Ogólnopolskie Seminarium SYGOS VIII System gospodarowania substancjami chemicznymi i odpadami niebezpiecznymi w szkołach wyższych i jednostkach badawczych regulacje prawne GHS i CLP Ustroń, 13-15. 01. 2011r. Przegląd aktów prawnych dotyczących systemu GHS i CLP Jacek Majewski

METODYKA DZIAŁAŃ W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA CHEMICZNEGO Nie wszystkie chemikalia stwarzają jednakowo poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka oraz dla środowiska. Ryzyko związane z ich oddziaływaniem, a także sposób tego oddziaływania jest uwarunkowany przez zespół posiadanych przez nie właściwości.

REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE CHEMIKALIÓW Regulacje prawne dotyczące chemikaliów podzielić można na grupy: 1. Przepisy dotyczące klasyfikacji i oznakowania substancji chemicznych. 2. Przepisy dotyczące produkcji, obrotu (handlu) i stosowania chemikaliów określanych jako substancje i preparaty chemiczne. 3. Przepisy dotyczące transportu drogowego chemikaliów i innych materiałów określonych nazwą materiałów niebezpiecznych. 4. Przepisy dotyczące najwyższych dopuszczalnych stężeń chemikaliów będących czynnikami szkodliwymi dla zdrowia w środowisku pracy.

AKTY PRAWNE POLSKIE Akty prawne USTAWY -Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. 2001 Nr 11, poz. 84, tekst jednolity Dz. U. 2009 Nr 152, poz. 1222) (Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o substancjach i preparatach chemicznych) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii - tekst ujednolicony Ustawa z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych - tekst ujednolicony Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej - tzw. "Ustawa Horyzontalna" - w jej art. 48 zapisano zmiany do ustawy o substancjach i preparatach chemicznych Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin - Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 czerwca 2008 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie roślin (Dz.U. Nr 133, poz. 849)

Akty prawne AKTY PRAWNE POLSKIE cd. Kodeks pracy - tekst ujednolicony - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy. Obowiązki pracodawcy odnoszące się do substancji i preparatów chemicznych znajdują się w rozdziale V (Czynniki oraz procesy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia) Działu dziesiątego (Bezpieczeństwo i Higiena Pracy) Kodeksu Pracy.

AKTY PRAWNE POLSKIE cd. Akty prawne ROZPORZĄDZENIA Wykazy i listy - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. 2010 Nr 27, poz. 140) - Czy aktualne?? Bezpieczeństwo i higiena pracy - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. 2005 Nr 280, poz. 2771) - Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86)

Akty prawne AKTY PRAWNE POLSKIE cd. Oznakowanie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 61, poz.552) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 5 marca 2009 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz niektórych preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 53, poz.439) Pakowanie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie rodzajów substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania zaopatruje się w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 83, poz. 544)

Klasyfikacja i oznakowanie

Klasyfikacja i oznakowanie Numer indeksowy Substancje chemiczne zapisane są kolejno, według wzrastających numerów indeksowych, gdzie numer indeksowy każdej substancji ma następującą postać cyfrową: pierwsze trzy cyfry są albo liczbą atomową najbardziej charakterystycznego pierwiastka (poprzedzoną jednym lub dwoma zerami, aby zachować trzycyfrowy charakter), albo numerem klasy w przypadku substancji organicznych; kolejne trzy cyfry określają kolejny numer substancji w serii; kolejne dwie cyfry oznaczają formę w jakiej substancja jest wprowadzana do obrotu handlowego; ostatnia cyfra jest cyfrą sprawdzającą, wyliczoną zgodnie z metodą stosowaną w ISBN (International Standard Book Number)

Klasyfikacja i oznakowanie Numer WE Oznacza numer przypisany substancji chemicznej w Europejskim Wykazie Istniejących Substancji o Znaczeniu Komercyjnym (EINECS - ang. European Inventory of Existing Chemical Substances) lub numer przypisany substancji w Europejskim Wykazie Notyfikowanych Substancji Chemicznych (ELINCS - ang. European List of Notified Chemical Substances) lub numer w wykazie substancji chemicznych wymienionych w publikacji "No-longer polymers". Jest to siedmiocyfrowy numer o strukturze XXX-XXX-X rozpoczynający się od liczby: 200-001-8 (EINECS) 400-010-9 (ELINCS) 500-001-0 (No-longer polymers)

Klasyfikacja i oznakowanie Numer CAS Numer CAS oznacza numer przypisany dla poszczególnej substancji przez Chemical Abstract Service (CAS), pomagający w jednoznacznej identyfikacji substancji. Nr CAS dla roztworów substancji i różnych stężeniach jest jednakowy.

