Teka Kom. Pol.- OL PAN, 2012, 135 142 NAZWY STOPNI W GWARACH H YZNY NA TLE SKIM (OLA) Dorota Krystyna Rembiszewska, Janusz Siatkowski Instytut Slawistyki PAN w Warszawie (Polska) Streszczenie. w o- pasierb i pasynek. pasierbica w gwarach wschod- Nazwy stopni pokre- rozmaitych innowacji wynika atycznego, c o- polsz Nazwy Polsce Nazwy stopni pokre- o a polskiego przynosi praca O. (1959). anie y- ego. a- zw zachodnio- aczamy jedynie nazwy nne derywaty.
136 Dorota Krystyna Rembiszewska i Janusz Siatkowski Na tereni struk pas i * zapisany *, V 233 s.v. ). d- *pas (pa, pa, pa, pa serb, pa serp itp.) i poch * (p asynak, p asynok, p asyna e k itp.). Od nazwy *pas *pas p (35, 43), p (56), ec (30), e ec (18) i sporadycznie nad Bugiem pa (109), w trzech punktach *pas : p (104), p (110), p aserbnyk (106) i sporadycznie *pas : p a rbak (19), p aserbok (108) oraz *pas : p (40). Nazwa *pas, jak pokazuje materia w - Podobne zasi 132 138, a z zachodniej Ukrainy odnotowano j *pas odnotowano w OLA pas na Ukrainie pod Lwowem p (419), na Kaszubach pas czych pod Choszcznem pas (276), *pas : p asyrnyk (363), p (374), na Ukr p asyrbnyk (414, 415, 421) oraz *pas asyrbok (493), p asyrbyk (502). *pas na XVII wieku zapisano, i z 1607 r. (HSBM XXIV 22 zanotowano tylko w kilku punktach na zachodzie kraju pod Grodnem (18, 20, 51) i Brze- odnotowano sporadycznie znad granicy (i Nazwa *pas nie ma ustalonej etymologii. Najpewniej motywowana po i czasownika *s pasierbica w gwarach wscho c- p, p u
NAZWY STOPNI A... 137 isano rozszerzony derywat pasierbnica (p, p aser derywat *pas obocznie z ca pod Hrubieszowem (324). *pas ca *pas. erech uskich: (337) oraz na Polesiu (361, 362, 372) oraz na znacznym terytorium Ukrainy, nie tylko na zachodzie, jak *pas, lecz *pas ca z XVII i XVIII (SUM VI 85) (SRNG XXV 253). Derywat *pas ca zanotowano w OLA na zachodzie B 373, 374) oraz w kilku rozproszonych punktach na zachodniej Ukrainie (414, (494). Inne derywaty noto *pas a Polesiu (382) oraz n *pas a ika akademickiego z 1847 roku (SRNG XXV 253). Nazwa * z- pasynek (240) stanowi nowy import powojenny. Z innych e- z prefiksem pa- o 38 39. udniu : p w Chorwacji 52 i Serbii 55, * : w Serbii pusinuk przedrostka po- wypadku nazwy *pas, forma- derywat od czasownika posiniti terenie Gre, a mianowi *para- : para sin (106), para sin (107 108) i par sin (110). jesz : prisin (94).
138 Dorota Krystyna Rembiszewska i Janusz Siatkowski, *, *. pa- e-, *, * : (683), (610), (636), (568, 616), (591), : (563, 686, 745),, (565), (642), (820) i * : (564), (585, 587), (565), (534, 545, 554, 567), (586, 588), (546, 569), (571). Znaczenie tych o o- onej za pa- od rzeczownika deminutivum od *,,, pol., czes. dcerka ), mac., serb. (k). Kole * z- pa:stork, p :st k itp. chorw. pastorek, itp., serb., pastorak itp. mac. pastorok, pajs tork pastorek, pastorok * i * -=a udniu oraz w trzech punktach na tere 85) i Macedonii (95). z,, oraz o a, o i ). o- pastorek oraz pa, pastorek, III 39), Kott podobnie pastorek, pa- pastorka oraw dczone pastorek k- otowano powszechnie ( ) i (nevlast e-
NAZWY STOPNI A... 139 ra/ce:ra). w pastorek, pastorok w., arach (SSN II owacji nev syn ( ) i ( ). Wyraz * a- j- pa od p + *p tor z e ka, * pa- od, co od, Machek ES w * zanik - -, oskowej dt > st. i V 120 s.v. o-, *, * oraz z * r i * j Formacja * odzie,,, itp. nej na terenie AGWB VII 207), ukr.,,, itp., ros.,,, itp. Formacja * zczyzny, por. np. brus., p,, ukr.,, itp., ros.,,, itp. Poza tym poja- siedztwie z *. oby a- e do jednej lub drugiej formacji. Do formacji * isy: (90), (92), (97, 100), (99), rka (101), (102), natomiast do formacji * zapisy: pastorka (93), pajstorka (98) oraz do formacji * -=a zapis (95).
