WYMAGANIA FORMALNO-PRAWNE PROJEKTOWANIA I BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZYCH

Problemy Inżynierii Rolniczej nr 4/2008 Wacław Romaniuk Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie Akademia Rolnicza w Szczecinie Andrzej Karbowy Instytut Inżynierii Rolniczej Akademia Rolnicza w Szczecinie Małgorzata Łukaszuk Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie WYMAGANIA FORMALNO-PRAWNE PROJEKTOWANIA I BUDOWY BIOGAZOWNI ROLNICZYCH Streszczenie Realizacja procesu inwestycyjnego pozyskania i zagospodarowania biogazu wymaga znajomości wielu ograniczeń formalnoprawnych. Związane jest to ze złożoności problemu wynikającego z samego procesu pozyskania i zagospodarowania biogazu, jak również aktualnie obowiązujących procedur inwestycyjnych obowiązujących w kraju. Słowa kluczowe: energia odnawialna, biogaz, fermentacja metanowa, uwarunkowania formalne Wstęp Decydującym czynnikiem do wprowadzenia polityki wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce są wymogi związane z wstąpieniem do Unii Europejskiej oraz z podpisaniem Protokołu z Kioto. Protokół ten, podpisany przez Polskę w 1988 r., jest pierwszym aktem prawa międzynarodowego zmierzającym do wprowadzenia konkretnych ograniczeń emisji gazów szklarniowych, przy dopuszczeniu tzw. handlu emisjami. Najważniejszym postanowieniem Protokołu jest zobowiązanie krajów uprzemysłowionych do redukcji gazów cieplarnianych o co najmniej 5,2% w okresie 2008-2012 w stosunku do 1990 r. 26 lipca 2003 r. Polska ratyfikowała Protokół do ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, zobowiązując się do ograniczenia emisji gazów szklarniowych w okresie 2008-2012 o 6% w porównaniu z 1988 r. Ponadto, oprócz zobowiązania do emisji gazów cieplarnianych we własnym kraju, Protokół wprowadza mechanizmy elastyczne, które mają ułatwić redukcję emisji poza granicami państwa. Jednym z nich jest mechanizm Wspólnych Wdrożeń (Joint Implementation). Umożliwia on współpracę między krajem dawcą" i krajem biorcą" i finansowanie inwestycji redukujących emisje dwutlenku węgla 161

Wacław Romaniuk, Andrzej Karbowy, Małgorzata Łukaszuk sowanie inwestycji redukujących emisje dwutlenku węgla przez kraj dawcę" w kraju biorcy", gdzie koszty redukcji są niskie. W rezultacie kraj dawca" może zaliczyć efekty redukcji jako swój wkład w wywiązanie się ze zobowiązań Protokołu. Zasady te prowadzą do redukcji jednostek emisji, które są przekazywane stronie inwestującej. Dzięki wykorzystaniu mechanizmu Wspólnych Wdrożeń, kraje zachodnie będą mogły inwestować w technologie wykorzystujące odnawialne źródła energii w Polsce, co daje szansę na przyspieszenie rozwoju budowy kosztownych instalacji do produkcji biogazu rolniczego. W Unii Europejskiej najważniejszymi dokumentami dla rozwoju odnawialnych źródeł energii są Biała Księga Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii oraz Dyrektywa z 27 września 2001 r. w sprawie promocji energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych na wewnętrznym rynku energii elektrycznej. Biała Księga wyznacza cel 12% udziału OZE w ogólnym bilansie energetycznym krajów Unii, natomiast Dyrektywa wyznacza cel 22% udziału OZE w bilansie energii elektrycznej. W Polsce dokumentem o największym znaczeniu, determinującym rozwój odnawialnych źródeł energii jest Strategia rozwoju energetyki odnawialnej", przyjęta przez Sejm RP w 2001 r. Ustawa ta ustanawia cele ilościowe rozwoju energetyki odnawialnej oraz terminy jej osiągnięcia. Do 2010 r. udział energii ze źródeł odnawialnych ma stanowić w bilansie energetyki kraju 7,5%, a do 2020 r. 14% w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Osiągnięcie udziału 7,5% energii ze źródeł odnawialnych oznacza konieczność produkcji 340 PJ energii z tych źródeł, a więc zwiększenie jej produkcji o dodatkowe 235 PJ w porównaniu z 1999 r. Celem opracowania jest analiza podstawowych wymagań