Klasyfikacja i oznakowanie Przykłady różnych numerów do tej samej substancji Substancja Nr indeksowy Nr WE Nr CAS Benzen 601-020-00-8 200-753-7 71-43-2 Chlor 017-001-00-7 231-959-5 7782-50-5 Acetonitryl 608-001-00-3 200-835-2 75-05-08 p-toluidyna 017-001-00-7 231-959-5 7782-50-5

Klasyfikacja i oznakowanie Substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne: 1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych, 2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających, 3) substancje i preparaty skrajnie łatwopalne, 4) substancje i preparaty wysoce łatwopalne, 5) substancje i preparaty łatwopalne, x 6) substancje i preparaty bardzo toksyczne, 7) substancje i preparaty toksyczne, 8) substancje i preparaty szkodliwe, 9) substancje i preparaty żrące, 10) substancje i preparaty drażniące, 11) substancje i preparaty uczulające, x 12) substancje i preparaty rakotwórcze, x 13) substancje i preparaty mutagenne, x 14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrodczość, x 15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.

Klasyfikacja i oznakowanie Oznakowania substancji niebezpiecznych T+ bardzo toksyczna T toksyczna Xn szkodliwa Xi drażniąca F+ skrajnie łatwo palna F wysoce łatwo palna O utleniająca C żrąca N niebezpieczna dla środowiska E wybuchowa

R i S Klasyfikacja i oznakowanie Zwroty R (R risk) stanowią informację o zagrożeniach związanych z właściwościami substancji (56 zwrotów R i 19 łączonych zwrotów R) Zwroty S (S - safety) informują o środkach bezpieczeństwa (49 zwrotów S i 19 łączonych zwrotów S)

Klasyfikacja i oznakowanie OZNAKOWANIE OPAKOWAŃ Obejmuje: nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub preparatu, nazwy określonych substancji niebezpiecznych zawartych w preparacie, nazwę i siedzibę, a w przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz adres osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu, odpowiednie, zgodne z przepisami znaki ostrzegawcze i napisy, informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi opakowaniami, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Klasyfikacja i oznakowanie Opakowania substancji i preparatów niebezpiecznych wprowadzanych do obrotu powinny: 1) mieć konstrukcję uniemożliwiającą wydostanie się zawartości z opakowania w sposób przypadkowy; wymóg ten nie ma zastosowania, jeżeli wymagane są szczególne techniczne środki bezpieczeństwa, 2) być wykonane z materiałów odpornych na niszczące działanie ich zawartości i uniemożliwiających tworzenie się substancji niebezpiecznych w wyniku chemicznego oddziaływania zawartości na materiał opakowania, 3) zachowywać szczelność w warunkach działających na opakowanie obciążeń i napięć w trakcie jego normalnej eksploatacji, 4) w przypadku opakowań z zamknięciami wielokrotnego użytku, gwarantować zachowanie ich szczelności podczas wielokrotnego otwierania i zamykania w warunkach normalnej eksploatacji.

ETYKIETY (nieaktualne?) Klasyfikacja i oznakowanie Piktogram zagrożenia Nazwa Wzór chemiczny Zwroty S Zwroty R Odczynniki muszą być odpowiednio oznakowane

ETYKIETY aktualne

Klasyfikacja i oznakowanie Etykiety Na etykiecie znajduje się: nazwa związku (zwyczajowa lub systematyczna) wzór sumaryczny związku stężenie (miara i jednostka, rozpuszczalnik) logo producenta piktogramy zagrożeń informacje o zagrożeniach i środkach bezpieczeństwa

Klasyfikacja i oznakowanie Wymiary etykiety ostrzegawczej Pojemność opakowania Wymiary [mm] poniżej 3 dm 3 52x74 3 dm 3-50 dm 3 74x105 50 dm 3-500 dm 3 105x148 Powyżej 500 dm 3 148x210 Wymogi CLP?

