PARLAMENT EUROPEJSKI 2009 2014 Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia 2009/2205(INI) 1.6.2010 PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie roli kobiet w starzejącym się społeczeństwie (2009/2205(INI)) Komisja Praw Kobiet i Równouprawnienia Sprawozdawczyni: Sirpa Pietikäinen PR\818527.doc PE442.890v01-00 Zjednoczona w różnorodności
PR_INI SPIS TREŚCI Strona PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO...Error! Bookmark not defined. UZASADNIENIE...Error! Bookmark not defined. PE442.890v01-00 2/10 PR\818527.doc
PROJEKT REZOLUCJI PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO w sprawie roli kobiet w starzejącym się społeczeństwie (2009/2205(INI)) Parlament Europejski, uwzględniając komunikat Komisji z 29 kwietnia 2009 r. zatytułowany Sprostanie wyzwaniom związanym ze skutkami starzenia się społeczeństwa w UE (Sprawozdanie na temat starzenia się społeczeństwa, 2009) (COM(2009)0180), uwzględniając dokument roboczy służb Komisji z dnia 11 maja 2007 r. zatytułowany Demograficzna przyszłość Europy: fakty i liczby (SEC(2007)0638), uwzględniając komunikat Komisji z dnia 10 maja 2007 r. zatytułowany Promowanie solidarności między pokoleniami (COM(2007)0244), uwzględniając komunikat Komisji z dnia 12 października 2006 r. zatytułowany Demograficzna przyszłość Europy przekształcić wyzwania w nowe możliwości (COM(2006)0571), uwzględniając komunikat Komisji z dnia 1 marca 2006 r., zatytułowany Plan działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn 2006-2010 (COM(2006)0092), uwzględniając Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności jej art. 23 i 25, uwzględniając art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, podkreślający wartości wspólne dla państw członkowskich, takie jak pluralizm, niedyskryminację, tolerancję, sprawiedliwość, solidarność oraz równouprawnienie kobiet i mężczyzn, uwzględniając art. 19 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który odnosi się do zwalczania dyskryminacji ze względu na płeć, uwzględniając Europejski pakt na rzecz równości płci przyjęty przez Radę Europejską w marcu 2006 r. 1, uwzględniając Konwencję ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW), przyjętą w 1979 r., uwzględniając własną rezolucję z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie demograficznej przyszłości Europy 2, uwzględniając art. 48 Regulaminu, uwzględniając sprawozdanie Komisji Praw Kobiet i Równouprawnienia (A7 0000/2010), 1 Biuletyn WE 3-2006, pkt I.13. 2 Dz.U. C 184 E z 6.8.2009, s. 75. PR\818527.doc 3/10 PE442.890v01-00
A. mając na uwadze, że starzejące się społeczeństwo jest zbyt często postrzegane w sposób negatywny, tj. pod względem wyzwań związanych ze strukturą wieku siły roboczej oraz trwałością ochrony socjalnej oraz opieki zdrowotnej; mając również na uwadze, że osoby starsze stanowią wartość i oferują kluczowe wsparcie społeczne i rodzinne, B. mając na uwadze, że w planie działań na rzecz równości płci na lata 2006 2010 zwrócono wprawdzie uwagę na podstawowe aspekty równości kobiet i mężczyzn, jednak nie osiągnięto żadnych istotnych postępów w tej dziedzinie, C. mając na uwadze, że obecny kryzys gospodarczy i społeczny odbija się szczególnie na kobietach, zwłaszcza kobietach w starszym wieku, a także oferowanych im usługach, pogłębiając nierówność i dyskryminację, D. mając na uwadze przewidywania, zgodnie z którymi ludność UE-27 będzie się starzeć, a odsetek ludności w wieku 65 lat i powyżej wzrośnie z 17,1% w 2008 r. do 30% w 2060 r., zaś odsetek osób w wieku lat 80 i powyżej wzrośnie z 4,4% do 12,1% w tym samym okresie, E. mając na uwadze, że płeć to znaczący czynnik w procesie starzenia się, jako że średnia długość życia jest o sześć lat wyższa