (1948) teren ten zaliczony został do dzielnicy zachodniobałtyckiej. Klimat powiatu koszalińskiego cechuje się dużą zmiennością frontów atmosferycznych. Stanowią one efekt naprzemiennego oddziaływania morskich i kontynentalnych mas powietrza. Klimat powiatu kształtują masy powietrza napływające znad Atlantyku, których cechy ulegają modyfikacji za sprawą sąsiedztwa Bałtyku i deniwelacji terenu na granicy Pobrzeży i Pojezierza Pomorskiego. Przeciętna roczna temperatura wynosi 7,0-7,7 C, przy przeciętnej temperaturze miesiąca najcieplejszego (lipca) około 18 C. Roczna suma opadów mieści się w granicach 650-800 mm (przy przeciętnej z wielolecia nieco przekraczającej 700 mm). Najmniej opadów notuje się w lutym i marcu, a najwięcej w lipcu. Na terenie powiatu zdecydowanie przeważają wiatry wiejące z kierunków południowo-zachodnich (sektor W-SE). W miesiącach zimowych wieją wiatry zachodnie i południowo-zachodnie, które przynoszą odwilż oraz zmieniają pogodę. Na wiosnę wieją wiatry północne i północno-wschodnie, przynoszące pogodę dość suchą i silnie skontrastowaną termicznie, zaś w lecie przewagę mają chłodne wiatry zachodnie i północnozachodnie, przynoszące wilgotne i deszczowe masy powietrza polarno-morskiego. Zima na terenie powiatu jest łagodna i krótka, przeciętna temperatura powietrza jest ujemna tylko w styczniu i lutym. Wiosna jest relatywnie długa i chłodna. Również lato jest 2 Program Ochrony Środowiska i Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Bobolice (2004). 3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Manowo do roku 2007. 4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Mielno (2005). 10

chłodniejsze niż w Polsce centralnej, lecz różnice te są mniejsze aniżeli wiosną. Szczególnie charakterystyczna jest niewielka liczba dni gorących. Jesień jest długa i ciepła, znacznie cieplejsza od wiosny. Okres wegetacyjny trwa 200 do 208 dni. 5. Hydrologia Powiat koszaliński w całości należy do Regionu Wodnego Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego. Podstawą analizy stanu zasobów wodnych i bilansowania wód - zarówno powierzchniowych jak i podziemnych w Regionie Wodnym Dolnej Odry i Przymorza Zachodniego - jest podział regionu wodnego na jednostki bilansowe zwane regionami bilansowania wód. Podział ten jest również stosowany dla potrzeb wyznaczania obszarów, dla których przygotowywane są projekty warunków korzystania z wód zlewni. Ogółem w obszarze RZGW Szczecin aktualnie wydzielono szesnaście głównych regionów bilansowania. Każdy region bilansowania otrzymał numer i nazwę. Nazwa regionu pochodzi od nazwy lub nazw głównych rzek lub cieków znajdujących się na danym obszarze i jest w pewien sposób umowna - to znaczy nie oddaje dokładnie pełnego zasięgu obszarowego danego regionu. Powiat koszaliński obejmują swym zasięgiem trzy regiony bilansowania. Tabela 2. Regiony bilansowania na terenie powiatu koszalińskiego Numer Region bilansowania wód Nazwa Powierzchnia [km 2 ] Zlewnie i główne rzeki regionu bilansowania wód 14 Parsęta 3150,9 Zlewnia rzeki Parsęta. 15 16 Przymorze od Parsęty do Jeziora Jamno Wieprza i przyległe Przymorze źródło: RZGW Szczecin. 687,0 2535,0 Zlewnia Jeziora Jamno to jest: Unieść, Dzierżęcinka-Wyszewka, dopływ spod Starych Bielic, Strzeżenica oraz zlewnie rzek: Czerwona, Malechowska Struga. Zlewnia rzeki Wieprza, zlewnia Jeziora Bukowo to jest: dopływ spod Bielikowa, dopływ spod Wierciszewa, Bagienica (Bukowa Młynówka), zlewnia Jeziora Kopań, Świdnik, Klasztorna, dopływ spod Złakowa oraz zlewnie rzek: Główniczka (Główy Rów) oraz Potynia (Potena). Dzięki wykonanemu na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie opracowaniu Analiza stanu zasobów wodnych w obszarze RZGW w Szczecinie. Ocena hydrologiczno-meteorologiczna wód powierzchniowych aktualnie znane są zasoby bilansowe wód powierzchniowych dla całego obszaru działania RZGW Szczecin, a tym samym całego powiatu koszalińskiego. W wykonanych bilansach zasobów wód powierzchniowych parametrami charakteryzującymi zasoby tych wód są przepływy charakterystyczne, takie jak: SSQ [m 3 /s] - przepływ średni z wielolecia SNQ [m 3 /s] - przepływ średni niski z wielolecia Q nb [m 3 /s] - przepływ nienaruszalny 11

Q d [m 3 /s] - przepływ dyspozycyjny W przypadku zasobów wód powierzchniowych nie operuje się pojęciem zasobów eksploatacyjnych. Wyżej wymienione przepływy określono dla przekrojów zamykających wydzielonych w ramach zlewni bilansowych - podzlewnie bilansowe i ustalono ich wielkości dla lat charakterystycznych, jakimi w tym przypadku są: rok suchy, rok mokry i rok średni w układzie miesięcznym i średniorocznym. Bilans zasobów wód powierzchniowych przedstawia załącznik nr 3. Zasoby wód powierzchniowych wynikają głównie z aktualnego przepływu w rzece, a pobór tej wody zmniejsza zasoby ilościowe na odcinku od poboru do zrzutu. Odrębnym zagadnieniem oddziaływania na zasoby wód powierzchniowych jest funkcjonowanie obszarów silnie nasyconych działalnością polegającą na hodowli pstrąga, gdzie presja na pobór wód jest tak duża, że spełnienie oczekiwań użytkowników mogłoby spowodować deficyt wód powierzchniowych na tym obszarze. Ten problem w powiecie koszalińskim dotyczy głównie rzeki Grabowej. Wody powierzchniowe obejmują rzeki, mniejsze cieki, jeziora, liczne oczka polodowcowe i sztuczne zbiorniki wodne. Znaczne zasoby wodne zmagazynowane są również w torfowiskach. 5.1. Jeziora Powiat koszaliński, podobnie jak całe zachodniopomorskie, należy do obszarów bogatych w naturalne zbiorniki jeziorne. Ich rozmieszczenie nie jest jednak równomierne. Największą ilość jezior spotyka się w gminie Bobolice, Polanów i Manowo. Najmniej zbiorników wodnych występuje w gminie Biesiekierz, Mielno, Będzino i Świeszyno. Natomiast brak jest większych, naturalnych zbiorników wodnych w gminie Sianów. W granicach tej gminy znajdują się jedynie linie brzegowe Jeziora Jamno i Bukowo oraz dwa sztuczne zbiorniki jezioro Topiele (obecnie bez wody) i Małe Świdno. Wszystkie jeziora na terenie powiatu są pochodzenia lodowcowego. Największą atrakcją powiatu są jeziora rynnowe. Charakteryzują się one tym, że są długie, wąskie, głębokie i o stromych brzegach. Ponadto jeziora te często układają się w jeden łańcuch, tworząc tzw. rynny jeziorne, które informują nas o kierunku spływu wód z topniejącego lodowca. Typowe jeziora rynnowe występują na terenie gminy Bobolice i Polanów. Odmienną formę reprezentują jeziora morenowe, które są przeważnie kształtu owalnego, płytkie i bez stromych brzegów. Na terenie powiatu zlokalizowane są w strefie przejściowej pomiędzy krajobrazem morenowym a sandrowym oraz na terenie Pradoliny Pomorskiej. Utworzyły się one poprzez wytopienie brył martwego lodu, które pozostały w czasie cofania się lodowca. Do takich jezior możemy zaliczyć m.in. liczne jeziora na terenie gminy Manowo, w tym i największe jezioro Lubiatowo. Na terenie powiatu znajduje się duże jezioro przymorskie. Jest to jezioro Jamno, które należy do największych zbiorników wodnych w regionie. Położone jest na terenie gminy Mielno i ma powierzchnię 2239,6 ha, długość: 10 km, szerokość do 3,9 km. Mierzeja oddzielająca jezioro od Morza Bałtyckiego jest wąska, piaszczysta i porośnięta lasem. Brzegi jeziora są płaskie, porośnięte trzciną i są trudno dostępne. Ponadto charakterystycznym elementem krajobrazu powiatu koszalińskiego są bardzo liczne oczka polodowcowe. Masowo pojawiają się one w obrębie falistych i pagórkowatych wysoczyzn morenowych, gdzie występuję wiele zagłębień wytopiskowych o różnych wielkościach. Często te lejkowate zagłębienia terenowe, bez możliwości odpływu 12

Bobolice Polanów Sianów Będzino Biesiekierz Manowo Mielno Świeszyno Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego wód powierzchniowych, ulegają zatorfieniu, tworząc unikatowe w skali kraju torfowiska kotłowe. Jak już wcześniej wspomniano powiat koszaliński to obszar o dużym nasyceniu w naturalne zbiorniki wód powierzchniowych. Na terenie znajdują się 23 jeziora powyżej 10,0 ha powierzchni lustra wody oraz dwa duże zbiorniki sztuczne, wykorzystywane na potrzeby energetyki wodnej. Tabela 3. Jeziora powiatu koszalińskiego o powierzchni lustra pow. 10 ha Gmina Lp. Nazwa jeziora 1 Jamno - - - - - - 2.239,6-2 Lubiatowo - - - - - 159,1 * - - 3 Nicemino - 103,4 - - - - - - 4 Kamienno - 95,4 - - - - - - 5 Kwiecko - 83,5 - - - - - - 6 Parnowo - - - - 55,1 - - - 7 Chlewo 54,3 - - - - - - - 8 Nidno - 39,8 - - - - - - 9 Wietrzno 33,8 - - - - - - - 10 Debro - - - - - 30,1 - - 11 Łozice 29,4 - - - - - - - 12 Trzebień Wlk. 29,4 - - - - - - - 13 Wielkie /Cetuń/ - 28,7 - - - - - - 14 Pniewo 27,9 - - - - - - - 15 Przybyszewko 25,7 - - - - - - - 16 Policko - - - - - 18,2 - - 17 Łęczno - 14,7 - - - - - - 18 Trzebień 14,5 - - - - - - - 19 Płociczno - 13,5 - - - - - - 20 Wielin - 13,1 - - - - - - 21 Rącze /Rakowe/ - 13 - - - - - - 22 Szczawne 12,4 - - - - - - - 23 Niedalino - - - - - - - 11 RAZEM 227,4 405,1 0 0 55,1 207,4 2.239,6 11 źródło: opracowanie własne. * - Powierzchnia jeziora na terenie gminy /całkowita powierzchnia jeziora - 265,0 ha/ 13

Bobolice Polanów Sianów Będzino Biesiekierz Manowo Mielno Świeszyno Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 4. Sztuczne zbiorniki powiatu koszalińskiego o powierzchni lustra powyżej 10 ha Lp. Nazwa zbiornika 1 Rosnowo - - - - - 180,0 - - 2 Hajka - - - - - 16,0-84,0 źródło: opracowanie własne. W dniu 29.09.2008r. Starosta Koszaliński wydał pozwolenie wodnoprawne OŚ-IV- 6223/29/08 zezwalające na ponowne zalanie sztucznego zbiornika jezioro Topiele o powierzchni lustra ok. 35 ha. Zbiornik istniał do 2002r., jednak wskutek przebicia hydraulicznego został opróżniony. W gminach powiatu ulokowanych jest wiele innych, mniejszych jezior, których stan, według danych posiadanych przez Starostwo prezentuje się jak poniżej. Tabela 5. Jeziora o powierzchni mniejszej niż 10 ha l.p nazwa miejscowość Bobolice Manowo Polanów Świeszyno 1 Piekiełko Porost 9,95 - - - 2 Wyszewskie Wyszebórz - 9,05 - - 3 Długie Krąg - - 8,94-4 Żelberskie St.Żelibórz - - 8,92-5 Pniewko I Porost 8,77 - - - 6 Pniewko II Porost 8,67 - - - 7 Trzebień Śr. Trzebień 8,59 - - - 8 Szare Porost 8,3 - - - 9 Czarne Niedalino - - - 8,02 10 Zgniłe Świerczyna - - 8-11 Wapienne Nacław - - 7,94-12 Trzebień Mały Trzebień 7,62 - - - 13 Chlewienko I Porost 7,61 - - - 14 Wiejskie Kurowo 6,78 - - - 15 Kąpielowe Wyszebórz - 6,78 - - 16 Czerwone Kurowo 6,26 - - - 17 Drzewiany I Drzewiany 5,39 - - - 18 Jeziorko I Gołogóra - - 4,9-19 Łabędzie Kurowo 4,83 - - - 20 Ciemne Porost 4,74 - - - 21 Morskie Oko Krąg - - 4,53-22 Ludzkie Wyszewo - 4,41 - - 23 Czarne Porost 4,33 - - - 24 Rączy Dół St. Żelibórz - - 4,31-25 Grabowiec St. Żelibórz - - 4,29-26 Sarnowskie Kurowo 4,28 - - - 27 Porost Duży Porost 4,12 - - - 14

28 Jeziorko II Gołogóra - - 3,88-29 Cetuń Mały Cetuń - - 3,88-30 Rekówko Krąg - - 3,35-31 Drzewiany II Drzewiany 3,06 - - - 32 Chlewienko II Porost 2,67 - - - 34 Żubrowo Ubiedrze 2,18 - - - 35 Rackie Wyszewo - 2,14 - - 36 Kąpielowe Wyszewo - 1,96 - - 37 Małe Kurowo 1,9 - - - 38 Drzewiany III Drzewiany 1,74 - - - 39 Górne II Świerczyna - - 1,74-40 Żabie Wyszewo - 1,7 - - 41 Górne I Gołogóra - - 1,52-42 Sarnie Bukowo - - 1,48-43 Kłanino Kłanino 1,24 - - - 44 Czarne Kurowo 1,23 - - - RAZEM 114,26 26,04 67,68 8,02 źródło: opracowanie własne. 15

Nazwa Jeziora Wysokość m n.p.m. Powierzchnia [ha] Objętość [tys.m 3 ] Głębokość maksymalna [m] Głębokość średnia [m] Długość maksymalna [m] Szerokość maksymalna [m] Długość linii brzegowej [m] Rozwinięcie linii brzegowej Wskaźnik odsłonięcia Charakter Jeziora Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 6. Charakterystyka jezior powyżej 10 ha w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno [J. Jańczak,,Atlas jezior Polski, Poznań 1996]. Lp. 1 Jamno 0,1 2239,6 31528,0 3,9 1,4 10100 3400 28300 1,69 1599,7 przepływowe 2 Parnowskie (Parnowo) 28,3 55,1 2395,0 9,2 4,3 1350 885 4425 1,68 12,8 przepływowe 3 Dobre (Debro) 30,3 30,1 1154,0 12,1 3,8 1050 500 2600 1,34 7,9 przepływowe 4 Lubiatowo Wschodnie 28,8 26,5 360,8 1,7 1,4 800 500 2600 1,43 18,9 przepływowe 5 Cieszyno (Policzko) 34,7 18,2 800,8 9,5 4,4 630 490 1860 1,23 4,1 odpływowe 6 Lubiatowo Północne 28,8 176,0 1235,9 2,4 0,7 2665 1055 7000 1,49 251,4 przepływowe 7 Lubiatowo Południowe 28,8 62,6 353,3 1,4 0,6 1410 585 3500 1,25 104,3 przepływowe 8 Rącze (Rakowe, Recze Rekowo) 86,8 13,0 624,0 12,0 4,8 705 315 1880 1,47 2,7 przepływowe źródło: RZGW Szczecin. 16

Tabela 7. Zestawienie jezior przekazanych Powiatowi Koszalińskiemu przez ANR w latach 2012-2013. Numer działki 1 52/3 2 78/9 3 215/2 4 216/7 5 370 6 391/2 7 137 8 2 Obręb Gmina Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszewo gm. Manowo Wyszebórz gm. Manowo Dęborogi gm. Manowo Porost gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Powierzchnia jeziora [ha] 4.41 1.70 1.96 2.14 6.78 3.49 0.61 1.90 Dzierżawca Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Dzierżawa Robert Kruk do dnia 31.12.2015r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Nr protokołu Nr umowy dzierżawy Nr księgi wieczystej SZKO.SGZ.4242.49.8.2012.ŁS 42431/35/95 KO1K/00089813/3 SZKO.SGZ.4242.49.8.2012.ŁS 42431/35/95 KO1K/00089813/3 SZKO.SGZ.4242.49.8.2012.ŁS 42431/35/95 KO1K/00089813/3 SZKO.SGZ.4242.49.8.2012.ŁS 42431/35/95 KO1K/00089813/3 SZKO.SGZ.4242.49.7.2012.ŁS 42431/35/95 KO1K/00089812/6 SZKO.SGZ.4242.49.6.2012.ŁS SZKO.SGZ.4242.49.12.2012.ŁS 42431/28/95 KO1K/00086247/3 KO1I/00053261/5 SR w Szczecinku SZKO.SGZ.4242.49.10.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00052811/8 9 3 Kurowo gm. Bobolice 4.83 Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. SZKO.SGZ.4242.49.10.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00052811/8 17

10 4 11 5 12 6 13 302 14 303 15 352 16 290 17 5 18 7 19 54 20 136 Kurowo gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Kurowo gm. Bobolice Kłanino gm. Bobolice Kłanino gm. Bobolice Ubiedrze gm. Bobolice Iwięcino gm. Sianów Gołogóra gm. Polanów Gołogóra gm. Polanów Gołogóra gm. Polanów Gołogóra gm. Polanów 6.26 4.28 1.23 1.24 0.54 2.18 0.09 3.88 4.90 1.52 14.21 Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 01.01.2016r. brak trwa procedura sprzedaży Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. SZKO.SGZ.4242.49.10.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00052811/8 SZKO.SGZ.4242.49.10.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00052811/8 SZKO.SGZ.4242.49.10.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00052811/8 SZKO.SGZ.4242.49.11.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00053260/8 SZKO.SGZ.4242.49.11.2012.ŁS 42431/27/95 KO1I/00053260/8 SZKO.SGZ.4242.49.13.2012.ŁS 42431/28/95 KO1I/00052831/5 SZKO.SGZ.4242.49.15.2012.ŁS - KO1K/0102428/5 SZKO.SGZ.4242.49.4.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102425/4 SZKO.SGZ.4242.49.4.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102424/7 SZKO.SGZ.4242.49.4.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102401/0 SZKO.SGZ.4242.49.4.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102429/2 18

21 23 22 635 23 655 24 590 25 601 26 57 Cetuń gm. Polanów Krąg gm. Polanów Krąg gm. Polanów Świerczyna gm. Polanów Świerczyna gm. Polanów Bukowo Polanowskie gm. Polanów 3.88 3.35 4.53 1.48 8.94 1.74 Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Koszalinie 75-838 Koszalin, ul. Łużycka 55 do dnia 31.12.2024r. SZKO.SGZ.4242.49.1.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00092515/8 SZKO.SGZ.4242.49.5.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102402/7 SZKO.SGZ.4242.49.5.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102426/1 SZKO.SGZ.4242.49.3.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102400/3 SZKO.SGZ.4242.49.3.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/00102427/8 SZKO.SGZ.4242.49.2.2012.ŁS 42431/30/95 KO1K/0092514/1 27 109 Gostkowo protokół zdawczo-odbiorczy 2.32 brak gm. Polanów z dnia 10 grudnia 2012r. --------- KO1K/00103375/5 28 452 Trzebień gm. Bobolice 7.62 brak SZKO.SGZ.42.42.4.1.464.2013.ŁS ----------- 29 2 Drzewiany gm. Bobolice 34.58 brak SZKO.SGZ.4242.4.2.463.2013.ŁS ----------- KO1I/00053770/6 źródło: opracowanie Wydziału Rozwoju i Gospodarki Nieruchomościami. Starostwo Powiatowe w Koszalinie. listopad 2013. 19

5.2. Rzeki W granicach powiatu koszalińskiego znajdują się cztery zlewnie rzek i strefa bezodpływowa. Największą zlewnię tworzy rzeka Radew i jej dopływy rzeka Kłosówka, Czarna, Chotla, Bielica, Mszanka, Drężnianka, Zgniła Struga i Chociel - rzeka Radew i jej dopływy należą do dorzecza Parsęty. Znaczna część obszaru powiatu znajduje się w zlewni rzeki Grabowej. Ponadto obszary z gminy Manowo, Sianów, Będzino należą do zlewni jeziora Jamno. Poniżej w tabeli zaprezentowano wykaz ważniejszych rzek powiatu koszalińskiego. Tabela 8. Wykaz ważniejszych rzek powiatu koszalińskiego. Lp. Nazwa rzeki Obszar występowania gmina 1. Bagnica Manowo 2. Chociel Bobolice 3. Chotla Bobolice, Biesiekierz, Świeszyno 4. Czarna Koszalin, Manowo, Świeszyno 5. Czerwona Będzino 6. Debrzyca Bobolice 7. Dzierżęcinka Manowo, Koszalin 8. Drężnianka Bobolice, Polanów 9. Grabowa Polanów, Sianów 10. Grzybnica Manowo 11. 12. Mielna Łęczna Bobolice Polanów 13. Mszanka Manowo, Polanów 14. Polnica Polanów, Sianów 15. Pustynka Polanów 16. Radew Biesiekierz, Bobolice, Manowo, Polanów, Świeszyno 17. Raduszka Świeszyno, Koszalin 18. Strzeżnica Będzino 19. Trzebiegoszcz Bobolice 20. Tymienica Będzino 21. Unieść Sianów, Mielno, Koszalin 22. Wielinka Polanów 23. Zgniła Struga Polanów, Bobolice źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego 2008-2011. 6. Stan zagospodarowania przestrzeni w powiecie Ogólna powierzchnia powiatu wg bazy danych ewidencji gruntów na dzień 31 grudnia 2012 r. wynosi 165 284 ha, w tym: użytki rolne - 76 276 ha, użytki leśne 74 047 ha, pozostałe 14 961 ha. Poniższa tabela przedstawia dane na temat użytkowania gruntów w powiecie koszalińskim z podziałem na poszczególne gminy. 20

Pow. ogółem Użytki rolne Grunty leśne Grunty zurbanizowane Użytki kopalne Wody Użytki ekologiczne Nieużytki i tereny różne Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 9. Użytkowanie gruntów w powiecie koszalińskim /ha/. Gmina Będzino 16 609 13 492 2020 662 4 68 12 350 Biesiekierz 11654 8322 2315 490 0 90 13 424 Miasto i Gmina Bobolice 36761 14698 19108 927 4 416 661 947 Manowo 18798 4499 12637 422 0 487 9 744 Mielno 6253 2269 730 607 0 2436 0 214 Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów 39321 14589 22176 850 16 597 152 941 22655 11017 10264 775 39 133 184 243 Świeszyno 13233 7390 4797 466 0 146 0 434 Powiat koszaliński 16284 76276 74047 5196 63 4374 1031 4297 źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie prowadzonej ewidencji gruntów stan na 31 grudnia 2012r. Struktura użytkowania gruntu w powiecie koszalińskim wskazuje na największy procentowy udział gruntów użytkowanych na cele rolne 46% i leśne 45%. W stosunku do poprzedniego okresu raportowego 2009-2010 obserwuje się zmniejszenie powierzchni gruntów rolnych o 597 ha na rzecz użytków leśnych i terenów zurbanizowanych. Pozytywnym zjawiskiem odnotowanym w dwuleciu 2011-2012 jest zmniejszenie powierzchni użytków kopalnianych z 81 ha do 63 ha, będące wynikiem ich rekultywacji. 6.1. Demografia Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31.12.2012 r. na dzień 31.12.2008 r. w powiecie koszalińskim zamieszkiwało 67 825 osób, co oznacza, iż pomimo kryzysu demograficznego w kraju, w powiecie koszalińskim liczba mieszkańców stale wzrasta. 21

Tabela 10. Liczba mieszkańców w powiecie koszalińskim. Jednostka terytorialna 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Gmina Będzino 9287 9399 9399 9428 8455 8505 8548 Gmina Biesiekierz 5477 5567 5683 5832 5925 6144 6238 Miasto i Gmina Bobolice 9912 9963 9874 9813 9797 9807 9720 Gmina Manowo 6284 6235 6172 6366 6434 8809 6825 Gmina Mielno 5087 4927 4893 4935 4942 5103 5011 Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów 9269 9384 9264 9225 9235 9183 9147 13272 13453 13493 13520 13516 13649 13665 Gmina Świeszyno 5617 5884 6053 6058 6229 6518 6614 Powiat Koszaliński 64205 64812 64831 65177 64533 67729 67825 źródło: GUS 2013 r. 22

CZĘŚĆ II MONITORING REALIZACJI ZADAŃ ZA LATA 2011-2012 23

1. Ocena stopnia realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska Powiatu Koszalińskiego w latach 2011-2012 1.1. Cele i priorytety wynikające z dokumentów programowych w dziedzinie ochrony środowiska, przyjętych przez Radę Powiatu w Koszalinie 1.1.1. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2008-2011. W Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2008-2011 określono 7 celów głównych z punktu widzenia ochrony środowiska w powiecie koszalińskim, dla realizacji których określono szczegółowe zadania, opisane w tabeli nr 11. Tabela 11. Cele Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2008-2011. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2008-2011 CEL 1. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA CEL.1.1. Poprawa jakości wód CEL.1.2. Poprawa jakości powietrza i spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza. CEL.1.3. Poprawa klimatu akustycznego CEL. 2. POPRAWA SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI CEL.3. OCHRONA GLEB, REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH ORAZ ZAPOBIEGANIE POWAŻNYM AWARIOM Cel. 3.1. Ochrona gleb, rekultywacja terenów zdegradowanych Cel. 3.2. Ochrona i ograniczenie ryzyka wystąpienia poważnych awarii CEL. 4. ROZWÓJ EKOTURYSTYKI I ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO CEL.5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO Cel. 5.1. Ochrona przyrody i krajobrazu Cel. 5.2. Zrównoważony rozwój lasów CEL.6. RACJONALNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Cel. 6.1. Prawidłowe gospodarowanie kopalinami Cel. 6.2. Racjonalne wykorzystanie zasobów - ochrona przed powodzią i suszą. Cel. 6.3. Wykorzystanie energii odnawialnej CEL. 7. WZMOCNIENIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM I PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ Cel. 7.1. Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Cel. 7.2. Monitoring środowiska źródło: Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego, obejmujący lata 2008-2011, z perspektywą na 2012 2015 okres planistyczny 2009-2011. 24

1.1.2. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012-2015. W Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019 przyjęto inną koncepcję określenia priorytetowych zadań w zakresie ochrony środowiska, dzieląc działania w tym zakresie analogicznie, jak w wojewódzkim programie ochrony środowiska, to jest przyjęto jedenaście priorytetów, w stosunku do których określono cele operacyjne i działania. Priorytety, cele operacyjne i działania dla Powiatu Koszalińskiego zostały wyznaczone w okresie od 2012 do 2015 jako działania krótkookresowe oraz w okresie od 2016 2019 jako działania długookresowe. Szczegółowa charakterystyka przyjętych priorytetów, celów operacyjnych i działań w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego na lata 2012-2015 z perspektywą do roku 2019 przedstawia się następująco: PRIORYTET 1: POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA ORAZ WZROST WYKORZYTANIA ENERGII Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ Cel operacyjny: Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych. Działania: 1. Podłączenie budynków do sieci ciepłowniczej; 2. Termomodernizacja budynków; 3. Zmiana systemu ogrzewania na bardziej efektywny ekologicznie i energetycznie, w tym wymiana ogrzewania węglowego na gazowe, olejowe lub geotermalne; 4. Modernizacja istniejących kotłowni; 5. Niezbędne prace sieciowe wynikające z planów oraz zamierzeń inwestycyjnych na obszarze sieci przesyłowych, w tym kontynuowanie modernizacji istniejącej sieci dystrybucyjnej, rozbudowa sieci dystrybucyjnej dla potrzeb nowych odbiorców OZE; 6. Budowa i modernizacja systemów i urządzeń do redukcji zanieczyszczeń pyłowo gazowych; 7. Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej; 8. Kontrola dotrzymywania standardów emisyjnych przez podmioty korzystające ze środowiska; 9. Wspieranie działań inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza podejmowanych przez podmioty gospodarcze; 10. Usprawnienie komunikacji publicznej i zakup pojazdów transportu publicznego o niskiej emisji spalin; 11. Budowa, przebudowa, modernizacja i poprawa stanu technicznego dróg, 12. Zintensyfikowanie ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych i tworzenie nowych ścieżek rowerowych; 13. Prowadzenie monitoringu powietrza; 14. Wdrożenie programów ograniczania niskiej emisji (PONE) np. dotacje na wymianę źródeł ogrzewania; 25

15. Ograniczenie emisji ze źródeł punktowych obiektu energetycznego spalania paliw poprzez kontrolę instalacji oraz wprowadzanie nowoczesnych technik spalania paliw i stosowanie wysokoparowych urządzeń odpylających; 16. Konsekwentne wdrażanie krajowych programów redukcji emisji; 17. Modernizacja, hermetyzacja i automatyzacja procesów technologicznych w zakładach przemysłowych; 18. Wdrożenie nowoczesnych technologii w zakładach, przyjaznych środowisku oraz systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14001). Cel operacyjny: Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Działania: 1. Zwiększenie świadomości społeczeństwa w zakresie potrzeb i możliwości ochrony powietrza, w tym oszczędności energii i stosowania alternatywnych źródeł energii, 2. Promocja wspierania rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz technologii zwiększających efektywne wykorzystanie energii i zmniejszające materiałochłonność gospodarki, 3. Wdrażanie projektów z zastosowaniem odnawialnych i alternatywnych źródeł energii, tj. wykorzystanie biogazu, biomasy, energii słonecznej, energii wiatru, pomp ciepła, energii spadku wód, wód geotermalnych. PRIORYTET 2: DOBRY STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH ORAZ OCHRONA JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH Cel operacyjny: Poprawa jakości wód, osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych. Działania: 1. Budowa i modernizacja systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych na obszarach wiejskich, 2. Wspieranie rozwoju tam, gdzie jest to uzasadnione, pod względami środowiskowymi i ekonomicznymi lokalnych systemów oczyszczania ścieków bytowych poprzez wyposażanie nieruchomości w przydomowe oczyszczalnie ścieków, 3. Budowa kanalizacji deszczowej, modernizacja kanalizacji w celu wydzielenia kanalizacji deszczowej, budowa osadników i separatorów wód opadowych i roztopowych na wylotach sieci deszczowej do odbiorników, 4. Weryfikacja obszarów zagrożonych zanieczyszczeniem związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych, 5. Działania podejmowane w celu ograniczenia dopływu zanieczyszczeń związkami azotu pochodzących ze źródeł rolniczych, 6. Wspieranie budowy szczelnych zbiorników na gnojowicę i/lub gnojówkę oraz płyt obornikowych w gospodarstwach rolnych prowadzących hodowlę i chów zwierząt, 7. Prowadzenie monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, 8. Prowadzenie kontroli zrzutu ścieków przemysłowych i komunalnych, 26

9. Rewitalizacja jezior oraz zagospodarowywanie terenów wokół jezior dla potrzeb turystyki i rekreacji w sposób zapewniający ochronę wód jeziornych przed zanieczyszczeniem. Cel operacyjny: Zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed skutkami zjawisk ekstremalnych. Działania: 1. Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożeń i map ryzyka powodziowego, planów zarządzania ryzykiem powodziowym na obszarach dorzeczy oraz w regionach wodnych, 2. Opracowanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, map zagrożeń i map ryzyka powodziowego od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych, 3. Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań w należytym stanie technicznym, remonty budowli wodnych, w tym regulacyjnych, zapewnienie drożności koryt cieków i kanałów, poprawa warunków przepływu wód powodziowych, 4. Budowa zbiorników retencyjnych, w tym realizacja Programu małej retencji wód dla Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015, budowa i modernizacja urządzeń melioracyjnych, zbiorników retencyjnych, 5. Uwzględnienie granic obszarów przedstawionych na mapach zagrożenia i mapach ryzyka powodziowego w dokumentach planistycznych, takich jak plany zagospodarowania przestrzennego szczebla wojewódzkiego oraz m. p. z. p. Cel operacyjny: Zapewnienie dobrej jakości wód użytkowych i racjonalne ich wykorzystanie. Działania: 1. Budowa i modernizacja systemów zbiorowego zaopatrywania w wodę, 2. Przywrócenie i utrzymanie wymaganych standardów wodom śródlądowym będącym środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych, 3. Przywrócenie właściwych standardów, w szczególności w zakresie kryterium sanitarnego, wodom wykorzystywanym jako kąpieliska, 4. Optymalizacja zużycia wody poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle (modernizacja sieci wodociągowej) oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. Cel operacyjny: Przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej koryt rzek. Działania: 1. Modernizacja istniejących urządzeń piętrzących poprzez wyposażenie ich w przepławki, budowa nowych przepławek, w tym przedsięwzięcia w ramach kontynuacji Programu budowy przepławek dla ryb na terenie Województwa Zachodniopomorskiego; 27

2. Zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, w tym działania na rzecz retencji na obszarach cennych przyrodniczo i ochrona siedlisk wodnych i od wód zależnych, 3. Renaturyzacja koryt i dolin rzecznych, w tym ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów oraz naturalnych siedlisk przyrodniczych wodnych i od wód zależnych oraz inprodukcja rodzimych gatunków ryb. PRIORYTET 3: DOBRY STAN WÓD PRZEJŚCIOWYCH I PRZYBRZEŻNYCH ORAZ SKUTECZNA OCHRONA LINII BRZEGOWEJ Cel operacyjny: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód przejściowych i przybrzeżnych, w szczególności zatrzymanie eutrofizacji tych wód Działania: 1. Rozwój systemów zapewniających ograniczanie wprowadzania do wód morskich substancji zanieczyszczających, w tym substancji zwiększających trofię wód, 2. Zagospodarowywanie terenów na wybrzeżu dla potrzeb turystyki i rekreacji w sposób zapewniający ochronę wód przed zanieczyszczeniem, 3. Redukcja zrzutów z przydomowych oczyszczalni ścieków w celu osiągnięcia zgodności z zaleceniem HELCOM 28E/6. Cel operacyjny: Zatrzymanie procesów degradacji brzegu morskiego i ochrona linii brzegowej Działania: 1. Realizacja zadań ujętych w Programie ochrony brzegów morskich, 2. Budowa, odbudowa bądź przywrócenie właściwych parametrów budowlom chroniącym brzeg morski, 3. Monitoring stanu brzegu morskiego, w tym linii brzegowej. PRIORYTET 4: STWORZENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI ZGODNEGO Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Cel operacyjny: Budowa systemu gospodarki odpadami zgodnego z wymaganiami KPGO 2014. Działania: 1. Intensyfikacja edukacji ekologicznej promującej właściwe postępowanie z odpadami oraz prowadzenie skutecznej kampanii informacyjno edukacyjnej w tym zakresie, 2. Wspieranie wdrażania efektywnych ekonomicznie i ekologicznie technologii odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym technologii pozwalających na recykling oraz odzysk energii zawartej w odpadach, w procesach termicznego i biochemicznego ich przekształcania, 28

3. Wzmocnienie kontroli podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów dla zapewnienia skutecznego egzekwowania prawa, 4. Wyeliminowanie praktyk niewłaściwej eksploatacji i rekultywacji składowisk odpadów, 5. Zapewnienie dostępności odpowiedniej przepustowości instalacji do przetwarzania odpadów, 6. Stymulowanie rozwoju rynku surowców wtórnych i produktów zawierających surowce wtórne poprzez wspieranie współpracy organizacji odzysku, przemysłu i samorządu terytorialnego oraz konsekwentne egzekwowanie obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu, 7. Wydawanie decyzji związanych z realizacją celów spełniających założenia wojewódzkiego planu gospodarki odpadami, 8. Zakończenie uporządkowania składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Cel operacyjny: Prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi Działania: 1. Objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015 r., 2. Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r., 3. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: w 2013 r. więcej niż 50%, w 2020 r. więcej niż 35%, w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., 4. Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r., 5. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości, odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku, 6. Uporządkowanie istniejącego systemu gospodarki odpadami komunalnymi na obszarze Regionu Środkowo Pomorskiego poprzez budowę kompleksowego systemu gospodarki odpadami dla regionu, tj.: modernizacja i rozbudowa Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie, budowa stacji przeładunkowej odpadów komunalnych - SPOK w Sianowie (sortownia niesegregowanych, zmieszanych odpadow oraz surowcowych; instalacja tlenowej stabilizacji frakcji podsitowej), realizacja projektu oraz budowa Zakładu Termicznego Przekształcania Odpadów w Koszalinie, 7. Monitoring dzikich składowisk. 29

Cel operacyjny: Prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi Działania: 1. Prowadzenie bazy danych PCB, 2. Rozwój istniejącego systemu zbierania olejów odpadowych, w tym ze źródeł rozproszonych oraz standaryzacji urządzeń, 3. Monitoring prawidłowego postępowania z olejami odpadowymi (w pierwszej kolejności odzysk poprzez regenerację, a jeśli jest niemożliwy ze względu na stopień zanieczyszczenia poddanie olejów odpadowych innym procesom odzysku), 4. Zwiększenie nadzoru nad prowadzeniem gospodarki odpadami przez małych wytwórców odpadów medycznych i weterynaryjnych w małej ilości (źródła rozproszone), 5. Opracowanie i wdrażanie innowacyjnych technologii przetwarzania zużytych baterii i akumulatorów, w szczególności alkalicznych, 6. Rozbudowa lub modernizacja infrastruktury technicznej w zakresie zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, 7. Prowadzenie cyklicznych kontroli poszczególnych podmiotów wprowadzających pojazdy, punktów zbierania pojazdów, stacji demontażu prowadzących strzępiarki, w zakresie przestrzegania przepisów o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, 8. Realizacja działań zawartych w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Powiatu Koszalińskiego na lata 2010 2032 oraz gminnych Programach usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, 9. Rozbudowa infrastruktury technicznej zbierania zużytych opon, szczególnie w zakresie odbierania od małych i średnich przedsiębiorstw, 10. Rozbudowa infrastruktury technicznej selektywnego zbierania, przetwarzania oraz ponownego wykorzystania odzysku, w tym recyklingu odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, 11. Zwiększenie wykorzystania osadów ściekowych w trakcie prowadzenia inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków, 12. Monitoring terenu po zlikwidowanych mogilnikach. PRIORYTET 5: OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH Cel operacyjny: Pogłębianie i udostępnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych Działania: 1. Realizacja Planów Zadań Ochronnych dla obszarów Natura 2000 2. Prowadzenie działań edukacyjnych mających na celu podnoszenie świadomości w zakresie prawnych i przyrodniczych podstaw funkcjonowania obszarów chronionych oraz w zakresie ochrony dziedzictwa ekologicznego. 30

Cel operacyjny: Stworzenie prawno-organizacyjnych warunków i narzędzi dla ochrony przyrody Działania: 1. Tworzenie nowych form ochrony przyrody na podstawie wyników inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej. Cel operacyjny: Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej Działania: 1. Monitoring stanu gatunków i siedlisk na obszarach Natura 2000 i pozostałych obszarach cennych przyrodniczo oraz przeciwdziałanie pogorszeniu się tego stanu, 2. Czynna ochrona siedlisk cennych przyrodniczo (np. terenów podmokłych, łąk i pastwisk, wrzosowisk), 3. Przebudowa drzewostanów pod kątem zgodności z siedliskiem, w szczególności na terenach obszarów chronionych, 4. Opracowanie i wdrażanie programów ochrony gatunków zagrożonych, 5. Tworzeniem infrastruktury edukacyjnej, informacyjnej, turystycznej oraz służącej ochronie przyrody, 6. Wsparcie ochrony bioróżnorodności na obszarach wiejskich poprzez szkolenie i wsparcie rolników we wdrażaniu programów rolno-środowiskowych, Cel operacyjny: Ochrona walorów krajobrazowych i ładu przestrzennego w strefie brzegowej Morza Bałtyckiego Działania: 1. Sporządzanie planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomiczne. Cel operacyjny: Ochrona ekosystemów leśnych Działania: 1. Zalesianie nowych terenów, w tym gruntów zbędnych dla rolnictwa oraz nieużytków z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczo krajobrazowych, 2. Prowadzenie waloryzacji przyrodniczej obszarów leśnych, 3. Tworzenie spójnych kompleksów leśnych szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów, 4. Zwiększenie ilości i powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym: rekultywacja na cele przyrodnicze terenów zdegradowanych popoligonowych i powojskowych zarządzanych przez PGL LP, odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych budowa, przebudowa i modernizacja dróg leśnych, wyznaczonych w planach urządzenia lasu jako drogi pożarowe, 5. Renaturalizacja obszarów leśnych, w tym obszarów wodnych błotnych, obiektów cennych przyrodniczo, znajdujących się na terenach leśnych w tym zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych - budowa obiektów wodno-melioracyjnych, 31

6. Podnoszenie świadomości przyrodniczej społeczeństwa, udostępnienie lasów poprzez utrzymanie i rozwój posiadanej infrastruktury, rozszerzaniu bazy do edukacji ekologicznej, partycypacji w inwestycjach wspólnych z samorządami w zakresie rozwoju turystyki na obszarach leśnych i przyleśnych, 7. Prowadzenie doradztwa dla właścicieli gruntów korzystających ze wsparcia UE dla działań związanych z leśnictwem, 8. Promocja turystyki związanej z gospodarką leśną, łowiectwem, turystyki ekologicznej i rowerowej, 9. Monitorowanie oraz ograniczanie występowania szkodników owadzich w lasach, 10. Monitorowanie oraz ograniczanie zagrożenia pożarowego w lasach, w tym: modernizacja sprzętu przeciwpożarowego oraz systemu wczesnego wykrywania pożarów lasu, modernizacja systemu obserwacji lasu, zakup kamer TV umożliwiających monitoring lasów, zakup i wymiana sprzętu patrolowo-gaśniczego, 11. Budowa lub przebudowa dróg leśnych uznanych za drogi pożarowe, 12. Wykonanie sztucznych zbiorników na potrzeby gaśnicze na terenach leśnych gdzie nie występują naturalne źródła poboru wody, 13. Retencjonowanie wody na obszarach leśnych, 14. Wzmacnianie techniczne służb leśnych dla potrzeb ujawniania i zwalczania zagrożeń niszczenia przyrody przez człowieka (walka z kłusownictwem, zaśmiecaniem i dewastacją terenów leśnych), 15. Wyznaczenie ostoi różnorodności biologicznej. Cel operacyjny: Wdrożenie zasad turystyki zrównoważonej na obszarach chronionych Działania: 1. Określenie pojemności i chłonności turystycznej miejsc szczególnie cennych przyrodniczo, 2. Dostosowanie infrastruktury turystycznej oraz zasad zarządzania ruchem turystycznym do oszacowanych poziomów chłonności i pojemności turystycznej, 3. Opracowanie koncepcji najkorzystniejszego wykorzystania przyrodniczych zasobów regionu wraz z planem podziału obszarów cennych przyrodniczo na strefy (o różnym stopniu dostępności i zagospodarowania), z uwzględnieniem bogactwa siedlisk i ich odporności na presję turystyczną oraz włączenie tej strategii do wojewódzkiej strategii rozwoju turystyki. Cel operacyjny: Promocja przyrodniczych walorów turystycznych Działania: 1. Podkreślanie znaczenia walorów przyrodniczych i ich ochrony w kampaniach promocyjnych poszczególnych regionów. 32

PRIORYTET 6: POPRAWA KLIMATU AKUSTYCZNEGO Cel operacyjny: Rozpoznanie i ocenia stopnia narażenia mieszkańców na ponadnormatywny hałas Działania: 1. Sporządzenie map akustycznych dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla dróg krajowych, linii kolejowych, 2. Opracowanie wynikających z map akustycznych Programów ochrony przed hałasem, 3. Kontrola jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu. Cel operacyjny: Ograniczenie uciążliwości akustycznej dla mieszkańców Działania: 1. Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców ponadnormatywnym hałasem poprzez: budowę obwodnic i dróg alternatywnych do istniejących (wraz ze skutecznymi zabezpieczeniami akustycznymi), przeprowadzenie remontu nawierzchni dotychczasowych odcinków dróg, zastosowanie zmniejszenia prędkości pojazdów, 2. Opracowanie i wdrożenie zasad organizacji ruchu sprzyjających obniżeniu emisji hałasu do środowiska oraz utworzenie obszarów ograniczonego użytkowania (w przypadku braku innych technicznych możliwości), 3. Ograniczenie uciążliwości akustycznej w miejscach występowania szczególnych uciążliwości akustycznych dla mieszkańców (szczególnie w okolicach takich budynków jak: szpitale, szkoły, przedszkola, internaty, domy opieki społecznej itp.) poprzez: budowę ekranów akustycznych, stosowanie mat antywibracyjnych, wykopów, tuneli, tworzenie pasów zieleni przy głównych trasach komunikacyjnych, zwiększenie izolacyjności akustycznej budynków 4. Ograniczenie hałasu emitowanego przez środki transportu (transport drogowy i szynowy) m.in. poprzez ich modernizację, naprawę trakcji; 5. Ograniczenie hałasu emitowanego przez środki transportu (transport drogowy i szynowy) m.in. poprzez ich modernizację, naprawę trakcji; 6. Zapewnienie przestrzegania zasady strefowania (rozgraniczania terenów o zróżnicowanej funkcji) w planowaniu przestrzennym, oraz wprowadzenie zapisów odnośnie standardów akustycznych dla poszczególnych terenów; Przeprowadzenie edukacji ekologicznej oraz promowanie komunikacji zbiorowej, transportu rowerowego oraz proekologicznego korzystania z samochodów: Carpooling (jazda z sąsiadem), Eco-driving (ekologiczny, oszczędny styl jazdy). 33

PRIORYTET 7: OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Cel operacyjny: Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych Działania: 1. Prowadzenie monitoringu poziomów pól elektromagnetycznych. Cel operacyjny: Ograniczenie narażenia mieszkańców na oddziaływanie pól elektromagnetycznych Działania: 1. Uwzględnienie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego (pozostawienie w sąsiedztwie linii wysokich napięć wolnych przestrzeni), 2. Budowa i modernizacja sieci elektroenergetycznych na terenie gmin z uwzględnieniem ich małokonfliktowych lokalizacji oraz likwidacja sieci na potrzeby nowych uzbrojeń terenu, 3. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urządzeń nadawczych, 4. Identyfikacja i kontrole zagrożeń promieniowania elektromagnetycznego, 5. Prowadzenie rejestru o terenach, na których odnotowano przekroczenia dopuszczalnych pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności i przeznaczonych pod zabudowę, 6. Podnoszenie świadomości społeczeństwa o źródłach i stopniu oddziaływania pól elektromagnetycznych. PRIORYTET 8: ZAPOBIEGANIE POWAŻNYM AWARIOM Cel operacyjny: Zmniejszenie zagrożenia oraz minimalizacja skutków w przypadku wystąpienia awarii Działania: 1. Prowadzenie kontroli na terenach zakładów przemysłowych, 2. Wzmocnienie kadr pracowniczych monitoringu środowiska (straży pożarnej, WIOŚ), 3. Wyposażenie służb monitoringu w profesjonalny sprzęt umożliwiający prowadzenie działań ratowniczych dla wszystkich możliwych scenariuszy awarii i katastrof. Cel operacyjny: Zapewnienie bezpiecznego transportu substancji niebezpiecznych Działania: 1. Wspieranie działalności jednostek reagowania kryzysowego, Cel operacyjny: Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń środowiska z tytułu awarii przemysłowych Działania: 1. Edukacja w zakresie właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia wśród mieszkańców. 34

PRIORYTET 9: ZRÓWNOWAŻONA GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI Cel operacyjny: Minimalizacja strat w eksploatowanych złożach oraz ochrona środowiska przed negatywnym oddziaływaniem przemysłu wydobywczego Działania: 1. Wykorzystanie nowoczesnych technik poszukiwawczych i wydobywczych, 2. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin, 3. Współdziałanie organów administracji publicznej w tworzeniu studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem kopalin i ich ochroną przed trwałym zainwestowaniem nie górniczym, 4. Ochrona niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania przestrzennego, 5. Uwzględnienie w planach zagospodarowanie przestrzennego wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem, 6. Kontrola w zakresie wykonywania postanowień udzielanych koncesji oraz eliminacja nielegalnych koncesji. PRIORYTET 10: OCHRONA GLEB PRZED NAGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM ORAZ REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Cel operacyjny: Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalności gospodarczej Działania: 1. Promocja rolnictwa ekologicznego i integrowanego, poprzez szkolenia rolników (zgodnych z wymogami ochrony środowiska i przyrody), 2. Finansowe wspieranie przez fundusze ekologiczne inicjatyw dotyczących rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych, 3. Zapobieganie zanieczyszczeniom gleb, zwłaszcza środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi, 4. Ochrona gleb przed erozją i zakwaszeniem, ograniczenie zjawisk nadmiernej eksploatacji i zanieczyszczenia gleb również w innych sektorach gospodarki, 5. Ochrona gleb przed zakwaszeniem oraz działania zmierzające do odkwaszenia gleb. Cel operacyjny: Inwentaryzacja i rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych Działania: 1. Rozwój systemu identyfikacji i monitoringu terenów zdegradowanych, w tym: 2. Rekultywacja terenów uznanych za zdegradowane. prowadzenie monitoringu azotu mineralnego w glebie, prowadzenie monitoringu azotu i fosforu w wodach do głębokości 90 cm pod powierzchnią gleby, prowadzenie monitoringu siarki siarczanowej i ogólnej w glebie, 35

PRIORYTET 11: WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ Cel operacyjny: Kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców Działania: 1. Prowadzenie działań dotyczących możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii oraz poszanowania energii (np. kampanii, szkoleń, konferencji. itp.), 2. Prowadzenie działań podnoszących wiedzę z zakresu właściwej gospodarki odpadami (np. szkolenia, konferencje, kampanie), 3. Propagowanie zachowań sprzyjających oszczędzaniu wody przez działania edukacyjno-promocyjne, 4. Prowadzenie działań mających na celu podnoszenie świadomości w zakresie wpływu na jakość wód nieprawidłowej gospodarki ściekowej w domostwach i gospodarstwach rolnych (np. spotkania, prelekcje, szkolenia), 5. Organizowanie szkoleń dla rolników z zakresu właściwego nawożenia, promocji rolnictwa ekologicznego, stosowania dobrych praktyk rolniczych i ochrony gleb. Cel operacyjny: Tworzenie proekologicznych wzorców zachowań, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, w odniesieniu do pozostałych komponentów Działania: 1. Przeprowadzenie działań mających na celu rozwiązanie aktualnych problemów środowiskowych (np. przez prowadzenie projektów, akcji, kampanii, szkoleń itp.), 2. Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania prawidłowych zachowań w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, 3. Działania promujące i podnoszące poziom wiedzy dot. walorów środowiska przyrodniczego. Cel operacyjny: Wzmocnienie systemu zarządzania środowiskiem Działania: 1. Utworzenie i utrzymanie systemu do zarządzania informacjami o stanie środowiska, 2. Utworzenie platformy internetowej do prezentowania danych o stanie środowiska. 1.2. Harmonogram realizacyjny zadań powiatu i samorządów gminnych. W harmonogramie realizacyjnym przygotowanym dla Powiatu Koszalińskiego, poszczególnym priorytetom, przyporządkowano konkretne cele operacyjne i działania z określeniem czasu ich realizacji oraz określono instytucje, które powinny te cele realizować lub współrealizować. Z uwagi na specyfikę niektórych zadań np. działań inwestycyjnych, czy zadań kontrolnych, raportowanie Powiatu powinno być poprzedzone przez raporty samorządów gminnych i raport o stanie środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie. Z ustawowego obowiązku przygotowania raportów dwuletnich 36

Program usuwania azbestu Regulamin utrzymania porządku i czystości w gminie 2012 Program ochrony środowiska 2008-2012 Program ochrony środowiska 2012-2015 Raport z wykonania programu ochrony Środowiska 2009-2010 Rejestr informacji o środowisku Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego w zakresie realizacji zadań jak wyżej wywiązała się tylko Gmina Sianów i WIOŚ, przedkładający informację corocznie. W związku z powyższym brak jest możliwości oparcia przedkładanego raportu o szczegółowe dane dotyczące realizacji zadań przez gminy. Wykonanie działań oparte o dane GUS i dana z raportów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz Państwowej Straży Pożarnej, Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz Powiatowego Zarządu Dróg. Tabela 12. Informacje dostępne w Biuletynie Informacji Publicznej (BiP) - plany/programy/rejestry. JST Urząd Gminy w Będzinie + + + - - - Urząd Gminy w Biesiekierzu + + + - - - Urząd Miejski w Bobolicach + + + - - + Urząd Gminy w Mielnie + + + - - + Urząd Gminy w Manowie + + + - - + Urząd Miejski w Polanowie + + + - - + Urząd Gminy i Miasta w Sianowie + + + + + + Urząd Gminy w Świeszynie + + + - - + źródło: Strony BIP gmin: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Mielno, Manowo, Polanów i Świeszyno. 37

2. REALZACJA ZADAŃ W RAMACH PRIORYTETU 1 POPRAWA JAKOŚCI POWIETRZA 2.1. Wyniki oceny jakości powietrza za rok 2011 i 2012. 2.1.1. Emisja zanieczyszczeń do powietrza na obszarze powiatu koszalińskiego. Według Informacji o stanie środowiska dla powiatu koszalińskiego, wykonanej przez WIOŚ w Szczecinie w 2011 r. inwentaryzacja emisji objęła: 87 emitorów punktowych - przy czym należy zauważyć, iż na obszarze powiatu nie występują duże przemysłowe bądź energetyczne tego typu źródła mogące mieć istotny wpływ na jakość powietrza, emisję powierzchniową z sektora komunalno-bytowego, obliczoną na podstawie danych pochodzących z projektów założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz z informacji statystycznej ze spisu powszechnego Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie, emisję liniową, obliczoną na podstawie informacji o natężeniu ruchu na drogach krajowych przekazanych przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oraz informacji o natężeniu ruchu na drogach powiatowych. W łącznej emisji do powietrza takich zanieczyszczeń jak: dwutlenek siarki (SO 2 ), pył zawieszony PM10 i benzo(a)piren, największy udział ma emisja niska z sektora komunalnobytowego. W ograniczaniu zagrożeń pyłem PM10 i zawartym w nim benzo(a)piranem za istotne należy uznać zwrócenie uwagi na problem emisji niskiej, wynikający z działalności człowieka m.in.: poprzez stosowanie w paleniskach domowych paliwa złej jakości czy spalanie szkodliwych odpadów typu PET, która może powodować występowanie lokalnych zagrożeń 5. W emisji do powietrza dwutlenku azotu (NO 2 ) i tlenku węgla (CO) w raporcie WIOŚ za 2011 r. największy jest udział emisji liniowej związanej z ruchem samochodowym. Wyniki pomiarów pasywnych dwutlenku siarki SO 2 i dwutlenku azotu NO 2 przeprowadzono w na stanowiskach w Sianowie pomiary NO przeprowadzone przez WIOŚ w latach: 2007-2011 dla wartości stężeń średniorocznych dwutlenku siarki (SO 2 ) były niskie i utrzymywały się na podobnym poziomie - od 9% do 19,5% poziomu dopuszczalnego określonego pod kątem ochrony roślin. Podobne wartości zarejestrowano w wyniku pomiarów automatycznych przeprowadzonych na stacji w Koszalinie przy ul. Armii Krajowej. 5 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. 38

Rysunek 1. Stężenie średnioroczne dwutlenku siarki (SO2) w latach 2007-2011 w punkcie pomiarowym w Sianowie przy ulicy Koszalińskiej i w Koszalinie. 6 5 4 3 2 1 0 2007 2008 2009 2010 2011 Sianów, ul. Koszalińska - pomiary pasywne Koszalin, ul. Armii Krajowej - stacja automatyczna źródło informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Klasyfikacja stref zanieczyszczenia: S0 2, N0 2, N0 X, PM10, PM2,5, C 6 H 6, CO, As, Cd, Ni, Pb i B(a)P W przeprowadzonej za 2011 r. klasyfikacji stref dla 10 zanieczyszczeń: SO 2, NO 2, PM2,5, C 6 H 6, CO, O 3, As, Cd, Ni i Pb strefa zachodniopomorska, w skład której wchodzi powiat koszaliński, otrzymała klasę A ze względu na ochronę zdrowia. Klasę A otrzymały również podlegające klasyfikacji pod kątem ochrony roślin - SO 2 oraz NO x. W strefach bez stwierdzonych przekroczeń wartości kryterialnych (klasa A) należy utrzymać stężenia zanieczyszczeń poniżej poziomu dopuszczalnego/docelowego. W ocenie opartej na dodatkowej wartości kryterialnej dla ozonu, jaką jest poziom celu długoterminowego, strefa zachodniopomorska otrzymała klasę D2 zarówno ze względu na ochronę zdrowia ludzi jak też ochronę roślin. Oznacza to, że na obszarze strefy wystąpiły stężenia ozonu wyższe od poziomu celu długoterminowego. Dla klasy D2 nie jest wymagane opracowanie programu ochrony powietrza. Działania wymagane w tym przypadku to ograniczenie emisji prekursorów ozonu (tlenków azotu, węglowodorów i lotnych związków organicznych), które to działania powinny być ujęte w wojewódzkich programach ochrony środowiska. Zanieczyszczenie powietrza ozonem Ze względu na kryterium określone dla ozonu pod kątem ochrony zdrowia ludzi, w 2011 roku nie został przekroczony poziom docelowy. Jak wynika z przeprowadzonych na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) Obliczeń modelowych stężeń ozonu w skali kraju - rok 2011" na obszarze województwa zachodniopomorskiego ilość dni, w których maksimum dobowe ze stężeń 8-godzinnych średnich kroczących, w roku kalendarzowym (średnio w okresie 3 lat) przewyższało wartość 120 µg/m 3, w żadnym punkcie nie była większa niż 25 dni (Rysunek 2). Należy pamiętać o podjętych przez 39

Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego działaniach w 2009 roku na rzecz poprawy jakości powietrza pod kątem zanieczyszczenia ozonem, będących wynikiem oceny rocznej za 2008 rok, których efektem było opracowanie Programu ochrony powietrza dla strefy zachodniopomorskiej w zakresie ozonu" uchwalonego przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego w marcu 2011 roku. Rysunek 2. Liczba dni, w których 8~godzinna średnia krocząca stężenia ozonu przekroczyła wartość 120 µg/m 3 (poziom docelowy) w województwie zachodniopomorskim, uśredniona dla lat 2009-2011, (symulacja modelem GEM-AO - źródło: GIOŚ) wg Informacji o stanie środowiska. Na obszarze strefy wystąpiły stężenia ozonu wyższe od dodatkowego kryterium poziomu celu długoterminowego. Rozkład częstości przekroczeń wartości 120 µg/m 3 (poziomu celu długoterminowego) na obszarze województwa zachodniopomorskiego (Rysunek 3) jaki otrzymano w wyniku symulacji modelem wskazuje, że na stosunkowo dużym obszarze województwa zachodniopomorskiego, w tym na terenach aglomeracji szczecińskiej oraz miasta Koszalin, liczba dni z wartościami stężeń powyżej 120 µg/m 3 nie przekracza 5-10, natomiast lokalnie na południowo-zachodnim krańcu województwa oraz na pewnych obszarach rozmieszczonych nieregularnie w innych jego częściach wzrasta do 15 6. 6 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. 40

Rysunek 3. Liczba dni, w których 8-godzinna średnia krocząca stężenia ozonu przekroczyła wartość 120 µg/m 3 (poziom celu długoterminowego) w województwie zachodniopomorskim w roku 2011. (symulacja modelem GEM-AQ ~ źródło: GIOS) - wg Informacji o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Tabela 13. Wynikowe klasy strefy zachodniopomorskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za 2011 r. dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Nazwa strefy strefa zachodniopomorska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy SO 2 NO 2 CO C 6H 6 PM 10 PM 2,5 Pb As Cd Ni BaP 41 O 3 (dc) PL3203 A A A A C A A A A A C A D2 źródło informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ.2012. Tabela 14. Wynikowe klasy strefy zachodniopomorskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin - według oceny rocznej za 2011 r. Nazwa strefy strefa zachodniopomorska Kod strefy Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie SO 2 NO x O 3 (dc) O 3 (dt) PL3203 A A A D2 dc poziom docelowy, dt poziom celu długoterminowego źródło informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ 2012. Zanieczyszczeniami problemowymi pozostają nadal pył zawieszony PM10 oraz zawarty w nim benzo(a)piren. W roku 2011 w wyniku przeprowadzonych na obszarze strefy O 3 (dt)

pomiarów stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego przez 24-godzinne stężenia pyłu zawieszonego PM10 (klasa C) oraz przekroczenie poziomu docelowego przez średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu (klasa C). Przypisanie strefie zachodniopomorskiej klasy C dla pyłu PM10 i benzo(a)pirenu nie oznacza, że przekroczenia dla tych zanieczyszczeń występują na obszarze całej strefy. Oznacza to jedynie, że na obszarze strefy są miejsca wymagające podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza (programy ochrony powietrza) w celu przywrócenia obowiązujących standardów. W obu przypadkach - pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu w powiecie koszalińskim nie wskazano obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości powietrza dla obu tych zanieczyszczeń. Należy mieć jednak na uwadze to, iż również tutaj, lokalnie, na niewielkich obszarach zagrożenia takie mogą występować. Wskazują na to m.in. przedstawione poniżej wyniki obliczeń wykonanych przez WIOS w Szczecinie. Obszarami potencjalnych przekroczeń poziomu docelowego przez średnioroczne stężenie benzo(a)pirenu są głównie większe miasta powiatów o dużych skupiskach ludności, w których istotny wpływ na jakość powietrza ma emisja powierzchniowa związana z indywidualnym ogrzewaniem mieszkań 7. 2.2. Działania naprawcze dla strefy zachodniopomorskiej. Powiat Koszaliński lokuje się w strefie zachodniopomorskiej PL3203, obejmującej obszar całego województwa zachodniopomorskiego, z wyjątkiem aglomeracji szczecińskiej i miasta Koszalin. Dla wszystkich z wyżej wymienionych stref województwa zachodniopomorskiego Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego opracował projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego. 2.2.1. Podstawy prawne. Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego opracowano w oparciu o następujące akty prawne: 1) Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (POŚ) - (Dz. U. z 2008 nr 25, poz.150, z późn. zm.) - według której, na podstawie art. 91 ust. 5 zarząd województwa, w terminie 15 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref (o których mowa w art. 89 ust.1 pkt 4), przedstawia do zaopiniowania właściwym wójtom, burmistrzom lub prezydentom miast i starostom projekt uchwały w sprawie programu ochrony powietrza, a wójt, burmistrz lub prezydent miasta i starosta są obowiązani do wydania opinii w terminie miesiąca od dnia otrzymania projektu uchwały w sprawie programu ochrony powietrza. Celem programu jest osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny. Dla stref, w których został przekroczony poziom więcej niż jednej substancji, sporządza się wspólny Program Ochrony Powietrza dotyczący wszystkich tych substancji. 7 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. 42

