TESTY ENDOKRYNOLOGICZNE Kot Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) wyjaśnienie występowania hormonalnych zaburzeń gruczołu tarczycowego np. nadczynności tarczycy, rzadziej niedoczynności. Parametr specyficzny o wysokiej wrażliwości. Kontrola leczenia. <0,9 µg/dl: niedoczynność tarczycy (nieliczne wskazania w literaturze Światowej, do powtórki po upływie 2 tyg.), eutyreoza (inne schorzenia pierwotne) 0,9-2,5 µg/dl: na ogół eutyreoza > 4,5 µg/dl: nadczynność. W przypadku mało znamiennego obrazu klinicznego należy dodatkowo określić stężenie T3 (test supresji) W przypadku zwierząt zestresowanych Kontrola terapii: stężenie T4 powinno znajdować się pomiędzy środkową i dolną granicą normy ft4 wyjaśnienie występowania zaburzeń hormonalnych tarczycy przede wszystkim nadczynności, rzadziej niedoczynności. < 6,4 pmol/l: niedoczynność (pojedyncze doniesienia literatury światowej), ewentualnie eutyreoza (inne schorzenie pierwotne) 6,4-33,3 pmol/l: na ogół eutyreoza. Stężenie ft4 w górnej granicy normy może się także pojawić w początkowej fazie nadczynności. > 33,3 pmol/l: nadczynność. W przypadku braku jednoznacznych objawów klinicznych, należy dodatkowo przeprowadzić test supresji T3. T3 (CLA) Tylko warunkowo do wyjaśnienia zaburzeń hormonalnych tarczycy. Częściej wykorzystywana jako parametr dodatkowy w powyższych chorobach/zaburzeniach. <14 µg/ml: możliwa niedoczynność, ewent. eutyreoza (inne schorzenie pierwotne) lub obecność przeciwciał T3 14-65 µg/dl: na ogół eutyreoza > 65 µ/dl: wzrost aktywności przemiany materii, ewent. nadczynność. Ze względu na ograniczoną wartość diagnostyczną, należy dodatkowo określić stężenie T4 Stężenie T3 we krwi jest zależne od aktualnego stanu przemiany materii. 1
ft3 T3 we krwi jest prawie całkowite (99,7%) odwracalnie związane z białkami osocza (białkami transportującymi TBG). Stężenie ft3 jest proporcjonalne do wydzielania T3 i aktywności przemiany materii. W przypadku niedoczynności tarczycy, zarówno zmiany stężenia ft3 jak i całkowitej T3 są na ogół podobne. Pomiar stężenia wolnej T3 jest wskazany w przypadku zmian koncentracji stężenia białek transportujących (gł. TBG) jeżeli u podłoża leży zmiana całkowitej trijodetyroniny. Stężenie TBG utrzymuje się stosunkowo na stałym poziomie. Wyjątek stanowią: ciąża i terapia lekami stereoidalnymi.. W tych przypadkach stężenie wolnej T3 jest prawidłowe natomiast całkowitej trijodetyroniny zmienia się proporcjonalnie do zmian stężenia TBG. Wartość/wielkość K (=współczynnik K) Parametr służący do diagnozy zaburzeń niedoczynności lub nadczynności tarczycy na podst. Stężenia ft4 i poziomu cholesterolu. K 1-40 = prawdopodobnie Eutyreoza K > 40 = prawdopodobnie Hipertyreoza K < 4 = Hipertyreoza Wartość K określa związek pomiędzy koncentracją cholesterolu i funkcjonalnością gruczołu tarczycowego, dlatego też badanie należy przeprowadzać na czczo (min.12 godz.) Kortyzol ustalenie stężenia jedynie tego hormonu jest na ogół mało sensowne, ponieważ sekrecja hormonalna zwierząt predysperowanych do choroby Cushinga charakteryzuje się co prawda wzrostem średniej wartości kortyzolu, nie przekracza jednak wartości maksymalnej. <1-3 ng/ml: stężenie poniżej fizjologicznego zakresu jest spowodowane najczęściej podaniem egzogennych kortykosteroidów ewent. niedoczynność nadnerczy. Diagnozę należy poprzeć ustaleniem współczynnika Na/K lub testem stymulacji ACTH. 3-50 ng/ml: pomimo prawidłowego stężenia kortyzolu, wykluczenie choroby Cushinga nie jest możliwe. W przypadku występowania typowych objawów klinicznych diagnozę należy poprzeć testem screeningowym. > 50 ng/ml podwyższone stężenie kortyzolu nie pozwala na zróżnicowanie stanów stresowych i patologicznych, dlatego też należy dodatkowo przeprowadzić testy funkcjonalne (czynnościowe). 2
