Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Siemianowice Śląskie

R A P O R T Z B A D A Ń Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Siemianowice Śląskie Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Raport współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. Raport został opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ul. Barbary 21 a 40 053 Katowice tel. 32 253 04 25 www.silesiametropolia.eu Raport opracowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. sp. k. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17 90 248 Łódź tel. 42 633 17 19 www.inse.org.pl

Spis treści SPIS TREŚCI... 3 SPIS TABEL... 3 SPIS WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 5 1. ANALIZA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W SIEMIANOWICACH ŚLĄSKICH... 7 2. ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI SIEMIANOWIC ŚL.... 13 2.1. RYNEK PRACY... 13 2.2. DOCHODY LUDNOŚCI... 17 2.3. PODMIOTY GOSPODARCZE... 20 2.4. RYNEK NIERUCHOMOŚCI... 22 3. ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ GMINY SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE... 25 PODSUMOWANIE... 29 BIBLIOGRAFIA... 31 ŹRÓDŁA DANYCH... 32 Spis tabel Tabela 1. Procesy demograficzne w Siemianowicach Śląskich w latach 2002 2012... 7 Tabela 2. Procesy migracyjne w Siemianowicach Śląskich w latach 2002 2012... 9 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Siemianowicach Śląskich (w tys. zł) w latach 2004 2011... 19 Tabela 4. Największe firmy w Siemianowicach Śląskich w 2011 r.... 20 Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1 m 2 w latach 2008 2010... 23 Tabela 6. Rynek nieruchomości w Siemianowicach Śląskich w latach 2008 2012... 24 Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Siemianowic Śląskich w latach 2002 2012... 8 Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Siemianowicach Śląskich i GZM (w promilach) w latach 2002 2012... 9 Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Siemianowice Śl.) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 5. Struktura ludności Siemianowic Śląskich według wieku w 2012 r.... 11 3

Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Siemianowicach Śląskich za rok 2002 i 2011... 12 Wykres 7. Liczba pracujących w Siemianowicach Śląskich (w tys. osób) w latach 2005 2012... 13 Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Siemianowice Śl.) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Siemianowicach Śląskich i GZM według sekcji PKD w 2012 r... 15 Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Siemianowicach Śląskich (w tys. osób) w latach 2003 2012... 16 Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Siemianowicach Śląskich, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012... 17 Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Siemianowic Śląskich PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011... 18 Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Siemianowic Śląskich i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011... 18 Wykres 15. Struktura dochodów ludności Siemianowic Śląskich według źródła dochodów za lata: 2004, 2008, 2011... 19 Wykres 16. Średnie roczne dochody na 1 firmę CIT (w tys. zł) w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2007 2011... 21 Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2002 2012... 21 Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Siemianowicach Śląskich w latach 2010 2012... 22 Wykres 19. Cena za 1 m2 mieszkania w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2008 2010... 23 Wykres 20. Dochody i wydatki Siemianowic Śląskich ogółem (ceny bieżące w mln zł) w latach 2002 2012... 25 Wykres 21. Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2002 2012... 26 Wykres 22. Nadwyżka operacyjna (w mln zł) w Siemianowicach Śląskich w latach 2006 2012... 27 Wykres 23. Nadwyżka operacyjna na 1 mieszkańca (w zł) w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2006 2012... 27 Wykres 24. Dochody własne na 1 mieszkańca w Siemianowicach Śląskich i GZM w latach 2002 2012... 28 4