Zarząd województwa zapewnia możliwość udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony powietrza dla powiatu koszalińskiego spotkanie konsultacyjne odbyło się w dniu 15 lipca 2013 r. Zgodnie z art. 91 ust. 3 sejmik województwa, w terminie 18 miesięcy od dnia otrzymania wyników oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref przyjmuje w drodze uchwały, program ochrony powietrza. Na podstawie art. 87 ust 2 POŚ, strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy, miasto o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy, pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy oraz aglomeracji. 2) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1028). Minister Środowiska, w drodze rozporządzenia określił szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza oraz ich zakres tematyczny. 3) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1031). Rozporządzenie określa: poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin; poziomy docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; poziomy celów długoterminowych dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin; alarmowe poziomy dla niektórych substancji w powietrzu; poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu; pułap stężenia ekspozycji; warunki, w jakich ustala się poziom substancji, takie jak temperatura i ciśnienie; oznaczenie numeryczne substancji, pozwalające na jednoznaczną jej identyfikację; okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów; dopuszczalną częstość przekraczania poziomów dopuszczalnych i docelowych; terminy osiągnięcia poziomów dopuszczalnych, docelowych i celów długoterminowych oraz pułapu dla niektórych substancji w powietrzu; marginesy tolerancji dla niektórych poziomów dopuszczalnych, wyrażone jako malejąca wartość procentowa w stosunku do dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu w kolejnych latach. 4) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r., poz. 1034). Zgodnie 43

z 6.1. rozporządzenia j. w. informacja o uchwaleniu programu ochrony powietrza obejmuje: opracowanie tekstowe programu ochrony powietrza; uchwałę sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza; zestawienie informacji o programie ochrony powietrza. 5) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z dnia 10 sierpnia 2012 r., poz. 914) określa strefy oraz ich nazwy i kody. 6) Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, Zanieczyszczenie benzo(a)piranem Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego, tj. aglomeracji szczecińskiej, miasta Koszalin i strefy zachodniopomorskiej został opracowany przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA w Gdańsku i poddany konsultacjom społecznym 15 lipca 2013 r. Projekt zawiera przetworzone wyniki badań za 2011 i 2012, wykonanych przez WIOŚ w Szczecinie, które wykorzystano dla opisu stanu jakości powietrza powiatu koszalińskiego. Pomiary zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem w latach 2007-2010 w Koszalinie. Benzo(a)piren po raz pierwszy podlegał ocenie w 2007 roku. W okresie od 2007 do 2010 roku notowano przekroczenia na wszystkich stanowiskach pomiarowych w strefie w każdym roku. Najniższe stężenia wystąpiły w 2010 na stacji pomiarowej przy ul. Spasowskiego, a najwyższe w 2009 roku na stacji przy ul. Zwycięstwa. Tabela 15. Pomiary stężeń benzo(a)pirenu w strefie miasto Koszalin w latach 2007-2010. Lp. Stanowisko Kod krajowy stacji Rok 1. 2 Koszalin, ul. Zwycięstwa Koszalin, ul. Spasowskiego ZpKoszalinWSSE ZpKoszalin006 B(a)P rok [ng/m 3 ] 2007 3,19 2008 2,75 2009 4,7 2010 2007 2008 2009 Likwidacja punktu pomiarowego Punkt pomiarowy nie istniał 2010 2,1 źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. 44

Pomiary zanieczyszczeń powietrza benzo(a)pirenem w 2011 roku. Poziom docelowy B(a)P wynoszący 1 ng/m 3 został przekroczony w Koszalinie w 2011 roku o 60% na stanowisku pomiarowym przy ul. Spasowskiego. Tabela 16. Stanowiska pomiarowe, z których wyniki pomiarów B(a)P zakwalifikowane zostały do oceny rocznej w 2011 r. Lp. 1. Stanowisko Koszalin, ul. Spasowskiego Kod krajowy stacji ZpKoszalin006 Współrzędne geograficzne 16 11' 35,17'' 54 12' 25,38'' B(a)P rok [ng/m 3 ] % przekroczeń 1,6 60 źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. Wg zespołu projektowego Ekomeria analiza stężenia benzo(a)pirenu w Koszalinie wykazuje, iż stężenia te były zdecydowanie wyższe w okresie zimowym, kiedy to kilkukrotnie przekraczały poziom docelowy (określony dla roku) najwyższe wartości osiągnęły w listopadzie ponad 10 ng/m 3. W okresie od maja do października stężenia przeważnie utrzymywały się poniżej poziomu docelowego dla roku. Warunki meteorologiczne są bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na jakość powietrza, decydującym o tempie rozpraszania się zanieczyszczeń. Niekorzystne scenariusze meteorologiczne mogą wpływać na długotrwałe utrzymywanie się substancji na danym terenie i powodować ich wysokie kumulacje. Najmniej korzystne warunki wiążą się z niską temperaturą powietrza, która skutkuje wzmożoną emisją z systemów grzewczych, niską prędkością wiatru, uniemożliwiającą dyspersję zanieczyszczeń oraz niskim położeniem warstwy mieszania i stanem stałym równowagi atmosfery, co oznacza stagnację lub niewielki ruch mas powietrza. Dla badania emisji B(a)P istotne znaczenie ma fakt wzajemnego przenikania się mas powietrza i niesionych wraz z nimi ładunków zanieczyszczeń, w tym zakresie rozróżniono za zespołem BSIPP EKOMERIA emisję napływową i emisję z terenu Miasta Koszalin. Obie ściśle korespondujące z oceną stanu jakości powietrza w powiecie koszalińskim. Emisja napływowa B(a)P Roczny ładunek emisji napływowej benzo(a)pirenu dla strefy miasto Koszalin wynosi 280,5 kg. Największy udział przypada na emisję powierzchniową z pasa 30 km wokół strefy ponad 257 kg (91,6%). Emisja z transportu z pasa 30 km wokół strefy stanowi 6,7%, a udział źródeł punktowych stanowi łącznie 1,6% emisji napływowej. 45

Tabela 17. Bilans emisji napływowej B(a)P dla strefy miasto Koszalin w 2011 r. Typ emisji punktowa h 30 m poza pasem 30 km B(a)P [kg/rok] 3.7 punktowa z pasa 30 km 0.8 powierzchniowa z pasa 30 km 257.1 liniowa z pasa 30 km 18.9 SUMA 280.5 źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. Rysunek 4. Udział poszczególnych typów emisji w bilansie emisji napływowej B(a)P dla strefy miasto Koszalin w 2011 r. liniowa z pasa 30 km 6,74% punktowa z woj. zachodniopomorskie go h >=30 m 1,32% punktowa z pasa 30 km 0,30% powierzchniowa z pasa 30 km 91,64% źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013 Emisja B(a)P z terenu strefy miasto Koszalin Roczny ładunek emisji benzo(a)pirenu ze strefy miasto Koszalin wyniósł 26,3 kg. Największy udział (81,7%) ma emisja z indywidualnych systemów grzewczych, oszacowana na poziomie 21,5 kg B(a)P, natomiast najmniejszy jest udział źródeł punktowych zaledwie 0,4%. 46

Tabela 18. Bilans emisji B(a)P ze strefy miasto Koszalin w 2011 r. Typ emisji B(a)P [kg/rok] punktowa 0.1 powierzchniowa 21.5 liniowa 4.7 SUMA 26.3 źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin. Rysunek 5. Udział poszczególnych typów emisji w bilansie emisji B(a)P ze strefy miasto Koszalin w 2011 r. liniowa 17,86% punktowa 0,42% powierzchniowa 81,72% źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. 47

Rysunek 6. Emisja pyłu zawieszonego PM10 ze źródeł punktowych w strefie zachodniopomorskiej w 2011 r. źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin - Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. Rysunek 7. Emisja powierzchniowa pyłu zawieszonego PM10 w strefie zachodniopomorskiej w 2011 r. źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM III Miasto Koszalin - Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. 48

Tabela 19. Obszary przekroczeń poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 oraz poziomu docelowego B(a)P w strefie zachodniopomorskiej w 2011 r. Nr Kod Gminy objęte obszarem Charakter Emisja łączna w obszarze [Mg/rok]* Powierzchnia przekroczeń [km 2 ] Liczba ludności Wartość z obliczeń [µg/m 3 ]** Wartość z pomiaru [µg/m 3 ]** Obszary z przekroczonym poziomem dopuszczalnym pyłu zawieszonego PM10 24h 20 Zp11sZpB(a)Pa20 Gmina Mielno i Będzino rolniczy 11,77 17,7 5591 2,24 22 Zp11sZpB(a)Pa22 Gmina miejska i wiejska Sianów miejski 9,12 16,1 6860 1,66 31 Zp11sZpB(a)Pa31 Gmina Biesiekierz rolniczy 4,08 6,38 849 1,17 44 Zp11sZpB(a)Pa44 Gmina miejska i wiejska Bobolice miejski 1,85 2,05 1437 1,49 Brak stacji pomiarowej w obszarze Brak stacji pomiarowej w obszarze Brak stacji pomiarowej w obszarze Brak stacji pomiarowej w obszarze źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM II strefa zachodniopomorska Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. 49

Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM10 z terenu strefy Emisja pyłu zawieszonego PM10 z transportu w strefie zachodniopomorskiej wyniosła 6,7 tys. Mg, co stanowi 17,2% emisji łącznej. Na mapie rozkładu emisji wyraźnie zaznacza się przebieg głównych arterii komunikacyjnych w strefie dróg krajowych nr 6, 10, 31 i drogi ekspresowej S3. Rysunek 8. Emisja liniowa pyłu zawieszonego PM10 w strefie zachodniopomorskiej w 2011 r. źródło: Projekt Programu Ochrony Powietrza dla stref województwa zachodniopomorskiego TOM II strefa zachodniopomorska. Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMERIA Sp. z o.o. Gdańsk, 2013. 50

2.3. Rozbudowa i modernizacja sieci gazowej. Rysunek 9. Rozwój sieci gazowej w latach 2011-2012. 400 350 300 382,477 386,92 250 200 150 100 50 0 128,404 128,404 2011 2012 ogólna długość czynnej sieci gazowej długość sieci gazowej przesyłowej źródło: opracowanie własne. Na terenie powiatu koszalińskiego notuje się stały wzrost sieci i przyłączy gazowych. Mimo tego stopień uzbrojenia powiatu w sieć gazową wciąż jest niski - w roku 2011 stopień uzbrojenia w sieć gazową powiatu wynosił 24%. 51

3. REALIZACJA DZIAŁAŃ W RAMACH PRIORYTETU 2 i 3 DOBRY STAN WÓD. 3.1. Jakość wód. 3.1.1. Rzeki. Podstawą do prowadzenia badań w latach 2011-2012 r. był Program Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego na lata 2010-2012". Zgodnie z nim system oceny jakości jednolitych części wód rzecznych realizowano poprzez badania i pomiary wykonywane w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego. Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie badał także według odrębnych przepisów, w celu ustalenia stopnia spełnienia dodatkowych wymagań określonych dla tych obszarów. W trzyletnim okresie badawczym WIOŚ w Szczecinie objął programem 111 jednolitych części wód rzecznych, z czego 12 JCW znajduje się na terenie powiatu koszalińskiego. W latach 2010-2012 przeprowadzono badania 6 JCW. Zestawienie punktów pomiarowych w badanych JCW wraz z rodzajem realizowanego monitoringu podano w Tabeli 20, a ich lokalizację przedstawiono na rysunku 10. Prezentowane dane stanowią opracowanie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i stanowią części informacji o stanie środowiska odpowiednio za rok 2011 i 2012, publikowanych na stronach internetowych WIOŚ Szczecin. Tabela 20. Zestawienie jednolitych części wód badanych w powiecie koszalińskim w latach 2010-2012. Lp. Nazwa jednolitej części wód Nazwa punktu pomiarowego 1 Unieść do Polnicy Unieść - powyżej ujścia Polnicy (m. Gorzebądź) 2 Unieść od Polnicy do ujścia 3 Czerwona od Łopieniczki do ujścia 4 Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Pn i Pd Unieść - ujście do jeziora Janino (ni. Kleszcze) Czerwona - ujście do morza (m. Ustronie Morskie) Dzierżęcinka - ujście do jeziora Jamno (m. Dobiesławiec) 52 Rok badań 2010 MO Rodzaj monitoringu 2010 MO, MORY 2011 MD, MO 2011 MD, MO 5 Grabowa do Wielinki Grabowa - m. Wielin 2011 MD, MO, MORY, MORE 6 Strzeżenica Strzeżenica - ujście do jeziora Jamno (m. Strzeżenica) 7 Bielica Bielica - ujście do Radwi (m. Kurozwęcz) 8 Czarna Czarna - ujście do Radwi (poniżej m. Dunowo) 9 Mszanka z jeziorem Nicemino 10 Radew do Chocieli z jeziorem Kwiecko Mszanka - ujście do Radwi (ni. Karsina) Radew - powyżej ujścia Chocieli (m. Kurowo) 2011 MD, MO 2012 MO 2012 MO, MORE 2012 MO, MORY 2012 MO, MORE

11 Radew od Chocieli do zbiornika Rosnowo 12 Radew od dopływu w Niedalinie do ujścia Radew - poniżej ujścia Chocieli i Mszanki (m. Mostowo) Radew - w Niedalinie (most drogowy) 2012 MO, MORY 2012 MO, MORY, MORE źródła: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. Objaśnienia: MD - program monitoringu diagnostycznego, MO - program monitoringu operacyjnego, MORY - program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych, które są przeznaczone dla bytowania ryb w warunkach naturalnych, MORE - program monitoringu operacyjnego jakości wód powierzchniowych, które są przeznaczone do celów rekreacyjnych Rysunek 10. Lokalizacja punktów monitoringu rzek w powiecie koszalińskim w latach 2010-2012. źródło: skan mapy z dokumentu pn. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 53

Rysunek 11. Wyniki oceny elementów biologicznych w jednolitych częściach wód badanych w latach 2010-2012 na terenie powiatu koszalińskiego. źródło: skan mapy z dokumentu pn. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 54

W raporcie WIOŚ za 2012 r. stanu przeprowadzona ocena jednolitych części wód badanych w roku 2012 i weryfikacja JCW badanych w 2010 r. i 2011 r. wskazuje na dobry i powyżej dobrego stan/potencjał ekologiczny 5 JCW. Dobry potencjał ekologiczny wykazały rzeki: Radew do Chocieli z jeziorem Kwiecko, Mszanka z jeziorem Nicemino, Bielica, Czarna, Unieść od Polnicy do ujścia. Umiarkowany stan/potencjał ekologiczny przypisano także 5 JCW. Do tego zbioru należą rzeki: Radew od Chocieli do zbiornika Rosnowo, Radew od dopływu w Niedalinie do ujścia, Grabowa do Wielinki, Czerwona od Łopieniczki do ujścia, Strzeżenica. Słaby potencjał ekologiczny przypisano rzekom: Dzierżęcinka z jeziorami Lubiatowo Północne i Południowe Unieść do Polnicy. O wyniku oceny stanu/potencjału ekologicznego omawianych JCW decydowała ocena elementów biologicznych. Zgodnie z wytycznymi GlOŚ oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska jednolitym częściom wód wyznaczonym na podstawie przeglądu warunków hydromorfologicznych jako naturalne, w zakresie tych elementów nadano klasę I, a sztucznym lub silnie zmienionym - klasę II. Jakość oznaczanych elementów fizykochemicznych w 5 JCW spełniała wymagania określone dla stanu bardzo dobrego/potencjału maksymalnego (I klasa), a pozostałych 7 JCW dla stanu/potencjału dobrego (II klasa). 55

Rysunek 12. Wyniki oceny stanu/potencjał u ekologicznego jednolitych części wód badanych w latach 2010-2012 na terenie powiatu koszalińskiego. źródło: skan mapy z dokumentu pn. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. W latach 2011-2012 r. w ramach monitoringu diagnostycznego, badane były elementy chemiczne wybranych JCW. Zestawienie wyników tych badań, jak również ocenę stanu potencjału ekologicznego ilustruje uproszczona, względem informacji WIOŚ tabela poniżej: 56

Lp. Nazwa JCW Klasa elementów biologicznych Klasa elementów hyfromorfologicznych Klasa elementów fizykochemicznych Stan potencjał ekologiczny Spotykane zanieczyszczenia Stan JCW Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Tabela 21. Zestawienie wyników badań WIOŚ na rzekach powiatu koszalińskiego w latach 2011 2012. 1 Radew do Chocieli z jeziorem Kwiecko 2 Mszanka z jeziorem Niecemino 3 Radew od Chocieli do zbiornika Rosnowskiego II II II II II I I II III I I III 4 Bielica II I I II 5 Radew od dopływu w Niedalinie do ujścia III II I III 6 Czarna II I II II 7 Czerwona od Łopieniczki do ujścia III II II III 57 - - - - - - - Brak oceny stanu Brak oceny stanu zły Brak oceny stanu zły Brak oceny stanu 8 Strzeżenica III I II III - zły 9 Dzierżęcinka z Jeziorami Lubiatowo Pd i Pn IV II II IV benzo(g,h,i)perylenu i indeno(l,2,3- cd)pirenu 10 Grabowa do Wielinki III II II II benzo(g,h,i)perylenu i indeno(l,2,3- cd)pirenu źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 3.1.2. Jeziora. W latach 2011-2012 WIOŚ w Szczecinie nie prowadził badań monitoringowych wód jezior na terenie powiatu koszalińskiego. Ostatnie badania na terenie powiatu wykonane zostały przez WIOŚ w Szczecinie w 2006 r. i obejmowały jezioro Jamno i jezioro Parnowskie. 3.1.3. Wody przybrzeżne. Do granicy powiatu koszalińskiego przylegają dwie jednolite części wód przybrzeżnych: Sarbinowo-Dziwna (PLCWIIIWB8) oraz Jaroslawiec-Sarbinowo (PLCWIIIWB7). W roku 2011r. WIOŚ nie prowadził badań monitoringowych. W 2012 r. badania monitoringowe jakości wód prowadzono w pięciu punktach pomiarowo-kontrolnych. zły zły zły

Na podstawie badań przeprowadzonych w 2012 r. w ramach monitoringu diagnostycznego potencjał ekologiczny JCW Jarosławiec-Sarbinowo oraz JCW Sarbinowo- Dziwna zaklasyfikowany został jako zły (V klasa), w wyniku czego stan wód obydwu JCW także oceniono jako zły. Ocena elementów biologicznych została przeprowadzona w oparciu o wyniki badań chlorofilu a", fitoplanktonu i makrozoobentosu. Potencjał elementów biologicznych obydwu JCW, będący wynikiem oceny poszczególnych wskaźników oceniono jako zły 8. Ocena elementów hydromorfologicznych. Na podstawie przeglądu warunków hydromorfologicznych JCW Jarosławiec-Sarbinowo oraz JCW Sarbinowo-Dziwna, ze względu na umacniane brzegi i zabezpieczenia przed erozją morską, obie JCW zostały wyznaczone jako silnie zmienione. Zgodnie zatem z wytycznymi GIOS oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska WIOŚ Koszalin potencjał elementów hydromorfologicznych obydwu JCW został ocenił jako dobry 9. Ocena elementów fizykochemicznych. Potencjał elementów fizykochemicznych obydwu JCW został oceniony jako poniżej dobrego. Na niską ocenę potencjału wód JCW Jarosławiec-Sarbinowo wpłynęły wyniki badań przezroczystości wód (widzialność krążka Secchiego) oraz zbyt wysokie stężenia substancji biogennych (azotu ogólnego i fosforu ogólnego), przy czym rozpuszczalne formy biogenów nie były oceniane. Wpływ na ocenę stanu wód JCW Sarbinowo-Dziwna miały także wyniki badań przezroczystości wód (widzialność krążka Secchiego) oraz zbyt wysokie stężenia substancji biogennych (azotu ogólnego, azotanowego i mineralnego, fosforu ogólnego i fosforanów). Natomiast potencjał elementów fizykochemicznych z grupy substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego obydwu JCW oceniony został jako dobry 10. Ocena stanu chemicznego. W ramach monitoringu diagnostycznego przeprowadzono badania pełnej listy wskaźników stanu chemicznego, pobierając próby dwukrotnie w ciągu sezonu badawczego na każdym stanowisku. Stan chemiczny obydwu JCW oceniony został jako poniżej dobrego, o czym zdecydowały przekroczenia wartości średniorocznych eteru pentabromodifenylowego (PBDE), oktylofenoli i kationu tributylocyny. Ze względu na to, że ocena stanu chemicznego JCW Sarbinowo-Dziwna przeprowadzona została na podstawie zbioru jedynie sześciu wyników dla każdego wskaźnika (uzyskanych w wyniku poboru prób z trzech stanowisk pomiarowych w trakcie dwóch rejsów), a ocena stanu chemicznego JCW Jarosławiec-Sarbinowo wykonana została na podstawie zbioru czterech wyników dla każdego wskaźnika (uzyskanych w wyniku poboru prób z dwóch stanowisk pomiarowych w trakcie dwóch rejsów), poziom ufności oceny stanu chemicznego oszacowano jako niski 11. 3.1.4. Wody podziemne. Wody podziemne stanowią podstawowa źródło zaopatrzenia w wodę pitną w powiecie koszalińskim, a zasoby wód podziemnych występują w piętrach wolnonośnych czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Ze względu na potrzebę ochrony zasobów wód podziemnych wyznaczone zostały Główne Zbiorniki Wód Podziemnych, z czego na obszarze 8 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 9 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 10 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 11 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 58

powiatu znajdują się dwa Główne Zbiorniki Wód Podziemnych. Charakterystykę dwóch GZWP przedstawia poniższa tabela. Tabela 22. Charakterystyka GZWP, leżących na terenie powiatu koszalińskiego. Numer zbiornika Nazwa zbiornika 18 Zbiornik międzymorenowy Polanów 120 Zbiornik międzymorenowy Bobolice Wiek utworó w Typ zbiornika Q M,- utwory czwartorzędu w utworach międzymorenowych, Tr trzeciorzęd Szacunkowe zasoby dyspozycyjne (tys. m 3 /dobę) Średnia głębokoś ć ujęć (m) Q M, Tr porowy 40 10-50 Q M porowy 113 40 W granicach powiatu koszalińskiego znajdują się trzy JCWPd o numerach 9, 10 i 28, które objęte są badaniami w ramach monitoringu diagnostycznego. W powiecie koszalińskim monitoring regionalny wód podziemnych nie jest wykonywany. W 2012 r. WIOŚ prowadził monitoring wód podziemnych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz. 1550).Badania wód podziemnych na terenie powiatu wykonane zostały na poziomie krajowym w ramach monitoringu diagnostycznego w 4 punktach pomiarowych w miejscowościach: Bobolice (punkt nr 191), Polanów (punkt nr 194), Świeszyno (punkt nr 382) oraz Mielno (punkt nr 2257). Przeprowadzone przez WIOŚ badania w 3 punktach - w miejscowościach: Bobolice (punkt nr 191), Polanów (punkt nr 194) oraz Świeszyno (punkt nr 382) pozwoliły stwierdzić występowanie wód II klasy (wody dobrej jakości) o dobrym stanie chemicznym. W punkcie badawczym w miejscowości Mielno (punkt nr 2257) stwierdzono występowanie wód V klasy (wody złej jakości) - reprezentujących słaby stan chemiczny. Przyczyną obniżenia jakości wód w Mielnie były podwyższone stężenia potasu, boru, chlorków i sodu oraz podwyższona wartość przewodności. Ponadto w punkcie stwierdzono przekroczenia wartości progowych wyznaczonych dla wód do celów pitnych w przypadku amoniaku, boru, przewodności, sodu i chlorków. Zasolenie wód wgłębnych poziomu kredowego w Mielnie ma charakter geogeniczny i związane jest z naturalnym chemizmem ujmowanej warstwy wodonośnej 12. W punktach nie stwierdzono zanieczyszczenia wód azotanami (stężenie azotanów powyżej 50 mgno3 /l) i zagrożenia takim zanieczyszczeniem (stężenie azotanów od 40 do 50 mgn03/l). Stężenie azotanów kształtowało się na niskim poziomie tj. poniżej 10mgNO3/l i odpowiadało I klasie (wody bardzo dobrej jakości) 13. 3.2. Utrzymywanie koryt cieków, kanałów i obwałowań. Zagrożeniem powodziowym w powiecie objęte są obszary terenów wokół jezior przymorskich. Obszary zagrożone chronione są wałami przeciwpowodziowymi, a tereny polderowe odwadniane są pompowniami melioracyjnymi. W tabelach poniżej zestawiono 12 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 13 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 59

stan urządzeń i obiektów chroniących przed powodzią. Tabela 23 przedstawia zestawienie polderów w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno, tabela 24 zestawienie pompowni melioracyjnych w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno, a tabela 25 aktualny wykaz wałów przeciwpowodziowych na terenie Powiatu Koszalińskiego. Utrzymaniem tych urządzeń zajmuje się w obszarze RZGW Szczecin odpowiednio Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie. Tabela 23. Poldery w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno. Nazwa polderu Powierzchni a polderu [ha] Pojemnoś ć polderu [mln m 3 ] Forma zagospodarowan ia polderu Użytkowni k polderu Rzeka / Akwen Lokaliz acja [km] Gmina Będzino Czerwona I, II 643 1,29 Czerwona III 324 0,65 Czerwona IV, V Kazimierz Pomorski 694 1,39 530 1,06 Strzeżenica 314 0,63 Dobiesławiec 540 1,08 Łabusz 1850 3,70 użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki użytki zielone, nieużytki grunty orne użytki zielone, nieużytki Gmina Manowo ANR, rolnicy indywidual ni rz. Czerwona ANR rz. Czerwona L ANR, rolnicy indywidual ni ANR, rolnicy indywidual ni ANR, rolnicy indywidual ni rolnicy indywidual ni ANR, rolnicy indywidual ni rz. Czerwona Strzeżenica Strzeżenica L P L P j. Jamno - j. Jamno - Bonin 443 0,89 użytki zielone, nieużytki ANR rz. Dzierżęcinka L Gmina Mielno Gąski 125 0,25 użytki zielone, nieużytki grunty orne 60 ANR - -

Chłopy 413 0,83 użytki zielone, nieużytki, grunty orne rolnicy indywidual ni - - Mielno 20 0,04 użytki zielone, nieużytki rolnicy indywidual ni j. Jamno - Barnowo 196 0,39 użytki zielone, nieużytki rolnicy indywidual ni j. Jamno - Gmina Sianów Osieki 857 1,71 Karnieszewic e 20 0,04 użytki zielone, nieużytki, grunty orne użytki zielone, nieużytki ANR j. Jamno - rolnicy indywidual ni - - źródło: RZGW Szczecin, Studium bezpośredniego zagrożenia powodziowego na obszarze RZGW Szczecin, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Poznań 2008 Tabela 24. Pompownie melioracyjne w zlewni Przymorza od Parsęty do Jeziora Jamno. Nazwa i lokalizacja Powierzchnia odwadniania [ha] Wydajność [mln m 3 ] Wysokość podnoszenia [m] Zw. wody max. m n.p.m. Zw. wody min. m n.p.m. Gmina Będzino Czerwona I, II 198 1,05 4,0;5,0-2,80-3,70 Czerwona III 149 0,45 3,6;4,0-1,03-1,83 Czerwona IV, V Kazimierz Pomorski 360 0,99 4,0;5,0-2,51-3,51 361 0,74 4,0;5,0;5,0-2,10-2,75 Strzeżenica 135 0,18 3,0;3,0-0,67-1,72 Dobiesławiec 285 1,03 4,0;4,0;5,0-2,06-2,66 Łabusz 700 2,50 4,9;4,9;5,4-4,84-5,24 Gmina Manowo Bonin 215 0,30 4,0;4,0 23,64 24,74 Gmina Mielno Gąski 35 0,42 4,0;4,0-1,60-2,0 Chłopy 117 0,30 4,0;4,0 0,00-1,80 Mielno 100 0,06 1,0-0,28-0,61 Barnowo 64 0,15 3,0 - - Gmina Sianów Osieki 597 0,60 3,0;4,0 - - Karnieszewice 40 0,30 3,0 26,63 26,93 źródło: RZGW Szczecin, Studium bezpośredniego zagrożenia powodziowego na obszarze RZGW Szczecin, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Poznań 2008 61

Tabela 25. Wykaz wałów przeciwpowodziowych Powiatu Koszalińskiego w 2011 roku. Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Nazwa rzeki, kanału, jeziora Wał nad jeziorem Jamno polder Łabusz Wał lewy nad rzeką Uniestą Wały nad jeziorem Lubiatowo Wał nad jeziorem Jamno polder Barnowo Wał nad jeziorem Jamno polder Strzeżenica Wał nad jeziorem Jamno polder Dobiesławiec Wał lewy nad rzeką Strzeżenicą polder Barnowo Wał do wysypiska polder Barnowo Wał prawy nad Strugą Mścicką polder Strzeżenica Wał prawy nad rzeką Strzeżenicą polder Strzeżenica Wały nad rzeką Dzierzęcinką Wały nad rzeką Strzeżenicą polder Kazimierz Wały nad rowem R1A polder Kazimierz Wały nad rzeką Czerwoną Lokalizacja 62 km cieku od-do Łabusz m. Koszalin - obr. Kleszcze gm. Sianów 0+000-2+560 m. Koszalin - obr. Bonin gm. Manowo Mielno gm. Mielno obr. Strzeżenice gm. Będzino obr. Strzeżenice, Dobiesławiec gm. Będzino obr. Dobiesławiec gm. Będzino; Jamno m. Koszalin obr. Strzeżenice gm. Będzino Mielno gm. Mielno obr. Strzeżenice gm. Będzino obr. Strzeżenice, Dobiesławiec gm. Będzino obr. Strzeżenice gm. Będzino Jamno m. Koszalin obr. Dobiesławiec gm. Będzino obr. Łekno Będzinko gm. Będzino obr. Mielenko gm. Mielno obr. Łekno, Będzinko gm.będzino obr. Łopienica, Tymień, Pleśna, Kładno, Śmiechów - - - - 0+000-0+184 0+000-0+510 0+000-1+566 0+000-0+688 0+000-2+370 0+000-2+240 5+460-8+490 5+460-5+960 2+520-3+100 0+000-3+960 L. 0+000-6+730 km wału od-do 0+000-1+646 0+000-2+560 nr 1. 0+000-2+550 nr 2. 0+000-0+890 0+000-2+344 0+000 0+910 0+000-3+460 0+000-0+184 0+000-0+510 0+000-1+566 0+000-0+688 L. 0+000 2+240 P. 0+000 2+370 L. 0+000-3+030 P. 0+000-0+500 L. 0+000-0+580 P. 0+000-3+960 L. 0+000-6+730 Długość wału (km) 1,646 2,560 Obszar chroniony (ha) 700 2,550-0,890-2,344 0,910 3,460 0,184 0,510 1,566 490 0,688 70 2,240 2,370 3,030 0,500 0,580 3,960 6,730 P. 0+286 P. 0+000 6,730 320 221 145 177

- 3+152-2+866 P. 3+720-7+350 P. 2+866-6+730 15. Wały nad rowem CS obr. Kładno gm. Będzino L. 0+000-0+250 P. 0+000-0+250 L. 0+000-0+250 P. 0+000-0+250 0,250 0,250 16. Wały nad rowem R- 39 obr. Tymień gm. Będzino L. 0+000-0+530 P. 0+000-0+430 L. 0+000-0+530 P. 0+000-0+430 0,530 0,430 17. Wały nad rzeką Tymienicą obr. Łopienica, Tymień gm. Będzino L. 0+000-0+850 P. 0+000-0+960 L. 0+000-0+850 P. 0+000-0+960 0,850 0,960 110 18. Wały nad rzeką Łapieniczką obr. Łopienica gm. Będzino L. 0+000-0+250 P. 0+000-0+250 L. 0+000-0+250 P. 0+000-0+250 0,250 0,250 54 19. Wały nad Strugą Popowską obr. Łekno gm. Będzino L. 0+000-0+350 P. 0+000-0+350 L. 0+000-0+350 P. 0+000-0+350 0,350 0,350 15 Razem: 47,918 3302 źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień 31.03.2011r.) Ocena stanu Stan techniczny wałów wymaga wielu modernizacji, a nie tylko bieżącego utrzymania. Przeprowadzone przez komisje kontrole jesienne i wiosenne potwierdzają fakt postępującej degradacji tych urządzeń i ich obniżoną sprawność techniczną. Działania modernizacyjne prowadzone są przez Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie. Zestawienia prac wykonanych w latach 2011-2012 przedstawiono w tabelach 26 i 27. 63

Tabela 26. Zestawienie prac melioracyjnych wykonanych przez ZZMiU w Szczecinie w roku 2011 na terenie powiatu koszalińskiego. Urządzenia melioracyjne jedno stka Gmina Mielno Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Manowo Gmina Świeszyno Gmina Bobolice Powiat Koszaliński Melioracje podstawowe zadania zrealizowane kanały km 0,36 - - - - - - - 0,36 rurociągi km 0,160 0,140-0,338 0,164 - - 0,598 1,40 wały przeciwpowodziow e km 3,618 32,5 - - 3,8 2,55 - - 44,3 przepompownie szt. 4 6 - - 2 1 - - 13 Melioracje szczegółowe opis stanu powierzchnia zmeliorowanych gruntów rolnych powierzchnia zmeliorowanych terenów zielonych długość rowów melioracyjnych ha 56 45 67-25 10 - - 203 ha 7 10 2,5 - - 80 - - 99,5 km 1,42 2 1,05-1,03 6,3 - - 11,8 długość rurociągów o średnicy poniżej 60cm km - - - - - - - - - źródło: Oddział Terenowy Koszalin ZZMiUW Szczecinie, 2013. 64