ACTH Parametr pojedynczy, mało specyficzny w diagnostyce M. Cushing. Z tego powodu ma znaczenie jedynie jako dodatkowa wielkość diagnostyczna w przypadkach niejednoznacznych innych parametrów laboratoryjnych lub podczas leczenia. EDTA osocze Znacznie < 4,5: jatrogenny M. Cushing 4,5-0 pg/ml: M. Cushing mało prawdopodobny > 90 pg/ml: niedoczynność nadnerczy w przypadku objawów klinicznych przypominających chorobę Cushinga możliwy jest nowotwór przysadki, stres. Nieprawidłowy transport próbek (za ciepło, brak odwirowania) może być przyczyną sztucznie zaniżonych lub normalnych wartości. Estradiol 17β wyjaśnienie stanu funkcjonalnego jajników, neoplasie (nowotwory) ewent. cysty. Kot: stężenie zależne od cyklu Oestrus: 20-60 pg/ml Metoestrus: < 20 pg/ml Anoestrus: < 1 pg/ml (wysoce zależne od stanu rozwoju pęcherzyków, pod koniec fazy stężenie wzrasta) Oestrus może bez wyraźnego opadu stężenia hormonu przejść w kolejną fazę metoestrus. Progesteron wykazanie stanu po owulacyjnego. Przed owulacyjnie: < 1 ng/ml Po owulacyjnie: > 1 ng/ml Testosteron Kot (samiec) Kastrat: wnętrostwo surowica, osocze krwi 1 do ~ 8 ng/ml na ogół stężenie < 0,5 ng/ml. W przypadku niejednoznacznych wyników należy dodatkowo przeprowadzić test stymulacji. 3
Insulina podejrzenie występowania guzów trzustki (Insulinoma) badania stężenia insuliny należy zawsze przeprowadzać łącznie z określeniem stężenia glukozy. Glukoza < 60 mg/ml >30 mu/ml = guz (insulinoma) 2. Insulina 10-30 mu/ml = kontrola po 14 dniach 3. Insulina 5-10 mu/ml: = hipoglikemia o innej etiologii. 4. Insulina < 5 mu/ml = występowanie guzu nieprawdopodobne. Dodatkowo można wyznaczyć współczynnik insuliny/glukozy: Insulina (w surowicy: m U/ml) 100 ------------------------------------------------ Glukoza ( w surowicy: mg/dl) 30 < 30 = norma: 30-60 wynik niepewny, powtórka po głodzeniu > 60 = insulinoma wartości fizjologiczne wyznaczono u zwierząt czczych (po 12 godz.) Stężenie tych wielkości podawania pokarmu są zmienione (fałszywe). U kotów przeprowadzane są również rutynowe badania: parathormonu, erytropoetyny, Growth Faktor (w przypadku innych hormonów prosimy pytania kierować do laboratorium). TESTY FUNKCJONALNE Test supresji T3 diagnoza hipertyreozy. 1. pobranie krwi po raz pierwszy: wyznaczenie wartości podstawowych 2. doustne podanie liothyroniny (Thybon ) 15-25 µg/zwierzę 6 razy w odstępach 8-mio godzinnych. 3. drugie pobranie krwi: 4 godz. po ostatnim podaniu Thybonu ( = po 52 godz. po pierwszym podaniu leku) = wartość supresyjna (=określone) Wartości określone: T4 lub ft4 eutyreoza: przynajmniej 50 % hamowanie sekrecji podstawowej T4. Hipertyreoza: mniej aniżeli 50 %-owe hamowanie sekrecji T4 Wyniki zależne od prawidłowego pobrania leków. 4