u kobiet niż u mężczyzn, zaś statystyki dla UE-27 wskazywały w 2007 r., że mężczyźni dożywają wieku 76 lat, zaś kobiety 82 lat; mając na uwadze, że zgodnie z danymi Eurostatu, średnia długość życia w dobrym zdrowiu wynosi 61,6 lat dla mężczyzn i 62,3 lata dla kobiet, 1. z zadowoleniem przyjmuje komunikat Komisji w sprawie sprostania wyzwaniom związanym ze skutkami starzenia się społeczeństwa w UE, ubolewa jednak na tym, że definicje, statystyki oraz rozważone w nim sytuacje w niewystarczającym stopniu opierają się na świadomości braku równości płci w starszym wieku wynikającego głównie ze zakumulowanego braku równości przez całe życie; 2. popiera to, że Komisja skupia się na strategii ustalonej w trakcie szczytu Rady Europejskiej w Sztokholmie w 2001 r. 1 jako długoterminowej wytycznej w kwestii walki z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się społeczeństw oraz wykorzystywania możliwości stwarzanych w tym procesie; popiera również wniosek wysunięty w komunikacie w sprawie przyjęcia wszechstronnego i wielodyscyplinarnego podejścia do starzenia się społeczeństw, a także do tworzenia możliwości, szczególnie w dziedzinie rynku produktów i usług mających na celu zaspokajanie potrzeb osób starszych; 3. wzywa instytucje do przyjęcia bardziej pozytywnego podejścia do starzenia się, a także do podnoszenia poziomu świadomości obywateli UE na temat starzenia się i jego rzeczywistych skutków, z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji ustanowienia roku 2012 rokiem aktywnego starzenia się oraz solidarności międzypokoleniowej; 4. postrzega przyjęcie podejścia cyklu życia, w którym bierze się pod uwagę wzajemne powiązania pomiędzy starzeniem się i kwestiami płci, jako krok naprzód w polityce dotyczącej starzenia się; 1 Konkluzje przewodnictwa Rady Europejskiej w Sztokholmie z 23 i 24 marca 2001 r. PE442.890v01-00 4/10 PR\818527.doc
Rozwiązywanie problemu dyskryminacji ze względu na wiek 5. wzywa do jak najszybszego przyjęcia dyrektywy antydyskryminacyjnej; 6. uznaje, że z problemem dyskryminacji ze względu na wiek należy również walczyć za pomocą skutecznych środków prawnych, zwłaszcza w przypadkach dyskryminacji w życiu zawodowym, gdzie obowiązują konkretne przepisy prawne i gdzie podstawowe znaczenie ma wsparcie dla danej osoby oraz zbadanie okoliczności dyskryminacji; 7. wzywa do przyjęcia opartego na poszanowaniu praw podejścia do starzenia się, aby osoby starsze były traktowane jako posiadające prawa podmioty, nie zaś przedmioty; 8. domaga się intensywniejszych badań oraz opracowania mechanizmów nadzoru, ponieważ rzadko uznaje się istnienie problemu dyskryminacji ze względu na wiek oraz znajduje się jego rozwiązanie; uznaje fakt, że w państwach członkowskich potrzebna jest obszerniejsza wiedza na ten temat i z zadowoleniem przyjąłby propozycje ze strony Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn dotyczące możliwości poczynienia postępów w tej dziedzinie; 9. podkreśla konieczność uznania podwójnej dyskryminacji, z którą spotykają się kobiety w starszym wieku w społeczeństwach, gdzie są dyskryminowane zarówno ze względu na wiek, jak i płeć; 10. wyraża głębokie zaniepokojenie tym, w jak dużym stopniu migrantki w starszym wieku padają ofiarą różnorodnych form dyskryminacji: ze względu na wiek, płeć, pochodzenie etniczne, i domaga się pozytywnych środków walki z tą dyskryminacją; Godzenie ze sobą pracy zawodowej i opieki 11. jest zdania, że aby kobiety mogły pracować zawodowo w większym wymiarze godzin płatnej pracy tygodniowo, państwa członkowskie muszą wspierać elastyczną organizację pracy pod względem godzin pracy, w tym pracy w niepełnym wymiarze godzin, dzielenia etatu itp.; podkreśla fakt, że aby zrealizować cele strategii