Tabela 27. Zestawienie prac melioracyjnych wykonanych przez ZZMiU w Szczecinie w roku 2012 na terenie powiatu koszalińskiego. Urządzenia melioracyjne jedno stka Gmina Mielno Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Manowo Gmina Świeszyno Gmina Bobolice Powiat Koszalińsk i Melioracje podstawowe zadania zrealizowane kanały km 0,45 1,0 - - 2,1 - - - 3,55 rurociągi km 0,160 0,140-0,338 0,164 - - 0,598 1,40 wały przeciwpowodzio we km 3,618 32,5 - - 3,8 2,55 - - 44,3 przepompownie szt. 4 6 - - 2 1 - - 13 Melioracje szczegółowe opis stanu powierzchnia zmeliorowanych gruntów rolnych powierzchnia zmeliorowanych terenów zielonych długość rowów melioracyjnych ha 186 45 78-37 - 26-372 ha 78 12 32-9 - 19-150 km 7,15 1 1,45 0,3 2,3-1,5-13,7 długość rurociągów o średnicy poniżej 60 cm km - - - - - - - - - źródło: Oddział Terenowy Koszalin ZZMiUW Szczecinie, 2013. 65

3.3. Gospodarka wodno ściekowa. zużycie wody Działania podejmowane na terenie powiatu w latach 2011-2012, w zakresie gospodarki wodno-ściekowej w powiecie koszalińskim zestawiono dla charakterystycznych parametrów, opisujących w sposób porównawczy stan środowiska w tabelach poniżej. Tabela 28. Zestawienie ogólnego zużycia wody na terenie Powiatu Koszalińskiego w latach 2008-2010, ze szczególnym uwzględnieniem okresu raportowanego 2011-2012. Ogółem [tys. m 3 /rok] gospodarstw domowych Rok 2008 w tym na potrzeby przemysł eksploatacji sieci wodociągowej 4.944,6 2.214,4 151,0 2.796,6 Rok 2009 3.053,4 2.288,3 189,0 2.864,4 Rok 2010 2.945,6 2.052,8 232,0 2.713,6 Rok 2011 2.920,1 2.064,6 249,0 2.671,1 Rok 2012 2.928,3 2.195,2 207,0 2.721,3 źródło: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych) wg aktualizacji danych 09.09.2013 r. Analizując powyższe zestawienie można stwierdzić, iż w skali pięciolecia zaobserwować można wahania zużycia wody w powiecie koszalińskim z wyraźną tendencją spadkową do roku 2011. W 2012 r. obserwuje się wzrost zużycia wody ogółem i wody na potrzeby gospodarstw domowych. W roku 2012 w stosunku do roku 2011 widoczny jest spadek zużycia wody na potrzeby przemysłu. Tabela 29. Ilość zużycia wody w powiecie koszalińskim w latach: 2006 2012 z podziałem na poszczególne gminy. JST Woda dostarczona gospodarstwom domowym hm 3 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Powiat Koszaliński 2,171 2,201 2,214 2,288 2,053 2,065 2,195 Gmina Biesiekierz 0,172 0,250 0,207 0,203 0,181 0,233 0,193 Gmina Będzino 0,391 0,380 0,371 0,378 0,325 0,324 0,325 66

Gmina Bobolice 0,267 0,238 0,234 0,232 0,231 0,222 0,226 Gmina Manowo 0,235 0,195 0,238 0,340 0,251 0,237 0,234 Gmina Mielno 0,267 0,297 0,316 0,290 0,239 0,257 0,401 Gmina Polanów 0,320 0,310 0,308 0,306 0,299 0,252 0,259 Gmina Sianów 0,343 0,359 0,340 0,345 0,341 0,329 0,346 Gmina Świeszyno 0,177 0,176 0,200 0,194 0,194 0,210 0,210 źródło: GUS aktualizacja 9 września 2013r. Charakterystyka sieci wodociągowej W bazie danych GUS brak danych o długości eksploatowanych sieci w latach 2011 2012. Łączna długość eksploatowanej sieci wodociągowej na terenie Powiatu Koszalińskiego w 2012 roku wynosiła 744,2 km. Całkowita ilość mieszkańców objętych siecią wodociągową na terenie powiatu wynosiła 55.978, co stanowi około 83% ogólnej liczby mieszkańców. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego długość sieci wodociągowej na terenie powiatu systematycznie się zwiększała. Charakterystykę istniejącej sieci wodociągowej w poszczególnych gminach Powiatu Koszalińskiego przedstawia tabela 30. Tabela 30. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie Powiatu Koszalińskiego wg gmin w roku 2012. Jednostka administracyjna Długość sieci wodociągowej [km] Ludność korzystająca z sieci wodociągowej Woda dostarczona gospodarstwom domowym [tys. m 3 ] Gmina Będzino 98,2 7.911 325,2 Gmina Biesiekierz 109,2 5.753 193,1 Miasto i Gmina Bobolice 165,2 8.550 226,0 Gmina Manowo 45,4 5.537 401,2 Gmina Mielno 89,8 4.914 239,4 Miasto i Gmina Polanów 89,3 6.574 259,2 Gmina i Miasto Sianów 91,7 10.915 346,5 Gmina Świeszyno 55,4 5.824 209,9 Powiat Koszaliński 744,2 55.978 2.195,3 źródło: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych), stan na dzień listopad 2013r. Zestawione w powyższej tabeli dane ilustrują, że największy stopień objęcia siecią wodociągową posiada Gmina Mielno, gdzie występuje sieć wodociągowa o łącznej długości 89,8 km, a stopień objęcia mieszkańców gminy siecią wodociągową wynosi 98,07%. Najmniejszy stopień rozwinięcia sieci wodociągowej posiada Miasto i Gmina Polanów, gdzie 67

całkowita długość rozdzielczej sieci wodociągowej wynosi 89,3 km, a stopień zwodociągowania tego terenu wynosi 71,87%. Sieć wodociągowa na terenie Powiatu Koszalińskiego w ostatnich latach uległa dość znacznej rozbudowie. Powołując się na dane Głównego Urzędu Statystycznego, długość sieci wodociągowej powiatu w 2012 roku wynosiła 744,2 km i zwiększyła się o 27,50 km w porównaniu do roku 2010. Ścieki Charakterystyka sieci kanalizacyjnej Całkowita długość sieci kanalizacji sanitarnej w Powiecie Koszalińskim w 2012 roku wynosiła 580,2 km. Całkowita ilość mieszkańców objętych siecią kanalizacyjną na terenie powiatu wynosiła 38 770, co stanowi około 57,16% ogólnej liczby mieszkańców. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego długość sieci kanalizacyjnej na terenie powiatu systematycznie się zwiększała jest to wzrost o ponad 7% w stosunku do poprzedniego dwulecia sprawozdawczego. Charakterystykę istniejącej sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach Powiatu Koszalińskiego przedstawia tabela 31. Tabela 31. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie Powiatu Koszalińskiego wg gmin w latach 2011 2012. Jednostka terytorialna długość czynnej sieci kanalizacyjnej ścieki odprowadzone ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej w miastach ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 km km dam3 dam3 osoba osoba osoba osoba Będzino (2) 15,0 15,0 262 280 0 0 2718 3035 Biesiekierz (2) 95,2 96,4 126 184 0 0 4089 4271 Bobolice (3) 96,1 96,1 231 223 4027 3970 7461 7393 Bobolice - miasto (4) 12,6 12,6 139 131 4027 3970 4027 3970 Bobolice - obszar wiejski (5) 83,5 83,5 92 92 0 0 3434 3423 Manowo (2) 24,6 25,3 122 114 0 0 3015 3507 Mielno (2) 122,7 126,9 487 507 0 0 4553 4527 Polanów (3) 47,1 63,7 314 312 2015 2022 4306 4636 Polanów - miasto (4) 18,9 24,2 244 242 2015 2022 2015 2022 Polanów - obszar wiejski (5) 28,2 39,5 70 70 0 0 2291 2614 Sianów (3) 48,4 44,2 197 428 5442 5441 6929 7007 Sianów - miasto (4) 13,7 13,7 166 360 5442 5441 5442 5441 Sianów - obszar wiejski (5) 34,7 30,5 31 68 0 0 1487 1566 Świeszyno (2) 112,6 112,6 148 168 0 0 4219 4394 Powiat koszaliński 561,7 580,2 1887 2216 11484 11433 37290 38770 źródło: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych), stan na dzień 30.11.2013 r. 68

Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego ilość ścieków komunalnych odprowadzanych do oczyszczalni siecią kanalizacyjną w 2012 roku z terenu Powiatu Koszalińskiego wyniosła 2.216,0 tys. Pozostałe parametry określające gospodarkę ściekową w powiecie koszalińskim zestawiono w tabelach 32 34. Tabela 32. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków na terenie powiatu koszalińskiego w latach 2011-2012. Dane zbiorcze dotyczące oczyszczalni ścieków na terenie powiatu 2011 2012 Jednostka Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie źródło: GUS aktualizacja wrzesień 2013 r. 46650 40387 osoba ogółem 46650 40387 mechaniczne 322 0 biologiczne 12273 7339 z podwyższonym usuwaniem biogenów 34055 33048 osoba Tabela 33. Przemysłowe i komunalne oczyszczalnie ścieków na terenie powiatu koszalińskiego w 2012 r. lp jednostka Ogółem [szt.] 2011 2012 oczyszczanie Z podwyższonym usuwaniem miogenów [szt.] Ogółem [m 3 /dobę] przepustowość Z podwyższonym usuwaniem biogenów Liczba osób korzystających z oczyszczalni ścieków osoba 1 Będzino 4 3 0 3446 0 3987 2 Biesiekierz 2 2 1 1022 1000 5265 3 Bobolice 6 4 1 1738 1700 7834 4 Manowo 2 2 1 1200 800 4700 5 Mielno 1 1 1 6500 6500 3413 6 Polanów 8 7 5 1832 1767 5647 7 Sianów 2 2 1 1900 1800 7700 8 Świeszyno 6 4 0 116 0 1841 9 Powiat Koszaliński źródło: GUS aktualizacja wrzesień 2013r. 31 25 11 18213 13567 40387 Ocena oczyszczenia ścieków w powiecie koszalińskim w latach 2011 2012 wskazuje na redukcję oczyszczalni ścieków (ogółem) z 31 w roku 2011 do 25 w roku 2012. Redukcji uległy głownie przestarzałe systemy oczyszczania oraz zbiorniki bezodpływowe (tabela 34). 69

Tabela 34. Gromadzenie i wywóz nieczystości ciekłych na terenie powiatu koszalińskiego w 2012 r. Lp. jednostka Zbiorniki bezodpływowe Oczyszczalnie przydomowe Stacje zlewne 2011 2012 2011 2012 2011 2012 1 Będzino 160 165 12 14 1 1 2 Biesiekierz 425 425 18 18 0 0 3 Bobolice 364 364 13 17 1 1 4 Manowo 209 100 37 52 2 2 5 Mielno 0 0 7 7 2 2 6 Polanów 284 284 19 22 3 3 7 Sianów 939 940 106 120 0 0 8 Świeszyno 24 26 85 95 1 1 9 Powiat Koszaliński 2405 2304 297 345 10 10 3.4. Działania reglamentacyjne w zakresie szczególnego korzystania z wody. Szczególną formą ochrony zasobów wód i ich racjonalnego wykorzystywania jest instytucja prawna pozwolenia wodnoprawnego, które ma charakter konstytutywnej decyzji administracyjnej, przyznającej podmiotom uprawnienia w zakresie szczególnego korzystania z wody, wykonania urządzeń wodnych oraz ustalające linie brzegu. W latach 2011-2012 Starosta Koszaliński przeprowadził 254 postępowania wodnoprawne, z czego 199 przyznawały uprawnienia jw. Działania reglamentacyjne w tym zakresie zestawiono poniżej, oddzielnie dla lat: 2011 i 2012. Tabela 35. Zestawienie pozwoleń wodnoprawnych, wydanych przez Starostę Koszalińskiego w 2011 roku. Podmiot PRYWATNY (OSOBA FIZYCZNA) PRYWATNY (JEDN.PRAWNA) Odprowadzanie wody i ścieków Ujęcia Wykonanie urządzeń wodnych /ustalenie linii brzegu/ Elektrownie wodne 10-15 - 10 1 12 - PUBLICZNY 14 17 20 - OGÓŁEM 34 18 47 1 100 źródło: opracowanie własne. 70

Tabela 36. Zestawienie pozwoleń wodnoprawnych, wydanych przez Starostę Koszalińskiego w 2012 roku. Podmiot PRYWATNY (OSOBA FIZYCZNA) PRYWATNY (JEDN.PRAWNA) Odprowadzanie wody i ścieków Ujęcia Wykonanie urządzeń wodnych Elektrownie wodne 4 1 13-11 3 10 - PUBLICZNY 15 26 16 - OGÓŁEM 30 30 39-99 źródło: opracowanie własne. W latach 2011-2012 obserwujemy dalszy wzrost ilości wykonywanych urządzeń wodnych. Znaczącą cześć wydanych pozwoleń stanowią sprawy związane z normowaniem sytuacji prawnej komunalnych ujęć wód podziemnych. Znacznie zwiększyła się ilość urządzeń wodnych projektowanych w celach rekreacyjnych (stawy, pomosty). Tabela 37. Ilość wydanych pozwoleń wodnoprawnych przez Starostę Koszalińskiego w latach 2007-2012. Ilość wydanych pozwoleń wodnoprawnych przez Starostę Koszalińskiego 2007 2008 2009 2010 2011 2012 59 63 59 89 100 99 źródło: opracowanie własne. 3.4.1. Ujęcia wód podziemnych i ich ochrona. Na terenie powiatu koszalińskiego prawnie ustanowiono tylko jedną strefę ochronną - dla ujęcia Mostowo zlokalizowanego w gminie Manowo. Strefa ta obejmuje zarówno teren ochrony bezpośredniej jak i teren ochrony pośredniej (wewnętrzny i zewnętrzny). Ustanowiona została ona decyzją Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 14 czerwca 2000r., znak: K-OSR-Ś-3/6814/3/00. Zasięg tej strefy ochronnej obejmuje częściowo obszary gmin: Manowo, Polanów oraz Bobolice łącznie jest to ok. 79,5 km 2. 71

Tabela 38. Wielkość poboru nominalnego wód podziemnych na terenie powiatu koszalińskiego na podstawie pozwoleń wodnoprawnych udzielonych przez Starostę Koszalińskiego uaktualnione na 31 grudnia 2012 r. Lp. gmina miejscowość użytkownik pobór wód [m3/d] data wykonania ujęcia data obowiązywania pozwolenia 1 Bobolice Lubowo Nadleśnictwo Bobolice 72 56,0 2005 30.06.2021 2 Bobolice Bobolice ZPS Bobolice 77,0 1981 30.06.2021 3 Bobolice Łozice RWiK Sp. z o.o. 7,3 1991 30.04.2026 4 Manowo Manowo Gmina Manowo 148,07 1980 30.04.2026 5 Bobolice Bożniewice RWiK Sp. z o.o. 45,7 1987 31.05.2016 6 Bobolice Porost Hurtowni Wielobranżowej "ROJAN" S. J. 4,8 2006 31.05.2016 7 Bobolice Ujazd RWiK Sp. z o.o. 27,8 1978 31.05.2026 8 Biesiekierz Kotłowo "TORSEED" Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa S.A 1,9 2003 31.05.2016 9 Mielno Gąski osoba fizyczna 1,5 2004 31.12.2011 10 Mielno Unieście 11 Sianów Kołzin 12 Bobolice Kłanino Zakład Wodociągowo - Kanalizacyjny w Unieściu Nadleśnictwo Karnieszewice Ośrodek Hodowli Zarodowej Spółka z o.o. 78,0 (1) 1967 (2) 1986 30.04.2027 4,7 2006 28.02.2027 54,1 13 Polanów Kłanino ZUK w Polanowie 53,0 14 Sianów Sianów ARKA R. Witkowski, T. Pawłowski, J. Gronek, A. Pawłowski Sp. Jawna (1) 1974 (2) 1984 (1) 1964 (2) 1984 30.05.2027 30.05.2027 1,5 2006 28.05.2017 15 Polanów Nacław ZUK w Polanowie 137 1971 26.06.2017 16 Polanów Domachowo ZUK w Polanowie 73,0 1971 12.07.2017 17 Manowo Rosnowo Koszalińskim Elektrowniom Wodnym Spółka z o.o 2,3 2007 31.07.2017 18 Sianów Maszkowo POLRYB Spółka z o.o., 70,0 1990 24.01.2018 19 Polanów Krąg 20 Bobolice Stare Borne Hotel Podewils w Krągu Spółka z o.o., Zakład Karny w Starem Bornem 36,4 1964 26.11.2017 164,0 21 Polanów Polanów ZUK w Polanowie 749,5 (1) 1971 (2) 1975 (1)1997, (2)1997 18.12.2017 21.01.2017

22 Bobolice Kłanino Ośrodek Hodowli Zarodowej Spółka z o.o. 73 54,1 (1)1974, (2)1984 30.05.2027 23 Polanów Kościernica ZUK w Polanowie 44,0 1964 05.02.2018 24 Polanów Żydowo ZUK w Polanowie 110,7 brak danych 03.03.2018 25 Sianów Ratajki AGROBUD Sp. z o.o. 960,0 2007 06.02.2018 26 Biesiekierz Biesiekierz RWiK Sp. z o.o. 121,9 1984 29.06.2018 27 Bobolice Bobolice CONTEMA Sp. z o.o. 14,8 1966 18.06.2028 28 Sianów Kłos Centrum Wspomagania Rolnictwa AGRI TRADING 11,0 1975 18.07.2018 29 Mielno Gąski osoba fizyczna 22,0 2008 29.09.2018 30 Bobolice Gozd RWiK Sp. z o.o. 38,9 1960 17.10.2018 31 Mielno Mielenko Zakładowi Usług Pralniczych, Spółka Jawna, Henryka Różalska, Katarzyna Karasiewicz w Mielenku 108,0 (1) 1987 (2) 2008 27.10.2018 32 Biesiekierz Biesiekierz RWiK Sp. z o.o. 207,2 1993 07.01.2009 33 Sianów Sieciemin 34 Sianów Sianów Nadleśnictwo Karnieszewice Nadleśnictwo Karnieszewice 2,2 2008 23.01.2009 2,0 2008 23.01.2009 35 Polanów Świerczyna ZUK w Polanowie 7,4 1988 02.02.2018 36 Polanów Rekowo ZUK w Polanowie 42,5 1973 02.02.2018 37 Będzino Śmiechów 38 Świeszyno Niedalino 39 Świeszyno Konikowo 40 Świeszyno Golica 41 Świeszyno Giezkowo 42 Świeszyno Dunowo 43 Świeszyno Bardzlino Gminny Zakład Komunalny Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie 200,0 (1)1988 (2)1995 24.02.2015 82,00 1972 11.08.2021 646,3 (1)1976 (2)1988 21.12.2021 9,1 1960 21.12.2021 75,9 68,0 (1)1976 (2)1988 (1)1972 (2)1975 (3) 1988 11.08.2021 11.08.2021 33,1 1966 21.12.2021 44 Rosnowo Manowo R.O.D. Lotnik 89,4 1990 07.03.2021 45 Nowosiółki Bobolice RWiK Sp. z o.o. 22,2 1956 11.05.2021 46 Maszkowo Sianów GWiK Sianów 56,6 2010 05.10.2021 47 Sieciemin Sianów GWiK Sianów 46,9 1968 21.11.2031 48 Sowno Sianów GWiK Sianów 53,4 (1)1966 12.12.2021

(2)1975 49 Garbno Polanów ZUK Polanów 33,5 1972 30.03.2022 50 Nowy Żelibórz Polanów ZUK Polanów 15,1 1985 30.03.2022 51 Porost Bobolice RWiK Sp. z o.o. 97,5 1979 14.05.2032 52 Radwanki Bobolice RWiK Sp. z o.o. 14,0 1997 18.06.2022 53 Chociwle Bobolice RWiK Sp. z o.o. 16,0 1974 18.06.2022 54 Wilczogóra Bobolice RWiK Sp. z o.o. 11,0 1964 10.07.2022 55 Rosnowo Manowo 56 Bonin Manowo Urząd Gminy w Manowie Urząd Gminy w Manowie 150,73 36,6 (1)1988 (2)1990 (1)1968 (2)1979 03.07.2032 19.08.2032 57 Trzebień Bobolice RWiK Sp. z o.o. 10,0 1975 10.07.2022 58 Ostrówek Bobolice RWiK Sp. z o.o. 5,0 1981 09.11.2022 59 Powidz Polanów ZUK Polanów 9,1 1975 16.08.2012 60 Bukowo Pol. Polanów ZUK Polanów 48,0 1978 16.08.2012 61 Gołogóra Polanów ZUK Polanów 17,2 1976 16.08.2012 62 Nowe Łozice Bobolice RWiK Sp. z o.o. 7,5 1976 09.08.2022 63 Janowiec Bobolice RWiK Sp. z o.o. 21,0 1974 14.03.2023 64 Drzewiany Bobolice RWiK Sp. z o.o. 160,0 1980 13.10.2032 65 Bobolice Bobolice S.M. Mlekosz 68,0 1978 16.11.2022 66 Gilewo Polanów ZUK Polanów 17,7 1978 07.11.2022 67 Tymień Będzino GZK w Będzinie 227,8 68 Sierakowo Sianów GWiK Sianów 46,6 69 Węgorzewo Koszalińskie Sianów GWiK Sianów 42,5 (1)1972 (2)1989 (1)1979 (2)1987 (1)1973 (2)1983 20.11.2017 19.12.2022 19.12.2022 70 Żydowo Polanów ZUK Polanów 200,00 1945 10.01.2023 71 Niekłonice Świeszyno Z.O.D. Relaks 147,3 72 Sieranie Świeszyno 73 Strzekęcino Świeszyno Urząd Gminy w Świeszynie Urząd Gminy w Świeszynie 74 Krępa Bobolice RWiK Sp. z o.o. 21,00 źródło: dane Starostwo Powiatowe Koszalin (1)1976 (2)1982 17.12.2022 14,4 1968 16.01.2023 164,1 2006 10.03.2033 (1)1983 (2)1982 25.02.2033 Zestawienie poszczególnych decyzji zezwalających na pobór wód z ujęć podziemnych wskazują na pewnie prawidłowości i tendencje: wzrost zapotrzebowania na wodę w powiecie, tendencję zwyżkową zapotrzebowania na wodę odnotowano dla gmin: Biesiekierz, Będzino, Mielno i Sianów. 74

Jednocześnie, należy podkreślić, że zestawienie nie obejmuje ujęć wykonanych w ramach tzw. zwykłego korzystania z wód, tj. dla potrzeb gospodarstw domowych o poborze domowym nie przekraczającym 5m 3 /d. Na takie korzystanie z wód z ustawa z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.) nie nakłada obowiązku uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. 3.5. Urządzenia wodne. Pod względem ilości i różnorodności urządzeń wodnych w powiecie dominują urządzenia służące do hodowli ryb i nawadniania upraw oraz budowle piętrzące: zastawki, jazy, zainstalowane na wszystkich ciekach powiatu. Aktualny wykaz budowli stale i okresowo piętrzących będących na ewidencji ZZMiUW w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie prezentuje tabela 39, a wykaz stawów hodowlanych zaprezentowano w tabeli 40. Tabela 39. Wykaz budowli stale i okresowo piętrzących 2011 roku. Lp. Nazwa obiektu (lokalizacja- miejscowość, gmina) wysokość piętrzenia, pojemność zbiornika Rodzaj budowli 1. rz. Uniesta (5+800) Gorzebądź, gm Sianów h =1,0 m jaz 2. rz. Strzeżenica (5+940) Kazimierz Pomorski obr. Łekno, gm. Będzino; h=1,2 m jaz 3. rz. Polnica (1+750) Sianów gm. Sianów, h=1,2 m jaz 4. rz. Tymienica (2+160) Tymień; h=1,0 m jaz 5. rz. Czerwona (7+100) Śmiechów gm. Będzino; h=1,0 m jaz 6. rz. Czerwona (11+160) Dworek obr. Kiszkowo gm. Będzino; h=1,0 m jaz źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień 31.12.2011r.) Tabela 40. Wykaz hodowlanych stawów rybnych na terenie Powiatu Koszalińskiego w 2011 roku. Lp. Lokalizacja (miejscowość, ciek w km, lub inne źródło poboru wody) Powierzchnia stawów [ha] 75 Rodzaj hodowli 1. Siecieminko, rzeka Polnica 5 szt. 2,5x5m, 4 szt. 6x30m pstrąg 2. Rekowo, rzeka Mszanka 18,43 ha karp 3. Gajewo, rzeka Grzybniczka 0,13 ha karp 4. Sianów, rzeka Uniesta, km 7+320 7 szt. 6x25m pstrąg 5. Sianów, rzeka Uniesta, km 7+320 5 szt. 0,06 ha pstrąg 6. Sianów, rzeka Uniesta, km 7+320 4 szt. 5 szt. pstrąg 7. Sianów, rzeka Uniesta, km 7+320 6 szt. 5x28m, 1 szt. 2x10m pstrąg 8. Szczeglino, rzeka Uniesta, km 17+100 16 szt. 1,2x8m, 15 szt. 3-4x7-16m pstrąg 9. Karsino 6,69 ha karp 10. Drzewiany 1 szt. 0,8 ha, 1 szt. 0,7 ha, 1 szt. 1,0 ha karp 11. Kępiny 1 szt. 0,07 ha, 2 szt. 4x30m, 4 szt. 2x15m pstrąg 12. Bardzlino, rzeka Radew, km 30+330 pstrąg 13. Buszyno, rzeka Grabowa, 8 szt. 5x85m, 2 szt. 5x100m pstrąg 14. Sianów, Struga Sianowska, km 30,0 ha karp

15. 16. 2+720 Rekowo, rzeka Mszanka, km 7+320 Rekowo, rzeka Mszanka, km 7+320 4 szt. 3x20m, 3 szt. 5x30m pstrąg 5 szt. 3x20m, 6 szt. 5x30m pstrąg 17. Głodowa 4 szt. 4x30m, 14 szt. 5x30m pstrąg 18. Głodowa 0,42 ha karp 19. Maszkowo, rzeka Uniesta 1,2 ha karp 20. Węgorzewo 3,75 ha karp 21. Ratajki 0,2 ha karp 22. Głodowa 1,04 ha karp 23. Głodowa 5,83 ha karp 24. Mielenko 0,65 ha karp 25. Karsina 4,56 ha karp 26. Głodowa 5,66 ha karp 27. Świeszyno 0,3 karp 28. Strzeżenica 0,38 ha karp 29. Dąbrowa, 2,0 ha karp 30. Kędzierzyn 6,1 ha karp 31. Górawino 0,4 ha karp 32. Krąg, rzeka Grabowa, km 46+100 4 szt. 5x30m, 26 szt. 2x10m, 12 szt. 4x30m, 14 szt. 3,5x25m, 6 szt. 6x30m, 6szt. 6x39m 2,0 ha karpiowy pstrąg, karp 33. Olszak 3,38 ha karp 34. Porost 2,0 ha karp 35. Sianów, rzeka Uniesta, km 5+210 4 szt. 2,5x30m, 5 szt. 7x30m pstrąg 36. Sianów, rzeka Uniesta, km 7+320 5 szt. 0,06 ha pstrąg 37. Sieranie 6,3 ha karp 38. Sowinko, rzeka Polnica 10,71 ha karp 39. Kępiny, rzeka Debrzyca, km 2+640 8 szt. 2x15m, 10 szt. 5x30m pstrąg 40. Gajewo, rzeka Grzybniczka 0,2 ha karp 41. Skwierzynka 1,5 karp 42. Skwierzynka 1,13 ha karp 43. Kępsko, rzeka Debrzyca 4 szt. 4x25m, 5 szt. 5x25m, 4 szt. 5x40m 0,59 ha pstrąg, karp 44. Wyszebórz 3,18 ha karp 45. Chocimino 2,0 ha karp 46. Chocimino 9,3 ha karp źródło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, Terenowy Oddział w Koszalinie (stan na dzień 31.12.2011r.) Dominującym rodzajem hodowli na terenie powiatu koszalińskiego jest hodowla karpia, natomiast presja na środowisko i związany z tym negatywny wpływ na jakość wód płynących związana jest głownie z hodowlą pstrąga. 76

4. REALIZACJA PRIORYTETU 4 STWORZENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI ZGODNEGO Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU 4.1. Odpady przemysłowe. Na terenie powiatu koszalińskiego brak jest większych wytwórców odpadów, co związane jest ze słabym uprzemysłowieniem tego obszaru. Według danych zgromadzonych w Wojewódzkim Systemie Odpadowym Urzędu Marszałkowskiego w 2012 r. na terenie powiatu koszalińskiego powstało około 121 tys. Mg odpadów z sektora gospodarczego - co stanowiło około 2% całego strumienia odpadów wytworzonych w województwie. Z ogólnej ilości zagospodarowanych odpadów w 2011 roku procesom odzysku poddano 48,3% wszystkich odpadów (w instalacjach - 39,1%, poza instalacjami - 3,4%, przekazano osobom fizycznym 5,8%); unieszkodliwiono inaczej niż przez składowanie - 16,6%, zaś przez składowanie unieszkodliwiono- 35%. Z ogólnej ilości zagospodarowanych odpadów w 2012 r. procesom odzysku poddano 57,3% wszystkich odpadów (w instalacjach - 34,5%, poza instalacjami - 7,2%, przekazano osobom fizycznym 15,6%), unieszkodliwiono inaczej niż przez składowanie - 14,5%, zaś przez składowanie unieszkodliwiono - 28,2% (Rysunek 13) 14. Rysunek 13. Gospodarowanie odpadami z sektora gospodarczego w powiecie koszalińskim w 2012 r. 28,2% 14,5% 34,5% 15,6% 7,2% odzysk w instalacji przekazane osobom fizycznym unieszkodliwione inaczej niż przez składowanie odzysk poza instalacjami unieszkodliwione przez składownie Na terenie powiatu dominują odpady z przemysłu drzewnego, oczyszczalni ścieków, przetwórstwa spożywczego oraz odchody zwierzęce. 14 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 77

Lp. Gmina Miejscowość Rok rozpoczęcia/zakończenia eksploatacji Sposób uszczelnienia podłoża Powierzchnia ogólna [ha] Instalacja do zbierania odcieków Instalacja do odprowadzania gazu składowiskowego Eksploatujący składowiskiem Ilość odpadów zdeponowana w 2012 r. [Mg] Monitoring Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego 4.2. Odpady komunalne. Główną metodą unieszkodliwiania" odpadów komunalnych stosowaną w powiecie koszalińskim jest składowanie odpadów. Na terenie powiatu znajduje się jedno eksploatowane składowisko zlokalizowane na terenie Zakładu Odzysku Odpadów w miejscowości Sianów oraz pięć nieeksploatowanych składowisk zlokalizowanych w miejscowościach: Strzeżenice, Boboliczki, Wietrzno, Cewlino i Niedalino. Podstawowe informacje o składowiskach przedstawiono w Tabeli 41. Tabela 41. Składowiska w powiecie koszalińskim (stan na dzień 31.12.2012 r.). 1 Sianów Sianów 1991- czynne geomembrana PEHD 23,4 jest 2 Świeszyno Niedalino 1995/2012 folia 1,12 jest Instalacja spalanie biogazu w pochodni Instalacja spalanie biogazu w pochodni 3 Mielno Strzeżenice 1950/1997 brak 2,11 brak brak 4 Bobolice Boboliczki 1972/2009 brak 3,03 brak kominki 5 Polanów Wietrzno 1986/2009 brak 1,70 brak brak 6 Manowo Cewlino 1993/2009 brak 1,63 brak brak PGK Sp. z o.o. Koszalin nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy nie dotyczy 33762 tak 250 tak 0 brak 0 tak 0 brak 0 tak Z dniem 31 grudnia 2012 r. składowisko odpadów w Niedalinie zaprzestało przyjmowania odpadów komunalnych i zostało zamknięte na mocy decyzji Starosty Koszalińskiego, co stanowi realizację celu operacyjnego pn. prawidłowa gospodarka odpadami komunalnymi w ramach priorytetu 4. 4.3. System zbiórki odpadów komunalnych. Zbiórka odpadów komunalnych na terenie powiatu jest zorganizowana. Odpady niesegregowane gromadzone są na terenie nieruchomości w zamkniętych pojemnikach lub kontenerach, a następnie wywożone na teren Zakładu Odzysku w Sianowie. Charakterystyka zmieszanych odpadów zebranych w latach 2011-2012 przedstawia tabela 42. 78