Wstęp Przedmiotowy Raport opracowany został w ramach I etapu prac nad realizacją w latach 2012 2014 tzw. projektu gospodarczego, pt.: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii "Silesia" do 2025 roku, na wniosek Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. I etap prac w projekcie gospodarczym to: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miast GZM przeprowadzona na podstawie danych pozyskanych z różnych źródeł, m.in.: Izba Skarbowa w Katowicach, Główny Urząd Statystyczny, w tym Narodowy Spis Powszechny. W ramach tego zadania wykonano: a) narzędzie internetowe (http://statystyka.gzm.org.pl/) stanowiące bazę danych społecznoekonomicznych dla miast GZM i gmin sąsiednich, b) Syntezę z badań Oceny kondycji ekonomicznej obejmującą łącznie wszystkie miasta GZM oraz c) Przedmiotowy Raport (sporządzony indywidualnie dla każdego z miast GZM). Raport składa się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawia dane dotyczące struktury oraz procesów demograficznych i migracyjnych na potrzeby analizy potencjału ludzkiego w opisywanym mieście; drugi zawiera analizę konkurencyjności gospodarki uwzględniono w nim m.in. opis sytuacji na rynku pracy i nieruchomości; trzeci prezentuje analizę sytuacji finansowej opisywanego miasta (w szczególności skoncentrowano się na strukturze dochodów i wydatków w budżecie miasta). Wartości wskaźników dla danego miasta przedstawiono w Raporcie na tle GZM oraz w wybranych przypadkach województwa śląskiego i Polski, w celu określenia pozycji i potencjału każdego z miast. II etap prac w projekcie gospodarczym to opracowanie pt.: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Wyniki i wnioski z analiz z I i II etapu stanowią materiał bazowy do docelowego III etapu projektu, tj. opracowania pt.: Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii Silesia do 2025 r., ukierunkowanego na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej i na dalszy rozwój tego obszaru. 5

SIEMIANOWICE ŚLĄSKIE liczba mieszkańców (stan na 2012 r.) 69 539 osób powierzchnia miasta 25,5 km 2 jednostki sąsiadujące 1. Chorzów 2. Piekary Śl. 3. Katowice 4. gminy spoza GZM Rysunek 1. Siemianowice Śląskie na tle GZM Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Gliwice Zabrze (1) Ruda Śląska Chorzów (2) Sosnowiec Katowice Jaworzno (1) Świętochłowice (2) Siemianowice Śląskie Mysłowice Tychy Źródło: opracowanie własne 6

1. Analiza potencjału ludzkiego w Siemianowicach Śląskich Siemianowice Śląskie, podobnie jak większość miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM), borykają się z problemem wyludniania się miasta w latach 2002 2012 liczba ludności na tym obszarze spadła o 4,5 tys. osób, tj. o 6,1%. Jest to związane m.in. z występującym każdego roku ujemnym przyrostem naturalnym (tabela 1. i wykres 1.), który w analizowanym okresie wygenerował ubytek liczby mieszkańców na poziomie 1,8 tys. Każdego roku w mieście rodziło się średnio 656 osób, zaś umierało 817, przy czym liczbę zgonów cechowały wyższe roczne wahania (8 81 osób, podczas gdy liczba urodzeń mieściła się w przedziale od 6 do 63 osób). Najkorzystniejsza sytuacja pod względem przyrostu naturalnego Siemianowic Śląskich zaobserwowana została w 2011 r., kiedy to bezwzględna różnica pomiędzy liczbą urodzeń i zgonów była najmniejsza (81 osób), a tym samym wskaźnik przyrostu naturalnego (ujemny w każdym z badanych lat) był najbliższy zera (tj. na poziomie 1,2). Tabela 1. Procesy demograficzne w Siemianowicach Śląskich w latach 2002 2012 Liczba ludności* Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny Wskaźnik przyrostu naturalnego Wskaźnik przyrostu naturalnego dla GZM Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski 2002 74059 605 780-175 -2,4-2,04-0,15 2003 73536 571 788-217 -3,0-2,10-0,37 2004 73155 634 741-107 -1,5-1,97-0,19 2005 72685 614 771-157 -2,2-2,09-0,10 2006 72247 620 852-232 -3,2-1,70 0,12 2007 71621 671 864-193 -2,7-1,64 0,28 2008 71118 717 852-135 -1,9-1,01 0,92 2009 70712 731 908-177 -2,5-1,05 0,86 2010 70296 689 833-144 -2,0-0,88 0,90 2011 69992 702 788-86 -1,2-1,88 0,34 2012 69539 657 811-154 -2,2-1,97 0,04 * według faktycznego miejsca zamieszkania Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Zestawienie wielkości wskaźnika przyrostu naturalnego dla Siemianowic Śląskich, GZM oraz Polski umożliwiają ocenę sytuacji demograficznej w mieście w szerszym ujęciu. Sytuacja demograficzna w Siemianowicach Śląskich była znacznie mniej korzystna niż w GZM i kraju: średni wskaźnik dla miasta wynosił 2,25, podczas gdy dla Metropolii 7

