ARTYKUŁ 3 - PRAWO DO BEZPIECZNYCH I HIGIENICZNYCH WARUNKÓW PRACY

ARTYKUŁ 3 - PRAWO DO BEZPIECZNYCH I HIGIENICZNYCH WARUNKÓW PRACY Ustęp 1 Pytanie A Zasadnicze rozwiązania zawarte w ustawach lub przepisach wykonawczych, wydanych w celu ochrony fizycznego i psychicznego zdrowia pracowników oraz ich bezpieczeństwa, w tym: (a) przedmiotowy zakres stosowania (ryzyka objęte przepisami, środki zapobiegawcze i ochronne), oraz (b) podmiotowy zakres stosowania (pracownicy, bez względu na ich status prawny pracownicy najemni lub inni oraz rodzaj wykonywanej przez nich pracy, w tym pracownicy wykonujący pracę w domu i pracownicy domowi). Zasady ustalone w celu zagwarantowania pracownikom zatrudnionym w ramach atypowych umów o pracę takiego samego poziomu ochrony, jaki zapewniany jest innym pracownikom. W okresie objętym sprawozdaniem przyjęte zostały: - rozporządzenie Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 roku w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób, - rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 roku w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy, - rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, - rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, - rozporządzenie Rady Ministrów z 2 listopada 2004 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, - rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, - rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Ustawa z 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności dotyczy systemu certyfikacji i akredytacji (urządzeń, materiałów, procesów produkcyjnych). Określa ona zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności z zasadniczymi i szczegółowymi wymaganiami w stosunku do wyrobów, zasady systemu kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu, zasady i tryb udzielania akredytacji i autoryzacji, sposób zgłaszania Komisji Europejskiej i państwom członkowskim Unii Europejskiej autoryzowanych jednostek i laboratoriów, a także zadania Polskiego Centrum Akredytacji. 1 stycznia 2004 roku zmieniony został artykuł 237 11 Kodeksu pracy dotyczący służby bhp. Obecnie jest ona tworzona przez pracodawców zatrudniających powyżej 100 pracowników. Pracodawcy zatrudniający do 100 pracowników mogą powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub, w przypadku braku kompetentnych pracowników, specjalistom spoza zakładu pracy. Zadania, organizację i warunki działania służb medycyny pracy reguluje ustawa z 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy. Służba medycyny pracy jest właściwa do realizowania zadań z zakresu: ograniczania szkodliwego wpływu pracy na zdrowie, w szczególności poprzez: 21

- rozpoznawanie i ocenę czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie, - informowanie pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnego wpływu na zdrowie czynników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy, - udzielanie porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy, sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w szczególności poprzez: - wykonywanie badań wstępnych, okresowych i kontrolnych przewidzianych w Kodeksie pracy, - orzecznictwo lekarskie do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie, - ocenę możliwości wykonywania pracy lub pobierania nauki, uwzględniającą stan zdrowia i zagrożenia występujące w miejscu pracy lub nauki, - konsultacje, diagnostyka i orzecznictwo w zakresie patologii zawodowej, - poradnictwo dla chorych na choroby zawodowe lub inne choroby związane z wykonywaną pracą, - wykonywanie szczepień ochronnych, - monitorowanie stanu zdrowia osób zaliczanych do grup szczególnego ryzyka, zwłaszcza osób wykonujących pracę w warunkach przekroczenia normatywów higienicznych, młodocianych, niepełnosprawnych oraz kobiet w wieku rozrodczym i ciężarnych, - wczesna diagnostyka chorób zawodowych i innych chorób związanych z wykonywaną pracą, ambulatoryjnej rehabilitacji leczniczej, uzasadnionej stwierdzoną patologią zawodową, organizowania i udzielania pierwszej pomocy w nagłych zachorowaniach i wypadkach, które wystąpiły w miejscu pracy, służby lub pobierania nauki, promocji zdrowia, zwłaszcza profilaktycznych programów prozdrowotnych, inicjowania działań pracodawców na rzecz ochrony zdrowia pracowników i udzielania pomocy w ich realizacji, w szczególności w zakresie: - informowania pracowników o zasadach zmniejszania ryzyka zawodowego, - wdrażania zasad profilaktyki zdrowotnej u pracowników należących do grup szczególnego ryzyka, - tworzenia warunków prowadzenia rehabilitacji zawodowej, - wdrażania programów promocji zdrowia, - organizowania pierwszej pomocy przedmedycznej, prowadzenia analiz stanu zdrowia pracowników, a zwłaszcza występowania chorób zawodowych i ich przyczyn oraz przyczyn wypadków przy pracy, gromadzenia i przetwarzania informacji o narażeniu zawodowym, ryzyku zawodowym i stanie zdrowia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną. Służba medycyny pracy realizuje zadania w odniesieniu do: pracowników, osób pozostających w stosunku służbowym, osób wykonujących pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą, kandydatów do szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych lub wyższych, uczniów tych szkół oraz studentów, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, uczestników studiów doktoranckich, którzy w trakcie studiów są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, 22

osób świadczących pracę w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych, przebywania w aresztach śledczych lub wykonujących pracę w ramach kary ograniczenia wolności. Zadania służby medycyny pracy wykonują: lekarze, pielęgniarki, psycholodzy i inne osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Osoby realizujące zadania służby medycyny pracy, przy wykonywaniu czynności zawodowych są niezależne od pracodawców, pracowników i ich przedstawicieli oraz innych podmiotów, na których zlecenie realizują zadania tej służby. Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy są: jednostki podstawowe: - zakłady opieki zdrowotnej, tworzone i utrzymywane w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, - jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, wydzielone w celu realizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, - lekarze wykonujący indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską lub wykonujący zawód w formie grupowej praktyki lekarskiej, jednostki wojewódzkie - wojewódzkie ośrodki medycyny pracy, Zadania służby medycyny pracy realizują także jednostki badawczo-rozwojowe i uczelnie medyczne. Działania służby medycyny pracy finansują pracodawcy i budżet samorządu województwa. Z budżetu państwa mogą być finansowane, w całości lub części, programy prewencji zagrożeń zdrowia wynikających z niekorzystnych warunków środowiska pracy i sposobu wykonywania pracy. Problematykę zatrudnienia pracowników tymczasowych regulują przepisy ustawy z 9 lipca 2003 roku o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Pracownikom takim zagwarantowany jest taki sam poziom ochrony jak pracownikom zatrudnionym na podstawie typowych umów o pracę. Patrz odpowiedź na pytanie dodatkowe 4. Pytanie B Szczególne rozwiązania przyjęte w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wykonujących pracę niebezpieczną lub niezdrową. W okresie objętym sprawozdaniem zostały przyjęte: rozporządzenie Ministra Zdrowia z 1 grudnia 2004 roku w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy, rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Poza tym nie nastąpiły zmiany w stosunku do tego, co przedstawiono w poprzednim sprawozdaniu. Pytania dodatkowe 1/ Czy zakazane jest używanie azbestu w miejscu pracy, w szczególności czy zakazane jest rozpylanie azbestu, prace z użyciem materiałów izolujących lub dźwiękochłonnych o niskiej zawartości azbestu. Ustawa z 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest przewiduje zakaz stosowania oraz obrotu azbestem oraz wyrobami zawierającymi azbest, wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyrobów zawierających azbest, azbestu, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. 23