Tabela 42. Zmieszane odpady zebrane w ciągu roku informacja za lata 2011 i 2012. Lp. Jednostka Odpady zebrane ogółem Odpady z gospodarstw domowych Budynki mieszkalne objęte zbieraniem Odpady z gospodarstw domowych przypadające na jednego mieszkańca Jednostki odbierające odpady w badanym roku 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 [t] [t] [t] [t] [szt.] [szt.] [kg] [kg] [szt.] [szt.] 152875,0 102868,3 1. Podregion 63 - koszaliński 152647,95 103791,01 59942 51748 170,1 171,8 45 43 1 1 2. Powiat koszaliński 13380,30 12861,02 8664,62 8406,54 8821 9265 132,3 127,8 8 8 3. Będzino (2) 1066,94 1003,49 865,33 773,07 1022 936 102,0 90,6 5 5 4. Biesiekierz (2) 732,65 881,85 413,92 515,65 1032 1061 68,2 83,1 2 2 5. Bobolice (3) 1661,49 1588,85 832,37 946,58 1140 1420 85,0 96,8 2 2 6. Bobolice miasto (4) 1391,49 961,35 652,37 519,33 530 538 150,2 120,4 2 2 7. Bobolice obszar wiejski (5) 270,00 627,50 180,00 427,25 610 882 33,0 78,2 1 2 8. Manowo (2) 1487,50 1041,51 1234,42 775,42 773 777 182,7 113,6 2 2 9. Mielno (2) 4264,12 4127,62 2433,70 2466,49 1314 1277 477,0 484,5 3 4 10. Polanów (3) 1054,15 1047,69 646,87 681,01 479 435 70,4 74,5 1 1 11. Polanów miasto (4) 706,28 596,42 433,40 387,68 329 285 140,9 126,6 1 1 12. Polanów obszar wiejski (5) 347,87 451,27 213,47 293,33 150 150 34,9 48,2 1 1 13. Sianów (3) 2454,37 2457,07 1719,23 1692,16 2020 2065 125,9 124,0 3 3 14. Sianów miasto (4) 1775,32 1633,17 1107,01 929,42 672 690 165,6 139,6 2 2 15. Sianów obszar wiejski (5) 679,05 823,90 612,22 762,74 1348 1375 87,8 109,0 3 3 16. Świeszyno (2) 659,08 712,94 518,78 556,16 1041 1294 80,6 84,6 3 3 źródło: Dane GUS. Bank Danych Lokalnych, październik 2013 r. 79

W latach 2011 2012 obserwuje się stały wzrost odpadów odbieranych ogółem. W powiecie koszalińskim ilość odpadów zebranych ogółem i zebranych z gospodarstw domowych w roku 2012, w stosunku do roku 2011 spadła. W roku 2012 waga odpadów zebranych z gospodarstw domowych w powiecie koszalińskim wynosiła ok. 128 kg/rok. Jednocześnie WIOŚ prowadził w latach 2011 2012 badania monitoringowe. Wyniki badań wód podziemnych przeprowadzonych w 2012 r. wokół składowisk odpadów komunalnych w miejscowościach: Sianów, Niedalino i Cewlino wskazują, iż wody podziemne w zakresie większości badanych wskaźników kształtowały się w zakresie wartości charakterystycznych dla wód o dobrym stanie chemicznym (I - III klasa jakości wód podziemnych). Podwyższone wartości średnich stężeń wskaźników, charakterystyczne dla wód o słabym stanie chemicznym (IV - V klasa) stwierdzono w wodach pobranych z piezometrów: w Sianowie (przewodność elektrolityczna, ogólny węgiel organiczny), w Niedalinie (odczyn, przewodność elektrolityczna, cynk, ogólny węgiel organiczny) oraz w Cewlinie (ogólny węgiel organiczny) 15. Tabela 43. Charakterystyka składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w Sianowie w roku 2012. Nazwa i adres składowiska Pojemność całkowita [Mg] Pojemność wypełniona [Mg] Pojemność pozostała [Mg] Masa składowanych odpadów [Mg]* Zakład Odzysku Odpadów w Sianowie, ul. Łubaszan 80, 76-004 Sianów źródło: Dane PGK Koszalin grudzień 2013r. 975748,40 877060,73 98687,67 862235,99 *od początku eksploatacji, stan na 31.12.2012 roku W skład przedmiotowego Zakładu Odzysku Odpadów w Sianowie, gdzie kierowane są odpady komunalne zebrane z terenu powiatu, wchodzą następujące obiekty i instalacje: podczyszczalnia ścieków, agregat energii elektrycznej napędzany biogazem składowiskowym, kotłownia grzewcza, budynek techniczno socjalny, kwatery na odpady azbestowo cementowe i skażonego gruntu, kwatera na balast powstały po segregacji odpadów, kwatery składowania odpadów, wiata depozytowa na odpady niebezpieczne, wiata do rozdrabniania odpadów wielkogabarytowych, wagi elektroniczne, kompostownia pryzmowa, płytowa, linia sortownicza do makulatury, szkła i plastiku, linia sortownicza dla odpadów komunalnych zmieszanych, stanowisko do rozbiórki odpadów wielkogabarytowych, magazyn paliw, myjnia opakowań i środków transportu, instalacja elektryczna, instalacja oświetlenia terenu, instalacja wodociągowa, myjnie, oraz maszyny niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Zakład prowadzony jest przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o. o. w Koszalinie. ZOO w Sianowie obsługuje nie tylko teren powiatu, ale również Miasto Koszalin i niektóre gminy Powiatu Sławieńskiego. Odpady z terenu Powiatu Koszalińskiego stanowią zaledwie około 20% wszystkich odpadów zagospodarowywanych na terenie ZOO Sianów. Charakterystykę sortowni odpadów komunalnych selektywnie zebranych oraz kompostowni osadów ściekowych i odpadów w pryzmach, funkcjonujących w ramach ZOO w Sianowie przedstawia tabela 44. 15 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 80

Tabela 44. Instalacje do odzysku lub innego niż składowanie unieszkodliwiania odpadów komunalnych w Powiecie Koszalińskim. Rodzaj instalacji Sortownia odpadów komunalnych selektywnie zebranych Kompostownia Kompostowni a osadów ściekowych i odpadów w pryzmach Nazwa i adres podmiotu zarządzającego Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. ul. Komunalna 5 75-724 Koszalin Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. ul. Komunalna 5 75-724 Koszalin Adres instalacji Sortownia odpadów Zakład Odzysku Odpadów ul. Łubuszan 80; 76-004 Sianów Zakład Odzysku Odpadów ul. Łubuszan 80; 76-004 Sianów Rodzaj decyzji/ podstawa prawna Pozwolenie zintegrowane Pozwolenie zintegrowane Numer decyzji; data wydania/organ wydający K-SR-Ś-6-6619/9/05; 22.03.2005r./ Wojewoda Zachodniopomors ki K-SR-Ś-6-6619/9/05; 22.03.2005r./ Wojewoda Zachodniopomors ki Data ważności decyzji 02.03. 2015r. 02.03.2015r. źródło: Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Koszalińskiego za lata 2009 2010, stan na 31.05.2011r. Selektywna zbiórka odpadów Selektywna zbiórka odpadów, ogranicza się głównie do opadów opakowaniowych: szkła, makulatury i tworzyw sztucznych. Zbiórka odpadów niebezpiecznych w gminach zorganizowana została w następujący sposób: W gminie Sianów działa system selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych (np. przeterminowane leki, zużyte baterie, świetlówki i inne). Na terenie gminy funkcjonuje Gminny Punkt Zbierania Odpadów Niebezpiecznych (GPZON) przy ul. Tylnej 34 w Sianowie oraz 6 punktów zbiórki zużytych baterii. W gminie Bobolice, w bazie Zakładu Usług Komunalnych i Oświatowych przy ul. Reymonta 3 także funkcjonuje punkt zbiórki odpadów niebezpiecznych. W gminie Polanów zużyte akumulatory przyjmowane są w punktach sprzedaży, opony w zakładach wulkanizacyjnych, baterie zbierane są do specjalnie rozstawionych pojemników w szkołach i przedszkolach, budynkach użyteczności publicznej, a zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zbierany jest w sklepach RTV i AGD. W gminie Mielno mogą nieodpłatnie przekazywać zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny do punktu zbiórki w Koszalinie przy ul. Komunalnej, który prowadzony jest przez Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej. 81

W gminach organizowane są również mobilne zbiórki odpadów wielkogabarytowych oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. W wydzielonych aptekach mieszkańcy mogą oddać bezpłatnie przeterminowane leki. Selektywna zbiórka odpadów pozwala na wyselekcjonowanie takich odpadów jak: szkło, odpady plastikowe, papier, tekstylia, metale oraz pewną ilość odpadów organicznych. Do sortowni funkcjonującej na terenie ZOO dostarczane są odpady wyselekcjonowane, po czym trafiają na taśmę sortowniczą, gdzie następuje ich dalsza segregacja z wydzieleniem surowców wtórnych. Części szklane deponowane są w boksach magazynowych w postaci stłuczki szklanej, natomiast tworzywa sztuczne zostają rozdrobnione (na urządzeniach do rozdrabniania tworzyw sztucznych), a następnie pakowane w worki. Część tworzyw sztucznych (głównie opakowania plastikowe) zostaje zbelowana, podobnie jak odpady papierowe, po czym oba rodzaje odpadów zostają przekazane odbiorcom tego surowca do dalszej przeróbki. W skład sortowni wchodzą następujące obiekty i urządzenia: hala z taśmą sortowniczą do szkła, hala z taśmą sortowniczą do tworzyw sztucznych, boksy na surowce wtórne, myjnia opakowań i środków transportu, rozdrabniarka do tworzyw sztucznych, prasa do tworzyw sztucznych, prasa do makulatury. Obszar kompostowni znajdującej się na terenie ZOO w Sianowie to około 15.000 m 2, który składa się z 3 oddzielnych placów. Duży plac używany do magazynowania osadu ściekowego, słomy i rozdrobnionego materiału strukturalnego oraz zakładania 9 pryzm kompostowych o szerokości 4 m, długości 120 m i wysokości 1,8 m. Plac średni używany jako magazyn nierozdrobnionego materiału strukturalnego. Plac mały używany do magazynowania i dojrzewania gotowego kompostu. Teren dużego placu kompostowni jest utwardzony drogowymi płytami żelbetowymi, natomiast plac mały i średni posiadają szczelną i utwardzoną nawierzchnię. Płyta kompostowa ułożona została ze spadkami umożliwiającymi odpływ wód opadowych i odcieków płytami korytkowymi do zbiorników pośrednich, które wykonane zostały jako zbiorniki osadnikowe i wyposażone w kosze do wyłapywania części pływających. Instalacja wyposażona jest w urządzenia peryferyjne rozdrabniarkę do gałęzi i drzew, lej zasypowy z mieszarką, przerzucarkę kompostu do formowania pryzm i napowietrzania kompostu w pryzmach. 82

5. REALIZACJA PRIORYTETU 5 - OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH 5.1. Formy ochrony przyrody. Na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity z 2009 r. Dz. U. Nr 151, poz. 1220 z późn zm.) formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Na terenie Powiatu Koszalińskiego znajduje się wiele form ochrony przyrody i krajobrazu. Charakterystykę powierzchni obszarów chronionych w 2012 roku na terenie powiatu przedstawia tabela 45. Tabela 45. Zestawienie obszarów prawie chronionych w latach 2007-2012 na terenie powiatu koszalińskiego. Jednostka terytorialna Obszary prawnie chronione na terenie powiatu koszalińskiego 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ha ha ha ha ha ha Będzino 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 8057,1 Biesiekierz 209,6 202,7 202,7 202,7 202,7 202,7 Bobolice 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 2917,6 Manowo 2804,9 2804,9 2804,9 2811,9 2811,9 2811,9 Mielno 6328,1 6328,1 6328,1 6328,1 6328,1 6328,1 Polanów 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 5329,0 Sianów 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 6917,4 Świeszyno 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 Powiat koszaliński 33663,7 33656,8 33656,8 33663,8 33663,8 33663,8 Województwo zachodniopomorskie 492459,1 491647,6 482095,2 482419,0 482445,9 482578,0 Obszary prawnie chronione w latach: 2011 2012 nie uległy zwiększeniu. W roku 2012 powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie powiatu koszalińskiego wynosiła 33 663,0 ha. 5.2. Rezerwaty przyrody. W brzmieniu ustawy o ochronie przyrody, rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, tj. ekosystemy, ostoje oraz siedliska przyrodnicze, również siedliska roślin, zwierząt, grzybów, a także twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi oraz walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub poszczególne jej składniki, tj. fauna, flora czy twory przyrody nieożywionej. Na terenie Powiatu Koszalińskiego występują 3 rezerwaty florystyczne (Jezioro Piekiełko, Jodły Karnieszewickie, Wierzchomińskie Bagno), 3 rezerwaty 83

faunistyczne (Jezioro Lubiatowskie, Parnowo i na Rzece Grabowej), 3 rezerwaty torfowiskowe (Warnie Bagno, Łazy i Sieciemińskie Rosiczki), jeden rezerwat leśny (Buczyna) oraz po jednym rezerwacie florystyczno-wodnym (Jezioro Szare) i florystyczno-leśnym (Wieleń). Rezerwat Jezioro Piekiełko - rezerwat o całkowitej powierzchni 9,95 ha, utworzony w 1965 roku. Znajduje się na terenie gminy Bobolice w rynnie jeziornej, wśród lasu bukowego mieszanego, porastającego strome zbocza. Brzegi jeziora są piaszczyste ze słabo rozwiniętą, piaszczystą ławicą przybrzeżną. W rezerwacie stwierdzone zostały interesujące elementy flory, m.in.: brzeżyca jednokwiatowa, elisma wodna, jeżogłówka pokrewna, nadwodnik naprzeciwlistny. Jest to obiekt o dużych walorach krajobrazowych i przyrodniczych. Występuje tam naturalnie wykształcony ekosystem jeziora rynnowego z żywotną populacją gatunków lobeliowych. Rezerwat Jodły Karnieszewickie - rezerwat o całkowitej powierzchni 37,14 ha, utworzony w 1978 roku. Znajduje się w obrębie gminy i miasta Sianów. Skupia on enklawę starodrzewu jodłowego (jodła biała) leżącą poza granicą naturalnego zasięgu tego gatunku w Polsce. Starodrzew ten stanowi domieszkę w drzewostanie bukowym, reprezentującym dwa odrębne zespoły: buczyny pomorskiej i kwaśnej buczyny niżowej. W rezerwacie również rosną: mrzanka wonna, wiciokrzew pomorski i gnieźnik leśny. Rezerwat Wierzchomińskie Bagno - rezerwat obejmuje obszar jeziora, mszaru i lasu o łącznej powierzchni 43,60 ha w Leśnictwie Trachomino, Nadleśnictwo Gościno. Położony w gminie Będzino. Utworzony Zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 4 lipca 1984r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P. Nr 17, poz. 125). Przedmiotem ochrony jest zarastający mszarem zbiornik wodny, z tworzącym się torfowiskiem wysokim (atlantyckim) i z właściwą mu roślinnością. Występują tu stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin, m.in.: wrzosiec bagienny, przygiełka biała, modrzewica zwyczajna, widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna i bagno zwyczajne. Jest to również jedno z największych w Polsce stanowisk wiciokrzewu pomorskiego. Rezerwat Sieciemińskie Rosiczki - został powołany w 2009 roku Zarządzeniem Nr 54/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 15 września 2009r. (Dz. U. Zach. Nr 68, poz. 1857). Omawiany obszar jest rezerwatem torfowiskowym, a jego otulina położona jest na terenie gminy i miasta Sianów. Swym zasięgiem obejmuje torfowisko, na którym występują cztery gatunki owadożernych rosiczek. Rośliny te wabią ofiary do swych czułek kroplami lepkiej i błyszczącej cieczy. Po utknięciu owada następuje zamknięcie liścia trwające około 3 godzin. Ponowne otwarcie po "strawieniu" zdobyczy następuje po 24 godzinach. W rezerwacie znajduje się drewniany pomost z platformą widokową. Rezerwat Jezioro Lubiatowskie im. Profesora Wojciecha Górskiego - rezerwat o całkowitej powierzchni 375,8 ha, utworzony 10 lipca w 1956 roku (Dz. U. Woj. Zach. Nr 15, poz. 268). Znajduje się na terenie gminy Manowo i miasta Koszalina. Rezerwat obejmujący jezioro Lubiatowskie wraz z pięćdziesięciometrowym pasem przybrzeżnych szuwarów i oczeretów. Jezioro położone jest w niecce otoczonej wzniesieniami morenowymi. Przepływa przez nie rzeka Dzierżęcinka. Na jeziorze i wokół niego wykształciły się różnorodne zbiorowiska roślinności wodnej, szuwarowej, torfowiskowej i łąkowej. W rezerwacie występują liczne gatunki roślin rzadkich i chronionych: grążel żółty, wierzba borówkolistna, wrzosiec bagienny i inne. Rezerwat jest ostoją ponad 80 gatunków ptaków wodno-błotnych, a w tym ok. 35 lęgowych. Wśród nich znajdują się m.in. łabędź niemy, 84

krakwa, płaskonos, perkoz dwuczuby, bąk, czapla siwa, żuraw, błotniak stawowy. Jezioro jest miejscem odpoczynku ptaków migrujących w okresie wiosennych oraz jesiennych przelotów. Rezerwat Parnowo - rezerwat o całkowitej powierzchni 59,12 ha utworzony został w 1976 roku. Znajduje się na terenie gminy Biesiekierz. Ochroną objęty jest zarastający, wypłycony zbiornik wodny z licznymi pływającymi wyspami. Otoczony jest szuwarem, w przewadze trzcinowo-pałkowym oraz zaroślami wierzbowymi. W obrębie rezerwatu występują następujące gatunki ptaków: myszołów, gęgawa, żuraw, łabędź niemy, świstunka, pustułka (żerująca), łyska, piegża, pokrzywnica, pliszka siwa, kwokacz, piskliwiec, kokoszka, błotniak stawowy, dymówka, śmieszka, brzęczka i trzciniak. Rezerwat na Rzece Grabowej - rezerwat o całkowitej powierzchni 1,5 ha, utworzony w 1970 roku na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 grudnia 1970r. (M. P. Nr 3, poz. 19 z 1971r.). Rezerwat zlokalizowany jest w obrębie gminy Polanów. Obejmuje fragment górnego biegu rzeki Grabowej, który posiada cechy rzeki górskiej z właściwym składem ichtiofauny. Na terenie rezerwatu stwierdzono liczne stanowiska pstrąga potokowego, strzebli potokowej (gatunek objęty ochroną), głowacza białopłetwego i miętusa. Rezerwat Warnie Bagno - rezerwat o całkowitej powierzchni 518,92 ha, utworzony w 2005 roku. Znajduje się na terenie gminy Biesiekierz i Będzino (Powiat Koszaliński) oraz gminy Karlino (Powiat Białogardzki). Rezerwat jest jednym z największych obszarów torfowisk wysokich typu bałtyckiego na Pomorzu Zachodnim. Najcenniejszą florystyczną osobliwością jest masowe występowanie wrzośca bagiennego. Ponadto znajdują się tu stanowiska rzadkich i chronionych gatunków roślin, m.in. przygiełka biała, modrzewica zwyczajna, widłak jałowcowaty, rosiczka okrągłolistna, bagno zwyczajne, turzyca bagienna, wełnianka wąskolistna. Rezerwat Łazy - rezerwat obejmuje obszar lasów i bagien o łącznej powierzchni 220,13 ha, z czego 52,53 ha znajduje się na terenie gminy i miasta Sianów, natomiast 167,6 ha w obrębie gminy Mielno. Rezerwat powołany został w 2007 roku w celu zachowania niezwykle cennych ekosystemów torfowiskowych oraz leśnych z charakterystycznymi rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin, w tym szczególnie cennymi populacjami woskownicy europejskiej i storczyka Fuchsa. Rezerwat Buczyna - rezerwat o całkowitej powierzchni 9,78 ha utworzony został w 1984 roku. Znajduje się na terenie gminy Bobolice. Obszar rezerwatu obejmuje piękne fragmenty drzewostanu bukowego z licznymi pomnikowymi okazami drzew. Na terenie rezerwatu dominują zespoły kwaśnej buczyny niżowej z przestojami dorodnych buków zwyczajnych i nieznaczną domieszką dębów bezszypułkowych. Najstarsze rosnące tu buki liczą od 120 do 150 lat i osiągają w pierśnicy 220-285 cm. Jest to naturalny las odnawiający się z samosiewów i stąd w miejscach, w których wypadły samoistnie bądź zostały wycięte stare egzemplarze drzew, pojawiła się różnowiekowa drągowina bukowa, będąca kontynuacją tego zespołu. Występują tu takie gatunki roślin, jak: marzanka wonna, konwalia majowa, kruszyna pospolita oraz porosty. Rezerwat Jezioro Szare - rezerwat o całkowitej powierzchni 8,30 ha, utworzony w 1974 roku. Zlokalizowany jest na terenie gminy Bobolice. Obejmuje swym zasięgiem jedno z najpiękniejszych jezior oligotroficznych Pomorza Zachodniego - jezioro Szare. Jest to jezioro lobeliowe z lobelią jeziorną, poryblinem jeziornym i brzeżycą jednokwiatową. Na przyległych do jeziora mszarach licznie rośnie rosiczka okrągłolistna i rosiczka 85

długolistna. Można również tu spotkać bagno zwyczajne, bagnicę torfową i borówkę bagienną. Rezerwat Wieleń - rezerwat o całkowitej powierzchni 2 ha, utworzony w 1965 roku i leży na terenie gminy Polanów. Rezerwat stanowi odcinek głębokiego jaru z lasem bukowym. Zbocza porośnięte są kwaśną buczyną z dużym udziałem mchów. Na początkowo suchym dnie jaru pojawia się zasilany źródłami strumień, szybko przybierający w wodę, zasilany dodatkowo krótkimi, bocznymi dopływami spływającymi z bocznych źródlisk. Niektóre ze źródlisk porośnięte są szuwarami manny gajowej. Dno strumienia jest kamieniste, dzięki czemu przypomina on górski potok. W zachodniej części rezerwatu na kamieniach występuje krwistoczerwony nalot krasnorostu Hildenbrandtia rivularis. Tabela 46. Powierzchnia rezerwatów przyrody w powiecie koszalińskim w latach: 2007-2012, ze szczególnym uwzględnieniem zestawienia za lata 2011-2012. Jednostka terytorialna Rezerwaty przyrody 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ha ha ha ha ha ha Będzino 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 Biesiekierz 196,5 189,6 189,6 189,6 189,6 189,6 Bobolice 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 28,1 Manowo 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 243,3 Mielno 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 Polanów 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 Sianów 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 89,6 Świeszyno 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 422,7 Powiat koszaliński 1151,3 1144,4 1144,4 1144,4 1144,4 1144,4 Województwo zachodniopomorskie źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, październik 2013 r. 10903,4 12177,3 12423,8 12676,4 12838,9 12885,9 5.3. Obszary chronionego krajobrazu. Obszary chronionego krajobrazu obejmują tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. W granicach powiatu występują cztery obszary chronionego krajobrazu: Koszaliński Pas Nadmorski, Dolina Radwi, Okolice Polanowa i Okolice Żydowo- Biały Bór. Koszaliński Pas Nadmorski - to obszar o niezwykłych walorach krajobrazowych, który obejmuje Powiat Koszaliński (gminy Będzino, Koszalin, Manowo, Mielno i Sianów), miasto Koszalin, Powiat Kołobrzeski (Kołobrzeg i Ustronie Morskie) oraz Powiat Sławieński (gmina Darłowo). Obszar ten zajmuje powierzchnię 36229 ha. W skład obszaru wchodzą wydmy nadmorskie, tereny leśne oraz łąki z roślinnością halofilną (słonolubną). Na tym terenie zachował się pas drzewiastej i zaroślowej roślinności wydmowej wraz z podmokłymi łąkami i trzcinowiskami na zapleczu wydm oraz z efektownymi klifami i piaszczystymi plażami na wybrzeżu. W granicach obszaru znajdują się siedliska ważne dla bytowania cennych kręgowców, takich jak traszka zwyczajna, ropucha szara, żaby: jeziorkowa, trawna 86

i moczarowa, jaszczurki: żyworodna i padalec. Spotkać można również derkacza, kszyka, kanię rudą i błotniaki: stawowego oraz łąkowego, świerszczaka oraz strumieniówkę, nietoperze i łasicowate. W pasie nadmorskim znajdują się obszary klifowe, nadmorskie wydmy szare, inicjalne stadia nadmorskich wydm białych, lasy mieszane na wydmach nadmorskich, żyzne buczyny, kwaśne buczyny, grąd subatlantycki, kwaśne dąbrowy, lasy łęgowe oraz łąki świeże użytkowane ekstensywnie i podmokłe łąki eutroficzne oraz przymorskie jezioro Jamno z mierzeją oddzielającą go od morza oraz przylegające do jeziora kompleksy lasów i bagiennych łąk. Dolina Radwi - zajmuje powierzchnię 3560 ha. Leży na terenach gmin: Manowo i Świeszyno. Obszar swoim zasięgiem obejmuje rzekę Radew z jeziorami zaporowymi Rosnowo i Hajka. W otoczeniu borów sosnowych na uwagę zasługują: cenne jeziora lobeliowe, torfowiska mszarne, roślinność mokradeł wzdłuż rzeki i jezior skupiska grążeli żółtych, grzybieni białych i północnych, szuwary trzcinowe z rzadką pałką wąskolistną oraz oczka mezotroficzne z ceną florą, podmokłe łąki i źródliska. Okolice Polanowa - obejmuje fragment rzeki Grabowej na północ od Polanowa oraz tereny na wschód od doliny, położony pomiędzy miejscowościami: Polanów - Wielin Rochowo w gminie Polanów (Powiat Koszaliński). Powierzchniowo rozciąga się na 1857 ha, z czego 1271 ha to lasy, a 14 ha stanowią wody. Obszar powołany został ze względu na niezwykle malowniczy i urozmaicony charakter krajobrazu, na który składają się liczne drzewostany lasów liściastych i świerczyn posiadających liczne wysokie wzniesienia, pagórki oraz wąwozy. W trakcie prowadzonych obserwacji, w dolinie rzeki i jej sąsiedztwie, stwierdzono największą koncentrację cennych gatunków zwierząt. Są to między innymi: derkacz, świerszczak, pliszka górska, zimą również pluszcz i orlik krzykliwy. Rzeka stanowi miejsce występowania wielu gatunków ryb w tym, m.in. minoga strumieniowego, pstrąga potokowego, tęczowego, lipienia, strzelby potokowej, kiełba, głowacza białopłetwego, różanki, węgorza i miętusa. Okolice Żydowo-Biały Bór - zajmuje powierzchnię 12350 ha. Leży na terenach gminy Bobolice i Polanów (Powiat Koszaliński) oraz gminy Biały Bór (Powiat Szczecinecki). Jest to teren młodoglacjalny, pofałdowany, z dużą liczbą zagłębień terenu wypełnionych wodą w postaci jezior, drobnych zbiorników trwałych i torfowisk. Obszar ten charakteryzuje się malowniczym krajobrazem. Duży kompleks leśny, obejmujący niemal wszystkie typy siedliskowe lasów, różnego rodzaju tereny podmokłe, zbiorniki wodne oraz szczególnie urozmaicona rzeźba terenu była głównym argumentem za powołaniem obszaru chronionego krajobrazu. W trakcie prowadzonych obserwacji potwierdzono ponadprzeciętne walory krajobrazowe okolic Żydowa. Wybrane elementy tego kompleksu krajobrazowego charakteryzują się dużymi walorami faunistycznymi w szczególności jezioro Kwiecko. Niezwykle malowniczy oraz cenny element obszaru stanowi również niespotykanej wielkości kompleks źródliskowy położony wzdłuż krawędzi doliny Radwi na wysokości jeziora Kwiecko. Tabela 47. Powierzchnia obszarów chronionego krajobrazu w powiecie koszalińskim. Obszary chronionego krajobrazu Jednostka terytorialna 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ha ha ha ha ha ha Będzino 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 7610,0 Biesiekierz 0 0 0 0 0 0 Bobolice 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 2260,0 87