Klasyfikacja i oznakowanie Etchem3 - narzędzie do przygotowania etykiet

Pozyskiwanie informacji Pozyskiwanie informacji o właściwościach substancji i preparatów niebezpiecznych i o zagrożeniach z nimi związanych Karta charakterystyki Jest to jeden z podstawowych dokumentów, jaki powinien towarzyszyć produktom chemicznym. Przeznaczona jest przede wszystkim dla użytkowników prowadzących działalność zawodową w celu umożliwienia im podjęcia w miejscu pracy środków niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i środowiska. Za prawidłowość przygotowania i wprowadzenia do obrotu Karty Charakterystyki odpowiada producent, jego przedstawiciel lub importer danego produktu chemicznego. Skąd karty charakterystyki?? Ze stron internetowych firm odczynnikowych Z bazy systemu ichem

WYBRANE DYREKTYWY UNII EUROPEJSKIEJ Dyrektywy - Substancje Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz.Urz. WE 196 z 16.8.1967, Polskie wydanie specjalne: Rozdział 13 Tom 001) - Dyrektywa 67/548/EWG, tzw. substancjowa" Kolejne zmiany w dyrektywie 67/548/EWG Dyrektywy - Preparaty Dyrektywa 1999/45/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 maja 1999 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. UE L 200 z 30.7.1999, Polskie wydanie specjalne: Rozdział 13 Tom 24 - Dyrektywa 1999/45/WE - tzw. "preparatowa". Kolejne zmiany w dyrektywie 1999/45/WE

GHS GHS - Global Harmonized System (Globalny System Zharmonizowany). System GHS zawiera ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i środowiska, w tym także zagrożeń związanych z właściwościami fizycznymi chemikaliów. Zawiera on również ujednolicone zasady informowania o zagrożeniach, zawierające wymogi dotyczące oznakowania i kart charakterystyki. Celem GHS jest zidentyfikowanie i przekazanie informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje i mieszaniny chemiczne. Kryteria klasyfikacji zagrożeń zostały zharmonizowane. Ujednolicone zostały także zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, symbole zagrożenia i hasła ostrzegawcze tak, aby stworzyć zintegrowany system informowania o zagrożeniach. GHS pozwoli na zharmonizowanie elementów systemu informowania o zagrożeniach zawartych w różnych istniejących dotychczas systemach.

CLP CLP Classification, Labelling and Packaging (klasyfikacja, oznakowanie i pakowanie substancji i mieszanin chemicznych) CLP jest aktem prawnym wdrażającym w Unii Europejskiej, w tym w Polsce, globalny system klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin chemicznych (system GHS) przyjęty przez ONZ w 2003 roku Rozporządzenie CLP z 20 stycznia 2009 Przepisy obowiązują: w odniesieniu do substancji od dnia 1 grudnia 2010r., w odniesieniu do mieszanin od dnia 1 czerwca 2015 r., czyli od tych dat klasyfikacja, oznakowanie i pakowanie substancji i mieszanin - wyłącznie zgodnie z nowymi przepisami oczywiście z wyjątkami

Akty prawne CLP Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/112/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniająca dyrektywy Rady 76/768/EWG, 88/378/EWG, 1999/13/WE oraz dyrektywy 2000/53/WE, 2002/96/WE i 2004/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w celu dostosowania ich do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (Dz.Urz. UE L 345/68 z 23.12.2008) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.Urz. UE L 353/2 z 31.12.2008) Rozporządzenie Komisji (WE) nr 790/2009 z dnia 10 sierpnia 2009 r. dostosowujące do postępu naukowo-technicznego rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (Dz.Urz. UE L 235/1 z 5.09.2009) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1336/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 648/2004 w celu dostosowania go do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin. (Dz.Urz. UE L 354/60 z 31.12.2008) Rozporządzenie Komisji (UE) nr 440/2010 z dnia 21 maja 2010 r. w sprawie opłat wnoszonych na rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliów na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin. (Dz.Urz. UE L 126/1 z 22.05.2010)