Ustawa dopuszcza wyjątkowo stosowanie azbestu chryzotylowego do produkcji diafragm istniejących instalacji elektrolitycznych. Produkcja odbywać się będzie tylko do momentu zakończenia użytkowania instalacji elektrolitycznych lub do czasu, gdy dostępne będą odpowiednie materiały nie zawierające azbestu, ale nie dłużej niż do 1 stycznia 2008 roku. Możliwe jest też stosowanie istniejących wyrobów zawierających azbest, do czasu usunięcia takich wyrobów, ale nie dłużej niż do upływu okresu użytkowania. Celem wspierania usuwania zużytych wyrobów w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska, od 2002 roku realizowany jest Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. W odniesieniu do prac remontowo-budowlanych stosuje się rozwiązania zawarte w: - rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 kwietnia 1998 roku w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów, - rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, - rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 14 października 2005 roku w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów. Wszystkie przyjęte rozwiązania są zgodne z dyrektywą Komisji 99/77 dostosowującą po raz szósty do postępu technicznego załącznik I do dyrektywy Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (azbest). 2/ Czy zakazane jest używanie azbestu w jego najbardziej szkodliwych formach (krokydolit, fibre amphibole) Stosowanie wszystkich form azbestu, w tym krokydolitu, jest zakazane. Przygotowywana jest ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest oraz o zmianie niektórych ustaw, celem dostosowania ustawodawstwa do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/18/WE zmieniającej dyrektywę Rady 83/477/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy. Usuwanie wyrobów zawierających azbest reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z nim usuwanie wyrobów zawierających krokidolit odbywa się pod stałym nadzorem technicznym oraz przy zachowaniu określonych w planie prac warunków ochrony pracowników i środowiska. W miejscu pracy umieszczana jest specjalna tablica ostrzegawcza. 3/ Czy ustawodawstwo polskie jest zgodne z dyrektywą 96/29/Euratom Ustawodawstwo polskie jest zgodne z dyrektywą 96/29/Euratom. Dyrektywę tę implementują: ustawa z 4 lutego 1994 roku prawo geologiczne i górnicze, ustawa z 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy, ustawa z 29 listopada 2000 roku Prawo atomowe, ustawa z 11 maja 2001 roku Prawo o miarach, rozporządzenie Rady Ministrów z 28 maja 2002 roku w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego, rozporządzenie Rady Ministrów z 6 sierpnia 2002 roku w sprawie przypadków, w których działalność związana z narażeniem na promieniowanie jonizujące nie podlega 24

obowiązkowi uzyskania zezwolenia lub zgłoszenia oraz przypadków, w których może być wykonywana na podstawie zgłoszenia, rozporządzenie Rady Ministrów z 6 sierpnia 2002 roku w sprawie podstawowych wymagań dotyczących terenów kontrolowanych i nadzorowanych, rozporządzenie Rady Ministrów z 17 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego, rozporządzenie Rady Ministrów z 23 grudnia 2002 roku w sprawie wymagań dotyczących sprzętu dozymetrycznego, rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 12 maja 2003 roku w sprawie legalnych jednostek miar, rozporządzenie Rady Ministrów z 27 kwietnia 2004 roku w sprawie ochrony przez promieniowaniem jonizującym pracowników zewnętrznych narażonych podczas pracy na terenie kontrolowanym. 4/ Czy rozwiązania prawne i działania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy stosują się do osób pracujących w ramach atypowych stosunków pracy (na czas określony, w niepełnym wymiarze czasu pracy, tymczasowo), czy rozwiązania te i działania zostały dostosowane do szczególnego charakteru ich stosunków pracy, tak by zapewnić taki sam poziom ochrony jak ten, który zapewniony jest pracownikom pracującym w ramach typowych stosunków pracy. Osoby pracujące na czas określony i w niepełnym wymiarze czasu pracy, tak jak wszyscy pracownicy pracujący w ramach typowych stosunków pracy, są obowiązani przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawcy mają obowiązek zapewnić odpowiednie bezpieczne i higieniczne warunki pracy wszystkim pracownikom, niezależnie od rodzaju umowy o pracę. Zasady zatrudniania pracowników tymczasowych przez pracodawcę będącego agencją pracy tymczasowej oraz zasady kierowania pracowników i osób nie będących pracownikami agencji pracy tymczasowej do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz pracodawcy użytkownika reguluje ustawa z 9 lipca 2003 roku o zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Zgodnie z nią pracodawca użytkownik informuje agencję pracy tymczasowej na piśmie o warunkach wykonywania pracy tymczasowej (w tym w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy). Przed zawarciem umowy o pracę między agencją pracy tymczasowej a pracownikiem tymczasowym agencja pracy tymczasowej i pracodawca użytkownik uzgadniają na piśmie zakres przejęcia przez pracodawcę użytkownika obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy obejmujących, w szczególności, dostarczanie pracownikowi tymczasowemu odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, zapewnienie napojów i posiłków profilaktycznych, przeprowadzanie szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ustalanie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego oraz informowanie o tym ryzyku. Pracodawca użytkownik jest obowiązany zapewnić pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wykonywania pracy tymczasowej. 5/ Czy zakazane jest wykonywanie prac szczególnie niebezpiecznych przez osoby pracujące w ramach atypowych stosunków pracy. Zgodnie z ustawą o zatrudnianiu pracowników tymczasowych praca szczególnie niebezpieczna, w rozumieniu przepisów wydanych na podstawie artykułu 237 15 Kodeksu pracy, nie może być powierzona pracownikowi tymczasowemu. 6/ Postawa prawna stwierdzenia, że osoby pracujące na własny rachunek muszą organizować swoją pracę tak by nie narażać zdrowia lub życia innych i muszą w tym celu przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. 25