Manowo 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 2560,0 Mielno 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 6213,0 Polanów 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 5069,0 Sianów 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 6740,0 Świeszyno 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 1100,0 Powiat koszaliński 31552,0 31552,0 31552,0 31552,0 31552,0 31552,0 Województwo zachodniopomorskie źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, październik 2013 r. 337183,4 337698,8 328272,2 328272,3 328256,6 328256,6 Tabela 48. Powierzchnia rezerwatów i pozostałych form ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu w powiecie koszalińskim. Jednostka terytorialna Rezerwaty i pozostałe formy ochrony przyrody na obszarach chronionego krajobrazu 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ha ha ha ha ha ha Będzino 0 0 0 0 0 0 Biesiekierz 0 0 0 0 0 0 Bobolice 0 0 0 0 0 0 Manowo 0 0 0 0 0 0 Mielno 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 Polanów 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 Sianów 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 167,6 Świeszyno 0 0 0 0 0 0 Powiat koszaliński 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 222,1 Województwo zachodniopomorskie źródło: GUS. Baza Danych Lokalnych, październik 2013 r. 3720,6 3722,6 3720,6 3832,7 3968,8 3989,7 5.4. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 Innym rodzajem ochrony przyrody w powiecie jest sieć Natura 2000, która została powołana na mocy postanowień Dyrektywy 92/43/EWG (tzw. siedliskowej lub Habitatowej), a wcześniej Dyrektywy 17/409/EWG (tzw. Ptasiej). W wyżej wymienionych dyrektywach państwa członkowskie Unii Europejskiej zobowiązały się do utworzenia do końca 2004 roku sieci obszarów chronionych. Pojęcie oraz zasady tworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 wprowadza Dyrektywa Siedliskowa, jednak część unormowań (dotyczących zasad wybierania do ochrony siedlisk ważnych dla ptaków) jest także zawarta w Dyrektywie Ptasiej. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej, NATURA 2000 jest to spójna Europejska Sieć Ekologiczna która obejmuje: Specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: siedlisk naturalnych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków, połączone w miarę możliwości fragmentami krajobrazu zagospodarowanymi w sposób umożliwiający migrację, rozprzestrzenianie i wymianę genetyczna gatunków, Obszary mające znaczenie dla Wspólnoty projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, zatwierdzony przez Komisję Europejską w drodze decyzji, który w regionie 88

biogeograficznym, do którego należy, w znaczący sposób przyczynia się do zachowania lub odtworzenia stanu właściwej ochrony siedliska przyrodniczego lub gatunku będącego przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także może znacząco przyczynić się do spójności sieci obszarów Natura 2000 i zachowania różnorodności biologicznej w obrębie danego regionu biogeograficznego; w przypadku gatunków zwierząt występujących na dużych obszarach obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty jest obszar w obrębie naturalnego zasięgu takich gatunków, charakteryzujący się fizycznymi lub biologicznymi czynnikami istotnymi dla ich życia lub rozmnażania. W Europejską Ekologiczną Sieć Natura 2000 zostały także włączone tereny znajdujące się w granicach Powiatu Koszalińskiego. Na terenie Powiatu Koszalińskiego znajduje się 12 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO): Dolina Grabowej, Dorzecze Parsęty, Warnie Bagno, Bobolickie Jeziora Lobeliowe, Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski, Jezioro Bukowo, Jezioro Bobęcińskie, Dolina Radwi Chocieli i Chotli, Bukowy Las Górki, Mechwisko Manowo, Wązogóra, Dolina Bielawy oraz 2 obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO): Zatoka Pomorska i Przybrzeżne wody Bałtyku. Zgodnie z Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 18 listopada 2011 r. (Dz.U. UE L 11/105) w sprawie przyjęcia piątego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny, na terenie powiatu ustanowiono 12 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO), tj.: Dolina Grabowej (kod obszaru: PLH 320003), Dorzecze Parsęty (kod obszaru: PLH 320007), Warnie Bagno (kod obszaru: PLH 320047), Bobolickie Jeziora Lobeliowe (kod obszaru: PLH 320001), Trzebiatowsko Kołobrzeski Pas Nadmorski (kod obszaru: PLH 320017), Jezioro Bukowo (kod obszaru: PLH 320041), Jezioro Bobięcińskie (kod obszaru: PLH 320040), Dolina Radwi Chocieli i Chotli (kod obszaru: PLH 320022), Bukowy Las Górki (kod obszaru: PLH 320062), Mechowisko Manowo (kod obszaru: PLH 320057), Wiązogóra (kod obszaru: PLH 320066), Dolina Bielawy (kod obszaru: PLH 320053). Dolina Grabowej (kod obszaru: PLH 320003) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 8255,3 ha. Obszar ten stanowi dolinę rzeki Grabowej, od obszaru źródliskowego aż po pradolinę i jej południowy skraj w okolicy Sulechówka. Większość obszaru nie jest chroniona. Znajdują się tu 2 rezerwaty przyrody: Rezerwat na Rzece Grabowej i Wieleń. Część obszaru znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Okolice Polanowa. Dorzecze Parsęty (kod obszaru: PLH 320007) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 27710,4 ha. Dolina rzeki Parsęty, od źródeł koło Parsęcka aż po strefę ujściową w Kołobrzegu. Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje 48 użytków ekologicznych. Proponuje się utworzenie kilku obszarów chronionego 89

krajobrazu, co najmniej pięciu rezerwatów przyrody i kilku zespołów przyrodniczokrajobrazowych. Na całym obszarze dorzecza proponuje się utworzenie Parku Krajobrazowego Dorzecze Parsęty. Warnie Bagno (kod obszaru: PLH 320047) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 1012,0 ha. Obniżenie w sfalowanej morenie dennej, pierwotnie wypełnione przez kopułowe torfowisko wysokie o powierzchni 495 ha, obecnie w około 90% wyeksploatowane. Rozległy kompleks przestrzenny, obejmujący liczne potorfia z różnorodnymi stadiami sukcesji wtórnej roślinności mszarnej i leśnej oraz zarastające jeziorko dystroficzne. Obszar w większości nie jest chroniony, obejmuje rezerwat przyrody Wierzchomińskie Bagno i Warnie Bagno. Bobolickie Jeziora Lobeliowe (kod obszaru: PLH 320001) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 4759,3 ha. Ostoja obejmuje skupienie kilkunastu jezior rynnowych oraz bardzo dużą liczbę oczek polodowcowych w okolicach Bobolic i Porostu. W jej granicach, oprócz różnego typu zbiorników wodnych, znajdują się torfowiska i rozległe kompleksy buczyn. Na szczególną uwagę i ochronę zasługują jeziora lobeliowe. Obszar w większości nie jest chroniony, obejmuje 5 rezerwatów przyrody: Buczyna, Jezioro Głębokie, Jezioro Kiełpino, Jezioro Szare, Jezioro Piekiełko oraz 131 użytków ekologicznych. Proponuje się utworzenie trzech rezerwatów przyrody i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego oraz Szczecinecko-Polanowskiego Parku Krajobrazowego. Trzebiatowsko Kołobrzeski Pas Nadmorski (kod obszaru: PLH 320017) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 17468,8 ha. Ostoja obejmuje najlepiej zachowany fragment zróżnicowanego geomorfologicznie wybrzeża Bałtyku: brzegi klifowe (aktywne - erodujące i ustabilizowane z zaroślami), wydmowe, mierzeje odcinające lagunowe jeziora przymorskie, płytkie ujścia rzek. Typowo wykształcony układ pasowy biotopów obejmuje pas wód przybrzeżnych, plażę z ugrupowaniami organizmów psammofilnych oraz pasami kidziny, inicjalne stadia wydm białych, wydmy szare z roślinnością niską, wydmy ustabilizowane porośnięte borami bażynowymi, zagłębienia międzywydmowe z mokradłami. Obszar w większości nie jest chroniony i w jego granicach położony jest fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski. Jezioro Bukowo (kod obszaru: PLH 320041) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 3263,0 ha. Obszar obejmuje duże jezioro przymorskie wraz z mierzeją oddzielającą go od morza oraz przylegające do jeziora dwa kompleksy leśne: borów i brzezin bagiennych i łęgów w odmianie przymorskiej oraz bagien z woskownicą porastających wysokie torfowisko typu bałtyckiego. Obszar Jezioro Bukowo znajduje się w granicach obszaru chronionego krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski. Jezioro Bobięcińskie (kod obszaru: PLH 320040) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 3383,3 ha. Obszar swoim zasięgiem obejmuje 5 jezior lobeliowych, z których największe to jezioro Bobięcińskie Wielkie o powierzchni 524,6 ha i maksymalnej głębokości 48 m. W granicach obszaru znajduje się jeden rezerwat przyrody Jezioro Iłowatka. Jezioro Bobięcińskie uchwałą Rady Gminy w Miastku zostało uznane za użytek ekologiczny. Kilka użytków ekologicznych powołanych zostało przez Nadleśnictwo Bobolice na terenie gminy Bobolice. Ponadto część obszaru położona jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu okolice Żydowo-Biały Bór. Dolina Radwi Chocieli i Chotli (kod obszaru: PLH 320022) - specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO). Powierzchnia obszaru wynosi 21861,7 ha. Obszar obejmuje dolinę Radwi i doliny jej największych dopływów: Chotli i Chocieli, począwszy od obszarów 90

źródliskowych aż po strefę ujściową do rzeki Parsęty w Karlinie. Obszar w większości nie jest chroniony. Obejmuje część Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Radwi, część Obszaru Chronionego Krajobrazu okolice Żydowo - Biały Bór, Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina rzeki Chocieli, 15 użytków ekologicznych na terenie gminy Polanów, 126 użytków ekologicznych na terenie gminy Bobolice. Projektuje się utworzenie rezerwatu przyrody "Pełnik europejski" w Bobolicach oraz Szczecinecko-Polanowskiego Parku Krajobrazowego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. Nr 25, poz. 133) na terenie powiatu ustanowiono 2 obszary specjalnej ochrony ptaków, tj.: Zatoka Pomorska (kod obszaru: PLB990003) Przybrzeżne wody Bałtyku (kod obszaru: PLB990002). Zatoka Pomorska (kod obszaru: PLB990003) - obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO). Powierzchnia obszaru wynosi 309154,9 ha. Obszar obejmuje akwen o dużym zróżnicowaniu dna morskiego (od piaszczystych ławic, po rozległe żwirowiska i głazowiska). Centralną część Zatoki Pomorskiej zajmuje duże wypłycenie zwane Ławicą Odrzańską. Rozciąga się od zachodnich krańców jeziora Bukowo (Łazy), gdzie obejmuje 15 kilometrową szerokość pasa wód przybrzeżnych Bałtyku po granicę Państwa rozszerzając się tutaj do około 70 km. Obszar stanowi ostoję ptasią. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej 20000 osobników, a zimą powyżej 100 000 osobników. Przybrzeżne wody Bałtyku (kod obszaru: PLB990002) - obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO). Powierzchnia obszaru wynosi 194626,7 ha. Obejmuje pas wód przybrzeżnych Bałtyku o około 15 kilometrowej szerokości i głębokości osiągającej od 0 do 20m. Rozciąga się na odcinku 200 km, poczynając od nasady Półwyspu Helskiego po granicę z ostoją Zatoki Pomorskiej przebiegającą prostopadle do zachodnich krańców jeziora Bukowo (Łazy). Dno morskie jest nierówne, deniwelacje dna sięgają 3 m. W faunie bentosowej dominują drobne skorupiaki. Rzadko obserwowane są morskie ssaki duże - foki szare i obrączkowane oraz morświny. Obszar stanowi ostoję ptasią o randze europejskiej. Na obszarze zimują w znaczących ilościach 2 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej: nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Szczególne znaczenie mają również populacje lodówki, nurnika i uhli. Tabela 49. Wykaz obszarów Natura 2000 na terenie powiatu koszalińskiego w latach 2011-2012. Obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) Natura 2000 na obszarze województwa zachodniopomorskiego 91 Specjalny obszary ochrony siedlisk (SOO) 2011 2012 2011 2012 ha ha ha ha 692854,0 692854,0 420306,2 425078,3 źródło: GUS. Bank Danych Lokalnych, październik 2013 r. 5.5. Pomniki przyrody Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej

lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenie Powiatu Koszalińskiego w roku 2012 było 217 pomników przyrody. Tabela 50. Wykaz ilości pomników przyrody na terenie gmin powiatu w latach 2011-2012. Jednostka terytorialna Pomniki przyrody 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ha ha ha ha ha ha Będzino 0 0 0 0 0 0 Biesiekierz 5 5 5 5 5 5 Bobolice 11 11 31 31 31 31 Manowo 4 12 8 8 8 8 Mielno 7 8 6 6 6 6 Polanów 94 94 94 94 93 91 Sianów 36 35 65 65 65 65 Świeszyno 7 7 11 11 11 11 Powiat koszaliński 164 172 220 220 219 217 Województwo zachodniopomorskie źródło: Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl 2373 2596 2681 2730 2834 2842 5.6. Użytki ekologiczne Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, użytki ekologiczne są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, np. naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Tereny użytków ekologicznych nie mogą być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych. Całkowita powierzchnia użytków ekologicznych w powiecie zgodnie z danymi GUS w 2012 roku wynosiła 1117,0 ha. Wykaz użytków ekologicznych w obrębie powiatu przedstawia tabela 51. Tabela 51. Wykaz użytków ekologicznych w obrębie Powiatu Koszalińskiego w 2010 roku. Lp. Nazwa użytku ekologicznego Podstawa prawna 1. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 2. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 3. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 4. Bagno Mścice Uchwała Nr XI/56/95 Rady Gminy Będzino z dnia 31 sierpnia 1995 r. 5. Bagno Stare Bielice I Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 92

6. Bagno Stare Bielice II Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 7. Mokradła pod Łabuszem Uchwała Nr XII/69/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 8. Bagno i Łąki Cieszyn Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 9. Bagno Tatów Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 10. Bagna Kotłowo Uchwała Nr XXI/150/95 Rady Gminy w Biesiekierzu z dnia 28 grudnia 1995 r. 11. Zarastające Oczko Uchwała Nr VII/60/99 Rady Miejskiej w Bobolicach z dnia 29 maja 1999 r., 12. 13. Torfowisko mszarne koło Lubowa Torfowisko mszarne koło Kępna Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r. Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r. 14. Jeziorko koło Porostu Uchwała Nr XV/134/07/2007 Rady Miejskiej w Bobolicach z 28 grudnia 2007 r. 15. 377 użytków bez nazwy Uchwała nr 7/60/99 Rady Miejskiej w Bobolicach 16. Dołek Powidzki III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 17. Kościernickie Bagno Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996 r., 18 Kościernicki Dołek I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 19. Kościernicki Dołek II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 20. Kościernicki Dołek III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 21. Kościernicki Mszar Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r., 22. Kościernicki Dołek IV Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r 23. Kościernicki Wrzosiec Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 24. Kościernicki Dołek V Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 25. Jeziorko Powidzkie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 26. Sowiński Dołek I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 27. Sowiński Dołek II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 28. Jeziorko Sowińskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 29. Łozowisko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 30. Staw w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 31. Staw w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 32. Łąki Sowinko Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 33. Sarnie Turzycowisko I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 34. Sarnie Turzycowisko II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 35. Staw w Sowinku III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 36. Jeziorko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 37. Mszar w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 38. Mszar w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 39. Bagienko Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 40. Nacławskie Wrzośce I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 41. Nacławskie Wrzośce III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 42. Trzęślice w Sowinku I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 43. Łąka za Borami Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 44. Polnica Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 45. Dzikowe Mechowsko Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 93

46. Trzęślice w Sowinku II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 47. Trzęślice w Sowinku III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r 48. Nacławskie Wrzośce II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 49. Łąki Nacławskie Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 50. Torfowisko Krytno I Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 51. Torfowisko Krytno II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 52. Torfowisko Krytno III Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 53. Torfowisko Krytno IV Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 54. Torfowisko Krytno V Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 55. Torfowisko Krytno VI Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 56. Torfowisko Krytno VII Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia 1996r. 57. Bagno Buszyńskie 58. Torfowisko przy piwnicy 59. Pod Rabatami 60. Gwiazda 61. Bagno pracz 62. Żurawisko 63. Bagno Przebudowa 64. Bagno Dębowe 65. Bagno Kople 66. Bagno Karlota 67. Bagno Modrzewie Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 68. Szczerbińskie Bagno Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 grudnia 1998 r. 69. Na Żurawiu 70. Szwajnebruch 71. Żwirowa 72. Kalce 73. Torfowisko Wierzchlas 74. Białe Bagno I Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 75. Łaszczewska Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 94

76. Przy Grabowej 77. Bagno Dzikowo 78. Bagno Hela 79. Bór Bagienny Świerzno II 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 80. Bór Bagienny Świerzno I Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 81. Halizna Świerzno Uchwała Nr XII/45/99 Rady Gminy Polanów z dnia 30 grudnia 1999 r. 82. Karczyńskie Bagno I Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998r. 83. Karczyńskie Bagno II Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 84. Karczyńskie Bagno III Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 85. Karczyńskie Bagno IV Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 86. Karczyńskie Bagno V Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 87. Karczyńskie Bagno VI Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 88. Zgniła Struga III Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 89. Bażynowe Jeziorko Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 90. Mszar Przygiełkowy w Karczynie Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 91. Długie Bagno Bażynowe Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 92. 93. Bagno Nad Drężnianką III Bagno Nad Drężnianką IV Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 94. Zgniła Struga I Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 95. Zgniła Struga II Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 96. Mechowiska Nad Radwią Uchwała Nr IV/37/98 Rady Gminy Polanów z dnia 20 rudnia 1998 r. 97. Dołek Powidzki II Uchwała Nr XXI/179/96 Rady Gminy Polanów z dnia 30 kwietnia1996r. 98. Bagno Pompa 99. 100. Bagno Drewniany Mostek Torfowisko poligeniczne - Bagno Wietrzno Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. Uchwała Nr XXXIX/353/06 Rady Miejskiej w Polanowie z dnia 29 września 2006r. 101. Jeziorko Rude Uchwała publikowana Nr 1 poz 51 Dz.W Zach. 13 stycznia 2009r. 102. Rozworowskie Szuwary Uchwała Nr XXXV/254/2009 Rady Gminy Manowo z dnia 26 listopada 2009 r. 103. 2 użytki bez nazwy Uchwała nr 6/51/99 Rady Gminy Manowo 104. 121 użytków bez nazwy 105. Jezioro Topiele Uchwała nr XXXI/128/96 Rady Miejskiej w Sianowie z dnia 3 kwietnia 1996 roku. Uchwała Nr XI/69/2003 Rady Miejskiej w Sianowie z 11 września 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 104/2003, poz. 1761), źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, www.wzp.pl, Starostwo Powiatowe w Koszalinie, Waloryzacje przyrodnicze gmin Powiatu Koszalińskiego (stan na dzień 31.12.2010r.) 95

5.7. Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody, zespoły przyrodniczo krajobrazowe to fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego, zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne. Zespoły wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowych i estetycznych. Na terenie powiatu występuje jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Rzeki Chocieli. Obszar ten zlokalizowany jest na terenie gminy Bobolice, w strefie źródliskowej. Powołany został w dniu 7 marca 1995 roku Rozporządzeniem Nr 3/95 Wojewody Koszalińskiego (Dz. U. Woj. Koszalińskiego Nr 3, poz. 32). Obszar swoim zasięgiem obejmuje dolinę Chocieli z różnorodnymi zbiorowiskami bagiennymi i łąkowymi, w obrębie której występuje m.in. pełnik europejski oraz dwa inne gatunki chronione wawrzynek wilczełyko i podkolan biały oraz wiele innych roślin prawnie chronionych i zagrożonych. 5.8. Ochrona zieleni na terenach zurbanizowanych miast i wsi Ważnym wskaźnikiem presji na środowisko jest liczba usuwanych drzew i krzewów z terenów zabudowanych miast i wsi. Kompetencje organów samorządu terytorialnego w zakresie udzielania zezwoleń na usuwanie drzew i krzewów zostały podzielone pomiędzy wójtów i burmistrzów oraz starostę. Brak raportów gmin i danych GUS nie daje możliwości przedstawienia szczegółowego raportu w tym zakresie za lata 2011 2012. Z zebranych ankiet dla pięciu gmin powiatu koszalińskiego (Będzino, Sianów, Mielno, Polanów, Świeszyno) wynika, iż na ich terenie w dwuleciu 2011-2012 wydano zezwolenia na usunięcie 13.289 sztuk drzew, w zamian za nasadzenia kompensacyjne w ilości 2913. Najwyższy wskaźnik kompensacji przyrodniczej z prezentowanych wyżej gmin posiada gmina Będzino i wynosił on 0,85%. wydane zezwolenia na usuwanie drzew przydrożnych w latach 2011-2012 Na gruncie art. 86 ust.1 pkt. 4 ustawy o ochronie przyrody, uzyskanie zezwolenia na wycinkę drzew przydrożnych w związku z realizowaną przebudową drogi podlega zwolnieniu z opłat środowiskowych. Powyższa regulacja ustawowa na pewno wpływa korzystnie na obniżenie wartości inwestycji drogowych. Niemniej dla kształtowania wyobrażenia o skali dokonywanych przekształceń w otaczającym nas świecie, warto sięgnąć do liczb, a te zastawione w tabeli 52 dla powiatu koszalińskiego, obrazują skalę zjawiska. W wymienionym dwuleciu, w powiecie koszalińskim wydano zezwolenia na wycinkę ogółem 2624, z czego najwięcej, bo ponad 50% (w 2011 r.) i ponad 60% (w 2012 r.) przeznaczono do wycięcia wzdłuż dróg powiatowych (Rys. 14 i Rys. 15). Gdyby ten smutny środowiskowy rachunek sumienia ubrać w liczby oddające wartość przyrodniczą usuwanych drzew, to w bilansie wydanych zezwoleń przez Powiat Koszaliński sumarycznie dla lat 2011-2012 osiągnięto by w wycenie przyrodniczej wartość przekraczającą 18,7 mln zł (dla drzew przydrożnych), a wynoszącą ponad 30 mln zł (dla ogółu drzew, na które wydano zezwolenia). Szczegółowe zestawienie tego zagadnienia, z podziałem na poszczególne gminy przedstawiono w tabeli 52. 96

Tabela 52. Zestawienie ilości drzew, które na mocy uzyskanych zezwoleń zostały wycięte, w związku z przebudową dróg wojewódzkich, krajowych i gminnych- w powiecie koszalińskim, w latach 2011 i 2012. Gmina drogi powiatowe drogi wojewódzkie drogi krajowe drogi gminne 1 2 3 4 5 Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno OGÓŁEM 2011 178-183 23 2012 86 3 187 12 2011 58-127 13 2012 62-3 29 2011 131 45 36 66 2012 334 63 97 9 2011 246-99 40 2012 5 9-52 2011 14 - - 60 2012 22 - - 135 2011 135 5-50 2012 434 29-1 2011 13-52 301 2012 228 7 28 11 2011 491 9-8 2012 56 8-21 2011 1397 59 497 561 2012 1227 119 315 270 97

Rysunek 14. Procentowy rozkład ilości drzew, które na mocy zezwoleń zostały wycięte - na terenie powiatu koszalińskiego w roku 2011, wg podziału na kategorie przebudowywanych dróg. drogi gminne 28% drogi powiatowe 56% drogi krajowe 20% drogi wojewódzkie 2% źródło: opracowanie własne. Rysunek 15. Procentowy rozkład ilości drzew, na które wydano zezwolenie na wycinkę - na terenie powiatu koszalińskiego w roku 2012, wg podziału na kategorie przebudowywanych dróg. drogi krajowe 16% drogi gminne 14% drogi wojewódzkie 6% drogi powiatowe 64% źródło: opracowanie własne. 98

Tabela 53. Wycena wartości przyrodniczej dla drzew, na które uzyskano zgodę na wycięcie, w oparciu o zezwolenia wydane dla terenów stanowiących mienie gmin w powiecie koszalińskim, w latach 2011-2012. gmina całkowita ilość drzew ilość drzew przydrożnych ilość drzew stanowiących nasadzenia zastępcze Wartość przyrodnicza drzew ogółem /wycena dla kolumny 2/ Wartość przyrodnicza drzew przydrożnych /wycena dla kolumny 3/ 1 2 3 4 5 6 Będzino Biesiekierz Bobolice Manowo Mielno Polanów Sianów Świeszyno OGÓŁEM 2011 32 23 32 1 047 836,49 zł 931 755,20 zł 2012 20 12 19 1 108 073,35 zł 1 000 131,05 zł 2011 23 13 27 1 065 697,79 zł 847 163,82 zł 2012 40 29 41 1 835 982,14 zł 1 231 500,31 zł 2011 127 66 116 3 374 422,09 zł 2 325 216,32 zł 2012 27 9 7 1 337 509,38 zł 760 404,07 zł 2011 91 40 83 3 369 589,03 zł 2 806 689,35 zł 2012 101 52 101 3 376 018,25 zł 2 670 041,36 zł 2011 201 60 96 2 009 185,25 zł 512 483,55 zł 2012 192 135 73 1 929 814,05 zł 819 347,15 zł 2011 146 50 145 3 137 946,34 zł 1 463 111,69 zł 2012 38 1 33 1 504 662,90 zł 135 806,45 zł 2011 346 301 93 2 149 843,16 zł 1 770 743,87 zł 2012 101 11 81 1 150 844,47 zł 309 670,64 zł 2011 17 8 17 549 464,11 zł 221 139,84 zł 2012 33 21 29 1 057 576,76 zł 947 235,16 zł 2011 983 561 609 16 703 984,25 zł 10 878 303,63 zł 2012 552 270 384 13 300 481,30 zł 7 874 136,20 zł 99

Zestawione wartości dotyczą drzew usuwanych w związku z przebudową dróg gminnych, a te stanowiły tylko 28% wszystkich drzew usuniętych w roku 2011 i 14% drzew usuniętych w 2012 r. Uzyskane wartości liczbowe dla ogółu drzew objętych zezwoleniami w latach 2011-2012 byłyby wielokrotnie większe. Poziom kompensacji przyrodniczej dla obu omawianych lat, sięga ponad 60%, co dla ograniczonych - szczególnie dla nasadzeń zamiennych, terenów przydrożnych można uznać za stopień zadawalający. Innym ważnym aspektem jest fakt, iż w bilansie gatunkowym usuwanych drzew, najbardziej wartościowe gatunki flory rodzimej (dąb, grab, wiąz lipa, kasztanowiec) są w mniejszości, nie przekraczającej 15% całości drzew objętych zezwoleniami. Szczegółowy opis gatunków drzew, na które wydano w latach 2011-2012 zezwolenia dla terenów gmin ilustrują rysunki 16 i 17. Rysunek 16. Rozkład gatunkowy drzew, na które uzyskano zezwolenie na wycinkę, na terenie stanowiącym mienie gmin powiatu koszalińskiego w roku 2011. wiąz 1% sosna 5% głóg 1% żywotnik 1% jabłoń 1% modrzew 1% dąb 1% lipa 6% topola 9% świerk 3% olsza 30% brzoza 8% jesion 8% klon 13% buk 1% grab 3% akacja 1% kasztanowiec 1% wierzba 6% źródło: opracowanie własne. 100

Rysunek 17.Rozkład gatunkowy drzew, na które uzyskano zezwolenie na wycinkę - na terenie stanowiącym mienie gmin powiatu koszalińskiego w roku 2012. kasztanowiec 3,31% olsza 2,39% akacja 0,37% wiąz 0,37% sosna 3,31% głóg 3,13% jabłoń 0,37% modrzew 0,74% dąb 4,79% lipa 5,89% wierzba 14,73% topola 31,49% jesion 6,45% klon 4,97% buk 0,37% brzoza 10,87% świerk 6,45% źródło: opracowanie własne. Tabela 54. Powierzchnia lasów na terenie powiatu koszalińskiego. Jednostka Terytorialna Grunty leśne ogółem [ha] Lasy ogółem [ha] Grunty leśne publiczne [ha] Grunty leśne prywatne [ha] 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Będzino 1925,2 1931,2 1888,9 1894,9 1798,2 1791,2 127,0 140,0 Biesiekierz 2243,1 2246,1 2189,8 2192,8 2192,1 2192,1 51,0 54,0 Bobolice 18342,4 18384,3 17905,6 17934,4 17858,4 17863,3 484,0 521,0 Manowo 12520,7 12520,5 12081,2 12080,9 12469,7 12469,5 51,0 51,0 Mielno 671,2 671,2 653,6 653,6 652,2 652,2 19,0 19,0 Polanów 21605,1 21625,3 21039,9 21060,3 20788,1 20774,3 817,0 851,0 Sianów 10064,2 10071,3 9788,1 9795,3 9857,2 9854,1 207,0 217,2 Świeszyno 4675,9 4675,0 4526,9 4525,9 4631,9 4627,0 44 48 Powiat Koszaliński 72047,8 72124,9 70074 70138,1 70247,8 70223,7 1800 1901,2 101

Tabela 55. Struktura lasów w powiecie koszalińskim. Lp. Wskaźnik Jednostka 2011 2012 1. Powierzchnia gruntów leśnych ha 72047 72124 2. Powierzchnia lasów ha 70074 70138 3. Lesistość % 42,40 42,4 4. Struktura lasów iglaste 61 60 % liściaste 29 30 5. Lasy ochronne w lasach nadzorowanych przez Lasy Państwowe ochrona gleb 1251,19 1251,19 ochrona miast 20045,57 20037,28 drzewostany nasienne 41,26 41,26 o znaczeniu dla obronności kraju ha 154,87 154,87 ostoje zwierząt 870,15 870,15 ochrona wód i ujęć wodnych dla miast i wsi 8624,67 8620,54 Ogółem 30987,72 30975,30 6. Powierzchnia gruntów nieleśnych zalesionych i przeznaczonych do zalesienia zalesienia ogółem 124,0 3,6 zalesienia lasy publiczne ogółem 11,9 0 zalesienia lasy publiczne Skarbu Państwa 11,9 0 zalesienia lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ha 11,9 0 zalesienia lasy prywatne ogółem 112,1 3,6 grunty nieleśne przeznaczone do zalesienia ogółem grunty nieleśne przeznaczone do zalesienia w zarządzie Lasów Państwowych 242,7 267,6 242,7 267,6 7. Liczba zarejestrowanych pożarów lasów 19 21 Powierzchnia lasów zniszczona przez pożary ha 0,37 1,15 Informacja o lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa, położonych na terenie powiatu koszalińskiego Starosta Koszaliński sprawuje nadzór nad lasami niestanowiącymi własności Skarbu Państwa, położonymi na terenie powiatu koszalińskiego, co jest wynikiem obecnie obowiązującego stanu prawnego, uregulowanego przez przepis art. 4 ust. 1 pkt. 14 ustawy z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym oraz ustawę z dnia 28 września 1991 r. o lasach. 102

Do zadań Starosty z zakresu administracji rządowej, zgodnie z przepisami ustawy o lasach, należy m.in.: wydawanie decyzji zezwalającej na zmianę lasu na użytek rolny. Zmiana lasu na użytek rolny jest dopuszczalna w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzeb właścicieli lasów (art. 13 ust. 3 pkt. 2); uznawanie lasu za las ochrony lub pozbawienie go tego charakteru, po uzgodnieniu z właścicielem lasu i zasięgnięciu opinii rady gminy (art. 16 ust.1 a); zatwierdzenie uproszczonego planu urządzenia lasu, po uzyskaniu opinii właściwego terytorialnie nadleśniczego (art. 22 ust.2). Do zadań własnych Starosty, zgodnie z przepisami ustawy o lasach, należy m.in.: wydawanie decyzji określających obowiązki ochronne właścicieli lasów. Decyzja wydawana jest tylko wtedy, gdy właściciel lasu nie wykonuje zabiegów profilaktycznych i ochronnych zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów (art. 9 ust. 2); zarządzanie, z urzędu lub na wniosek nadleśniczego, wykonania zabiegów zwalczających i ochronnych w lasach zagrożonych (art. 10 ust. 1 pkt. 2); ocena udatności upraw leśnych na gruncie rolnym objętym zalesieniem, jeżeli zalesienia dokonano na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (art. 14 ust. 7); cechowanie pozyskanego drewna. Starosta wystawia właścicielowi lasu dokument stwierdzający legalność pozyskanego drewna (art. 14a ust.3), wydawanie decyzji określających zadania z zakresu gospodarki leśnej dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha (art. 19 ust. 3); zlecanie sporządzenia uproszczonego planu urządzenia lasu dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa, należących do osób fizycznych i wspólnot gruntowych (art. 21 ust. 1 pkt 2); zlecanie prowadzenia inwentaryzacji stanu lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha (art. 21 ust. 2); wydawanie decyzji w sprawie uznania lub nieuznania zastrzeżeń do projektu uproszczonego planu urządzenia lasu (art. 21 ust. 5); nadzorowania wykonania zatwierdzonych uproszczonych planów urządzenia lasu (art. 22 ust. 5); wydawanie decyzji na pozyskanie drewna w przypadkach losowych niezgodnie z uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją określającą zadania w zakresie gospodarki leśnej (art. 23 ust. 4); wydawanie decyzji nakazujących wykonanie obowiązków określonych w art. 13 i zadań ujętych w uproszczonym planie urządzenia lasu lub decyzji określającej zadania gospodarki leśnej (art. 24). W latach 2011-2012 nadzór nad lasami realizowany był poprzez Wydział Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa oraz zatrudnia w ramach umowy zlecenie leśnika. 103

Tabela 56. Struktura lasów niestanowiący własności Skarbu Państwa na terenie powiatu koszalińskiego, dla których Starosta Koszaliński prowadzi nadzór nad gospodarką leśną stan 2012 r. Jednostka Terytorialna Powierzchnia gruntów leśnych - ogółem Powierzchnia gruntów leśnych - osoby fizyczne Uznanych za lasy ochronne Objęta aktualnymi uproszczonymi planami urządzenia lasu Objęta inwentaryzacjami lasu ha ha ha ha ha Będzino 141 125 0 0 120,3 Biesiekierz 54 46 0 0 50,5 Bobolice miasto 4 4 0 0 0 Bobolice 519 467 0 0 0 Manowo 62 51 1,4 0 0 Mielno 30 19 0 0 19 Polanów miasto 9 2 0 0 3,76 Polanów 856 383 0 573,31* 238,76 Sianów miasto 19,3 10,3 0 0 10,3 Sianów 212,9 201,9 0 0 201,9 Świeszyno 56 39 19,8 0 0 RAZEM 1963,2 1348,2 21,2 573,31 644,52 * w tym opracowanie o pow. 425,72 ha wykonano na zlecenie i koszt os. prawnej. Starosta Koszaliński w latach 2010-2013 zlecił wykonanie inwentaryzacji stanu lasu oraz uproszczonych planów urządzenia lasu dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa, należących do osób fizycznych, w gminach: Będzino, Biesiekierz, Bobolice, Mielno, Manowo, Polanów, Sianów i Świeszyno, dla ogólnej powierzchni 1247,31 ha, za łączną kwotę 110.945,40 zł. W 2013 r. Powiat Koszaliński otrzymał dotację od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie na wykonanie ww. dokumentacji w kwocie 20 000,00 zł. Tabela 57. Wykonywanie nadzoru nad lasami niestanowiącymi własności Skarbu Państwa, stan 2013r. Rok Obszar Powierzchnia w ha Inwentaryzacja stanu lasu Uproszczony plan urządzenia lasu Wykonawca Koszt wykonania dokumentacji (zł) 2010 Gmina Będzino 121,00 - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Przedsiębiorstwo Państwowe 52,30 - Gmina Biesiekierz Gmina Mielno 19,40-05-090 Raszyn, Sękocin Stary, ul. Leśników 21, Oddział w Szczecinku, ul. Koszalińska 91b, 78-400 Szczecinek 28344,30 2011 Gmina Sianów 200,73-104 Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, 05-300 Mińsk Mazowiecki 13608,00

2012 Gmina Polanów 242,52 147,59 Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, 05-300 Mińsk Mazowiecki 27000,00 2013 Gmina Bobolice 249,01 124,71 33401,70 Gmina Manowo 50,65 - Agencja CEZAR Piotrkowicz Sp. J., Pracowania Urządzania Lasu, ul. Boczna 38, 4368,60 05-300 Mińsk Mazowiecki Gmina Świeszyno 39,40-4222,80 RAZEM 975,01 272,30 110945,40* * w 2013 r. Starostwo Powiatowe w Koszalinie otrzymało, od Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie, dotację w wysokości 20 000,00 zł na wykonanie dokumentacji Starosta Koszaliński w roku 2012, zgodnie z art. 14 ust. 7 ustawy o lasach, dokonał oceny udatności upraw zalesionych gruntów rolnych (dokonanych na podstawie przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z funduszy europejskich) oraz przekwalifikował z urzędu grunt rolny na leśny. Ogółem w 2012 roku przekwalifikowano powierzchnię 56,00 ha, natomiast w 2013 roku 42,12 ha. Tabela 58. Powierzchnie gruntów rolnych przekwalifikowane na grunty leśne w roku 2012. Lp. Gmina Obręb ewidencyjny Powierzchnia zalesienia w ha Rok zalesienia 1 Bobolice Chlebowo 20,00 2008 2 Polanów Chocimino 6,92 2008 3 Bobolice Łozice 1,70 2009 0,10 2009 0,90 2009 1,80 2009 4 Bobolice Drzewiany 3,03 2009 5 Polanów Wietrzno 20,00 2009 6 Będzino Będzino 1,55 2009 RAZEM 56,00 Informacje z zakresu hodowli lasu i pozyskania drewna w lasach niestanowiących własności skarbu państwa zawierają tabele 59-61. Tabela 59. Hodowla lasu i pozyskanie drewna w lasach stanowiących własność osób fizycznych i prawnych na terenie powiatu koszalińskiego w latach 2011-2012. Lp. Wyszczególnienie 2011 2012 1 Zalesienia gruntów nieleśnych powierzchnia w ha 105 3,6 112,1 2 Pielęgnowanie lasu 27 16