140 Dorota Krystyna Rembiszewska i Janusz Siatkowski a- * *. Na mieszanie s i torak (42), pa torak (43) a- torka (42), pa torka * a- i formalnie deminutywna *, przy, Niewiasta z- ktach polskich, por. Szymczak 1966: 164 a- synova. M synav, synov, synuv syn ova (15, 27, 72, 100). dczona sporadycznie na terenie Czech w p. 186 i 205). Jest to innowacja polska, wszy w 1432 r. (SStp VIII 522; Szymczak 1966: 167 l- ominuje nad archaicznymi * i *. W kilku punktach zapisano obocznie obie nazwy: *synova oraz * lub * notowano obocznie nazwy *synova oraz * lub * na terenie synova e- o-,,,, nocno- a adycznie pod Mohylewem i Homlem (LAB III w synova obok lokalizacji w- y u
NAZWY STOPNI A... 141 * * * pa- wprowadzaj cego ce do dziedzictwa pra w skupiskach daleko udniu *. synowa, niewiasta usi i Ukrainy. ji wynika- l i LITERATURA AGWB Atlas gwar wsc bskiej- 1989 1993, t. V X pod red. I. Maryniakowej, Warszawa 1995 2009. BER... i n. Bezlaj F., Etimolo ki slovar slovenskega jezika, I IV, Ljubljana 1977 2005. Dal, I IV 1956. ESBM 978 i n. ESUM 982 i n. Horba HT i, I 1909. HSBM i n. HSSJ Historick slovn k slovensk ho jazyka, red. VII, Bratislava 1991 2008. Jg J. Jungmann,, I V, Praha 1835 1839. Kott,, I VII, Praha 1878 1893. LAB..,.., 1993 1998. Nazwy l (1914), s. 1 7. Machek ES-2 V. Machek,, Praha 1968.
142 Dorota Krystyna Rembiszewska i Janusz Siatkowski OLA 1 :,. i n. Ony kevy SBH i i, I IV, PS P ru n slovn k jazyka esk ho, I VIII, Praha 1933 1957. RBE J. Rieger,. Warszawa 1995. -,..., 1979 1986. SRNG ( 65 i n. SSJ Slovn k slovensk ho jazyka, red. S. Peciar, I VI, Bratislava 1959 1968. S, I IV, red. 1971. SSN, red. I. Ripka, Bratislava 1994 i n. SStp XI, Warszawa 1953 St sl Staro esk slovn k, red. 1977 i n. SUM I XI, 1970 1980. SWM -Mazurskie Szymczak M., ktach polskiego, Warszawa 1966. Truba ev ISTR Tym enko i ce XV XVIII i i I I II - 2002 2003. NAMES OF DEGREES OF RELATIONSHIP IN EAST SLAVONIC DIALECTS OF THE BIALYSTOK REGION AGAINST GENERAL-SLAVONIC BACKGROUND (OLA) Summary. daughter-in- materials for the General-Slavonic linguistic atlas. In the area of East Slavonic dialects of the Bialystok region there are two names pasierb and pasynek mean he feminine form pasierbica fixed in different phonetic variants in the East Slavonic dialects of the Bialystok region appears in almost whole area excluding a zone at the border with Belarus. Names of degrees of relationship make it possible to determine earlier common lexical areas and follow various innovations resulting from local language relations. They are a rich source for tracing mechanisms of motivation of words belonging to the same thematic field what has been only signalised in this text. Key words: General-Slavonic linguistic atlas (OLA), Slavonic lexis, East Slavonic dialects of the Bialystok region