Nie ma odrębnego aktu prawnego dotyczącego bezpieczeństwa i higieny pracy osób pracujących na własny rachunek. Osoby pracujące na własny rachunek powinny wykonywać pracę w taki sposób, aby nie były przekraczane normy higieniczne środowiska pracy określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy oraz obowiązane są stosować bezpieczne maszyny i inne urządzenia techniczne oraz narzędzia. Osoba taka ma zagwarantowane prawo do nabywania bezpiecznych maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi i środków ochrony indywidualnej nie powodujących zagrożeń dla zdrowia i życia. Wynika to z ustawy: z 12 grudnia 2003 roku o ogólnym bezpieczeństwie produktów, z 30 sierpnia 2002 roku o systemie zgodności oceny. Ustawa z 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko. Osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek ma więc zagwarantowaną ochronę zdrowia przed szkodliwym działaniem substancji i preparatów chemicznych. W przypadku stosowania substancji niebezpiecznych ciążą na niej obowiązki określone w ustawie, w tym obowiązek zapoznania się z kartą charakterystyki substancji. Osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek może być, na wniosek, objęta profilaktyczną opieką zdrowotną służby medycyny pracy, zgodnie z ustawą z 27 czerwca 1997 roku o służbie medycyny pracy. Ustęp 2 Pytanie A Sposoby stosowane przez inspekcję pracy w celu zapewnienia wdrażania przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz informacje, zwłaszcza dane statystyczne, dotyczące: (a) miejsc pracy, w tym w domu, poddanych kontroli inspekcji pracy, rodzaje przedsiębiorstw wyłączonych spod takiej kontroli; (b) liczby odbytych wizyt kontrolnych; (c) liczby pracowników objętych kontrolami wykonywanymi w trakcie wizyt. Państwowa Inspekcja Pracy podejmuje działania kontrolno nadzorcze, prewencyjne i informacyjno-doradcze. Ich zakres określa ustawa z 6 marca 1981 roku o Państwowej Inspekcji Pracy. Działania kontrolno-nadzorcze mają na celu wyegzekwowanie przestrzegania obowiązujących przepisów prawa pracy. W zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia obejmują fazę projektowania, przekazywania do użytkowania, eksploatacji zakładu pracy (spełnianie wymogów prawa przez obiekty i pomieszczenia, stosowana technika, technologia i procesy pracy) oraz zagadnienia związane z ochroną pracujących, w szczególności: - nadzór i kontrolę przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych. Kontrolami objęte są podmioty, na rzecz których wykonywana jest praca, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy, - kontrolę przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii, 26

- uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych zakładów pracy, lub ich części. Pozytywna opinia inspektora pracy jest warunkiem uzyskania pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego. Podobną rolę spełnia orzeczenie o dopuszczeniu pod względem bhp statku do eksploatacji, - nadzór i kontrolę przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń oraz narzędzi pracy, - nadzór i kontrolę przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji wyrobów i opakowań, których użytkowanie mogłoby spowodować zagrożenie dla zdrowia i życia, - kontrolę wyrobów wprowadzonych do obrotu, podlegających ocenie zgodności, w zakresie spełniania zasadniczych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach, - kontrolę przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyciu organizmów genetycznie zmodyfikowanych, - analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrolę stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu okoliczności wypadków przy pracy, - ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w Kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy, udział w postępowaniu przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego. Inspektorzy pracy maja swobodny wstęp i prawo poruszania się po terenie kontrolowanego przedsiębiorstwa, bez uprzedzenia, po okazaniu legitymacji służbowej oraz upoważnienia do przeprowadzenia kontroli. Mają też prawo żądania: informacji i przesłuchiwania osób, okazania dokumentów, dostarczenia próbek surowców i materiałów, przedłożenia dokumentacji osobowej. W ramach nadzoru stosowane są: - decyzje nakazujące pracodawcy usunięcie nieprawidłowości, w ustalonym terminie, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, - decyzje nakazujące wstrzymanie prac, w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia zatrudnionych osób, - decyzje nakazujące skierowanie do innych prac pracowników lub osoby dopuszczone (wbrew obowiązującym przepisom) do prac wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, lub dopuszczone do prac niebezpiecznych, jeżeli nie mają oni mają odpowiednich kwalifikacji, - decyzje nakazujące wstrzymanie uruchomienia wybudowanego lub przebudowanego zakładu, jeżeli dopuszczenie do eksploatacji powodowałoby bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników, - decyzje nakazujące pracodawcy wypłatę wynagrodzenia za pracę, innych świadczeń, - decyzje zakazujące przekazywania użytkownikom wyrobu nie spełniającego zasadniczych wymagań (maksymalnie przez 2 miesiące), - wystąpienia do pracodawcy w przypadku stwierdzenia innych naruszeń przepisów prawa pracy, - ukaranie mandatem, - skierowanie do sądu wniosku o ukaranie, - skierowanie zawiadomienia do prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, - decyzje nakazujące zaprzestanie działalności zakładu lub jego części, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża trwale życiu lub zdrowiu pracowników (decyzję może wydać okręgowy inspektor pracy po wyczerpaniu środków prawnych znajdujących się w dyspozycji inspektora pracy). 27

Inspektorzy pracy mają prawo egzekwowania wykonania decyzji w drodze egzekucji administracyjnej. Działania prewencyjne polegają na: inicjowaniu przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, inicjowaniu przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, popularyzacji wiedzy z zakresu ochrony pracy poprzez: - szkolenia, - konferencje naukowe, sympozja, seminaria, - działalność wydawniczą (poradniki, informatory, broszury, listy kontrolne, ulotki, plakaty, materiały na płytach CD, prezentacja w internecie), podejmowaniu przedsięwzięć promujących bezpieczeństwo pracy, takich jak programy promocyjne, konkursy, targi, wystawy, wspieraniu przedsięwzięć organizowanych przez partnerów społecznych, współpracy z mediami. Działania informacyjno-doradcze obejmują: - opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych, - udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eliminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników oraz porad i informacji w zakresie przestrzegania prawa pracy, - informowanie o minimalnych warunkach zatrudnienia pracowników w Polsce, - współpracę z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzorowanie warunków pracy i zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na ich terytorium na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej. 2001 2002 2003 2004 Liczba wizyt kontrolnych 93 596 94 982 100 718 95 555 Liczba miejsc pracy poddanych inspekcji 73 850 73 761 68 459 68 400 Liczba pracowników objętych kontrolami 4,8 mln 4,9 mln 4,3 mln 3,5 mln Pytania dodatkowe 1/ Jaka część ogólnej liczby kontroli PIP dotyczyła przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Kontrole PIP dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stanowiły w: 2001 roku 79%, 2002 roku 75%, 2003 roku 64%, 2004 roku 63% ogółu przeprowadzonych kontroli. 2/ Czy podane w II sprawozdaniu liczby (127295 kontroli w 63309 zakładach) dotyczyły PIP czy Inspekcji Sanitarnej. Czy dotyczą one 1999 roku? Podane dane dotyczą kontroli przeprowadzonych przez inspekcję sanitarną w 1999 roku. Pytanie B System sankcji cywilnych i karnych, które gwarantują stosowanie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz informacje na temat popełnionych wykroczeń: (a) liczba wykroczeń; (b) gałęzie działalności gospodarczej, w których zostały one ujawnione; (c) podjęte działania, w tym wszczęte postępowania sądowe. System sankcji został przedstawiony w odpowiedzi na pytanie A. Rok Liczba wykroczeń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy 2001 65 951 2002 51 218 2003 47 919 2004 46 472 Największą liczbę wykroczeń ujawniono w następujących gałęziach działalności gospodarczej: 28