formalno-prawnych związanych z procesem technologicznym pozyskania i zagospodarowania biogazu. Uwarunkowania prawne związane z wytwarzaniem i wykorzystaniem energii Podstawowym aktem prawnym, który reguluje rozwój energetyki odnawialnej w Polsce jest Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [Dz. U. 1997 nr 54, poz. 348 ze zm.] oraz rozporządzenia wykonawcze do niej. Ustawa zaleca uwzględnienie odnawialnych źródeł energii w planach rozwoju przedsiębiorstw energetycznych oraz w założeniach do lokalnych planów zaopatrzenia gminy w ciepło, energię elektryczną oraz paliwa gazowe przez zarząd gminy. Ustawa ta stanowi, że wydatki ponoszone na rozwój energetyki odnawialnej mogą być uwzględniane w taryfach cen energii, urealnia ceny energii, co w efekcie ogranicza subwencjonowanie paliw pierwotnych, a co za tym idzie, w dalszej perspektywie może doprowadzić do włączenia w kalkulacje cen energii kosztów społecznych, ekologicznych w tradycyjnym sposobie zaopatrzenia w energię. 162

Wymagania formalno-prawne... Wymagane pozwolenia. W Polsce wytwarzanie energii elektrycznej w źródłach o mocy powyżej 5 MW oraz wytwarzania ciepła w źródłach o mocy 1 MW wymaga uzyskania koncesji. Organem właściwym w zakresie wydawania, kontrolowania, cofania, przedłużania koncesji energetycznej jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Koncesje udziela się na okres 10-50 lat. Szczegółowe zagadnienia związane z koncesją reguluje rozdział Koncesje i taryfy" w Ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne [Dz. U. 1997 nr 54, poz. 348 z późn. zm.]. Zakup i sprzedaż energii ze źródeł energii odnawialnej. Dla wytwórców energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, w tym z instalacji zasilanych biogazem rolniczym, decydujące znaczenie ma prawne zagwarantowanie im odbioru i sprzedaży wyprodukowanej przez nich energii, ponieważ podstawowym źródłem dochodu dla biogazowni jest sprzedaż energii elektrycznej. Jednym z ważniejszych instrumentów prawnych jest obowiązujące obecnie Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła [Dz.U. 2004 nr 267, poz. 2657]. Rozporządzenie nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem energią obowiązek zakupu energii elektrycznej wytwarzanej lub ciepła pochodzących z odnawialnych źródeł energii, m. in. z biogazu. Dokument ten wyznacza minimalny udział ilości energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii w całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przedsiębiorstwa energetycznego. W 2006 r. wynosi on 15,0%; w 2007 15,2%; w 2008 15,6% w 2009 15,8% i w 2010 16%. Obowiązek zakupu ciepła uznaje się za spełniony wówczas, gdy oferowane do sprzedaży ciepło zostało zakupione w ilości, w jakiej je oferowano lub w ilości równej łącznej ilości sprzedanego ciepła odbiorcom, którzy kupują od danego przedsiębiorstwa energetycznego ciepło przesyłane daną siecią, do której przyłączone jest odnawialne źródło energii. Ocena oddziaływania na środowisko. Dla planowanych projektów inwestycyjnych mogących znacząco oddziaływać na otoczenie może być wymagane opracowanie raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko musi być przeprowadzone z udziałem społeczeństwa. Tryb postępowania w sprawie tej oceny reguluje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, [Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627]. Zakres wykonania raportu na środowisko (OOŚ) określa art. 52 ustawy. Natomiast Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko [Dz.U. 2004 nr 257, poz. 2573] jest aktem wykonawczym do Ustawy. Rozporządzenie nie zalicza biogazowni do żadnej z tych kategorii, natomiast wymienia inwestycje, które mogą stanowić element tego przedsięwzięcia. Obowiązek wykonania rapor- 163