3. 4 powierzchnia w ha w tym młodników 27 16 Powierzchnia objęta trzebieżami powierzchnia w ha 147 88 Pozyskanie drewna 3 1146 858 masa w m Lp. Lp. Tabela 60. Pozyskanie drewna 2011 rok. Gmina Ogółem - masa pozyskanego drewna m 3 Masa pozyskanego drewna m 3 LIŚCIASTE 1 Będzino 82,95 2,85 80,1 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 2 Biesiekierz 52,29 1,54 36,22 8,48 6,05 3 Bobolice 323,31 47,47 232,46 5,27 38,11 4 Manowo 26,68 11,96 7,32 7,4 5 Mielno 31,05 31,05 6 Polanów 164,64 134,16 8,03 22,45 7 Sianów 107,95 56,03 23,24 28,68 8 Świeszyno 69,93 4,55 8,46 56,92 RAZEM 858,8 51,86 586,53 60,8 159,61 źródło: opracowanie własne. Tabela 61. Pozyskanie drewna 2012 rok. Gmina Ogółem - masa pozyskanego drewna m 3 LIŚCIASTE Masa pozyskanego drewna m 3 IGLASTE dłużycowe stosowe dłużycowe stosowe 1 Będzino 210,11 0,87 201,62 0 7,62 2 Biesiekierz 148,77 0 148,77 0 0 3 Bobolice 201,41 0 191,44 0 9,97 4 Manowo 26,11 0 21,57 0 4,54 5 Mielno 48,78 0 48,78 0 0 6 Polanów 359,98 23,47 242,01 18,34 76,16 7 Sianów 116,63 0 75,00 0 41,63 8 Świeszyno 34,42 0 30,99 0 3,43 RAZEM 1146,21 24,34 960,18 18,34 143,35 źródło: opracowanie własne. 106

6. REALIZACJA PRIORYTETU 6 POPRAWA KLIMATU AKUSTYCZNEGO Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) definiuje hałas jako: dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł, hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie, hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 2007 r. Nr 120, poz. 826). W zakresie działań mających na celu zmniejszenie emisji hałasu za priorytetowe uznano: 4. Sporządzenie map akustycznych dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców oraz dla dróg krajowych, linii kolejowych, 5. Opracowanie wynikających z map akustycznych Programów ochrony przed hałasem, 6. Kontrola jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu. 7. Modernizację dróg i budowę obwodnic. W/w działania w dużej mierze zrealizowano na terenie powiatu koszalińskiego i ościennego Miasta Koszalin. Pod koniec 2011 r. wykonano mapę akustyczną dla dróg krajowych i autostrad obejmującą na terenie powiatu koszalińskiego drogę krajową numer 11 i numer 6. W roku 2012 wykonano mapę akustyczna dla miasta Koszalina. Trwałym procesem jest również modernizacja dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych w powiecie koszalińskim. Zestawienie przebudowanych i wyremontowanych dróg powiatowych w latach 2011-2012 prezentują tabele 62 i 63. Tabela 62. Przebudowy i remonty dróg powiatowych w roku 2011. L.p. Lokalizacja dł. odcinka [km] kwota [zł] 1 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 0364Z Borkowice Dobrzyca - Dobre 6,43 5.684.879 2 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 0383Z ul. Kretomińska 0,98 753.383 107

3 Remonty dróg powiatowych - powierzchniowe utrwalenie nawierzchni: - droga powiatowa nr 0398Z Kościernica - Krytno, - droga powiatowa nr 0376Z Nosowo Nosówko - droga powiatowa nr 0379Z Koszalin Niedalino - droga powiatowa nr 0404Z (droga 206 Dadzewo) - droga powiatowa nr 0395Z Sianów - Węgorzewo 8,12 790.739 4 Przebudowa mostu w m. Będzinko wraz z drogami dojazdowymi (droga nr 0356Z) 3,2 461.146 5 Remont drogi powiatowej nr 0356Z Sarbinowo - Będzino. 0,7 63.960 Razem: 19,43 7.754.107,00 źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Koszalinie, listopad 2013r. Uwagi numery dróg aktualne na okres raportowania Tabela 63. Przebudowy i remonty dróg powiatowych w roku 2012. L.p. Lokalizacja długość odcinka [km] kwota [zł] 1 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 0412Z Maszkowo Wyszebórz - Manowo 3,58 2.823.023 2 Remonty dróg powiatowych - powerzchniowe utrwalenie nawierzchni: - droga powiatowa nr 0368Z na odcinku Łękno Popowo - droga powiatowa nr 0354Z i 0393Z na odcinku Skibno (wiadukt) - Wierciszewo - droga powiatowa nr 0427Z od skrzyżowania z drogą 0421Z do końca miejscowości Gozd - droga powiatowa nr 0370Z w m. :Parsowo 3 Przebudowa mostu w Sianowie wraz z drogami dojazdowymi (ul. Mickiewicza, Piastów, Węgorzewska) 9,90 598.469 3,1 2.606.051 4 Przebudowa i remont drogi powiatowej nr 0419Z Cetuń droga 168 3,46 207.240 5 Remont drogi powiatowej nr 0388Z Bielkowo granica powiatu 0,95 59.472 źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Koszalinie, listopad 2013r. Uwagi numery dróg aktualne na okres raportowania Razem: 20,99 6.294.255,00 108

7. REALIZACJA PRIORYTETU 7 OCHRONA PRZED POLAMI ELEKTROMAGNETYCZNYMI Pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych prowadzone są przez Wojewódzka Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w cyklu trzyletnim, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. Nr 221, poz. 1645). Rok 2011 był pierwszym rokiem drugiego trzyletniego cyklu pomiarowego. Na terenie powiatu koszalińskiego WlOŚ w Szczecinie przeprowadził pomiary promieniowania elektromagnetycznego w 5 punktach pomiarowych oznaczonych na rysunku poniżej. Rysunek 18. Lokalizacja punktów pomiarowych pól elektromagnetycznych na terenie powiatu koszalińskiego 2011 r.. źródło: Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. W punktach wskazanych na rysunku WIOŚ wykonał pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w środowisku, w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. Wyniki pomiarów monitoringu PEM zestawiono w tabeli 64. 109

Tabela 64. Wyniki pomiarów monitoringu PEM na terenie powiatu koszalińskiego w 2011. L.p. Miejscowość Gmina Lokalizacja punktu pomiarowego Wynik pomiaru (V/m) 1 Sianów Sianów miasto 0,31 2 Bobolice Bobolice miasto 0,23 3 Bielice Biesiekierz wieś 0,24 4 Biesiekierz Biesiekierz wieś 0,43 5 Manowo Manowo wieś 0,23 źródło Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2011. Praca zbiorowa WIOŚ. 2012. Zgodnie z oceną WIOŚ przedłożoną w informacji rocznej za rok 2011 zmierzone wartości są znacznie poniżej wartości dopuszczalnej (7 V/m) określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Ponadto, według oceny WIOŚ, na podstawie sprawozdań z pomiarów natężenia pól elektromagnetycznych emitowanych przez stacje bazowe telefonii komórkowej, przeprowadzonych przez inwestorów (operatorów sieci) i udostępnionych Wojewódzkiemu Inspektoratowi Ochrony Środowiska w Szczecinie, nie odnotowano przekroczeń poziomów dopuszczalnych pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Badania WSEE w Szczecinie przeprowadzone w zakresie pomiarów pól elektromagnetycznych na posesjach i w budynkach mieszkalnych Stare Bielice 94 i Stare Bielice 94a (otoczonych dwiema liniami wysokiego napięcia - od strony północno - zachodniej linią 110 kv, a od strony południowo - wschodniej linią 400 kv.) wykazały w listopadzie 2011r przekroczenia dopuszczalnych wartości. Powtórzone pół roku późnej pomiary nie wykazały przekroczeń pola magnetycznego i elektrycznego. W roku 2012 powtórzone zostały pomiary promieniowania elektromagnetycznego w środowisku w tych punktach, gdzie wykonywano pomiary w roku 2009. Na terenie powiatu koszalińskiego WIOŚ w Szczecinie przeprowadził pomiary w Mielnie, przy ul. Bolesława Chrobrego. Wykonano pomiar natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w środowisku, w przedziale częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3000 MHz. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli 65. Tabela 65. Wyniki pomiarów monitoringu PEM na terenie powiatu koszalińskiego w 2012 r. Lp. Miejscowość Współrzędne geograficzne Długość Szerokość Rok pomiaru Wynik pomiaru (V/m) Wartość niepewności pomiaru [V/m] 1 Mielno, 2009 0,19 0,038 ul. Bolesława 16 3'33,20 54 o 15'34,20 2 Chrobrego 2012 0,24 0,08 źródło Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 110

Zmierzone wartości są znacznie poniżej wartości dopuszczalnej (7 V/m), określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). W sprawozdaniu z pomiarów pól elektromagnetycznych z zakresu 100 MHz - 60 GHz nr PEM 640/OŚ/2012, przekazanym przez inwestora Exatel S.A., wykazano występowanie znacznych przekroczeń na wieży widokowej w Koszalinie, przy ul. Słupskiej 1 (szerokość geograficzna: 54 12'27"; długość geograficzna: 16 13'33"). Teren ten jest dostępny dla ludności. Wyniki pomiarów przedstawiono w tabeli 66 W celu ograniczenia ponadnormatywnej emisji promieniowania elektromagnetycznego w czerwcu 2013 r. zamontowana została siatka Faradaya 16. Tabela 66. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych dla celów ochrony środowiska wykonanych 29.11.2012 r. (źródło: Sprawozdanie z pomiarów pól elektromagnetycznych z zakresu 100 MHz 60 GHz nr PEM 640/OŚ/2012). Lp. Natężenie pola elektrycznego [V/m] Niepewność pomiarowa ± [V/m] Wysokość pomiaru [m] Lokalizacja 1 8,15 0,95 0,3-2,1 wieża widokowa - V piętro 2 9,3 1,08 0,3-2,0 wieża widokowa - V piętro 3 11,40 1,32 0,3-2,0 wieża widokowa - V piętro 4 32 3,71 0,3-2,0 wieża widokowa - taras 5 52 6,03 0,3-2,0 wieża widokowa - taras 6 41 4,76 0,3-2,0 wieża widokowa - taras źródło Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 16 Informacja o stanie środowiska w powiecie koszalińskim 2012. Praca zbiorowa WIOŚ. 2013. 111

Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Zużycie sorbentów [kg] Zużycie [kg] neutralizatorów Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego 8. REALIZACJA PRIORYTETU 8 ZAPOBIEGANIE POWAŻNYM AWARIOM Według Rejestru poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w latach 2011-2012 na terenie powiatu koszalińskiego nie odnotowano zdarzeń o charakterze poważnych awarii. W województwie zachodniopomorskim takich zdarzeń odnotowano w roku 2012. 8.1. Zdarzenia związane z anomaliami pogodowymi i ratownictwem drogowym Oddzielną grupę stanowią zdarzenia wiązane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta i powiatu koszalińskiego w latach 2011 i 2012. Zestawienie powyższych zdarzeń, z wyszczególnieniem form ratownictwa, jak niżej, zawierają tabele 68-69 : Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów; Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody; Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego Tabela 67. Interwencje jednostek ochrony przeciwpożarowej związane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta i powiatu koszalińskiego w latach 2011. ROK 2011 Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego m. Koszalin 35 51 182 5 6 30 114 218 853 3888 14 2 4 16 Powiat Koszaliński 114 148 710 36 43 226 84 168 747 2807 2 - - - Gmina Biesiekierz 7 13 46 12 14 66 9 16 68 215 - - - - Gmina Bobolice 28 33 165 0 0 0 17 42 176 891 - - - - Gmina Będzino 10 17 82 5 6 34 19 43 199 492 2 - - - Gmina Manowo 3 3 13 2 3 14 12 21 88 436 - - - - 112

Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Zużycie sorbentów [kg] Zużycie [kg] neutralizatorów Liczba interwencji Udział pojazdów Udział osób Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Gmina Mielno 13 21 84 2 2 12 3 4 24 85 - - - - Gmina Polanów 25 30 172 5 8 50 5 11 51 160 - - - - Gmina Sianów 23 26 124 3 3 15 14 22 103 480 - - - Gmina Świeszyno 5 5 24 7 7 35 5 9 38 48 - - - - RAZEM 149 199 892 41 49 256 198 386 1600 6695 16 2 4 16 źródło: Państwowa Straż Pożarna w Koszalinie. listopad 2013. Tabela 68. Interwencje jednostek ochrony przeciwpożarowej związane z anomaliami pogodowymi, usuwaniem substancji ropopochodnych z dróg, ratownictwem chemicznym i ekologicznym na terenie miasta i powiatu koszalińskiego w latach 2012. Zdarzenia związane z usuwaniem skutków huraganów i silnych wiatrów Zdarzenia związane z usuwaniem skutków intensywnych opadów deszczu i przyborów wody Zdarzenia związane z usuwaniem substancji ropopochodnych na drogach publicznych Inne zdarzenia ratownictwa chemicznego i ekologicznego ROK 2012 m. Koszalin 25 41 147 10 12 60 Powiat Koszaliński 89 10 6 11 0 544 30 41 215 87 22 3 16 8 906 4438 35 8 17 71 756 2404 40 2 4 16 Gmina Biesiekierz Gmina Bobolice Gmina Będzino Gmina Manowo Gmina Mielno Gmina Polanów Gmina Sianów Gmina Świeszyno 4 4 17 5 5 29 13 25 110 198 11 1 2 8 17 22 115 3 5 22 14 26 105 531 - - - - 10 11 62 4 5 25 15 29 130 347 29 - - - 1 2 8 1 3 13 9 21 93 250 - - - - 13 18 88 2 3 13 10 15 68 210 - - - - 25 29 158 6 8 48 11 26 133 595 - - - - 14 15 71 7 8 41 14 24 109 253-1 2 8 5 5 25 2 4 24 1 2 8 20 - - - - RAZEM 11 4 14 7 691 40 53 275 19 7 39 1 166 2 6842 75 10 21 87 źródło: Państwowa Straż Pożarna w Koszalinie. listopad 2013. 113

9. REALIZACJA PRIORYTETU 9 ZRÓWNOWAŻONA GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI 9.1. Zasoby złóż kopalin pospolitych 9.1.1. Torfy W obrębie powiatu stwierdzono występowanie czterech typów ekologicznych torfowisk (Succow 1988): torfowiska pojeziorne, torfowiska przepływowe (soligeniczne), torfowiska źródliskowe, torfowiska mszarne typu bałtyckiego i torfowiska mszarne typu kotłowego. Udokumentowana powierzchnia złóż torfów na terenie powiatu wynosi 9646 ha, z czego najwięcej występuje w gminach: Sianów (1796 ha) i Świeszyno (1663 ha), natomiast najmniej w gminie Mielno (216 ha). Aktualnie złoża torfowe na terenie powiatu nie są eksploatowane. Poniższa tabela przedstawia powierzchnię i zasoby torfów jak również powierzchnię potorfi - złóż już wyeksploatowanych, które stanowią naturalne zbiorowiska roślinności i innych organizmów, często unikalnych, będących ostoją różnych zwierząt. Tabela 69. Powierzchnia i zasoby złóż torfowych. Jednostka terytorialna ogółem trwałe użytki zielone Powierzchnia /ha/ inne użytki rolne nieużytki Zasoby torfów /mln m 3 / Potorfia /ha/ Będzino 1199 530 415 254 23,7 99 Biesiekierz 909 713 44 152 15 27 Gmina i Miasto Bobolice 1302 613 98 591 24,6 60 Manowo 1184 675 15 494 14,8 0 Mielno 216 189 4 23 5,1 14 Gmina i Miasto Polanów Gmina i Miasto Sianów 1377 759 224 394 27,3 87 1796 515 954 327 46,4 5 Świeszyno 1663 1431 139 93 30,3 35 Powiat 9646 5425 1893 2328 187,2 327 źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie sprawozdań RWW-11 2012 r. 9.1.2. Kruszywa naturalne Na terenie powiatu koszalińskiego występują również inne kopaliny: kruszywa naturalne, surowce ilaste ceramiki budowlanej, piaski kwarcowe, służące głównie celom budownictwa mieszkaniowego, przemysłowego i drogownictwa, piaski formierskie używane 114

w hutnictwie i odlewnictwie oraz kreda mająca zastosowanie w rolnictwie. Tabela 70 przedstawia zestawienie rozpoznanych zasobów oraz stan ich zagospodarowania. Tabela 70. Zasoby kopalin oraz stan zagospodarowania. Rodzaj kopaliny Kruszywa naturalne Surowce ilaste ceramiki budowlanej Stan zagospodarowania złóż Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo geologicznie bilansowe Zasoby w Mg, m 3 przemysłowe 13 236 000-15 384 000 - Złoża eksploatowane 12 192 000 10 446 000 Złoża zagospodarowane, eksploatowane. okresowo Złoża zaniechane 1 101 000 Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo 1 496 000-681 000 m 3 - Złoża zaniechane 560 000 m 3 - Piaski formierskie Złoża rozpoznane wstępnie 7 596 000 - Piaski kwarcowe Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie 5 437 000 - Kreda Złoża o zasobach rozpoznanych wstępnie Złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo źródło : publikacja Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. 545 620-599 0 - Na terenie gminy Polanów, eksploatowane były pokłady surowców ilastych ceramiki budowlanej (cegielnie). Obecnie zakończono już eksploatację, trwa proces rekultywacji i zmiany przeznaczenia terenu na cele inne. Z pozostałych kopalin występują również piaski formierskie (gmina Sianów) i kwarcowe oraz kreda (gmina Manowo), których złoża są rozpoznane ale nie eksploatowane na skale przemysłową. Znaczące pod względem wielkości jak i znaczenia zakłady wydobywcze kruszyw naturalnych występują na terenie trzech gmin: Bobolice, Polanów, Sianów. Łączna powierzchnia gruntów zajętych przez kopalnie w tych gminach wynosi 91 ha. W pozostałych gminach znajdują się sporadycznie punkty poboru żwiru na cele miejscowej społeczności. Poniższa tabela przedstawia powierzchnie i zasoby kopalni kruszyw naturalnych (żwirownie) w trzech gminach powiatu koszalińskiego. Tabela 71. Powierzchnia i zasoby aktualnie eksploatowanych złóż kopalin naturalnych. Jednostka terytorialna Nazwa złoża Powierzchnia w ha Zasoby w Mg Ważność koncesji w latach Polanów Wietrzno II 2,84 16 754 2005-2025 Kępiny 1,04 191 576 2007-2017 Sianów VII 2,40 191 576 2006-2017 115

Sianów Węgorzewo 15,80 2 818 328 2002-2020 Węgorzewo III 9,42 959 000 2002-2033 Ratajki V 11,54 567 000 2007-2020 Ratajki VII 23,20 3 915 000 2007-2033 źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie na podstawie własnych danych 116

Tabela 72. Osuwiska występujące na terenie powiatu koszalińskiego. OSUWISKA Numer obszaru predysponowane go Numer osuwiska Miejscowość Rodzaj inwentaryzacji/ numer identyfikacyjny Krótka charakterystyka osuwiska (na podstawie opisu z materiałów archiwalnych) Typ Przyczyna powstania Powierzchnia w ha UWAGI 1 2 3 4 5 6 7 8 II K 1 Unieście k. Mielna gm. Mielno AGH/N-33-69-A-a/1 (2004) abradowane zbocze klifu nadmorskiego o wysokości 12 m abrazja morska 0,46 piaski eoliczne w formie pokrywy na glinach zwałowych. Nachylenie stoku 38 o LXX K 1 Chocimino wsch. część wioski KO/woj. koszalińskie pow. sławieński/7 obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) infiltracja wód opadowych i sufozja, nisza źródliskowa 0,110 podlega rozwojowi 2 Chocimino wsch. część wioski KO/woj. koszalińskie pow. sławieński/8 obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) infiltracja wód opadowych i sufozja, nisza źródliskowa 0,013 podlega rozwojowi LXXIII K 1 Żydowo - nad jeziorem dolnym siłowni szczytowo - pompowej KO/woj. koszalińskie pow. sławieński/9 obrywy i zsuwy w gruntach spoistych (gliny) podcięcie zbocza 0,018 nie aktywne LXXVI K 1 Drzewiany - przy osadzie Jabłonna, zbocze dolinki Ołbrzycy KO/woj. koszalińskie pow. koszaliński/3 obrywy gruntów spoistych (gliny) erozja boczna oraz infiltracja wód opadowych 1,12 aktywna faza rozwoju 117

LXXX K 1 Wojęcino przy drodze do Zamęcina - krawędź doliny KO/woj. koszalińskie pow. koszaliński/1 obrywy gruntów słabo spoistych (piaski gliniaste) erozja boczna rzeki Chotla, infiltracja wód opadowych 0,05 okresowa aktywność, obecnie zamarłe 2 Wojęcino przy drodze do Zamęcina - krawędź doliny KO/woj. koszalińskie pow. koszaliński/2 obrywy gruntów słabo spoistych (piaski gliniaste) erozja boczna rzeki Chotla, infiltracja wód opadowych 0,046 okresowa aktywność, obecnie zamarłe źródło: PIG Szczecin. 118

Tabela 73. Wykaz obszarów predysponowanych do występowania ruchów masowych ziemi na terenie powiatu koszalińskiego. OBSZARY PREDYSPONOWANE DO WYSTĘPOWANIA RUCHÓW MASOWYCH ZIEMI Predyspozycja obszaru Krótka charakterystyka obszaru (na podstawie map: topograficznej i szkicu geomorfologicznego, geologicznej, hydrogeologicznej) Numer obszaru (nazwa gminy) Typ obszaru Element budowy geologicznej lub geomorfologicznej Proces Geolog. Lokalizacja Geomorfologia Wysokość względna zboczy/stoków (w metrach) Nachylenie zboczy/stoków (w stopniach) Geologia Litologia / Geneza / Wiek Powierzchnia w km 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I K (gm. Będzino i gm. Mielno) ZKN NL + W ab + iw + an klifowy brzeg morski pomiędzy ujściem rzeki Czerwonej a przystania Rybacką w Chłopach (Pleśna, Gąski, Sarbinowo, Chłopy) 5-10 lokalnie 2-5 40-60 lokalnie 60-80 piaski wydmowe na glinach, przewarstwienia mułków oraz piasku ze żwirem /eoliczne, glacjalne, limnoglacjalne i fluwioglacjalne/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,59 II K (gm. Mielno) ZKN N + L ab + an podcios klifowy wydmy nadmorskiej we wschodniej części Unieścia 5-15 10-20 lokalnie 20-30 piaski pagórków wydmowych, piaski i żwiry /eoliczne i morskie/ holocen 0,23 III K (gm. Mielno) ZKN N + L ab + an podcios klifowy wydmy nadmorskiej (Czajcze Góry na mierzei jez. Jamno) 5-10 10-20 piaski pagórków wydmowych, piaski i żwiry /eoliczne i morskie/ holocen 0,13 IV K (gm. Będzino) SWP + ZDR N + L er + iw Borkowice - zbocze wschodnie doliny Czerwonej 10-20 10-20 piaski gliniaste z przewarstwieniami gliny /glacjalne/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,18 V K (gm. Będzino) SWP N + L er + iw zbocze kulminacji na południe od Miłogoszczy 10-20 10-20 mułki, piaski i żwiry, gliny /lodowcowe/, plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,10 VI K (gm. Będzino) SFG N + L er + iw zbocza drobnych pagórów kemowych ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem 5-10 5-10 deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,07 119

VII K (gm. Będzino) SFG N + L er + iw zbocza drobnych pagórów kemowych ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem 5-10 5-10 deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,09 VIII K (gm. Będzino) SFG N + L er + iw zbocza drobnych pagórów kemowych ulokowanych wzdłuż doliny rzeki Czerwonej pomiędzy Słowienkowem a Wierzchominem 5-10 5-10 deluwia glin, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, gliny piaszczyste /wodnolodowcowe i glacjalne /plejstocen/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,12 IX K (gm. Sianów) SFG N ew +er obszar jest położony ok.2 km na południowy-wschód od Sianowa w pobliżu osady Sianówek i Węgorzewskiej Góry 5-10 5-10 piaski ze żwirami i mułki/terasy kemowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,64 X K (gm. Polanów) ZFR N ew obszar jest położony ok. 3 km na wschód od miejscowości Bożenice; ekspozycja stoku na wschód 20-30 10-20 piaski ze żwirami/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,69 XI K (gm. Polanów) ZFR NL ew obszar jest położony ok.1 km na południe od miejscowości Buszyno, w pobliżu leśniczówki Świerkowicze; ekspozycja stoków na północ i wschód 30-50 10-20 piaski i żwiry wodnolodowcowe/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły 0,64 XII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na północ od miejscowości Wielin i ok.1,5 km na wschód od Leśniczówki Świerkowicz; ekspozycja stoku na północ i wschód 10-20 10-20 piaski i żwiry lodowcowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,10 120

XIII K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.4 km na południowy-zachód od Węgorzewa Koszalińskiego; w pobliżu miejscowości Lubiatowo, nad zachodnim brzegiem Jez. Policko 10-20 5-10 iły, mułki, piaski i żwiry, eluwia glin zwałowych/osady kemów oraz osady eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 1,58 XIV K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.2 km na północny-zachód od miejscowości Wyszebórz, na wschodnim brzegu Jez. Policko 10-20 5-10 iły, mułki, piaski i żwiry, eluwia glin zwałowych/osady kemów oraz osady eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,32 XV K (gm. Polanów) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.8 km na wschód od Węgorzewa Koszalińskiego w pobliżu miejscowości Przywidz 5-10 5-10 gliny, piaski i mułki/gliny zwałowe piaski i mułki w morenach wyciśnięcia/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,34 XVI K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.1,5 km na wschód od miejscowości Bukowo i Świerczyna; ekspozycja stoków na północ i na wschód 20-30 10-20 piaski i żwiry lodowcowe/piaski i żwiry glacjalne/zlodowacenie Wisły 5,49 XVII K (gm. Polanów) ZFR +SRS NL ew+er obszar jest położony na wschodnim brzegu rzeki Grabowa; ok.2,5 km na północny-wschód od miejscowości Wielin; ekspozycja stoków na zachód 20-30 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry wodnolodowcowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,29 XVIII K (gm. Manowo) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.1 km na północny zachód od miejscowości Wyszebórz; znajduje się na południe od Jez. Policko 5-10 5-10 gliny, piaski i mułki/gliny zwałowe piaski i mułki w morenach wyciśnięcia/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,60 121

XIX K (gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar położony jest ok.2 km na wschód od Manowa, w pobliżu kulminacji Żółtej Góry, w dolince rzeki Wyszewki; ekspozycja stoku na północ 10-20 10-20 glina/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,21 XX K (gm. Sianów) SWP +ZDD NL ew+er obszar jest położony ok.3 km na północny-wschód od miejscowości Wyszebórz, rozciąga się w pobliżu osady Wyszebórz Młyn i Leśniczówki Kościerza; stanowi północno-wschodnie zbocze dolinki rzeki Unieść; ekspozycja stoku na południowy-zachód 10-20 10-20 gliny, miejscami eluwia glin/gliny zwałowe lub eluwia glin/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 1,54 XXI K (gm. Sianów i gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.3,5 km na wschód od miejscowości Wyszebórz, stanowi połuniowo-zachodni stok dolinki Unieść 10-20 10-20 piaski i żwiry/formy akumulacji szczelinowej ozy/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 XXII K (gm. Manowo) SRS NL ew+er obszar jest położony ok.2,5 km na północny-wschód od Wyszewa, w pobliżu osady Wiewiórowo (północnozachodnia część obszaru); ekspozycja stoków na północny-wschód 10-20 10-20 piaski i żwiry/fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,41 XXIII K (gm. Manowo i gm. Sianów) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.6 km na wschód od miejscowości Wyszebórz i ok.1 km na południowyzachód od Kościernicy; ekspozycja stoku na zachód 10-20 10-20 gliny zwałowe/gliny eluwialne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,40 XXIV K (gm. Polanów) SFG NL ew obszar jest położony około 1,5 km na zachód od Dadzewa i około 1 km na pólnocny-wschód od 5-10 5-10 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,19 122

Garbna; orientacja stoku na południowy-wschód XXV K (gm. Polanów) SWP N ew obszar jest położony ok..2,5 km na południowy-wschód od miejscowości Nacław i ok.1 km na zachód od Dadzewa; ekspozycja stoku na północny-zachód 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,40 XXVI K (gm. Polanów i gm. Bobolice) SWP NL ew obszar stanowi krawędź wysoczyzny polodowcowej i jest ograniczony od wschodu, dolinką rzeki Drężnianki i od południa doliną rzeki Radew; ekspozycja stoku na południe i na wschód 30-50 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami oraz gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 9,32 XXVII K (gm. Polanów) SRS NL ew obszar jest położony ok.1 km na północny-zachód od Polanowa i tworzą go zbocza otaczające dolinkę cieku 5-10 5-10 piaski i żwiry/osady rzeczne/holocen 0,22 XXVIII K (gm. Polanów) SWP N ew obszar rozciąga się na północ od Polanowa, ok.1 km na zachód od Wielina; stanowi wschodnią krawędź dolinki rzeki Grabowej; ekspozycja stoków na północny-wschód 10-20 5-10 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 6,35 XXIX K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar rozciąga się równoleżnikowo od ok.1 km na wschód od miejscowości Polanów; ekspozycja stoków na południe i zachód 50-75 20-30 piaski i żwiry lodowcowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 4,16 XXX K (gm. Świeszyno) SWP NL er + iw stok wysoczyzny na północ i południe od Bardzlina, krawędź doliny Chotli 20-30 10-20 gliny zwałowe, piaski gliniaste /lodowcowe/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,10 123

XXXI K (gm. Świeszyno) SWP NL ew + er wzgórze na południowy zachód od Strzekęcina, stok północny i południowy 10-20 10-20 piaski i piaski z mułkami z pokrywą glin/ osady kemów/, plejstocen, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,08 XXXII K (gm. Manowo) ZDD N ew+er obszar jest położony ok.1 km na północny-zachód od Polanowa i około 2,5 km na wschód od miejscowości Jacinki, ok.0,5 km na zachód od doliny rzeki Grabowej 5-10 5-10 piaski i żwiry/osady rzeczne/holocen 0,19 XXXIII K (gm. Manowo) SWP NL ew+er obszar jest położony ok.2 km na północny-wschód od miejscowości Rosnowo; na zachód od górnego biegu cieku Kanał Dzierżęcinka 5-10 5-10 gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,11 XXXIV K (gm. Manowo) ZDR + ZFR NL + W er + iw wschodnie zbocze doliny Dzierżęcinki na południowy wschód od Manowa 10-20 10-20 piaski /wodnolodowcowe/, gliny, piaski gliniaste /glacjalne/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,43 XXXV K (gm. Manowo) ZFR NL + W er + iw północne i południowe zbocza rynny jezior Debro i Okółko, 1 km na południe od Wyszewa 10 5-10 piaski gliniaste /glacjalne/, piaski i żwiry /wodnolodowcowe/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,34 XXXVI K (gm. Polanów) ZDR + ZFR NL + W er + ew + iw zbocza doliny Polnicy ( w części południowej) na wysokości wsi Ratajki i Powidz 10-15 10-20 w części północnej piaski gliniaste i gliny zwałowe /glacjalne/, w części południowej piaski /wodnolodowcowe//, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 1,10 XXXVII K (gm. Polanów) ZDR NL + W er + iw południowe zbocze doliny Radwi w rejonie Rosnowa 5-15 10-20 piaski /tarasu rzecznego/, gliny zwałowe /glacjalne/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,38 XXXVIII K (gm. Polanów) ZDR NL + W er + ew + iw krawędź morfologiczne równiny sandrowej na północ od doliny Radwi na wysokości Mostowa (rejon ujęcia wód podziemnych) 5-10 5-10 piaski i piaski z żwirami sandrowe /wodnolodowcowe/, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,32 124