2001 przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy obsługa nieruchomości hotele i restauracje transport i składowanie pozostała działalność usługowa rolnictwo i łowiectwo 2002 przetwórstwo przemysłowe handel i naprawy budownictwo obsługa nieruchomości transport i składowanie pozostała działalność usługowa hotele i restauracje rolnictwo i łowiectwo 2003 przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy obsługa nieruchomości hotele i restauracje pozostała działalność usługowa rolnictwo i łowiectwo transport, składowanie 2004 przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy obsługa nieruchomości rolnictwo i łowiectwo transport i składowanie hotele i restauracje pozostała działalność usługowa 20 253 17 546 15 819 2143, 1756 1659 1573 1429 15 458 13 657 11 416 1822 1601 1540 1424 1350 13 832 12 640 11 710 1703 1637 1378 1306 1210 14 507 11 463 10 718 1898 1580 1390 1346 1249 Wobec sprawców wykroczeń z zakresu bhp inspektorzy pracy zastosowali następujące środki prawne: Rok Liczba nałożonych mandatów Liczba wniosków do sądu 2001 22 502 11 030* 2002 25 333 4200 2003 25 790 3590 2004 22 100 2050 * W tym wnioski kierowane do kolegiów do spraw wykroczeń, zlikwidowanych 17 października 2001 roku. Pytanie C Dane statystyczne dotyczące liczby wypadków przy pracy, wypadków śmiertelnych oraz na temat chorób zawodowych, liczba osób czynnych zawodowo, objętych badaniami statystycznymi. Środki zapobiegawcze podjęte w każdym z sektorów gospodarki. Wypadki przy pracy 2001 84.438 2002 79.649 2003 84.576 2004 86.744 Poszkodowani w wypadkach przy pracy Łącznie Wypadki ciężkie Wypadki śmiertelne 2001 85.275 1.149 554 2002 80.492 1.031 515 2003 85.439 1.017 515 2004 87.516 1.040 490 W 2004 roku wskaźnik częstotliwości wypadków przy pracy (mierzony liczbą poszkodowanych na 1.000 pracujących) wynosił 8,35. 29

Choroby zawodowe według jednostek chorobowych Jednostki chorobowe Liczba chorób zawodowych Liczba chorób zawodowych na 100 tysięcy zatrudnionych 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 OGÓŁEM 6 007 4 915 4 365 3 790 63,2 53,6 46,6 41,0 Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa 136 94 136 92 1,4 1,0 1,4 1,0 Gorączka metaliczna a) - - 1 3-0 0,0 0,0 Pylice płuc 820 692 809 754 8,6 7,5 8,6 8,1 Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu a) - - 53 130-0 0,6 1,4 Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, z trwałym upośledzeniem sprawności wentylacyjnej 85 51 42 20 0,9 0,6 0,4 0,2 płuc Astma oskrzelowa a) - - 129 122-0 1,4 1,3 Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych a) - - 20 11-0 0,2 0,1 Ostre uogólnione reakcje alergiczne a) - - 1 1-0 0,0 0,0 Byssinoza a) - - 1 - - 0 0,0 0,0 Beryloza a) - - - - - 0 0 0 Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych a) - - 1 - - 0 0,0 0 Alergiczny nieżyt nos a a) - - 91 86-0 1,0 0,9 Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym a) - - 1 5-0 0,0 0,0 Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym a) - - 1 2-0 0,0 0,0 Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym 1 680 1 225 1 100 881 17,7 13,4 11,7 9,5 Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego 15 14 9 11 0,2 0,1 0,1 0,1 Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku 121 89 79 114 1,3 1,0 0,8 1,2 pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi Choroby skóry 375 320 214 181 3,9 3,5 2,3 2,0 Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy 124 93 104 93 1,3 1,0 1,1 1,0 Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania 99 93 89 84 1,0 1,0 0,9 0,9 pracy Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem 1 206 915 738 506 12,7 10,0 7,9 5,5 Zespół wibracyjny 205 216 164 125 2,2 2,4 1,7 1,3 Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego - - 1-0 0 0,0 0 Choroby wywołane działaniem wysokich, albo niskich temperatur otoczenia - - 2 2 0 0 0,0 0,0 Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub 18 28 18 26 0,2 0,3 0,2 0,3 biologicznymi Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa 715 684 550 541 7,5 7,5 5,9 5,8 Przewlekłe choroby oskrzeli wywołane działaniem substancji powodujących stany spastyczne oskrzeli i choroby płuc przebiegające z odczynami 238 231 - - 2,5 2,5 - - zapalno wytwórczymi w płucach b) Przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne 169 170 11-1,8 1,8 0,1 0 30

nieżyty błon śluzowych nosa, gardła, krtani i tchawicy, wywołane działaniem substancji o silnym działaniu drażniącym lub uczulającym b) a) - choroby zawodowe, które nie były ujęte jako oddzielne grupy w wykazie chorób obowiązującym do września 2002 roku b) - grupy chorób zawodowych z wykazu chorób zawodowych obowiązującego do września 2002 roku. W ramach ograniczania liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych podejmowanych jest wiele działań profilaktycznych na różnych szczeblach zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. 27 czerwca 2001 roku Rada Ministrów ustanowiła na lata 2002 2004 program wieloletni Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej. Celem programu było przygotowanie rozwiązań prawnych, organizacyjnych i technicznych, zapewniających zgodne ze standardami Unii Europejskiej warunki pracy, z uwzględnieniem specyfiki małych i średnich przedsiębiorstw. 29 czerwca 2004 roku Rada Ministrów ustanowiła II etap tego programu wieloletniego, na lata 2005-2007. Rada Ministrów corocznie dokonuje oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy i formułuje wnioski zmierzające do poprawy warunków pracy, w tym ograniczania liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Rozpatrując Ocenę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w 2004 roku Rada Ministrów uznała, że celem poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy kontynuowane mają być prace celem pełnego uwzględnienia w prawie polskim postanowień nowych dyrektyw Wspólnot Europejskich w dziedzinie bhp. Ministrów właściwych dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac zobowiązano do zmiany aktów wykonawczych do Kodeksu pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy celem uwzględnienia stanu techniki oraz postanowień dyrektyw WE. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego zobowiązano do kontynuacji działalności prewencyjnej celem poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych, w tym zapobiegania wypadkom przy pracy rolniczej i chorobom zawodowym. Rada Ministrów uznała, że niezbędne jest utrzymanie wysokiej intensywności kontroli warunków pracy w zakładach pracy. Wskazano, że organy kontroli powinny w większym zakresie wykorzystywać środki represyjne przewidziane prawem. Pytanie dodatkowe Jakie są powody bardzo wysokiej liczby wypadków w rolnictwie (liczba absolutna i w porównaniu z innymi sektorami gospodarki). Podjęte działania by temu zaradzić. Liczba zdarzeń uznanych za wypadki przy pracy rolniczej Liczba jednorazowych odszkodowań wypłaconych z tytułu uszczerbków na zdrowiu wskutek: Wypadku przy pracy rolniczej choroby zawodowej łącznie w tym wypadki śmiertelne 2001 43 855 29 847 220 113 2002 45 275 30 720 209 135 2003 46 968 31 666 211 104 2004 41 174 28 033 173 122 Wskaźnik wypadkowości (liczba wypadków powodujących wypłatę jednorazowych odszkodowań przypadających na 1000 ubezpieczonych) wynosił w 2001 roku 20,1, w 2002 roku 19,9, w 2003 roku 20, w 2004 roku - 17,7. W 2004 roku, podobnie jak w latach poprzednich przeważały choroby układu oddechowego. Zwiększyła się liczba chorób roznoszonych przez kleszcze boreliozy oraz kleszczowego zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych (z 31 w 2003 roku do 46 w 2004 roku). W 2004 roku, w porównaniu z rokiem 2003, liczba wypadków śmiertelnych zmniejszyła się o 18%. Wskaźnik wypadkowości wyniósł 0,11 (w 2003 roku 0,13). Najwięcej ofiar śmiertelnych to skutek przejechania, uderzenia lub pochwycenia przez środki transportu w ruchu (38% wypadków śmiertelnych), następnie: upadków z wysokości (z drabin, przyczep 31

