NAJLEPSZE PRAKTYKI W ZAKRESIE OCHRONY WYBRANYCH GATUNKÓW I SIEDLISK
Szkolenie Najlepsze praktyki w zakresie ochrony żubrów Część 1 7-8 maja 2014 r. Hotel Perła Bieszczadów w Czarnej Prowadzący: Wanda Olech - SGGW w Warszawie
Fot. M.Hławiczka Żubr największy lądowy ssak Europy
Systematyka Rząd Podrząd Rodzina Rodzaj Gatunek Cetartiodactyla Ruminantia Bovidae Bison żubr Bison bonasus bizon Bison bison
Status ochronny żubra w Polsce i w Unii Europejskiej Żubr (Bison bonasus L.) to gatunek o znaczeniu wspólnotowym - Konwencja Berneńska, załącznik III (wykaz gatunków zwierząt, których eksploatacja powinna być regulowana tak, aby populacje tych gatunków były utrzymane na odpowiednim poziomie), fot. Z.Krasiński Dyrektywa siedliskowa, załącznik II (Gatunki zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony) i IV (Gatunki zwierząt ważnych dla Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony), gatunek priorytetowy (kod gatunku: 2647).
Status ochronny żubra w Polsce i w Unii Europejskiej W Polsce gatunek podlegający ochronie prawnej od ponad 200 lat, wymieniony w rozporządzeniu jako gatunek podlegający ochronie ścisłej (ustawa o ochronie przyrody), również jeden z gatunków za szkody od których odpowiada skarb Państwa - rekompensata strat za szkody w uprawach, płodach rolnych, W innych krajach UE podlega ochronie prawnej w Litwie, Słowacji, Rumunii krajach w których bytuje w wolnych populacjach, w pozostałych krajach nie ma odrębnych przepisów chroniących żubra, czasem (w Szwecji, niektórych landach Niemiec) gatunek traktowany jako jedna z grup bydła domowego, Kategoria zagrożenia wg Czerwonej Księgi Kręgowców (Głowaciński i in. 2001): ENzagrożony z powodu niewielkiej liczebności populacji, Kategoria zagrożenia według Red List (IUCN 2009) VU narażony, przy czym linia białowiesko-kaukaska ma status EN zagrożony ze względu na niewielką liczebność i notowane lokalnie duże tempo jej spadku.
Samiec samica Masa ciała: 650-750 kg 400-500 kg Wys. w kłębie: 172 cm 152 cm Dojrzałość płciowa: Aktywność reprod.: 7-12 lat 2-3 lata od 4 roku życia
Krzywa wzrostu żubra
Rozród Ruja sierpień-październik - Wycielenia maj-lipiec Częstotliwość bliźniąt < 0,001 Współczynnik płodności średnio 50-66% Ciąża 264 dni (254-270) Poród trwa od 1 do 2,5 godzin, cielę podnosi się po 20-45 minutach i zaczyna ssać
85% Rozkład wycieleń w rezerwatach i ogrodach zoologicznych w latach 1954-1965 8% 0,3 0,25 78% Rozkład wycieleń w rezerwatach i ogrodach zoologicznych w latach 2000-2010 0,2 0,15 0,1 0,05 0 13% I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Fot. M.Hławiczka Przed porodem samica opuszcza stado na kilka dni
Grupy mieszane Najczęściej liczą do 20 osobników. Składają się z samic z cielętami oraz młodzieży 2-3 letniej. Okresowo w czasie rui dołączają do nich dorosłe byki. Grupy takie penetrują latem obszar do 100 km², zimą ok. 8 km²
Fot. M. Januszczak
Byki Podczas gdy młode samce tworzą grupy kawalerskie (3-5 os.), starsze byki z reguły są samotne Fot. M. Januszczak
Fot. M. Januszczak
Zimowe ugrupowania mieszane W sezonie z pokrywą śnieżną, żubry tworzą duże ugrupowania liczące nawet 60 osobników i więcej. Fot. M. Januszczak
Fot. M. Januszczak
Fot. M. Januszczak
Mapa historycznego zasięgu żubra w Europie Historia ochrony i restytucji gatunku
Lokalizacja dwóch ostatnich naturalnych populacji żubra 1900 Dwie ostatnie naturalne populacje Bison bonasus bonasus Bison bonasus caucasicus 1919 1926
Liczebność żubrów w Puszczy Białowieskiej w latach 1805-1919
Międzynarodowy Kongres Ochrony Przyrody w Paryżu w 1923 r wystąpienie Jana Sztolcmana (v-ce dyr. Państwowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie) prezentującego ogólny plan ochrony żubra 1923 r. założono w Berlinie Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra (MTOŻ) (Internationale Gesellschaft zur Erhaltung des Wisents) postawiono cel zinwentaryzowania wszystkich żyjących na świecie żubrów (wykonał je powołany do prowadzenia Księgi Rodowodowej Goerd von der Groeben) stan na dzień 31 grudnia 1924 r. - 66 osobników (33,33), z których 54 (29,25) z potwierdzone czyste gatunkowe żubry sporządzenie rodowodowego spisu żubrów, obejmującego wszystkie żyjące zwierzęta, ich możliwych do ustalenia przodków z pokolenia rodziców, aby można było ustalić pochodzenie każdego osobnika (ze szczególnym naciskiem na rozpoznanie i wyłączenie z dalszej hodowli mieszańców z bizonem amerykańskim)
Księga Rodowodowa Żubrów
Żubry w hodowlach zamkniętych stan w 1924 roku 1924 r. Tylko w niewoli 54 (29,25)
Polka (fot.j.j.karpiński za www.zubry.com) Biscaya z cielakiem urodzonym latem 1933 roku (fot.j.j.karpiński za www.zubry.com)
byk Hagen z 1911 r., syn Kaukasusa i krowa Gatczyna z 1911 r. czystej linii białowieskiej. Piątego kwietnia 1924 roku zakupiono za kwotę 12.500 marek od Heiricha van Beyme parę hodowlaną żubrów.