Wacław Romaniuk, Andrzej Karbowy, Małgorzata Łukaszuk tu oddziaływania na środowisko istnieje również dla samych ferm intensywnej produkcji zwierzęcej. Wykonanie raportu jest zawsze obowiązkowe w przypadku ferm hodowli lub chowu zwierząt w liczbie powyżej 210 SD. Przepisy dozoru technicznego. Kwestie związane z uzyskaniem decyzji zezwalającej na eksploatację urządzeń technicznych reguluje Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym [Dz. U. 2000 nr 122, poz. 1321]. Zgodnie z wymaganiami zawartymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu [Dz. U. 2002 nr 120, poz. 1021], w przypadku inwestycji energetycznego wykorzystania biogazu przed uruchomieniem instalacji kotłowych (cieczowych oraz parowych) systemu zamkniętego wymagane jest uzyskanie decyzji zezwalającej na eksploatację. Na podstawie dokumentacji technicznej instalacji złożonej przez inwestora oraz szczegółowych badań technicznych instalacji pozwolenie wydaje terenowy Inspektorat Dozoru Technicznego. Przepisy związane ze stosowaniem nawozów naturalnych Ustawa z 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu [Dz. U. 2007 nr 147, poz. 1033] jest podstawowym przepisem, który reguluje stosowanie odchodów zwierzęcych jako nawozów w agrotechnice. Ogranicza ona dawki azotu i terminy stosowania nawozów naturalnych oraz determinuje wymogi dotyczące infrastruktury ich przechowywania. Wprowadzone są zasady ustalania dawek nawozów na podstawie planów nawozowych przy zastosowaniu technik komputerowych. Wprowadzono również obowiązek posiadania zbiorników o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4.miesięcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej. Budowa dużych i szczelnych urządzeń do magazynowania odchodów zwierzęcych jest związana z poniesieniem przez rolników dużych nakładów inwestycyjnych. Jednocześnie wymóg ten może stanowić bodziec do budowy wspólnych instalacji biogazowych. W instalacjach tych nieodzownym elementem wyposażenia są zbiorniki do przechowywania przefermentowanej gnojowicy. Zbiorniki te mogą zapewnić możliwość magazynowania gnojowicy. Limity emisji i opłaty za emisje. Aktem prawnym, który wyznacza standardy emisyjne z instalacji w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza zróżnicowane w zależności od rodzaju działalności, technologii lub operacji technicznej oraz terminu oddania instalacji do eksploatacji reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji [Dz.U. 2005 nr 260, poz. 2181]. W dokumencie tym ustalono dopuszczalne do wprowadzenia ilości NO X, SO 2 i pyłów ze spalania paliw w tym drewna i różnych rodzajów gazu. Opłaty za wprowadzenie substancji zanieczyszczających do powietrza reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska [Dz.U. 2005 nr 260, poz. 2176]. 164

Wymagania formalno-prawne... Pozwolenie zintegrowane. Zgodnie z Dyrektywą UE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli środowiska 96/96/WE (Integrated Prevention Pollutoion Control) duże fermy trzody i drobiu są zobowiązane do uzyskania pozwolenia zintegrowanego. W Polsce zasady uzyskiwania pozwolenia zintegrowanego regulują przepisy Działu IV Pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii rozdział 4 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, [Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627]. Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości [Dz.U. 2002 nr 122, poz. 1055], obowiązek uzyskania pozwolenia zintegrowanego obejmuje fermy drobiu posiadające więcej niż 40000 stanowisk oraz fermy trzody o ponad 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg i ponad 750 stanowisk dla macior. Ponadto obowiązek ten dotyczy instalacji do odzysku lub unieszkodliwiania padłych lub ubitych zwierząt lub odpadowej tkanki zwierzęcej o zdolności przetwarzania 10 t na dobę. Podstawowym elementem decydującym o przyznaniu pozwolenia zintegrowanego jest wdrożenie przez fermę Najlepszych Dostępnych Technik, tzw. BAT (Best Available Technology). Zgodnie z dokumentem referencyjnym dotyczącym Najlepszych Dostępnych Technik (tzw. BREF- BAT