lub schodów) 19,7%; pochwyceń i uderzeń przez części ruchome maszyn i urządzeń 9,2%. Liczba wypadków przy pracy rolniczej zmniejsza się systematycznie; od roku 1990 zmalała o połowę. Zmniejsza się więc odpowiednio wskaźnik wypadkowości (na 1000 ubezpieczonych rolników). Do przyczyn wypadków należą: zły stan techniczny maszyn i urządzeń stosowanych w gospodarstwie, nieznajomość zasad bezpiecznej ich obsługi, niestosowanie ochron osobistych, odzieży i obuwia roboczego, wykonywanie przez osoby starsze i dzieci prac, które nie powinny być przez nie wykonywane, nieodpowiedni stan nawierzchni podwórzy, brak odpowiednio utrzymanych ciągów komunikacyjnych oraz nieporządek w obejściu, niewłaściwy załadunek lub rozładunek, przejazd na środkach transportu bezpośrednio z ładunkiem, nieprzestrzeganie zasad ruchu drogowego. Przedsięwzięcia prewencyjne koncentrują się na upowszechnianiu wśród rolników i młodzieży prawidłowych nawyków i zachowań przy pracy w gospodarstwie, popularyzowaniu przykładów bezpiecznych sposobów wykonywania pracy oraz wizytowaniu gospodarstw i stanowisk prac polowych. Z inicjatywy Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Głównego Inspektora Pracy oraz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w 2001 roku uaktualnione zostało porozumienie w sprawie współdziałania na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie. Do porozumienia przystąpili nowi partnerzy. Obecnie stronami porozumienia są: Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Główny Inspektor Pracy, Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Prezes Krajowego Związku Kółek i Organizacji Rolniczych, Prezes Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, Przewodniczący Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Rolnictwa w RP, Prezes Zarządu Federacji Pracodawców Dzierżawców i Właścicieli Rolnych, Prezes Krajowej Rady Izb Rolniczych, Prezes Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP oraz Prezes Krajowego Stowarzyszenia Sołtysów. Celem porozumienia jest współpraca w zakresie: ograniczania zagrożeń zawodowych w rolnictwie, stanowiących źródła wypadków przy pracy i chorób zawodowych, eliminowania zatrudniania dzieci przy pracach niebezpiecznych i szkodliwych oraz zapobiegania wypadkom dzieci w gospodarstwach rolnych, poprawy profilaktycznej opieki lekarskiej w rolnictwie, zaopatrzenia rolników i pracodawców rolnych w bezpieczne dla ludzi i środowiska, środki do produkcji rolnej. Wymienione cele realizowane są poprzez: edukację w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ukierunkowaną na rolników indywidualnych, pracowników i pracodawców rolnych oraz uczniów szkół zawodowych, popularyzację problematyki ochrony pracy w rolnictwie - wydawnictwa i prasa rolnicza, centralne i lokalne środki masowego przekazu, prezentacja problematyki podczas wystaw, targów i innych imprez rolniczych, promocję problematyki ochrony pracy w rolnictwie w konkursach i olimpiadach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodarstwie rolnym dla rolników oraz dzieci i młodzieży wiejskiej, 32

kształtowanie bezpiecznych zachowań dzieci w gospodarstwie rolnym, udzielanie pomocy nauczycielom, pogadanki i prelekcje dla dzieci i młodzieży ze szkół wiejskich i rolniczych, promowanie produkcji bezpiecznych maszyn, narzędzi i urządzeń rolniczych, środków ochrony indywidualnej oraz bezpiecznego dla ludzi i środowiska stosowania środków ochrony roślin, podejmowanie działań na rzecz objęcia rolników profilaktyczną opieką zdrowotną, wspieranie inicjatyw podejmowanych przez rolników i pracodawców rolnych oraz ich organizacje w celu poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, udzielanie rolnikom pomocy w poprawianiu warunków pracy w swoich gospodarstwach. W ramach tego porozumienia funkcjonują wojewódzkie komisje bhp w rolnictwie, które określają kierunki działań instytucji, organizacji rolniczych i związkowych, mających na celu ograniczanie zagrożeń wypadkowych i zdrowotnych. Porozumienie pozwala na wspólne organizowanie działań prewencyjnych dla rolników i ich rodzin (szkolenia, konkursy, pokazy, inne), służy również wymianie informacji dotyczących wypadkowości w środowisku wiejskim. Dzięki zwiększeniu liczby partnerów porozumienia możliwe było wzbogacenie treści i formy przedsięwzięć, w latach 2001-2004 udało się znacząco zwiększyć liczę wspólnych działań o charakterze edukacyjnym i promocyjnym skierowanych do rolników i ich rodzin. Szczególny nacisk położono na zwiększenie liczby prelekcji, konkursów, olimpiad dla uczniów szkół rolniczych oraz szkół szczebla podstawowego. Państwowa Inspekcja Pracy zachęca rolników do poprawy stanu technicznego maszyn rolniczych, pokrywając część kosztów zakupu nowych osłon do wałków odbioru mocy ciągników, a także osłon do innych maszyn, przeprowadzając pokazy bezpiecznej obsługi ciągników i agregowanych maszyn, pilarek i innych. Dzięki wizytacjom inspektorów pracy wielu rolników poprawiło warunki, w jakich pracują oraz stan obejść. Rośnie liczba gospodarstw, w których prace są w wysokim stopniu zmechanizowane, poprawia się stan techniczny sprzętu rolniczego, upowszechnia się stosowanie środków ochrony indywidualnej (zwłaszcza przy zabiegach z użyciem środków chemicznych), poprawia ogólny stan sanitarny i higiena w obiektach inwentarskich. Wyniki wizytacji wskazują znaczne zróżnicowanie poziomu bezpieczeństwa w gospodarstwach. Część z nich, zamożniejsza, dysponuje nowymi, bezpiecznymi maszynami i urządzeniami, coraz więcej rolników jest odpowiednio wykształconych i utrzymuje kontakty z ośrodkami doradztwa, co przekłada się na dbałość o standardy bezpieczeństwa w gospodarstwach. Jednocześnie spotyka się gospodarstwa zaniedbane, w których zastrzeżenia budzi bezpieczeństwo pracy. Użytkuje się w nich stare i wybrakowane maszyny rolnicze, eksploatuje się urządzenia własnej produkcji, nie mające urządzeń ochronnych i nie stosuje się środków ochrony indywidualnej, także podczas prac z środkami ochrony roślin. Działania PIP Lata Razem 2001 2002 2003 2004 Wizytacje ogółem 9150 9462 9155 9554 37 321 Wizytacje prac żniwnych 6500 6522 6026 5640 24 688 Wizytacje innych prac polowych 750 1390 640 429 3209 Wizytacje gospodarstw ogółem W tym: 1900 1550 3129 3485 10 064 Wizytacje w związku z badaniem wypadków 90 238 156 118 602 Wizytacje praktyk uczniowskich 65 239 147 141 592 Wizytacje gospodarstw uczestniczących w konkursie Bezpieczne gospodarstwo rolne 250 1070 1840 1372 4 532 33