tys. osób promile Silesia 1,67, a dla kraju był on dodani i wynosił 0,24. O ile na tle kraju sytuacja demograficzna w Siemianowicach Śląskich w każdym z analizowanych lat przedstawiała się niekorzystnie, to w odniesieniu do GZM w latach 2004 i 2011 Siemianowice Śląskie osiągały wyższy wskaźnik przyrostu naturalnego (odpowiednio 1,5 i 1,2 wobec 1,97 i 1,88 w GZM). Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Siemianowic Śląskich w latach 2002 2012 80 70 60 50 0,4 0,3 0,2 0,1 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,0-0,1-0,2-0,3-0,4 Liczba ludności Przyrost naturalny Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Za czynnik mający dominujący wpływ na stopniowy ubytek liczby ludności miasta należy jednak uznać migracje (tabela 2. oraz wykres 2.). Ze zgromadzonych danych wynika, że w latach 2002 2012 z miasta wymeldowało się w sumie 10,3 tys. mieszkańców, podczas gdy osiedliło się niecałe 7,4 tys. osób, co oznacza, że liczba ludności w Siemianowicach Śląskich na skutek migracji zmalała w badanym okresie o 2,9 tys. (i tym samym była o 1,1 tys., tj. o 61% wyższa od spadku ludności spowodowanego ujemnym przyrostem naturalnym). W każdym z badanych lat saldo migracji osiągało wartości ujemne i wynosiło od 207 osób w 2002 r. do 406 w 2005 r. 8

promile Tabela 2. Procesy migracyjne w Siemianowicach Śląskich w latach 2002 2012 Napływ ludności (zameldowania) Odpływ ludności (wymeldowania) Saldo migracji Wskaźnik salda migracji Wskaźnik salda migracji dla GZM Wskaźnik przyrostu rzeczywistego 2002 670 877-207 -2,80-3,71-5,00 2003 709 920-211 -2,87-3,63-7,11 2004 688 901-213 -2,91-3,65-5,21 2005 602 1008-406 -5,59-3,72-6,47 2006 696 957-261 -3,61-4,63-6,06 2007 688 1021-333 -4,65-4,61-8,74 2008 660 895-235 -3,30-3,36-7,07 2009 641 876-235 -3,32-3,26-5,74 2010 695 972-277 -3,94-3,38-5,92 2011 687 905-218 -3,11-3,33-4,34 2012 646 976-330 -4,75-3,41-6,51 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Siemianowicach Śląskich i GZM (w promilach) w latach 2002 2012 0,00 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-1,00-2,00-3,00-4,00-5,00-6,00 Siemianowice Śląskie GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Analiza porównawcza wskaźników salda migracji w Siemianowicach Śląskich i GZM pozwala zaobserwować znaczne fluktuacje ich wartości dla miasta oraz dla GZM w latach 2002 2008. Lata 2008 2009 stanowią jedyny okres, kiedy krzywa wskaźnika dla Siemianowic Śląskich utrzymywała stałą wartość krzywa wskaźnika dla GZM była bardziej stabilna i znajdowała się na podobnym poziomie od 2008 r. do końca analizowanego okresu. Zdecydowanie korzystniejsze wartości wskaźnika Siemianowice osiągały na początku dekady 9