TEST SCREENINGOWY DEKSAMETASONU (low dose) Potwierdzenie diagnozy klinicznej choroby Cushinga. Wyznaczone parametry: kortyzol: 1. pierwsze pobranie krwi = określenie wartości podstawowej 2. podanie domięśniowe 0,1 (0,015)mg deksametazonu/kg wagi zwierzęcia. 3. kolejne pobranie krwi po upływie 8 godz. od podania deksametazonu = określenie wartości supresyjnej (dodatkowe pobranie krwi po 4 godz. może wskazać spowolnione spowolnione opadanie kortyzolu) Obydwa parametry supresyjne < 10 ng/ml fizjologiczne ewent. subkliniczna postać choroby Cushinga. W przypadku nie pewnych objawów klinicznych należy test powtórzyć po upływie 3 miesięcy lub skorzystać z dodatkowych testów screeningowych. Wartość podstawowa: jedna supresyjna > 10 ng/ml wczesne stadium choroby Cushinga lub przysadkozależny Morbus Cushing. Wartość podstawowa: obydwie wartości supresyjne > 10 ng/ml: Morbus Cushing. TEST STYMULACJI ACTH potwierdzenie diagnozy klinicznej choroby Addisona ewentualnie Cushinga. Określone parametry: Kortyzol 1. pobranie krwi i oznaczenie stężenia podstawowego 2. podanie iniekcyjne 0,125 ng ACTH / zwierzę (preparat Synacthen ) 3. drugie pobranie krwi po upływie godziny o podaniu ACTH określona wartość stymulowana. Morbus Addison/jatrogenny Morbus Cushing: koncentracja kortyzolu po stymulacji < 10 ng/ml (20 ng/ml w przypadku 8% badanych zwierząt). W przypadku niejednoznacznych wyników należy określić współczynnik Na/K. Morbus Cushing: koncentracja kortyzolu po stymulacji nie przekracza potrójnej wartości stężenia podstawowego (wartość podstawowa pomiędzy środkową i górną granicą wartości fizjologicznej) ewent. powyżej 150 ng/ml. nie u wszystkich zwierząt z chorobą Cushinga obserwuje się znaczny wzrost stężenia kortyzolu. W przypadkach niejednoznacznych należy przeprowadzić dalsze badanie screeningowe. 5
Współczynnik kortyzolu/kreatyniny w moczu zweryfikowanie podejrzenia klinicznego w przypadku M. Cushing 1. pierwsza próba: mocz poranny pierwszego dnia 2. druga próba: mocz poranny drugiego dnia 3. podanie doustne deksametazonu drugiego dnia: 3 w ciągu dnia 0,1 mg/kg masy ciała 4. trzecia próba: mocz poranny trzeciego dnia. Wynik dnia pierwszego i drugiego: Współczynnik dnia 1 i 2 : < 15 10 6: Morbus Cushin nieprawdopodobny Współczynnik dnia 1 i 2: pomiędzy 15 10-6lub 25 10-6 ewent. współczynnik > 25 10-6 i < 25 10-6: wynik niepewny = poprzeć dodatkowymi badaniami screeningowymi. Współczynnik dnia 1 i 2 większy od 25: choroba Cushinga prawdopodobna Współczynnik dnia 1 i 2: wszystkie wartości < 4 10-6: Morbus Addison ewent. rozpad wydalanego kortyzolu w moczu lub wydalanie innych metabolitów nie możliwych do określenia. Wszystkie wartości < 1 10 6: rozpad wydalanego w moczu kortyzolu lub innych nieokreślonych metabolitów => należy przeprowadzić dodatkowe testy screeningowe. TEST STYMULACJI HCG ewent. GnRH wnętrostwo (Cryptorschismus) Materiał Wyznaczone parametry: testosteron Lek: Ovogest (HCG) 1. pobranie krwi: określenie stężenia podstawowego 2. dożylne podanie 500IE Ovogestu ( HCG/zwierzę) 3. kolejne pobranie krwi po upływie jednej godz. => wyznaczenie stężenia stymulowanego lub dodatkowe pobranie krwi po 30 min. Ewentualnie: 1. pobranie krwi => określenie stężenia podstawowego 2. dożylne podanie 0,32 µg GnRH Buserelin, Receptal, 3. drugie pobranie krwi po 3 godz. +> określenie stężenia stymulowanego. Kocur ewent. wnętr : po podaniu HCG lub GnRH dochodzi do wyraźnego wzrostu koncentracji testosteronu (u wnęter słabiej) Kocur wykastrowany: koncentracja testosteronu nie zmienia się ewent. obserwuje się jedynie minimalny wzrost. 6