Liczba osób objętych wizytacjami 12,5 tysięcy 14,4 tysięcy 13,2 tysięcy 14,9 tysięcy 55 tysięcy W latach 2001-2003 w trakcie wizytacji dokonano przeglądu 28,1 tysięcy ciągników, 25,0 tysięcy przyczep rolniczych, 14,3 tysięcy kombajnów zbożowych i 15,3 tysięcy innych maszyn używanych w gospodarstwach rolnych. W 2004 roku dokonano przeglądu stanu technicznego 8,8 tysiąca ciągników, 7,4 tysiąca przyczep rolniczych, 3,7 tysiąca kombajnów oraz 3,4 tysiąca innych maszyn używanych przy pracach rolniczych (prasy do słomy, kosiarki, wiązałki, młocarnie, inne). Przeglądy te dokonywane są ponieważ znaczna liczba wypadków związana jest z użytkowaniem niesprawnych technicznie maszyn, pozbawionych osłon elementów ruchomych, często własnej konstrukcji. W trakcie wizytowania gospodarstw wiejskich szczególną uwagę zwracano na bezpieczeństwo dzieci. Wiele z nich nie wykonuje żadnych prac, ale przebywa z rodzicami w polu, często w strefie bezpośredniego zagrożenia w pobliżu pracujących ciągników i kombajnów, bądź nawet na nich. Coraz częściej jednak rolnicy, świadomi zagrożenia dzieci, organizują opiekę nad dziećmi przez przynajmniej jedną osobę dorosłą. Takich działań, podyktowanych troską o bezpieczeństwo dzieci w okresie wzmożonych prac w polu, jest coraz więcej. Propagowanie idei bezpiecznej pracy znajduje również odzwierciedlenie w wydawanych przez PIP broszurach i ulotkach, które przekazywane są przez inspektorów podczas wizytacji, szkoleń, spotkań, rozwieszane w urzędach gmin i w parafiach. Niezwykle istotna jest współpraca okręgowych inspektoratów z regionalnymi mediami w postaci rozgłośni radiowych, gazet i stacji telewizji regionalnych i ogólnokrajowych. Lata Działania edukacyjne i promocyjne PIP 2001 2002 2003 2004 Szkolenia bhp dla rolników 486 486 684 534 Uczestnicy szkoleń 14.400 13.000 16.600 16.000 Szkolenia u rolników prowadzących praktyczną naukę Brak 868 486 404 zawodu uczestnicy danych Wykłady w szkołach o profilu rolniczym 309 346 337 240 Uczestnicy wykładów 10.000 10.700 12.600 9.200 Prelekcje wśród dzieci szkół podstawowych i gimnazjów 700 657 829 1030 Uczniowie słuchacze prelekcji 23.100 22.500 33.700 40.000 Konkursy o tematyce bhp dla rolników 73 85 117 118 Olimpiady i konkursy wiedzy o bhp dla młodzieży i 141 155 217 205 dzieci wiejskich Konkursy plastyczne dla dzieci wiejskich Brak 85 127 154 Uczestnicy danych 13.000 14.600 21.800 Punkty informacyjno-doradcze na masowych imprezach 126 171 219 224 rolniczych Wspólnie ze Związkiem Harcerstwa Polskiego Państwowa Inspekcja Pracy prowadziła działania profilaktyczno-prewencyjne wśród dzieci przebywających na koloniach i półkoloniach Nieobozowej Akcji Letniej. Od 2003 roku Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Państwowa Inspekcja Pracy, ośrodki doradztwa rolniczego, Agencja Nieruchomości Rolnych oraz pozostali zainteresowani sygnatariusze porozumienia organizują co roku ogólnokrajowe konkursy Bezpieczne Gospodarstwo Rolne. Ich celem jest upowszechnianie i wdrażanie zasad ochrony zdrowia i życia w gospodarstwach rolnych. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi nawiązało współpracę z Redakcją Rolną TVP celem realizacji programów poświęconych bezpiecznym metodom pracy w rolnictwie. Organizowane są międzynarodowe seminaria ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie. Ich tematyka dotyczy obciążeń fizycznych i psychofizycznych pracą w rolnictwie, chorób zawodowych w rolnictwie, szkodliwych czynników chemicznych (środki ochrony roślin, nawozy mineralne, środki naftopochodne, inne). 34