UE 2020 w zakresie zatrudnienia, należy walczyć z bezrobociem wśród kobiet w starszym wieku; 12. wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia nowych typów urlopów umożliwiających odbycie płatnego urlopu opiekuńczego innego niż urlop wychowawczy, ponieważ konieczność podjęcia opieki niezinstytucjonalizowanej ogranicza osobie opiekującej się możliwości pracy poza domem; 13. zwraca się do państw członkowskich z wnioskiem o opracowanie mechanizmów gwarantujących akumulację praw emerytalnych nawet w okresie, gdy poziom dochodów osoby sprawującej opiekę jest przejściowo niższy z uwagi na pełnienie obowiązków opiekuna, co dotyczy głównie kobiet; Usługi w zakresie ochrony zdrowia, opieki i pomocy społecznej PR\818527.doc 5/10 PE442.890v01-00
14. wzywa do przyjęcia podejścia opartego na poszanowaniu praw, aby umożliwić osobom starszym odgrywanie aktywnej roli w procesie podejmowania decyzji co do rodzaju oraz kształtu świadczonych im usług opieki i pomocy społecznej; 15. podkreśla, że osoby starsze muszą mieć łatwy dostęp do usług publicznych i prywatnych, a ich struktura powinna pozwalać na możliwie najdłuższy okres opieki w domu; 16. jest zdania, że potrzebna jest wszechstronna polityka wspierania opiekunów nieformalnych obejmująca ich status oraz prawa w zakresie ubezpieczeń społecznych, świadczenie im usług społecznych oraz usług wsparcia itp.; 17. zwraca uwagę, że należy zapewniać wysoką jakość opieki w celu poprawy jakości życia w starszym wieku, a także aby unikać nadużyć fizycznych, psychicznych i ekonomicznych, których ofiarą padają niejednokrotnie osoby starsze; jest zdania, że państwa członkowskie powinny dołożyć starań, aby osoby zatrudnione w charakterze opiekunów osób starszych w sektorze publicznym i prywatnym były odpowiednio przeszkolone; 18. proponuje przyspieszenie uruchomienia europejskiego programu działań dotyczącego choroby Alzheimera; jest również zdania, że potrzebne są programy krajowe wskazujące, jakie należałoby podjąć środki, aby poprawić jakość życia kobiet w starszym wieku; 19. domaga się uwzględniania wymiaru płci w medycynie, aby możliwe było stawianie precyzyjnych diagnoz i udzielanie niezbędnej pomocy; domaga się, aby narzędzia diagnostyczne nie były ograniczone jednie z uwagi na wiek pacjenta, tak aby przykładowo badania w kierunku nowotworu piersi lub odbytnicy, a także chorób układu krążenia były dostępne dla kobiet w starszym wieku; 20. domaga się uwzględnienia perspektywy płci i wieku w zaleceniach dotyczących żywienia; 21. zwraca uwagę, że technologia i usprawnienia techniczne mogą mieć znaczenie w dostosowywaniu społeczeństwa do potrzeb starzejącej się ludności; domaga się szerszego zastosowania innowacji opracowywanych w ścisłej współpracy z osobami starszymi, których przykładami mogą być uproszczone telefony komórkowe lub połączenia internetowe, inteligentne czujniki w konkretnych produktach pozwalające ograniczać liczbę wypadków, szkolenie psów do pomocy osobom cierpiącym na choroby mające wpływ na pamięć itp.; Na drodze do postępu 22. Zwraca się do Komisji o opracowanie do końca 2011 r. programu działania obejmującego: zbadanie potrzeby przeznaczenia większej liczby zasobów na badania naukowe w dziedzinie starzenia się, środki gwarantujące wysoką jakość opieki, zmiany pozwalające na poprawę spójności w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, w tym systemów emerytalnych, urlopów opiekuńczych oraz możliwości pracy w niepełnym wymiarze godzin, PE442.890v01-00 6/10 PR\818527.doc