Reference Document) dla intensywnej produkcji drobiu i trzody BAT w dużych fermach obejmuje: dobrą praktykę rolniczą, kryte zbiorniki na gnojowicę o objętości zapewniającej możliwość magazynowania nawozu na kilka miesięcy (w przypadku Polski na 4 miesiące), przetwarzanie odchodów zwierzęcych przed zastosowaniem jako nawóz (nie obligatoryjnie) oraz właściwe rozprowadzenie na polach uprawnych. Przetwarzanie odchodów może mieć na celu odzysk energii i redukcję odorów, a w takim przypadku fermentacja jest optymalnym rozwiązaniem. Jednak budowa biogazowni może być uznana za BAT pod pewnymi warunkami. BREF wymienia przykłady takich warunków, jednak nie jest to lista wyczerpująca. Ponadto BREF jest dokumentem ciągle zmieniającym się w miarę postępu technologii. Wymienione w nim aktualne na dziś warunki dla biogazowni obejmują: istnienie rynku dla zielonej energii oraz dopuszczenie przez lokalne przepisy współfermentacji gnojowicy z odpadami organicznymi i późniejsze zastosowanie przefermentowanego substratu jako nawozu. Należy jednak pamiętać, że dokumenty BREF nie mają mocy obowiązujących przepisów i są tylko ogólnymi wytycznymi. Regulacje prawne dotyczące odpadów. Nowoczesne biogazownie rolnicze stosują obecnie bardzo często proces współfermentacji odchodów zwierzęcych z odpadami z przemysłu rolno-spożywczego, w związku z tym podlegają one przepisom Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach [Dz. U. z 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zm.]. Zgodnie z definicją zawartą w ustawie przez recykling organiczny rozumie się obróbkę tlenową, w tym kompostownie, lub beztlenową odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której 165

Wacław Romaniuk, Andrzej Karbowy, Małgorzata Łukaszuk powstaje materia organiczna lub metan. Zatem należy do niego produkcja biogazu uzyskiwanego podczas procesu fermentacji odpadów organicznych w biogazowniach. Recykling jest jedną z form odzysku odpadów, zgodnie z załącznikiem nr 5, określającym formy odzysku, zalicza się do kategorii R3: recykling lub regeneracja substancji organicznych, które są stosowane jako rozpuszczalniki (włączając kompostownie i inne biologiczne procesy przekształcania). Zatem biogazownie przetwarzające odpady organiczne należy traktować jako instalacje do odzysku odpadów. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz.U. 2001 nr 112, poz. 1206] wymienia oraz kwalifikuje odpady pochodzenia zwierzęcego i roślinnego do grupy oznaczonej symbolem 02 (odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności). Zgodnie z Ustawą o odpadach posiadacz odpadów zajmujący się ich odzyskiem (a więc właściciel biogazowni przetwarzającej odpady zwierzęce lub/i roślinne) jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji ilościowej i jakościowej przetwarzanych odpadów. Ewidencja odpadów musi zawierać m.in. sposoby gospodarowania nimi oraz dane o pochodzeniu i miejscu przeznaczenia danych odpadów. Wzór dokumentów służących do ewidencji odpadów określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów [Dz.U. 2006 nr 30, poz. 213]. Ponadto do prowadzenia odzysku odpadów; zgodnie z art. 26 Ustawy o odpadach, niezbędne jest uzyskanie zezwolenia, które wydaje w przypadku biogazowni Starosta Powiatu. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska [Dz.U. 2005 nr 260, poz. 2176] ustala stawki opłat za umieszczanie na składowisku odpadów z rolnictwa, sadownictwa i przetwórstwa żywności oraz innych odpadów. Zgodnie z Rozporządzeniem umieszczenie tony odchodów zwierząt na składowisku kosztuje 49,40 PLN, zaś tony odpadów pochodzenia roślinnego od 9,93 do 15,39 PLN w zależności od rodzaju odpadu. Ustanowienie tak wysokich stawek za składowanie odpadów organicznych może stanowić bodziec dla przemysłu i rolnictwa do przetwarzania odpadów w biogazowniach rolniczych. Rozporządzenie 2002/1174/WE ustala szczegółowe zasady postępowania z niejadalnymi produktami zwierzęcymi (tzw. Animal By-Products Regulation) Rozporządzenie 2002/1174/WE, które weszło w życie w Unii Europejskiej 1 maja 2003 r. klasyfikuje odpady zwierzęce w trzech kategoriach: Kategoria I obejmuje wszystkie materiały, które mogą być zakażone gąbczastymi przenośnymi encefalopatiami (m. in. czaszka bydła, owiec, kóz w wieku powyżej 12 miesięcy, jelita przeżuwaczy, odpady kuchenne, 166