i stan ten utrzymywał się do 2004 r., zaś 2005 r. przyniósł gwałtowne załamanie, po którym ponownie w 2006 r. nastąpiła poprawa. Wskaźnik przyrostu rzeczywistego, kształtowany w większym stopniu przez migracje niż przyrost naturalny, w analizowanych latach przybierał wyłącznie wartości ujemne i wynosił średnio 6,32, co oznacza, że na każdy tysiąc mieszkańców ubywało rocznie ponad 6 osób. Obserwowane wahania wskaźnika, wynoszące od 4,34 w 2011 r. do 8,47 w 2007 r., wynikają z nierównomiernego kształtowania się wskaźników przyrostu naturalnego i salda migracji. Poddając analizie ludność w ujęciu strukturalnym należy uwzględnić w pierwszej kolejności zróżnicowanie populacji pod względem wieku ekonomicznego. Dane przedstawione na wykresach 3. i 4. wskazują, że struktury mieszkańców Siemianowic Śląskich i Metropolii Silesia według wieku produkcyjnego były zbliżone i podlegały podobnym tendencjom. W mieście i GZM udział ludności w wieku produkcyjnym wynosił ok. 70%, przy czym w ostatnich latach spadł o ok. 3 pkt. proc. Zmniejszył się również udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności, który w roku bazowym wynosił 15%, a od 2007 r. utrzymywał stały poziom ok. 13%. Wzrósł natomiast znacząco udział najstarszej grupy, której liczebność na przestrzeni badanych lat zwiększyła się odpowiednio aż o 5 i 5,5 pkt. proc., stanowiąc w 2012 r. blisko piątą część ludności Siemianowic Śląskich i GZM. Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Siemianowice Śl.) za rok 2002, 2007, 2012 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012 14,8% 17,2% 19,8% 15,0% 17,0% 19,5% 70,3% 69,6% 67,0% 70,0% 69,9% 67,4% 15,0% 13,2% 13,2% 2002 2007 2012 ludność w wieku ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym poprodukcyjnym 15,0% 13,1% 13,0% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL 10

lata Strukturę ludności Siemianowic Śląskim z uwzględnieniem jej wieku oraz płci ilustruje wykres 5. Wykres 5. Struktura ludności Siemianowic Śląskich według wieku w 2012 r. 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 4 2 0 2 4 mężczyźni kobiety tys. osób Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Z tzw. piramidy wieku i płci dla Siemianowic Śląskich wynika, że liczebność poszczególnych grup jest zbieżna z trendami krajowymi świadczy o tym wyraźne zwężenie podstawy piramidy (wynikające ze spadającej liczby urodzeń w mieście) oraz jej szczytu (związane z naturalnymi procesami umierania). Z kolei dwa znaczące wybrzuszenia oraz dzielące je wcięcie to odzwierciedlenie wyżów i niżów demograficznych, będących następstwami II wojny światowej 1. W Siemianowicach Śląskich obserwowane jest też zjawisko feminizacji (na 100 mężczyzn przypada blisko 109 kobiet), jednak mężczyźni dominują w młodszej grupie wiekowej (w przedziałach 0 44 lata), co wywołane jest większą liczbą urodzeń chłopców. W starszym pokoleniu (osoby powyżej 55 roku życia) zauważalna jest dominacja kobiet (w najstarszych grupach wiekowych liczba kobiet przewyższa liczbę mężczyzn nawet czterokrotnie), co wynika z ich przeciętnie lepszego stanu zdrowia i dłuższego życia. 1 Po II wojnie światowej w Polsce wyróżnia się: - wyż demograficzny (wyż kompensacyjny) lat 50, niż w latach 60 oraz wtórny wyż w latach 70. 11

Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Siemianowicach Śląskich za rok 2002 i 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Odsetek osób z wyksz. wyższym w populacji 20+ 9% 16% Odsetek osób z wyksz. średnim i wyższym w populacji 20+ 42% 51% Odsetek osób z wyksz. zasadniczym zawodowym w populacji 20+ 31% 29% 2002 2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. W latach 2002 2011 wzrósł poziom wykształcenia mieszkańców Siemianowic Śląskich (wykres 6.). W 2002 r. siemianowiczanie kończyli edukację głównie po uzyskaniu wykształcenia średniego (33% populacji) i zasadniczego zawodowego (31%), a niespełna dziesiąta część społeczeństwa (9%) miała dyplom wyższej uczelni. Choć liczba osób kończących edukację na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej spadła tylko o 2 pkt. proc., to w 2011 r. już ponad połowa mieszkańców miasta posiadała co najmniej wykształcenie średnie (w 2002 r. 42%), a znacząco aż o 7 pkt. proc. wzrosła liczba siemianowiczan mających wykształcenie wyższe. Przyczyn opisanych zmian należy doszukiwać się w zwiększeniu dostępu do edukacji, w tym w rozwoju szkolnictwa wyższego w GZM oraz rosnących aspiracjach edukacyjnych mieszkańców Siemianowic Śląskich. 12

tys. osób 2. Analiza konkurencyjności gospodarki Siemianowic Śl. 2.1. Rynek pracy Ilościowa i strukturalna analiza zasobów pracy Siemianowic Śląskich pozwoliła określić prawidłowości decydujące o aktualnej sytuacji na lokalnym rynku, w tym także w porównaniu do całego GZM. W okresie 2005 2012 liczba osób pracujących w Siemianowicach Śląskich (w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób) wzrosła o 1695 osób, tj. o 14,7%, a ich udział wśród ludności w wieku produkcyjnym zwiększył się o 5 pkt. proc. z 23% w 2005 r. do 28% w 2012 r. (wykres 7.). Warto przy tym zauważyć, że udział osób pracujących w ludności w wieku produkcyjnym utrzymywał się na stałym poziomie w ostatnich trzech latach analizowanego okresu (2010 2012). Wykres 7. Liczba pracujących w Siemianowicach Śląskich (w tys. osób) w latach 2005 2012 14 13,2 13,3 13,1 13,2 70% 13 12,8 60% 13 12,2 12,4 50% 12 12 11 11 11,5 27% 23% 24% 25% 26% 28% 28% 28% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 40% 30% 20% 10% liczba pracujących udział pracujących w ludności w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Dotyczy podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób Początkowo widoczny był systematyczny wzrost liczby osób pracujących (z 11,5 tys. w 2005 r., przez 12,2 tys. w 2006 r., do 12,4 tys. w 2007 r.). W 2008 r. do grona zatrudnionych dołączyły kolejne 843 osoby, przez co liczebność analizowanej grupy wzrosła do 13,2 tys. Jednak już między 2008 i 2009 r. sytuacja uległa odwróceniu i zanotowano spadek liczby pracujących o 434 osoby. W latach 2010 2012 zaobserwowano wahania, jednak zmiany były niewielkie liczba pracujących utrzymywała się na względnie stałym poziomie, oscylując między 13,1 tys. a 13,3 tys. osób.

W okresie 2007 2012 udział kobiet w badanej grupie był praktycznie niezmienny; stanowiły one 43% osób pracujących różnice wynosiły od 0,1 pkt. proc. do 0,3 pkt. proc. (wykres 8.). W tym samym czasie w całym GZM odsetek pracujących kobiet nie tylko był większy w każdym z analizowanych lat, ale też wzrastał łącznie o 1,6 pkt. proc., osiągając poziom 44,2% w 2007 r., 45,2% w 2010 r. i 48,8% w 2012 r. (wykres 9.). Przedstawione dane wskazują, że w Siemianowicach Śląskich pracujące kobiety wciąż pozostają w mniejszości, a obserwowane w ostatnich latach tendencje nie wskazują na żadne zmiany. Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Siemianowice Śl.) za rok 2007, 2010, 2012 100% Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012 100% 75% 56,7% 56,6% 56,9% 75% 55,8% 54,8% 54,2% 50% 50% 25% 43,3% 43,4% 43,1% 25% 44,2% 45,2% 45,8% 0% 2007 2010 2012 0% 2007 2010 2012 kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Specyfikę lokalnego i regionalnego rynku pracy odzwierciedla również struktura zatrudnionych ze względu na poszczególne branże, zilustrowana na wykresie 10. (na potrzeby niniejszej analizy posłużono się podziałem wg sekcji PKD). Sektorem, który w 2012 r. zatrudniał zdecydowanie najwięcej osób zarówno w Siemianowicach Śląskich, jak i w całym GZM było przetwórstwo przemysłowe (sekcja C). Warto zauważyć, że Siemianowice Śląskie w znacznie większym stopniu bazują na tej gałęzi przemysłu (38% ogółu pracujących w mieście znajduje w nim zatrudnienie) niż GZM 21% pracujących. 14

Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Siemianowicach Śląskich i GZM według sekcji PKD w 2012 r. 2 40% 38% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 8% 0,0% 0,1% 1% 21% 12% 10% 10% 6% 6% 6% 5% 6% 5% 2% 2% 3% 0% 0,4% 1% 2% 2% 3% 2% 1% 3% 4% 4% 5% 2% 10% 8% 7% 1,1% 2% 2% 0,2% Siemianowice Śląskie GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL. Pod względem odsetka zatrudnionych osób w Siemianowicach Śląskich i w GZM wyróżnia się także handel hurtowy i detaliczny (sekcja G) odpowiednio 10% i 12% oraz edukacja (sekcja P) każdorazowo 10% pracujących. W pozostałych branżach, zarówno w analizowanym mieście, jak i w GZM, zatrudnienie utrzymuje się na znacznie niższym poziomie, oscylując od 0,1% do 8%. Wniosków na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy dostarcza także analiza populacji bezrobotnych (por. wykres 11.) W latach 2003 2008 obserwowano systematyczny spadek liczby osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Siemianowicach Śląskich z 7,2 tys. zmniejszył się do 2,1 tys. osób. Najbardziej dynamicznie zasoby bezrobocia malały w latach 2005 2006 (o 23%), 2006 2007 (o 30%) i 2007 2008 (o 25%). Warto zaznaczyć, że spadkowi liczby bezrobotnych w latach 2005 2008 towarzyszył wzrost liczby osób pracujących. Po 2008 r. nastąpił wzrost liczby osób bezrobotnych o 33% (do 2,8 tys. osób w 2009 r.), co mogło mieć związek z odczuwanymi w tym czasie w Polsce efektami 2 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne. 15

tys. osób ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego. W ostatnich dwóch latach analizowanego okresu liczba bezrobotnych utrzymywała się na stałym poziomie 3 tys. osób. Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Siemianowicach Śląskich (w tys. osób) w latach 2003 2012 8 7 6 5 4 3 2 7,2 6,2 5,2 4,0 2,8 2,1 2,8 2,6 3,0 3,0 1 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL Zmiany liczebności bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy znajdują odzwierciedlenie także w notowanych stopach bezrobocia (wykres 12.). Podobnie jak w przypadku liczby osób bezrobotnych, w latach 2004 2012 stopa bezrobocia spadła z 28,1% do 14,3% (tj. łącznie o 13,8 pkt. proc.). Największy, systematyczny spadek notowano w latach 2004 2008; łącznie wyniósł on 17,8 pkt. proc. Z kolei po 2008 r. stopa bezrobocia wzrosła do 13,6% (tj. o 3,3 pkt. proc), w 2010 r. ponownie zmalała (o 1,1 pkt. proc. w stosunku do roku poprzedniego), a w latach 2011 2012 ustabilizowała się na poziomie 14,3%. Podobne tendencje obserwowano w tym czasie w województwie śląskim i w całym kraju, jednak omawiany wskaźnik dla Siemianowic Śląskich przybierał wciąż wyższe wartości. Różnice sięgały średnio 5,2 pkt. proc. w porównaniu do województwa i 3 pkt. proc w odniesieniu do całego kraju. Jedynie w 2010 r. stopa bezrobocia w analizowanym mieście i w całej Polsce była zbliżona (różnice wyniosły zaledwie 0,1 pkt. proc.). Sytuacja na lokalnym rynku pracy w Siemianowicach Śląskich po gorszym okresie poprawiła się, jednak nadal należy ją uznać za mniej korzystną niż w całym GZM i w kraju. 16

Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Siemianowicach Śląskich, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012 30% 28,1% 25% 24,0% 20% 15% 10% 5% 19,0% 16,9% 17,6% 15,5% 18,5% 14,8% 12,7% 13,6% 11,2% 9,2% 10,3% 9,5% 6,9% 13,6% 14,3% 14,3% 12,5% 13,4% 12,4% 12,5% 12,1% 11,1% 9,4% 10,0% 10,2% 0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Siemianowice Śląskie województwo śląskie Polska 2.2. Dochody ludności Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL W latach 2004 2011 dochody mieszkańców Siemianowic Śląskich i całego GZM zwiększały się. W 2004 r. średni roczny dochód wynosił 17,8 tys. zł, a do 2011 r. wzrósł do poziomu 27,5 tys. zł. Na podstawie wzrostu średnich rocznych dochodów nominalnych nie można jednak wnioskować o wzroście zamożności mieszkańców. Dlatego w niniejszym podrozdziale zbadano dochody w ujęciu realnym (wykres 13.). W 2004 r. wyniosły one w Siemianowicach Śląskich 17,2 tys. zł i do 2011 r. wzrosły do poziomu 22,1 tys. zł. Dynamika zmian w zakresie pozyskiwanych przez mieszkańców dochodów charakteryzowała się dużymi fluktuacjami. Największy wzrost dochodów podatników z Siemianowic Śląskich nastąpił w 2006 r. (12,21% nominalnie i 11,32% realnie). W kolejnych latach dynamika ta była znacznie mniejsza, a w 2010 r. odnotowano nawet spadek dochodów w ujęciu realnym (o -0,41%). 17

tys. zł dochody w tys. zł dynamika zmian Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Siemianowic Śląskich PIT (w tys. zł) w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011 29 27 25 23 21 19 17 15 27,458 25,750 26,260 23,817 20,933 21,929 21,971 22,154 22,061 17,784 18,655 21,201 20,281 19,786 17,232 17,774 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 dochody nominalne dochody realne dynamika zmian - nominalnie dynamika zmian - realnie 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej oraz GUS, BDL Dane przedstawione na wykresie 14. wskazują natomiast, że w każdym z analizowanych lat dochody nominalne mieszkańców Siemianowic Śląskich były niższe niż średnio w GZM (różnice wahały się w przedziale od 1,3 tys. do 3,3 tys. zł), a w ostatnich trzech latach analizowanego okresu przewaga GZM zwiększała się z 2,7 tys. zł w 2009 r. do 3,3 tys. zł w 2011 r. Pozwala to wnioskować, że sytuacja finansowa mieszkańców Siemianowic Śląskich poprawia się znacznie wolniej niż ma to miejsce w całym GZM. Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Siemianowic Śląskich i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011 35 30 25 20 15 17,8 19,6 18,7 20,7 20,9 22,2 21,9 24,1 23,8 26,7 28,4 29,1 25,7 26,3 27,5 30,8 10 5-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Siemianowice Śląskie GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej 18