roczną sprawozdawczość w dziedzinie naruszania praw osób starszych oraz środków podejmowanych na szczeblu UE i krajowym w celu zniesienia bezpośredniej i ukrytej dyskryminacji, nielegislacyjne środki walki z dyskryminacją ze względu na wiek, takie jak kampanie informacyjne; 23. zwraca się do Komisji o aktualizację i poprawę mechanizmów nadzoru pod względem realizacji głównych kwestii związanych z prawami podstawowymi do końca 2012 r.; domaga się również obszerniejszej wiedzy na temat tych często zbyt sporadycznie stosowanych mechanizmów, jako że kobiety w starszym wieku są szczególnie nieświadome swych praw; 24. potwierdza, że każdy obywatel UE musi mieć prawo do odpowiedniej opieki socjalnej i zdrowotnej dostępnej za przystępną cenę; wzywa Komisję do zaproponowania dyrektywy w sprawie podstawowych usług, która uwzględniać będzie warunki krajowe; podkreśla, że kobiety w starszym wieku znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji i zwraca się do Komisji o rozważenie wprowadzenia systemu, w którym wszyscy obywatele Europy uzyskają prawo do podstawowego wynagrodzenia uzależnionego od poziomu życia w danym państwie członkowskim; 25. zobowiązuje swojego przewodniczącego do przekazania niniejszej rezolucji Radzie oraz Komisji. PR\818527.doc 7/10 PE442.890v01-00
UZASADNIENIE Ludność Unii Europejskiej starzeje się. W retoryce politycznej o zjawisku tym mówi się zwykle w kategoriach problemu lub obciążenia. Starzejąca się ludność postrzegana jest jako przyszłe obciążenie dla gospodarki poszczególnych krajów, ignoruje się niejednokrotnie potencjał osób starszych, jako że są one częściej postrzegane jako pasywny przedmiot niż aktywny podmiot. Statystyki mówią, że kobiety żyją dłużej niż mężczyźni. W 2007 r. średnia długość życia kobiet wynosiła o sześć lat więcej niż u mężczyzn. Niezależnie, czy wynika to z przyczyn biologicznych, czy też trybu życia, prowadzi to do sytuacji, w której kobiety znacznie częściej spotykają się z negatywnymi postawami co do starzenia się. Różnica pomiędzy średnią długością życia mężczyzn i kobiet wydaje się jednak zmniejszać, co można częściowo tłumaczyć rosnącym podobieństwem trybu życia. Prawo UE zabrania dyskryminacji ze względu na wiek w życiu zawodowym. Obowiązujące przepisy nie prowadzą jednak bezpośrednio do wyeliminowania takiej dyskryminacji w miejscach pracy. Ogólnie rzecz biorąc kobiety nadal napotykają trudności wspinając się po szczeblach kariery zawodowej, co skutkuje poważnym brakiem równowagi pomiędzy kobietami i mężczyznami w starszym wieku i nadmierną reprezentacją mężczyzn na wysokich stanowiskach kierowniczych. Ponadto kobiety znacznie częściej napotykają trudności w sferze ponownego zatrudnienia, a im starsza jest kobieta, tym mniejsza jest zwykle w oczach pracodawcy oferowana przez nią wartość dodana. Z wejściem w życie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w grudniu 2009 r. oraz Traktatu z Lizbony na początku 2010 r. zakaz dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu stał się częścią uprawnień prawodawczych Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 21 karty zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, natomiast art. 25 stanowi, że Unia uznaje i szanuje prawo osób w podeszłym wieku do godnego i niezależnego życia oraz do uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym. Te prawa podstawowe zawarte w prawodawstwie UE muszą również być stosowane w praktyce. Dlatego też poza ochroną w miejscu pracy kobiety w starszym wieku muszą być chronione we wszystkich dziedzinach życia, jako że dyskryminacja ze względu na wiek i płeć stanowi naruszenie praw podstawowych. Aby walczyć z podwójną dyskryminacją, z jaką często spotykają się kobiety, należy uznać poniższe fakty i uczulić na nie. Po pierwsze wszystkie kobiety w starszym wieku częściej narażone są na życie w ubóstwie. Ponieważ bieżący rok został ustanowiony Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym, należy w szczególny sposób zająć się sytuacją żyjących w ubóstwie starszych kobiet. Istnieje szereg powodów, dla których kobiety w starszym wieku cierpią ubóstwo, między innymi z powodu niższej niż u mężczyzn akumulacji świadczeń emerytalnych. Jest ona niższa w przypadku emerytur tzw. drugiego i trzeciego filara, a mianowicie systemów emerytalnych połączonych z zatrudnieniem i indywidualnymi oszczędnościami emerytalnymi. Różnice pomiędzy systemami emerytalnymi w krajach PE442.890v01-00 8/10 PR\818527.doc