Wymagania formalno-prawne... pochodzące ze środków transportu międzynarodowego, materiał zwierzęcy w cząstkach większych niż 6 mm, z zakładów przetwarzających materiał I kategorii oraz z oczyszczalni ścieków obsługujących te zakłady). Kategoria II obejmuje odchody i treść przewodu pokarmowego zwierząt gospodarskich, zwierzęta lub ich części podejrzewane o skażenie lub mogące przenosić w jakikolwiek inny sposób choroby zwierzęce, zwierzęta, u których stosowano niedozwoloną ilość leków weterynaryjnych, materiał zwierzęcy o cząstkach większych niż 6 mm z zakładów przetwarzających materiał kategorii II i III oraz z oczyszczalni ścieków obsługujących te zakłady), zwierzęta padłe. Kategoria III obejmuje materiał zwierzęcy ze zwierząt zdrowych, które zostały uznane za zdatne do spożycia przez ludzi, ale nieprzeznaczone do wprowadzenia na rynek; odpady kuchenne z innego źródła niż międzynarodowy transport. Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie postępowania z odpadami stanowiącymi materiał szczególnego, wysokiego i niskiego ryzyka jedynie materiały zakwalifikowane do II i III kategorii mogą być poddane fermentacji w biogazowniach, jednakże z względnieniem specjalnych procedur: a. Dla kategorii II ustanowiono obowiązek sterylizacji (poddanie działaniu temperatury 133 o C i ciśnieniu 3 barów przez 20 minut). Odpady te mogą być przetwarzane jedynie w biogazowniach spełniających wymogi określone w rozporządzeniu (m. in. posiadających własne laboratorium bądź korzystających z laboratorium zewnętrznego). b. Odchody zwierzęce oraz zawartość przewodu pokarmowego, choć zaliczone do kategorii II nie muszą być poddawane procesowi sterylizacji, jeśli nie są uznane za stwarzające ryzyko rozprzestrzeniania choroby zakaźnej. W przypadku, jeśli przeznaczone są do produkcji nawozu rolniczego na własny użytek, nie muszą być uzdatniane, natomiast w przypadku produkcji na cele komercyjne odpady te muszą być poddane procesowi pasteryzacji. Wprowadzone obecnie zasady postępowania z odpadami zwierzęcymi powodują zwiększenie kosztów funkcjonowania biogazowni rolniczych, stosujących te odpady w procesie współfermentacji, lecz zwiększają zarazem dostępną gamę odpadów organicznych. Przykładem tego typu materiału są odpady z cateringu, które nie mogą być już stosowane jako pasza dla trzody. Ponadto od początku listopada 2003 r. w Polsce obowiązuje zakaz karmienia mączką mięsno-kostną drobiu i trzody chlewnej (do tej pory zakaz ten odnosił się tylko do bydła). Odpowiednio wyposażone biogazownie będą mogły przejąć część zadań zakładów utylizacyjnych (w Polsce zatwierdzonych zakładów jest zaledwie kilka, m. in. w Tarnowie i Jaworznie). Jednocześnie daje to szansę zwiększenia ilości substratu do produkcji biogazu. 167

Wacław Romaniuk, Andrzej Karbowy, Małgorzata Łukaszuk Problemy prawne z zakresu projektowania, budowy i eksploatacji biogazowni rolniczych Intensyfikacja produkcji rolniczej wymaga większego zapotrzebowania na podstawowe media energetyczne. Powoduje również powstawanie większych ilości odchodów zwierzęcych oraz innych odpadów organicznych z działalności rolno-hodowlanej. Powyższe warunki wymuszają większą troskę o stan środowiska, poprawę ochrony upraw jak również wyjście naprzeciwko idei rozproszonych źródeł energii. Zadania te może spełnić biogazownia rolnicza. W wielu krajach biogazownie rolnicze stanowią dużą pomoc rolnikom i hodowcom. W Polsce temat ten jest traktowany jako mało istotny, co przekłada