Podstawową formą działań prewencyjnych realizowanych przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jest prowadzenie szkoleń i instruktażu na temat zasad ochrony zdrowia i życia w gospodarstwie rolnym. Kasa organizuje pokazy praktycznej obsługi maszyn i urządzeń. Są one uważane za jedną z bardziej skutecznych form działań prewencyjnych. Najczęściej organizowano pokazy: wymiany osłon wałów przegubowo-teleskopowych, bezpiecznego pozyskiwania drewna do celów gospodarczych w tym bezpiecznego użytkowania pilarek (szczególnie łańcuchowych), środków ochrony osobistej czy odzieży roboczej oraz pokazy udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej. Do sprawdzonych form wzbogacania wiedzy o bhp należą tez olimpiady, konkursy i quizy. Szczególne miejsce w działalności Kasy zajmują działania nakłaniające do zwiększenia dbałości o poprawę warunków pracy i estetykę w obejściach gospodarskich, w tym konkursy na bezpieczne gospodarstwo rolne, a szczególnie organizowany od 2003 roku ogólnokrajowy konkurs Bezpieczne Gospodarstwo Rolne. Popularyzowanie zasad ochrony zdrowia i życia oraz przedstawianie zagrożeń występujących w gospodarstwie rolnym odbywa się w artykułach prasowych, audycjach radiowych i telewizyjnych, internecie. Służą temu także stoiska i punkty informacyjne KRUS z broszurami, ulotkami, plakatami, filmami na dożynkach, targach, wystawach, festynach i piknikach wiejskich. Rodzaj działania KRUS 2001 2002 2003 2004 Liczba szkoleń dla rolników 2 190 2 015 1 937 2 212 Liczba uczestników 50 243 45 600 41 836 55 573 Liczba szkoleń dla uczniów szkół rolniczych 247 244 227 228 Liczba uczestników Liczba szkoleń dla uczniów gimnazjów i szkół podstawowych Liczba uczestników 9 347 506 8 906 614 8 338 824 9 159 929 27 850 34 550 45 050 49 450 Liczba konkursów dla rolników 365 391 351 364 Liczba konkursów i olimpiad dla młodzieży i dzieci 475 532 650 673 wiejskich Liczba punktów informacyjnych na imprezach 217 267 288 280 rolniczych Kasa bierze udział w tworzeniu systemu ratownictwa przedlekarskiego w rejonach wiejskich i wyposaża jednostki ochotniczej straży pożarnej w zestawy ratownictwa przedmedycznego. Do 2004 roku przekazano jednostkom OSP 391 zestawów ratownictwa przedlekarskiego. W ramach wspierania produkcji i dystrybucji bezpiecznych środków stosowanych w rolnictwie oraz sprzętu i odzieży ochronnej dla rolników, Prezes KRUS od 1995 roku nadaje wyrobom bezpiecznym (maszynom i urządzeniom o ponadstandardowym poziomie bezpieczeństwa lub innym wyrobom zwiększającym bezpieczeństwo pracy rolniczej) Znak Bezpieczeństwa KRUS. W ciągu 10 lat oznaczono tym znakiem 116 wyrobów. Inną formą oddziaływania jest przyznawanie przez Prezesa Kasy wyrobom zwiększającym bezpieczeństwo pracy w gospodarstwie rolnym wyróżnienia DOBROSŁAW. Prezes Kasy przyznał do tej pory 47 wyróżnień 40 dostawcom (producentom i importerom) 73 typów wyrobów. Zgodnie z artykułem 56 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, Prezes Kasy domaga się od dostawców wyrobów i usług dla rolnictwa, których wadliwość była wyłączną lub główną przyczyną wypadków przy pracy rolniczej, zwrotu świadczeń wypłaconych poszkodowanym w wypadkach rolnikom lub domownikom, jak również kwestionuje jakość tych wyrobów. W latach 1993 2004 Kasa zakwestionowała jakość ponad 350 typów maszyn i urządzeń oraz innych wyrobów. Środki Funduszu Prewencji i Rehabilitacji KRUS przeznaczone na działalność prewencyjną Rok Kwota, w tysiącach zł 2001 758 35

2002 709 2003 842 2004 934 W realizacji działań na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie Kasa współpracuje od lat z wieloma instytucjami, organizacjami wiejskimi, samorządem terytorialnym oraz wójtami i sołtysami. Doświadczenia dotychczasowej działalności w rolnictwie indywidualnym wskazują na potrzebę kontynuowania przedsięwzięć o charakterze prewencyjnym, ze szczególnym zwróceniem uwagi na: wzmocnienie współpracy z partnerami społecznymi w komisjach ds. bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie, poszukiwanie nowych partnerów, prowadzenie działań profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży, opracowanie programu szerokiego monitorowania zagrożeń wypadkowych w środowisku wiejskim. Konkluzja negatywna Prywatne gospodarstwa rolne nie są objęte kontrolami Państwowej Inspekcji Pracy, liczba wypadków w gospodarstwach rolnych jest bardzo wysoka. Informacja na temat liczby wypadków patrz odpowiedź na pytanie dodatkowe. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Pracy należą: - nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, - inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym. Inspektorzy pracy mogą przeprowadzać kontrole pracodawców, czyli podmiotów zatrudniających pracowników (w tym pracodawców prowadzących działalność rolniczą). W przypadkach nieprawidłowości stwierdzanych w czasie kontroli inspektorzy mogą wydawać nakazy (decyzje administracyjne), kierować wystąpienia, a także nakładać grzywny i kierować wnioski o ukaranie do sądu. Informacja na temat środków działania Państwowej Inspekcji Pracy patrz odpowiedź na pytanie A. Istotny wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodarstwach rolnych ma niska rentowność produkcji rolnej oraz słaba kondycja ekonomiczna gospodarstw rolnych, co wpływa na ograniczenie możliwości poprawy wyposażenia technicznego gospodarstw. Wielu właścicieli gospodarstw wiejskich cechuje niska kultura techniczna i przedkładanie użyteczności sprzętu rolniczego nad jego walory ergonomiczne i bezpieczeństwo obsługi. Lekceważenie zagrożeń w pracy oraz sposobów zapobiegania niebezpieczeństwom, będące często konsekwencją niskiego poziomu wykształcenia, jest również przyczyną wysokiej liczby wypadków. Inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy prowadzą szeroko zakrojone działania mające na celu upowszechnianie wśród rolników świadomości wpływu bezpieczeństwa pracy na życie ich i ich rodzin, perspektywy rozwoju gospodarstw. Działania te polegają przede wszystkim na: - popularyzowaniu wiedzy o zagrożeniach związanych z pracą na wsi i sposobach przeciwdziałania im, w szczególności poprzez pokazywanie przykładów prawidłowych zachowań w trakcie prowadzenia prac rolnych i gospodarczych, - ogólnej edukacji w zakresie właściwego podejścia do bezpieczeństwa w rolnictwie, - uczeniu młodego pokolenia prawidłowych nawyków i zachowań prewencyjnych w zakresie bezpieczeństwa własnego i ich rodzin. Informacje szczegółowe na temat działań profilaktycznych i kontrolnych, w tym PIP i KRUS patrz odpowiedź na pytanie dodatkowe. 36

Informacja dodatkowa bezpieczeństwo i higiena pracy w górnictwie 1/ Prawo geologiczne i górnicze podstawowe zmiany w zakresie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Podstawą prawną stanowienia przepisów regulujących specyficzne zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie jest ustawa z 4 lutego 1994 roku - Prawo geologiczne i górnicze. W okresie objętym sprawozdaniem dokonano w ustawie istotnych zmian w zakresie obowiązków przedsiębiorcy górniczego związanych z zapewnieniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz wydano nowe akty wykonawcze regulujące przedmiotowe kwestie. Ustawa z 27 lipca 2001 roku o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze nadała nowe brzmienie artykułowi 73 ustawy. Znowelizowany przepis nałożył na przedsiębiorcę górniczego obowiązek oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego występującego w ruchu zakładu górniczego oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko. Celem drugiej zmiany była implementacja dyrektyw: 92/91/EWG i 92/104/EWG (zmiana upoważnienia do wydania rozporządzeń regulujących szczegółowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych). Celem wykonania ustawy wydane zostały rozporządzenia Ministra Gospodarki: - z 17 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu dla specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny podstawowe, - z 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite, - z 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi, - z 28 czerwca 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych. Przepisy te regulują, między innymi, sporządzanie dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na podstawie przeprowadzonej analizy ryzyka, wprowadzają również obowiązek informowania pracowników lub ich reprezentantów o wszelkich podejmowanych działaniach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony zdrowia w miejscach i na stanowiskach pracy w sposób dla nich zrozumiały. Przewidziano również konsultacje z pracownikami na etapie zatwierdzania instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy. Na podstawie upoważnień zawartych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze wydano również następujące, istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zakładów górniczych akty prawne: - rozporządzenie Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002 roku w sprawie ratownictwa górniczego, - rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 czerwca 2002 roku w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych, - rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 czerwca 2002 roku w sprawie planów ruchu zakładów górniczych, - rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 1 kwietnia 2003 roku w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych. 2/ Organy nadzoru górniczego kompetencje, działalność. 37