Podobnie jak w innych miastach GZM, mieszkańcy Siemianowic Śląskich najwyższe zarobki otrzymywali na ogół z tytułu pracy na własny rachunek między 2004 a 2011 r. dochody z tego źródła wzrosły łącznie o 61%. Kolejne pod względem dochodowości były: praca najemna oraz renty i emerytury, które cechowała podobna dynamika wzrostu odpowiednio na poziomie 52% i 53%. Niewielki trend wzrostowy (o 4,7%) dotyczył dochodów z zysków kapitałowych, które jednak podlegały znacznym fluktuacjom. Najniższe dochody zatrudnieni w Siemianowicach Śląskich otrzymywali z umów zleceń i o dzieło w 2011 r. wyniosły one 5,5 tys. zł rocznie, ale cechował je największy wzrost (łącznie o 57% między 2004 a 2011 r.). Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Siemianowicach Śląskich (w tys. zł) w latach 2004 Z pracy na własny rachunek Z pracy najemnej 2011 Z rent i emerytur Z zysków kapitałowych Z umów-zleceń i o dzieło 2004 43,8 21,0 16,5 6,4 3,5 2005 46,3 22,0 17,5 11,2 3,5 2006 57,2 22,9 18,5 111,1 3,7 2007 65,6 24,5 19,0 65,8 4,1 2008 71,8 27,1 20,5 14,3 4,7 2009 70,6 29,2 22,6 13,5 5,3 2010 69,9 30,2 23,9 9,8 5,2 2011 70,7 32,0 25,3 6,1 5,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej Wykres 15. Struktura dochodów ludności Siemianowic Śląskich według źródła dochodów za lata: 2004, 2008, 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2004 11,0% 57,1% 3,0% 28,6% 0,3% 2008 15,3% 62,2% 3,6% 18,7% 0,3% 2011 13,7% 62,2% 3,7% 20,1% 0,3% z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z umów zlecenie i o dzieło z rent i emerytur z zysków kapitałowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej 19

Struktura dochodów mieszkańców Siemianowic Śląskich (wykres 15.) wskazuje, że głównym źródłem ich utrzymania jest praca najemna (62,2% w 2011 r.). Stosunkowo dużo osób otrzymuje renty i emerytury (20,1% w 2011 r.) lub pracuje na własny rachunek (13,7%). W dość niewielkim stopniu mieszkańcy miasta czerpią zaś zyski z umów zlecenie i o dzieło (3,7%), a najmniej z zysków kapitałowych (0,3% w 2011 r.). 2.3. Podmioty gospodarcze O konkurencyjności gospodarki Siemianowic Śląskich świadczy również kondycja podmiotów prowadzących działalność na tym terenie. Do największych firm w mieście według rankingu Rzeczpospolitej należy Johnson Controls Siemianowice (lider w zakresie produkcji systemów do inteligentnych budynków oraz systemów wnętrz i akumulatorów samochodowych), PACCOR Polska (producent plastikowych oraz papierowych opakowań jednorazowych), a także Minova Ekochem (tworząca rozwiązania oparte o nowoczesne technologie materiałowe). Dane nt. zatrudnienia oraz przychodów ze sprzedaży uzyskiwanych przez wymienione przedsiębiorstwa zaprezentowano w tabeli 4. Tabela 4. Największe firmy w Siemianowicach Śląskich w 2012 r. Nazwa firmy Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) Liczba pracujących Johnson Controls Siemianowice sp. z o.o. 656 593 937 PACCOR POLSKA sp. z o.o. 256 848 550 Minova Ekochem S.A. 134 378 bd Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z listy 2000 największych firm w Polsce. Dane dotyczą przychodów oraz zatrudnienia w całej spółce. W latach 2007 2010 notowano systematyczny spadek średnich rocznych dochodów podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Siemianowicach Śląskich w przeliczeniu na firmę ze 143,2 tys. zł w 2007 r. do 71,8 tys. zł w 2010 r. (por. wykres 16.). Dopiero 2011 r. przyniósł wzrost i średnie roczne dochody na podmiot wyniosły o 106,7 tys. zł. Warto jednak zaznaczyć, że w większości analizowanych lat średnie roczne dochody firm w Siemianowicach Śląskich były wyższe niż w całym GZM, nawet o 45,8 tys. zł. Przewagę Metropolii Silesia odnotowano jedynie w 2010 r., kiedy przeciętny poziom dochodów osiągnął 85,2 tys. zł (wobec 71,8 tys. zł w analizowanym mieście). Powyższe pozwala ocenić sytuację dochodową podmiotów gospodarczych z Siemianowic Śląskich na tle pozostałych miast należących do GZM jako relatywnie dobrą, a silny wzrost w ostatnim roku analizowanego okresu daje nadzieję na dalszą poprawę kondycji finansowej lokalnych firm. 20