się na niewielką ilość programów edukacyjnych i badawczych. Następnym problemem związanym z małą popularnością i ilością realizacji konkretnych projektów jest mała precyzja i przejrzystość aktów prawnych związanych z projektowaniem, budową i eksploatacją biogazowni rolniczych. Już w samych podstawowych pojęciach i określeniach związanych z biogazem istnieje brak zapisu oraz interpretacji w Polskiej Klasyfikacji Jakości takiej działalności jak produkcja (wytwarzanie) biogazu rolniczego. W Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie [Dz.U. 1997 nr 132, poz. 877] mówi się o biogazowni, ale brak określenia co pod tym pojęciem się kryje? Nie wiadomo, czy jest to instalacja łącznie z siecią, czy obszar, na którym rozmieszczono budowle i urządzenia i które z nich, czy tylko komora fermentacyjna i zbiornik biogazu? Paragraf 7.1 tego Rozporządzenia określa, że odległości komór fermentacyjnych i zbiorników biogazu o pojemności do 100 m 3 powinny wynosić co najmniej: od otworów okiennych i drzwiowych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz budynków inwentarskich 15 m, a więc komora fermentacyjna i zbiornik biogazu może być ustawiony w przypadku, gdy ściana budynku mieszkalnego jest bez otworów okiennych i drzwiowych bezpośrednio przy ścianie budynku, a gdy to będzie budynek inwentarski to bezwarunkowo w odległości 15 m od jego ściany? Następna nieścisłość znajduje się w Paragrafie 7.2 tego rozporządzenia, który brzmi: Zbiorniki biogazu i komory fermentacyjne o pojemności większej niż 100 m 3 powinny być zlokalizowane na działkach przeznaczonych wyłącznie dla biogazowni, a odległości, o których mowa w ust. l powinny być co najmniej dwukrotnie większe". Zapis ten łagodzi się Paragrafem 10 Odległość pomiędzy budowlami rolniczymi a budowlami i budynkami związanymi z nimi technologicznie nie ogranicza się chyba, że przepisy szczegółowe stanowią inaczej", lecz nie wiadomo, czy kurnik, chlewnia, obora, silos, maszynownia itp. stanowią również ciąg technologiczny. 168

Wymagania formalno-prawne... W związku z tym, że nie ma definicji biogazowni rolniczej oraz braku jej jednoznacznej klasyfikacji czy należy do instalacji rolniczej czy przemysłowej, skutkuje szeregiem niejasności i powoduje np., że działkę pod biogazownię należy wyłączyć z terenów rolniczych. Kolejną trudnością, którą należy uwzględnić podczas realizacji przedsięwzięcia, jakim jest projektowanie i budowa biogazowni, to sprawy bezpieczeństwa pożarowego i zabezpieczenia przed wybuchem. Zapisy w Rozporządzeniu w kilku pozycjach są nieaktualne i w związku z tym trzeba tych przepisów szukać w co najmniej trzech różnych aktach prawnych o następujących tytułach: Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz.U. Nr 75, poz. 690]. Wymogi tu zawarte dotyczą zasad bezpieczeństwa pożarowego tylko budynków bez budowli. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [Dz.U. 2006 nr 80 poz. 563]. Przepisy rozporządzenia nie zawsze mają bezpośrednie zastosowanie w przypadku biogazowni rolniczej. Norma PN EN 1127-1 z kwietnia 2001 r. Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem. Pojęcia podstawowe i metodologia. Norma ta zawiera pojęcia podstawowe i metodologię, przybliża niektóre z zagrożeń występujące przy instalacjach związanych z wytwarzaniem i przetwarzaniem biogazu, ale nie podaje bezpośrednio praktycznych rozwiązań. Inwestor jest więc zmuszony do zlecenia opracowania opinii przez rzeczoznawcę w zakresie BHP i p.poż. Kolejnym aspektem, który utrudnia podjęcie decyzji o realizacji budowy biogazowni rolniczej w Polsce jest nieuregulowana prawnie sprzedaż energii elektrycznej przez rolnika jako osoby fizycznej, ponieważ produkcja biogazu, a dalej energii elektrycznej w gospodarstwie rolnym nie figuruje w wykazie w działaniach specjalnych produkcji rolnej, co wpływa na odmowę uzyskania koncesji - świadectwa pochodzenia-producenta zielonej