Kompetencje organów nadzoru górniczego (Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego, dyrektorów okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych) zostały określone w ustawie z 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze. Organy te sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych w szczególności w zakresie: - bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa pożarowego, - ratownictwa górniczego. Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych: - wydają zezwolenia na oddanie do ruchu w zakładzie górniczym obiektów, maszyn i urządzeń, - wydają pozwolenie na używanie środków strzałowych w zakładach górniczych, - wydają zezwolenie na przechowywanie i używanie sprzętu strzałowego w zakładach górniczych, - sprawują nadzór i kontrolę nad podmiotami zawodowo trudniącymi się wykonywaniem czynności ratownictwa górniczego, w zakresie przestrzegania przez te podmioty przepisów wydanych na podstawie ustawy Prawo górnicze i geologiczne, - zatwierdzają plany ruchu zakładów górniczych, - zaliczają złoża (pokłady) lub ich części do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagrożeń naturalnych, - nakazują usunięcie nieprawidłowości powstałych wskutek naruszenia przepisów o ruchu zakładu górniczego w całości lub w części wstrzymują ruch zakładu górniczego oraz nakazują podjęcie niezbędnych środków zapobiegawczych w razie bezpośredniego zagrożenia dla zakładu górniczego, jego pracowników, bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska, - ustalają przyczyny i okoliczności wypadków i innych niebezpiecznych zdarzeń zaistniałych w zakładach górniczych, - zakazują na czas nie przekraczający dwóch lat wykonywania określonych czynności w ruchu zakładu górniczego osobom kierownictwa i dozoru ruchu oraz mierniczym i geologom górniczym, - kierują do sądu wnioski o ukaranie za wykroczenia określone w ustawie Prawo geologiczne i górnicze. Upoważnieni pracownicy urzędów górniczych nakładają grzywny w drodze mandatu karnego za naruszenie określonych przepisów ustawy Prawo górnicze i geologiczne. 3/ Dane statystyczne dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych w górnictwie w latach 2001-2004 2001 2002 2003 2004 Liczba wypadków śmiertelnych 30 41 41 17 Liczba wypadków ciężkich 13 37 46 21 Liczba wszystkich wypadków 3289 3128 3319 3006 2001 2002 2003 2004 Liczba chorób zawodowych 860 751 774 655 Liczba chorób zawodowych na 100 tys. zatrudnionych 387,3 348,5 372,5 328,9 Zapadalność na choroby zawodowe 2001 2002 2003 2004 GÓRNICTWO WĘGLA Pylice płuc 442 393 481 431 Trwały ubytek słuchu 262 197 173 114 Zespół wibracyjny 43 65 37 30 Astma oskrzelowa 19 8 9 - Inne choroby zawodowe 37 32 33 40 RAZEM 803 695 733 615 GÓRNICTWO RUD METALI 38

Pylice płuc 8 14 8 9 Trwały ubytek słuchu 17 11 7 13 Zespół wibracyjny 2 1 - - Astma oskrzelowa - - - - Inne choroby zawodowe 2 4 3 3 RAZEM 29 30 18 25 WYDOBYCIE ROPY I GAZU Pylice płuc - - - - Trwały ubytek słuchu - 1 3 - Zespół wibracyjny - 1 - - Astma oskrzelowa - - - - Inne choroby zawodowe - 2 - - RAZEM - 4 3 - POZOSTAŁE GÓRNICTWO Pylice płuc 8 7 6 8 Trwały ubytek słuchu 12 8 11 5 Zespół wibracyjny 4 2 1 1 Astma oskrzelowa 2 2 - - Inne choroby zawodowe 2 3 2 1 RAZEM 28 22 20 15 OGÓŁEM GÓRNICTWO Pylice płuc 458 414 495 448 Trwały ubytek słuchu 291 217 194 132 Zespół wibracyjny 49 69 38 31 Astma oskrzelowa 21 10 9 - Inne choroby zawodowe 41 41 38 44 RAZEM 860 751 774 655 Ustęp 3 Czy ustawodawstwo przewiduje konsultowanie organizacji pracodawców i pracowników jeżeli chodzi o zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy, czy faktycznie odbywają się one i na jakim szczeblu (krajowym, regionalnym, na poziomie gałęzi działalności gospodarczej lub przedsiębiorstwa). Na podstawie artykułu 19 ustawy z 23 maja 1991 roku o zawiązkach zawodowych oraz na podstawie artykułu 16 ustawy z 23 maja 1991 roku o organizacjach pracodawców reprezentatywne organizacje partnerów społecznych mają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych, w tym dotyczących kwestii bezpieczeństwa i higienicznych warunków pracy. Do uprawnień organizacji związkowych, reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego należy, między innymi, zgodnie z ustawą o związkach zawodowych: opiniowanie założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego kierują założenia lub projekty aktów prawnych do władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii, nie krótszy niż 30 dni. W razie odrzucenia w całości lub w części stanowiska związku, właściwy organ administracji państwowej lub samorządu terytorialnego informuje o tym związek na piśmie, podając uzasadnienie stanowiska. W razie rozbieżności stanowisk związek może przedstawić opinię na posiedzeniu właściwej komisji sejmowej, senackiej lub samorządu terytorialnego, występowanie z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy lub innego aktu prawnego. Wnioski dotyczące ustaw związek kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej. W przypadku aktów prawnych niższego rzędu wnioski kieruje się do organów uprawnionych do ich wydania. Organ państwowy, do którego został 39

skierowany wniosek, obowiązany jest w terminie 30 dni przedstawić stanowisko, a w razie stanowiska negatywnego - jego uzasadnienie. W gałęziach pracy nie objętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi. Związki zawodowe sprawują kontrolę przestrzegania prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli w tych sprawach, zdaniem związku zawodowego, postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości, związek może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia nieprawidłowości. Organizacje pracodawców, reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, mają prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców. Organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego obowiązane są zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie tych uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi. Od 1 stycznia 2004 roku, zgodnie z artykułem 237 11a Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. W szczególności, pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami: - zmiany organizacji pracy i wyposażenia stanowisk pracy, wprowadzanie nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia, - przeprowadzaną ocenę ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych prac oraz informowania o tym ryzyku, - tworzenie służby bhp lub powierzanie wykonywania zadań tej służby innym osobom oraz wyznaczanie pracowników do udzielania pierwszej pomocy, - przydzielanie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, - szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracownicy lub ich przedstawiciele mogą kierować do pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych. Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki przeprowadzania konsultacji, zwłaszcza by odbywały się w godzinach pracy. Konsultacje mogą być prowadzone także w ramach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy. Za czas nie przepracowany w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele zachowują prawo do wynagrodzenia. Pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek konsekwencji z tytułu udziału w konsultacjach. Na umotywowany wniosek pracowników lub ich przedstawicieli dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników kontrole przeprowadzają inspektorzy pracy. 40