19 września 1929 r. z ZOO w Berlinie do specjalnie przygotowanej zagrody przywieziono pierwsze dwa samce
Przyjazd Borusse i Kobolda do Białowieży 19 września 1929 (fot.j.j.karpiński)
Pomoc Polonii Kanadyjskiej (?) Rok 1934 dwuletni byk YUCON oraz 3-letnie jałówki MUNTIOYA, ALBERTA i ACADIA
występowanie i liczebność w Europie i w Polsce Żubry w Polscelokalizacje Międzyzdroje Zachodniopomorskie 1980 Gołuchów Puszcza Borecka 1962 Puszcza Knyszyńska 1973 Białowieża 1929 Puszcza Białowieska 1952 Pszczyna 1865 Smardzewice 1934 Niepołomice 1938 Bieszczady 1964 Wolne 1138 populacje OHŻ 132 Inne 95
Nazwa hodowli Rok Liczba samce samice utworzenia osobników Bałtów 2011 7 4 3 Białowieża 1929 40 14 26 Białystok 1956 2 1 1 Bydgoszcz 1978 3 0 3 Człuchów 2009 3 2 1 Gdańsk-Oliwa 1957 9 2 7 Gołuchów 1977 10 5 5 Jabłonowo 2014 8 4 4 Karolew 2006 2 2 0 Kiermusy 2008 6 3 3 Łódź 1955 5 2 3 Międzyzdroje 1977 6 3 3 Muczne 2012 11 5 6 Niepołomice 1946 25 9 16 Poznań 1924 3 1 2 Pszczyna 1865 42 11 31 Pszczyna Park 2008 6 3 3 Smardzewice 1934/52 14 6 8 Strzelinko 2011 4 1 3 Sycowice 2012 5 2 3 Toruń 1995 3 2 1 Ustroń 2005 4 2 2 Warszawa 1929 5 2 3 Wrocław 1949 4 2 2 Razem 227 88 139 Liczba żubrów w polskich hodowlach zamkniętych na dzień 30 IV 2014 roku 227 osobników
Liczba żubrów w polskich stadach wolnych BIESZCZADY 270 PUSZCZA BIAŁOWIESKA 505 PUSZCZA BORECKA 103 PUSZCZA KNYSZYŃSKA 128 STADO ZACHODNIOPOMORSKIE 132 RAZEM 1138
Wielkość populacji w Polsce
Rozmieszczenie hodowli żubrów obu linii w Europie
Liczebność populacji na świecie (KRŻ 2012 Dane dla Polski na koniec 2013 roku) Kraj Stada w niewoli Wolno żyjące półwolne RAZEM l.stad l.osobn. l.stad l.osobn. l.stad l.osobn. l.stad l.osobn. Polska 24 227 5 1138 29 1365 Białoruś 6 9 8 1146 14 1155 Rosja 20 114 14 610 34 724 Niemcy 78 521 1 45 79 566 Ukraina 4 8 9 250 13 258 Francja 12 80 1 45 13 125 Szwecja 10 117 10 117 Litwa 5 33 1 82 6 115 Rumunia 4 34 1 27 1 41 6 102 Anglia 8 57 8 57 Hiszpania 9 57 9 57 Czechy 6 48 6 48 Słowacja 5 30 1 15 6 45 Łotwa 1 31 2 13 3 44 Holandia 3 39 3 39 Szwajcaria 4 37 4 37 Bułgaria 1 3 1 31 2 34 Węgry 4 30 4 30 Dania 4 24 4 24 Belgia 3 20 3 20 Estonia 2 18 2 18 Irlandia 1 17 1 17 Austria 5 13 5 13 Kanada 2 9 2 9 Finlandia 2 8 2 8 Brazylia 2 6 2 6 Włochy 1 5 1 5 Mołdowa 1 5 1 5 Chorwacja 1 4 1 4 Portugalia 1 4 1 4 Macedonia 1 1 1 1 Serbia 1 1 1 1 RAZEM 231 1610 39 3268 6 175 276 5053