Komentarz do CLP Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 wdraża w Unii Europejskiej zasady klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych zawarte w Globalnie Zharmonizowanym Systemie Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS) i jest zwane rozporządzeniem CLP Classification, Labelling and Packaging. Rozporządzenie CLP weszło w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, czyli 20 stycznia 2009 r., z tym że Tytuły II (Klasyfikacja), III (Oznakowanie) i IV (Pakowanie) stosuje się w odniesieniu do substancji od dnia 1 grudnia 2010 r., a w odniesieniu do mieszanin od dnia 1 czerwca 2015 r. Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w rozporządzeniu CLP do dnia 1 grudnia 2010 r. substancje są klasyfikowane, oznakowane i pakowane zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG, natomiast do dnia 1 czerwca 2015 r. preparaty (mieszaniny) są klasyfikowane, oznakowane i pakowane zgodnie z dyrektywą 1999/45/WE. Przepisy rozporządzenia CLP dają możliwość na wcześniejsze, przed końcem okresów przejściowych, klasyfikowanie, oznakowanie i pakowanie substancji i preparatów zgodnie z przepisami w/w rozporządzenia. Jeżeli substancje lub preparaty są klasyfikowane, oznakowane lub pakowane zgodnie z przepisami rozporządzenia CLP przed odpowiednio 1 grudnia 2010 r. lub przed 1 czerwca 2015 r., wtedy przepisy dyrektyw 67/548/EWG lub 1999/45/WE dotyczące oznakowania i pakowania nie mają zastosowania (w praktyce oznacza to, że w takich przypadkach w kartach charakterystyki pojawi się podwójna klasyfikacja, zgodna z rozporządzeniem CLP i dyrektywą 67/548/EWG lub/i dyrektywą 1999/45/WE, natomiast substancje/preparaty będą oznakowane i pakowane zgodnie z przepisami rozporządzenia CLP).

Komentarz do CLP cd. Od dnia 1 grudnia 2010 r. do dnia 1 czerwca 2015 r. substancje są klasyfikowane zarówno zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG, jak i z rozporządzeniem CLP. Są one oznakowane i pakowane zgodnie z niniejszym rozporządzeniem. W praktyce oznacza to, że w karcie charakterystyki substancji w okresie wymienionym powyżej należy zamieścić podwójną klasyfikację, zgodną z dyrektywą 67/548/EWG i rozporządzeniem CLP. W przypadku substancji zaklasyfikowanych i oznakowanych zgodnie z dyrektywą 67/548/EWG, które wprowadzono do obrotu (wprowadzenie do obrotu to zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu CLP odpłatne lub nieodpłatne dostarczenie lub udostępnienie stronie trzeciej. Import jest uznawany za wprowadzenie do obrotu) przed dniem 1 grudnia 2010 r., nie muszą być one ponownie oznakowane i opakowane do dnia 1 grudnia 2012 r. (dwa lata na wyprzedanie tego co już znajduje się na półkach ). Podobnie w przypadku mieszanin zaklasyfikowanych i oznakowanych zgodnie z dyrektywą 1999/45/WE, które wprowadzono do obrotu przed dniem 1 czerwca 2015 r., nie muszą być one ponownie oznakowane i opakowane do dnia 1 czerwca 2017 r. (dwa lata na wyprzedanie tego co już znajduje się na półkach ). Dyrektywa 67/548EWG i dyrektywa 1999/45/WE, a także rozporządzenia Ministra Zdrowia które wdrażają do prawodawstwa polskiego przepisy tych dyrektyw, tracą moc z dniem 1 czerwca 2015 r.

Zwroty ryzyka/zagrożenia w CLP Zwroty ryzyko Zwrot przypisany klasie i kategorii zagrożenia opisujący rodzaj zagrożeń wywoływanych przez substancje lub mieszaninę stwarzającą zagrożenie, w tym, w odpowiednich przypadkach, stopie zagrożenia. Stare zwroty ryzyka R Nowe - zwroty zagrożenia - H Zwroty środki ostrożności Zalecane środki służące zmniejszeniu lub zapobieganiu szkodliwym skutkom, które wynikają z narażenia na substancje lub mieszaninę stwarzającą zagrożenie podczas jej stosowania lub unieszkodliwiania. Stare symbol S Nowe - symbol P

Piktogramy CLP

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin cd.

Brom Element karty charakterystyki

Chlorobenzen Element karty charakterystyki

CLP - plakat Biuro ds. Substancji i Preparatów Chemicznych

CLP plakat cd. Biuro ds. Substancji i Preparatów Chemicznych

PYTANIA Jak oznakować substancje w studenckich salach laboratoryjnych? Jak oznakować preparaty w studenckich salach laboratoryjnych? W jakich sytuacjach należy stosować podwójne oznakowanie R, S i H, P? Czy należy wymienić karty charakterystyki dla substancji chemicznych zawierających jedynie oznakowania R i S? Czy należy wymienić karty charakterystyki dla preparatów chemicznych zawierających jedynie oznakowania R i S? Czy etykiety na opakowania według CLP są takich samych rozmiarów jak dotychczas? Które z wymienionych polskich aktów prawnych są aktualne i obowiązujące?? Dziękuję za uwagę