energii. Natomiast w zakresie prawa podatkowego sprawa ta jest uregulowana i wytwórca (osoba fizyczna) jest zobowiązany do płacenia 5,5% podatku. W wyniku dokonanej analizy uwarunkowań formalno-prawnych oraz aktualnego stanu wiedzy można sformułować następujące wnioski: zastosowanie instalacji biogazowych w gospodarstwach rodzinnych i farmerskich oraz gminnych wymaga wykonania analizy techniczno-ekonomicznej efektywności zakładanego przedsięwzięcia; wykonanie projektu koncepcyjnego wynikającego z potrzeb potencjalnego inwestora; uwzględnienie wymagań formalnych wynikających z uwarunkowań konkretnego zagospodarowania terenu; 169

Wacław Romaniuk, Andrzej Karbowy, Małgorzata Łukaszuk wykonanie projektu uwzględniającego wszystkie ograniczenia wynikające z potrzeb formalnych, a także energetycznych inwestora; realizacja instalacji biogazowej wymaga wsparcia finansowego, np. ze środków UE na energię niekonwencjonalną. Podsumowanie i wnioski Produkcja biogazu rolniczego jest jednym ze sposobów uzyskania energii odnawialnej. Prawidłowe fermentowanie gnojowicy w bioreaktorach (komorach fermentacyjnych) jest procesem, który wymaga odpowiedniego poziomu wiedzy, sprzętu oraz technologii. Beztlenowa obróbka gnojowicy, pomimo wysokich nakładów inwestycyjnych na budowę instalacji biogazowej pozwala na uzyskanie znacznych ilości wysokokalorycznego gazu palniczego oraz nawozu naturalnego przewyższającego jakością obornik. Efektywność procesu fermentacji metanowej należy rozpatrywać z punktu widzenia: ochrony środowiska, produkcji energii, produkcji bionawozu. Ograniczenia formalno-prawne, w tym zakresie powinny uwzględniać specyfikę krajowego rolnictwa oraz potrzeby wynikające z dostosowania Polski do wymagań międzynarodowych zobowiązań. Bibliografia Romaniuk W., Karbowy A. 2008. Uwarunkowania rozwoju biogazowni rolniczych. Problemy Inżynierii Rolniczej Nr 3(61) Sroka J. 2007. Projekt technologiczny instalacji biogazowej z komorą fermentacyjną o objętości 500 m 3 wraz z oceną ekonomiczną. Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Wacława Romaniuka. AR, Szczecin Romaniuk W. 2004. Ekologiczne systemy gospodarki obornikiem i gnojowicą. IBMER, Warszawa Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu [Dz. U. 2007 nr 147, poz. 1033] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów [Dz.U. 2006 nr 80, poz. 563] Rozporządzenie Ministra Środowiska z 14 lutego 2006 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów [Dz.U. 2006 nr 30, poz. 213] 170

Wymagania formalno-prawne... Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji [Dz.U. 2005 nr 260, poz. 2181] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska [Dz.U. 2005 nr 260, poz. 2176] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 9 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła [Dz.U. 2004 nr 267, poz. 2657] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko [Dz.U. 2004 nr 257, poz. 2573] Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości [Dz.U. 2002 nr 122, poz. 1055] Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu [Dz. U. 2002 nr 120, poz. 1021] Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz.U. Nr 75, poz. 690] Rozporządzenie 2002/1174/WE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [Dz.U. 2001 nr 112, poz. 1206] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [Dz. U. 2001 nr 62, poz. 627] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach [Dz. U. 2001 nr 62, poz. 628 z późn. zm.] Norma PN EN 1127-1 z kwietnia 2001 r. Atmosfery wybuchowe. Zapobieganie wybuchowi i ochrona przed wybuchem. Pojęcia podstawowe i metodologia Ustawa z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym [Dz. U. 2000 nr 122, poz. 1321]. Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie [Dz.U. 1997 nr 132, poz. 877] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne [Dz. U. 1997 nr 54, poz. 348 z późn. zm.] 171