XXXIX K (gm. Manowo) SRS +ZDD NL ew+er obszar jest położony ok.1,5 km na wschód od Wyszewa; stanowi zachodnie zbocze obniżenia wypełnionego korytami cieków; orientacja stoków na zachód 10-20 10-20 piaski i żwiry/fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,60 XL K (gm. Manowo) SRS +ZDD NL ew obszar położony ok.2 km na południowy-wschód od Wyszewa; jest rozcinany przez dolinkę cieku 10-20 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,13 XLI K (gm. Manowo i gm. Polanów) SRS NL ew+er obszar położony jest ok. 4 km na północ od miejscowości Grzybnica; jest rozcinany przez dolinkę cieku i dolinkę Mszanki, stanowiącą dopływ rzeki Radew; położony ok.1 km na południowy-zachód od Jez. Nicemino 10-20 10-20 piaski i żwiry/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,54 XLII K (gm. Manowo i gm. Polanów) SRS NL ew+er obszar położony jest ok. 5 km na północ od Grzybnicy; stanowi wschodnie zbocze dolinki cieku; ekspozycja stoku na zachód i południe; jest położony ok.0,5 km na południe od Jez. Nicemino 5-10 5-10 piaski i żwiry/osady fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 XLIII K (gm. Manowo) SWP NL er+ew obszar położony jest ok.1 km na północny-zachód od wsi Karsina; obszar stanowi dolinkę rzeki Mszanka; ok.1 km na wschód od Jez. Nicemino 10-20 10-20 gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,57 XLIV K (gm. Polanów) SFG +ZDD NL ew+er obszar położony jest około 3 km na południe od miejscowości Nacław, pomiędzy Rekowem a Leśniczówką Karczyn i Karsiną; w zasięgu obszaru 20-30 5-10 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,96 125

znajdują się dwa źródliska XLV K (gm. Polanów) SFG NL ew+er obszar jest położony ok.0,5 km na południe od Rekowa i ok.0,5 km na południwowyzachód od miejscowości Garbno, stanowi południwozachodnie zbocze dolinki cieku; ekspozycja stoku na północny-wschód 10-20 10-20 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,26 XLVI K (gm. Polanów) SFG N ew+er obszar jest położony pomiędzy Rekowem a Garbnem, stanowi północnowschodnie zbocze dolinki cieku; ekspozycja stoku na południowy-zachód 5-10 5-10 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,27 XLVII K (gm. Polanów) SFG NL ew obszar jest położony ok.3 km na południowy-zachód od Garbna i około 1 km na południe od miejscowości Karsina 20-30 5-10 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,69 XLVIII K (gm. Polanów) SFG +ZDD NL ew obszar jest położony ok. 4 km na południowy-wschód od Dadzewa, w pobliżu wzniesień Baranie Góry; ekspozycja stoków na północny-wschód i południe 20-30 5-10 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 1,05 XLIX K (gm. Bobolice) SRS N ew obszar położony ok.2,5 km na południowy-wschód od miejscowości Cetuń 10-20 5-10 piaski tarasów akumulacyjnych/osady rzeczne/zlodowacenie Wisły 0,13 L K (gm. Polanów) SWP N ew+an obszar znajduje się 1,9 km na południowy - zachód od Polanowa 10-40 10-20 piaski i żwiry /glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał górny 0,47 126

LI K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na południowy-wschód od Polanowa, rozciąga się na znacznym obszarze, w pobliżu przysiółków Przybrodzie i Żolibórz; na północnym-zachodzie obszar jest ograniczony przez dolinkę rzeki Grabowej; ekspozycja stoków na północ i zachód 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 4,45 LII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony ok.2 km na południe od Polanowa, ok.0,5 km na północ od miejscowości Wietrzno; ekspozycja stoków na zachód 30-50 10-20 piaski i żwiry/osady lodowcowe z głazami/zlodowacenie Wisły 0,91 LIII K (gm. Polanów) SWP N+W+L iw+ew obszar jest położony ok.2 km na południowy-wschód od miejscowości Polanów i około 3 km na północ od Żydowa; obszar jest porozcinany dolinkami cieków, a w jego zasięgu znajdują się dwie nisze źródliskowe 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 1,42 LIV K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar jest położony 0,5 km na północ od Chocimina i około 1 km na zachód od Wietrzna; ekspozycja stoku na południowy zachód 30-50 10-20 piaski tarasów akumulacyjnych/osady rzeczne/zlodowacenie Wisły 0,45 LV K (gm. Polanów) SWP N ew obszar położony ok.1 km na północ od Chocimina w pobliżu, na południe od miejscowości Wietrzno; ekspozycja stoku na południe 10-20 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły 0,32 127

LVI K (gm. Bobolice) SWP N ew obszar jest położony ok.2,5 km na północny-zachód od miejscowości Żydowo, w pobliżu Chocimina; ekspozycja stoku na południe 5-10 5-10 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły 0,18 LVII K (gm. Polanów) SWP N ew obszar jest położony ok.3 km na północny-wschód od Żydowa; w zasięgu obszaru znajduje się dolinka cieku; stanowi zachodnią krawędź doliny górnego biegu rzeki Grabowej; ekspozycja stoku na północny-wschód 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 1,46 LVIII K (gm. Polanów) SRS NL er + iw obszar na wschód od lotniska w Zegrzu Pomorskim, krawędź tarasu sandrowego i ostańca morenowego nad dolinka Zaspianki 10-20 10-maj piaski ze żwirami /wodnolodowcowe/ gliny piaszczyste/lodowcowe/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,19 LIX K (gm. Manowo i gm. Bobolice) SRS +SWP NL ew obszar położony ok.5 km na połodniowy-wschód od miejscowości Rosnowo; ok.1 km na północnywschód miejscowości Krępa, rozciąga się w kierunku Kopanina; w pobliżu Leśniczówki Dębogóra 10-20 5-10 gliny oraz piaski ze żwirem/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,82 LX K (gm. Malechowo i gm. Bobolice) SWP N ew obszar położony ok. 0,5 km na północny-wschód od drogi łączącej Grzybnicę i Grzybniczkę 10-20 5-10 gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,47 LXI K (gm. Bobolice) SRS NL ew obszar rozciąga się na południowy-wschód od miejscowości Kłanino; stanowi południowy dopływ rzeki Radew 20-30 5-10 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,89 128

LXII K (gm. Bobolice) SRS NL ew+er obszar położony ok.0,5 km na wschód od miejscowości Kłanino na wschód od dolinki cieku, w pobliżu miejscowości Jadwiżyn; ekspozycja stoku na zachód i na południe 20-30 5-10 piaski i żwiry wodnolodowcowe/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 LXIII K (gm. Bobolice) SRS NL ew obszar położony ok.1 km na północny-zachód od miejscowości Ubiedrze; ekspozycja stoków na południe i wschód 20-30 10-20 piaski i żwiry wodnolodowcowe/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 1,03 LXIV K (gm. Manowo, gm. Świeszyno i gm. Bobolice) SWP +ZDR NL+W ew+sf+i w obszar stanowi strefę krawędziową wysoczyzny morenowej i jest ograniczony dolinami rzek: Radew na północy i Chociel na zachodzie; rozciąga się na znacznym obszarze w pobliżu miejscowości: Cybulino, Kurowo, Ubiedrze i Boboliczki; ekspozycja stoków na północ i zachód 50-75 30-50 piaski i żwiry lodowcowe oraz gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 7,73 LXV K (gm. Bobolice) SRS NL er+ew obszar znajduje się w pobliżu miejscowości Glinka, około 2,5 km na południe od Kłanina stanowi południowozachodnie zbocze dolinki cieku 10-20 5-10 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,18 LXVI K (gm. Bobolice) SRS NL ew obszar znajduje się ok. 2 km na południe od miejscowości Kłanino w pobliżu miejscowości Gumnica; ekspozycja stoku na południe 10-20 5-10 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,84 129

LXVII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar znajduje się ok.0,5 km na północny-zachód od miejscowości Przydargiń i około 1 km na południowyzachód od miejscowości Ubiedrze; ekspozycja stoku na północ 20-30 10-20 piaski i żwiry glacjalne z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,60 LXVIII K (gm. Bobolice) SFG N + L ew stok pagóra 216,5 na północ od Chmielewa 20-30 10-20 gliny zwałowe moreny wyciśnięcia /glacjalne/ zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,07 LXIX K (gm. Bobolice) SWP N ew obszar jest położony ok.2,5 km na północny-wschód od Żydowa; ok.1 km na południe od miejscowości Chocimino 30-50 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły 0,84 LXX K (gm. Bobolice) SWP N+W iw+ew obszar położony ok.1,5 km na północny zachód od Żydowa i ok. 0,5 km na południe od Chocimina; obszar stanowi zbocza otaczające dno zatorfionego obniżenia 5-10 5-10 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/ osady glacjalne zlodowacenie Wisły 0,70 LXXI K (gm. Bobolice) SWP NL+G ew+er+ iw obszar rozciąga się po południowo-zachodniej stronie koryta rzeki Radew, a w jego zasięgu znajdują się dwie dolinki cieków; obszar jest położony ok.3,5 km na południowy-zachód od Żydowa i ok.1 km na północ od miejscowości Stare Borne; ekspozycja stoków na północny-wschód 20-30 10-20 piaski i żwiry lodowcowe/piaski glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,57 LXXII K (gm. Polanów i gm. Bobolice) SWP NL ew+ab obszar położony ok.1 km na południowy-zachód od Żydowo; obszar stanowi północne zbocze zbiornika Jez. Kwiecko; ekspozycja 30-50 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,55 130

stoków na południe LXXIII K (gm. Polanów) SWP NL ew obszar położony ok.1 km na południowy-zachód od miejscowości Żydowo; obszar stanowi północnowschodni brzeg Jez. Kwiecko, w pobliżu kanału łączącego Jez. Kwiecko z Jez. Kamiennym; ekspozycja stoku na południowy-zachód 30-50 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami oraz gliny zwałowe/osady galacjalne/zlodowacenie Wisły 1,67 LXXIV K (gm. Polanów) SWP +ZFR NL ew obszar stanowi wschodni brzeg Jez. Kamiennego, jest położony ok.0,5 km na północ od Gołogóry 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,46 LXXV K (gm. Polanów) ZFR NL ew+sf+ ab obszar stanowi północnozachodnią rynny krawędź Jez. Bobięcińskiego Wielkiego; ekspozycja stoków na południowywschód 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,38 LXXVI K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL+G ew obszar znajduje się ok.4 km na południowy-zachód od Żydowa w pobliżu osady Stare Borne w centralnej części obszaru znajduje się dolinka cieku 20-30 10-20 gliny/gliny zwałowe/zlodowacenie Wisły 0,68 LXXVII K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar znajduje się ok. 2 km na zachód od Drzewian, na południe od Jez. Karpiowskiego; obszar stanowi zachodnie zbocze obniżeń i koryta rzeki Dębrzycy 20-30 10-20 piaski i żwiry lodowcowe z głazami/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły 0,47 LXXVIII K (gm. Polanów) SWP N ew obszar znajduje się ok.0,3 km na południe od Jez. Kamienne, na północ od 30-50 20-30 piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,55 131

miejscowości Gołogóra LXXIX K (gm. Bobolice) ZFR + ZDR NL + G er + ew północna krawędź doliny Chotli na wschód od Wojęcina 40-50 10-20 piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,11 LXXX K (gm. Bobolice) ZFR + SFG NL + G er + ew północna krawędź doliny Chotli w rejonie Wojęcina 40-60 10-20/20-30 piaski i żwiry z głazami/moreny czołowe/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 2,02 LXXXI K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje się ok.0,5 km na północny-wschód od miejscowości Głodowa i stanowi południowozachodnią krawędź dolinki rzeki Chociel; ekspozycja stoku na północny-wschód 10-20 5-10 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,39 LXXXII K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje ok.1 km na wschód od Głodowa; stanowi północno-wschodnie zbocze doliny rzeki Chociel; ekspozycja stoku na południowy-zachód 20-30 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,27 LXXXIII K (gm. Bobolice) ZDR +SRS NL ew+sf obszar znajduje się ok.1 km na północ od Bobolic i ok.1 km na południowy-wschód od miejscowości Głodowa, w pobliżu miejscowości Zabudówka; stanowi południowo zachodni fragment zbocze dolinki rzeki Chociel 20-30 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,25 LXXXIV K (gm. Bobolice) ZDR+SR S+ZDD NL ew+er obszar znajduje się w pobliżu północno-zachodniej części miasta Bobolice, na północny-wschód od górnego biegu rzeki Chociel; na południe od torów kolejowych; ekspozycja stoku na południowy-zachód 20-30 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny/faza pomorska 0,53 132

LXXXV K (gm. Bobolice) ZFR + SFG NL + W er + ew zachodnia krawędź rynny Debrzycy na południe od Drzewian 20-30 10-20 piaski, żwiry, głazy i gliny /moreny czołowe/, w dnie piaski i żwiry wodnolodowcowe, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 0,92 LXXXVI K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL + W ew + iw stok wysoczyzny i fragment dolinki Łęcznej w rejonie Kępska 10-20 10-20 piaski, żwiry, głazy i gliny /moreny czołowe/, w dnie piaski i żwiry wodnolodowcowe, zlodowacenie Wisły, stadiał górny 1,51 LXXXVII K (gm. Polanów) ZFR+SW P NL ew obszar znajduje się ok.10 km na zachód od Miastka i ok..1 km na wschód od przysiółka Gosław; stanowi zachodni brzeg Jez. Bobięcińskiego Wielkiego; ekspozycja stoków na wschód 20-30 10-20 gliny/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,63 LXXXVIII K (gm. Polanów) SFG N + L ew stoki pagóra morenowego 216,3 na wschód od Nowych Łozic 20-30 10-20 gliny zwałowe moreny wyciśnięcia /glacjalne/ zlodowacenia Wisły, stadiał górny 0,18 LXXXIX K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar położony ok. 3 km na południe od Bobolic, w pobliżu przysiółków Ostrówek i Łozice; ekspozycja stoków na północny-wschód 10-20 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,26 XC K (gm. Bobolice) SWP +ZDD NL ew obszar położony ok.2,5 km na południe od Bobolic w pobliżu miejscowości Opatówek i Janowiec; w zasięgu obszaru znajduje się obniżenie wykorzystywane przez ciek; ekspozycja stoku na północny-zachód 10-20 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,20 XCI K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL+W ew+iw obszar znajduje się ok.1,2 km na południowy-wschód od Bobolic w pobliżu przysiółków Chociwie i 10-20 10-20 gliny zwałowe/osady glacjalne/zlodowacenie Wisły/stadiał główny 0,61 133

Spokojne; ekspozycja stoku na południe XCII K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar położony jest ok.2,5 km na południowy-wschód od miejscowości Bobolice, na zachód od miejscowości Porost; w zasięgu obszaru znajduje się zagłębienie wypełnione wodami jeziora i fragment cieku; ekspozycja stoków na północ 20-30 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,73 XCIII K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar znajduje się ok.5 km na wschód od Bobolic, ok.2 km na północny-wschód od miejscowości Porost, stanowi wschodni brzeg obniżeń wypełnionych wodami jezioro: Trzebień Średni, Trzebień Mały oraz Chlewienko; ekspozycja stoku na zachód 10-20 10-20 piaski i żwiry/piaski i żwiry fluwioglacjalne/zlodowacenie Wisły 0,92 XCIV K (gm. Bobolice) SWP NL ew obszar jest położony na północny-wschód od miejscowości Porost; stanowi południowowschodni brzeg Jez. Chlewe Wielkie; ekspozycja stoku na północny-zachód 10-20 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,16 XCV K (gm. Bobolice) ZDR +SWP NL ew obszar jest położony ok.3 km na wschód od miejscowości Porost; stanowi południowowschodnie zbocze dolin obniżeń wypełnionych wodami Jezior: Pniewo oraz Piekiełko I oraz Piekiełko II, miejscami obszar jest 10-20 10-20 gliny zwałowe/osady lodowcowe/zlodowacenie Wisły 0,99 134

przecinany doliną cieku; ekspozycja stoków na północny-zachód RAZEM 84,85 źródło: PIG Szczecin. 135

10. REALIZACJA PRIORYTETU 10 - OCHRONA GLEB PRZED NAGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM ORAZ REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Gleby w powiecie charakteryzują się średnią klasą bonitacyjną. W gminach północnych powiatu występują również gleby kompleksów pszennych, natomiast w gminach południowych przeważają gleby żytnie dobre i słabe. Podział gleb pod względem bonitacyjnym przedstawia się następująco: gleby II klasy bonitacyjnej stanowią niecały procent ogółu gleb, gleby klas III-ich 17 %, najwięcej, bo 58% stanowią gleby klas IV-tych. Gleby najsłabsze w klasach V-VI zajmują 25% powierzchni gruntów rolnych. Rysunek 19. Bonitacja użytków rolnych w Powiecie Koszalińskim. źródło: Starostwo Powiatowe w Koszalinie Pod względem jakości jak i przydatności do uprawy, największy udział stanowią gleby kompleksów żytnich: bardzo dobrych i dobrych o średniej lekkiej kategorii agronomicznej. Pod względem zasobności jak i możliwości agronomicznych gleby kształtują się w większości w kategorii średniej. Najlepsze warunki do uprawy i uzyskiwania dobrych plonów istnieją w gminach Będzino i Biesiekierz, natomiast najmniej korzystne są w gminach Bobolice i Polanów. Charakterystykę kategorii agronomicznej gleb Powiatu Koszalińskiego w roku 2011 na podstawie badań Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Koszalinie w 2011 roku przedstawia tabela 74. Tabela 74. Zestawienie użytków wg kategorii agronomicznej (%) w 2011 roku. Rodzaj użytku Powierzchnia przebadana [ha] Ilość próbek bardzo lekka Kategoria agronomiczna gleb lekka średnia ciężka organiczna Użytki zielone Użytki rolne 198,18 82 0% 36% 34% 4% 26% 4525,84 1637 1% 51% 44% 2% 2% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie 01.2011-12.2011) 136

Degradacją gleb, są zmiany w środowisku glebowym, najczęściej będące efektem gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a dalej do ogólnych zmian środowiskowych. Do najważniejszych zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, zbyt intensywne nawożenie mineralne, niewłaściwa irygacja pól nawozami naturalnymi gnojówką, gnojowicą, itp., ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, intensywne zabiegi agrotechniczne, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych chwastobójczych i grzybobójczych, eksploatacja powierzchniowa surowców mineralnych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne, emisje i emisje gazów i pyłów. Erozja gleby jest jednym z czynników degradujących środowisko przyrodnicze, a zwłaszcza rolniczą przestrzeń produkcyjną. Jej skutki przejawiają się w niekorzystnych z reguły trwałych zmianach warunków przyrodniczych oraz warunków gospodarczoorganizacyjnych(np. deformowanie granic pól, pogłębianie dróg). Zmiany te prowadzą do obniżenia potencjału produkcyjnego ziemi oraz walorów ekologicznych krajobrazu. Stopień zdegradowania gleby zależy od nasilenia erozji: zmywanie gleby z poziomu próchniczego występuje przy erozji słabej, zmiana poziomu orno-próchniczego gleby, zmniejszająca jej miąższość oraz częściowo pogarszająca właściwości biologiczno fizyczno - chemiczne występuje dla erozji umiarkowanej, redukcja poziomu próchniczego często zmycie poziomu próchniczego wywołane jest erozją średnią, a warstwa uprawna wytworzona jest z poziomu przejściowego, niszczenie profilu glebowego wywołuje erozja silna oraz bardzo silna, w takich warunkach warstwa uprawna tworzona jest z podłoża. Degradacja naturalna gleb Degradacja naturalna gleb spowodowana jest działaniem sił przyrody: wiatru, wody, siły grawitacyjnej, które wywołują erozję naturalną (geologiczną). Przebieg i charakter procesów erozyjnych zależy głównie od rzeźby i nachylenia terenu, wielkości, rozkładu i rodzaju odpadów atmosferycznych, temperatury, sposobu użytkowania terenu oraz składu mechanicznego gleb. Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza. Istotnym czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest działalność antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana poprzez intensywne i nieprawidłowe użytkowanie rolnicze, nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinne, czy różnego rodzaju zabiegi melioracyjne powodujące erozję przyspieszoną. Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne oraz leśne, które zajmują odpowiednio około 90 % 137

bardzo kwaśny kwaśny lekko kwaśny obojętny zasadowy konieczne potrzebne wskazane ograniczone zbędne Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego powierzchni całego powiatu. Jakość gleb jest więc bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość oraz jakość uzyskiwanych plonów. Wybór rodzaju upraw związany jest z występowaniem gleb najbardziej wartościowych pod względem przydatności rolniczej. Przy uprawach należy zwrócić uwagę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpieczać cenne obszary rolnicze przed nadmierną erozją. Sposób uprawy powinno się również dostosować do spadku terenu. Na terenie powiatu mamy do czynienia ze średnim zagrożeniem erozją wodną powierzchniową uwzględniając główne kryteria przyrodnicze tj. wielkość opadu rocznego, nachylenie terenu oraz podatność gleb na zmywy powierzchniowe. Degradacja chemiczna gleb Gleby na terenie powiatu pod względem odczynu mają charakter bardzo kwaśny, kwaśny i lekko kwaśny. Wyniki prowadzonych badań gleb wskazują na ich podwyższoną kwasowość. Kwasowość to ważny wskaźnik degradacji gleb uprawnych. Nadmierna kwasowość najczęściej jest powodowana przez naturalne czynniki klimatyczno glebowe, w mniejszym stopniu przez zanieczyszczenia kwasotwórcze powstające przez zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne lub przez niektóre nawozy. Na zakwaszenie gleb wpływają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologiczne kwaśne nawozy sztuczne. Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Koszalinie w 2011 roku prowadziła badania odczynu gleb użytków rolnych na terenie poszczególnych gmin powiatu. Wyniki badań przedstawia tabela 75. Tabela 75. Wyniki badań odczynu użytków rolnych w roku 2011 na terenie Powiatu Koszalińskiego. ODCZYN (ph) POTRZEBY WAPNOWANIA Jednostka terytorialna Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Miasto i Gmina Sianów 149 262 204 33 6 267 132 122 76 57 23% 40% 31% 5% 1% 41% 20% 19% 12% 9% 18 41 33 1 0 25 14 26 24 4 19% 44% 35% 1% 0% 27% 15% 28% 26% 4% 24 124 103 20 26 40 50 77 53 77 8% 42% 35% 7% 9% 13% 17% 26% 18% 26% 5 21 13 9 0 5 11 10 10 12 10% 44% 27% 19% 0% 10% 23% 21% 21% 25% 80 101 30 14 4 78 52 52 16 31 35% 44% 13% 6% 2% 34% 23% 23% 7% 14% 50 82 50 19 6 50 56 26 27 48 24% 40% 24% 9% 3% 24% 27% 13% 13% 23% 19 31 10 3 2 28 15 9 5 8 29% 48% 15% 5% 3% 43% 23% 14% 8% 12% 138

bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka bardzo niska niska średnia wysoka bardzo wysoka Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Gmina Świeszyno RAZEM: 0 33 10 1 0 0 16 17 8 3 0% 75% 23% 2% 0% 0% 36% 39% 18% 7% 345 695 453 100 44 493 346 339 219 240 21% 42% 28% 6% 3% 30% 21% 21% 13% 15% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie 01.2011-12.2011) Gleby gminy i miasta Sianów charakteryzują się największą kwasowością. W Sianowie aż 77% stanowią gleby o odczynie bardzo kwaśnym i kwaśnym. Podobna sytuacja kształtuje się w gminie Świeszyno, gdzie 75% użytków rolnych charakteryzuje się odczynem kwaśnym. Użytki rolne miasta i gminy Bobolice charakteryzują się najmniejszą kwasowością, tj. 50% stanowią gleby bardzo kwaśne i kwaśne. Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza w Koszalinie w 2011 roku prowadziła badania zasobności gleb w makro i mikroelementy. Wyniki prowadzonych badań zasobności gleb powiatu w makroelementy prezentuje tabela 75, natomiast zasobności gleb w mikroelementy tabela 76. Tabela 76. Wyniki badań zasobności gleb Powiatu Koszalińskiego w makroelementy w 2011 roku. ZAWARTOŚĆ FOSFORU ZAWARTOŚĆ POTASU ZAWARTOŚĆ MAGNEZU Jednostka terytorialn a Gmina Będzino Gmina Biesiekierz Miasto i Gmina Bobolice Gmina Koszalin Gmina Manowo Miasto i Gmina Polanów Gmina i Miasto Sianów Gmina Świeszyno RAZEM 26 % 3% 4% 0% 9% 12 % 12 % 36 % 26 % 16 % 17 % 28 % 29 % 35 % 20 % 27 % 21 % 31 % 27 % 25 % 25 % 0% 2% 9% 15 % 28 % 22 % 8% 11% 28 % 32 % 15 % 15 % 16 % 11 % 25 % 16 % 15 % 26% 16% 6% 20% 28% 9% 24% 38% 20% 17% 42 % 30 % 42 % 29% 42% 39% 17% 6% 51% 64% 0% 18% 19% 19 % 39 % 24 % 40 % 17 % 17 % 17 % 35 % 27 % 9% 11% 6% 23 % 21 % 27% 20 % 7% 6% 4% 8% 6% 5% 6% 0% 2% 28 % 24 % 6% 2% 9% 43 % 20 % 17 % 13 % 10 % 26 % 25 % 37 % 11% 0% 2% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie 01.2011-12.2011) 30% 31 % 11 % 9% 12 % 20 % 34 % 42 % 37 % 25 % 25 % 25 % 32 % 50 % 33 % 22 % 16 % 28 % 13 % 12 % 18 % 20 % 41 % 21 % 19% 4% 16% 46% 9% 8% 2% 7% 14% Na podstawie przeprowadzonych badań w 2011 roku można wywnioskować, iż użytki rolne Powiatu Koszalińskiego charakteryzują się niską oraz średnią zawartością fosforu. Najniższa zawartość fosforu występuje na terenie gminy Będzino oraz gminy i miasta 139

niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka niska średnia wysoka Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Koszalińskiego Sianów. Podobnie kształtuje się zasobność gleb powiatu w potas. Około 61% gleb Powiatu Koszalińskiego charakteryzuje się niską oraz średnią zawartością potasu. Ponadto gleby analizowanego terenu cechuje średnia zasobność w magnez. Zgodnie z danymi Okręgowej Stacji Chemiczno Rolniczej w Koszalinie około 33% gleb charakteryzuje się średnią zawartością magnezu. Natomiast bardzo wysoką oraz wysoką zawartością charakteryzuje się 35% gleb powiatu. Tabela 77. Wyniki badań zasobności gleb Powiatu Koszalińskiego w mikroelementy w roku 2011. BOR MANGAN MIEDŹ CYNK ŻELAZO 90% 10% 0% 1% 89% 10% 23 % 75 % 2% 5 % 81% 14% 3% 97 % 0% źródło: Okręgowa Stacja Chemiczno Rolnicza Oddział w Koszalinie (pomiary zasobności gleby w okresie 01.2011-12.2011). Zgodnie z prowadzonymi badaniami przez Okręgową Stację Chemiczno Rolniczą w Koszalinie w 2011 roku, określono iż gleby Powiatu Koszalińskiego wykazują średnią zawartość żelaza (100%), manganu (89%), miedzi (75%) oraz cynku (81%). Ponadto gleby charakteryzuje niska zasobność w bor na poziomie 90%. 140

11. REALIZACJA PRIORYTETU 11 - WZROST ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ 11.1. Edukacja ekologiczna Starostwo Powiatowe w Koszalinie prowadzi działalności edukacyjną na terenie całego powiatu koszalińskiego i we współpracy z gminami powiatu. Szczegółowy opis działań edukacyjnych powiatu koszalińskiego zawarto w załączniku nr 1. 11.2. Kontrole i inspekcje na terenie powiatu koszalińskiego w latach 2011-2012. Do wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców przyczyniają się też działania z zakresu kontroli i nadzoru. Podsumowanie dla wykonanych w tym zakresie czynności w latach 2011-2012 przedstawiono w tabelach 78-79. Postępowania WIOŚ w przedłożonym zakresie dotyczą w większości przypadków weryfikacji wykonywanych pozwoleń wydanych przez Starostę Koszalińskiego. Tabela 78. Wyniki kontroli użytkowników środków w Powiecie Koszalińskim w roku 2011. Gmina Liczba kontrolowanych podmiotów gospodarczych Liczba kontrolowanych Jednostek samorządu terytorialnego Liczba stwierdzonych naruszeń przepisów dla kontrolowanych podmiotów gospodarczych dla kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego Kontrolowana dziedzina Będzino 1 0 0 0 ochrona powietrza Biesiekierz Bobolice 6 2 2 1 2 2 1 0 ochrona powietrza gospodarka odpadami ochrona wód ochrona przed hałasem gospodarka odpadami ochrona wód Manowo 0 2 1 0 ochrona wód Mielno 3 1 1 1 gospodarka odpadami ochrona przed emitowaniem pól elektromagnetycznych ochrona wód Polanów 3 1 0 1 ochrona wód Sianów 1 0 0 0 ochrona powietrza Świeszyno 0 1 0 0 gospodarka odpadami suma 16 9 5 3-141

Tabela 79. Wyniki kontroli użytkowników środków w Powiecie Koszalińskim w roku 2012. Gmina Liczba kontrolowanych podmiotów gospodarczych Liczba kontrolowanych Jednostek samorządu terytorialnego Liczba stwierdzonych naruszeń przepisów dla kontrolowanych podmiotów gospodarczych dla kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego Będzino 2 2 1 0 Biesiekierz 4 1 2 0 Bobolice 5 0 1 0 Manowo 2 1 1 1 Mielno 3 2 1 1 Polanów 2 2 0 1 Kontrolowana dziedzina ochrona powietrza gospodarka odpadami ochrona wód ochrona przed hałasem ochrona powietrza gospodarka odpadami ochrona wód poważne awarie ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym gospodarka odpadami ochrona wód ochrona wód ochrona przed hałasem gospodarka odpadami gospodarka odpadami ochrona przed ochrona powietrza ochrona przed hałasem ochrona wód ochrona wód ochrona powietrza Sianów 3 0 1 0 ochrona powietrza Świeszyno 3 1 0 2 gospodarka odpadami ochrona wód suma 24 9 7 5 - Ogółem w dwuleciu Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie skontrolował na terenie powiatu koszalińskiego 40 podmiotów, stwierdzając w połowie z nich uchybienia w zakresie realizacji przepisów prawa ochrony środowiska. Liczba kontroli przeprowadzonych przez samorządy gminne w tym okresie nie została ustalona dla całego powiatu, z uwagi na nieprzekazanie danych przez gminy. pięć spośród ośmiu gmin powiatu, które przekazały dane w tym zakresie przeprowadziły w sumie 348 kontrole. 142

12. FINANSOWANIE INWESTYCJI ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA W DWULECIU 2011 2012. Tabela 80. Wydatki finansowe poniesione w 2011 w gospodarce komunalnej i ochronie środowiska. Lp. Jednostka terytorialna Ogółem Utrzymanie zieleni w miastach i gminach Ochrona powietrza i klimatu Gospodarka ściekowa i ochrona wód Gospodarka odpadami zł zł zł zł zł 1 Będzino 2396019,72 82,62 0 20951,84 73987,53 2 Biesiekierz 2000419,00 0 0 0 981049,24 3 Bobolice 3798858,95 214613,00 0 510988,46 268236,90 4 Manowo 6108201,87 55258,90 0 5646875,04 0 5 Mielno 3547682,71 117177,64 0 321362,86 3690,00 6 Polanów 728816,70 7861,04 0 165174,07 106017,47 7 Sianów 2158311,15 95216,99 12500,00 1008165,35 168522,10 8 Świeszyno 4832878,07 0 0 3802278,48 265786,75 9 Powiat koszaliński 4832878,07 490210,19 12500,00 11475796,1 1867289,99 źródło: GUS. Rysunek 20. Wydatki finansowe poniesione w 2011 roku z podziałem na zadania. 1867289,99 zł 490210,19 zł 12500 zł 11475796,1 zł utrzymanie zieleni w miastach i gminach gospodarka ściekowa i ochrona wód ochrona powietrza i klimatu gospodarka odpadami źródło: opracowanie własne. 143