członkowskich spowodowały, że starsze kobiety w niektórych państwach członkowskich znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji. Dlatego też wszyscy obywatele Europy powinni uzyskać prawo do podstawowego dochodu związanego z poziomem życia w poszczególnych państwach członkowskich. Niższy poziom świadczeń emerytalnych to zwykle bezpośrednia konsekwencja niższego z reguły poziomu wynagrodzeń kobiet, a także niższego poziomu wynagrodzeń w sektorach zatrudniających głównie kobiety. Ponadto kobiety częściej doświadczają czasowych redukcji poziomu wynagrodzeń z uwagi na pełnienie obowiązków opieki (urlopy macierzyńskie, opieka nad dziećmi, opieka nad rodzicami w starszym wieku). Ubóstwo wśród kobiet jest również skutkiem obowiązku opieki. Pokolenie kobiet w wieku lat 50 i powyżej określane jest mianem pokolenia kanapkowego lub pracującymi córkami i matkami, ponieważ to one często opiekują się swymi rodzicami i wnukami. Nieformalny i niepłatny obowiązek opieki utrudnia pracę poza domem. Dlatego też większe możliwości podjęcia pracy w niepełnym wymiarze godzin pozwoliłyby podnieść poziom wynagrodzenia starszych kobiet. Dochody uzyskane z pracy na pół etatu po przejściu na emeryturę nie powinny mieć negatywnego wpływu na poziom świadczeń emerytalnych. Po drugie kobiety w starszym wieku są w szczególny sposób uzależnione od usług publicznych i prywatnych, a także publicznej opieki zdrowotnej, co oznacza, że ich brak lub zła jakość odbija się zwłaszcza na tych kobietach. Wprowadzenie usług umożliwiających długotrwałą opiekę w domu będzie korzystne dla kobiet jako opiekunek oraz osób podlegających opiece. Jakość opieki można zapewnić za pomocą odpowiednich zasobów i kształcenia w sektorze opieki zdrowotnej. Ponadto kobiety starszym wieku mają trudności w dostępie do usług publicznych i prywatnych. Dostęp do wielu podstawowych usług, takich jak usługi bankowe, jest łatwiejszy w internecie, gdzie ich ceny są również niższe, jednak starsze osoby mają niejednokrotnie ograniczone możliwości dostępu do internetu, albo z powodu braku sprzętu, czy połączenia, albo z powodu braku umiejętności obsługi. Może być to postrzegane w społeczeństwach jako element dyskryminujący. Osoby starsze to w gruncie rzeczy niezwykła grupa konsumentów i notowany jest ogromny wzrost popytu na usługi dla osób starszych. Po trzecie osoby w starszym wieku cierpią stosunkowo często na choroby związane z wiekiem, takie jak choroby wpływające na pamięć i nowotwory. Występowanie demencji i choroby Alzheimera jest częstsze u starszych kobiet niż u starszych mężczyzn. Spośród różnych odmian nowotworów, kobiety cierpią szczególnie na raka piersi, który jest najczęstszym rodzajem nowotworu powodującym śmierć kobiet w Europie, a także na raka odbytnicy. Jednym z głównych powodów śmiertelności wśród kobiet są choroby układu krążenia i zawały, które często nie są diagnozowane, ponieważ ich symptomy u kobiet są inne niż u mężczyzn. Choć kobiety żyją dłużej, różnica pomiędzy średnią długością życia w zdrowiu pomiędzy kobietami i mężczyznami jest niższa niż w przypadku całkowitej średniej długości życia. Choć zgodnie z szacunkami w 2007 r. kobiety miały żyć o sześć lat dłużej niż mężczyźni, różnica pomiędzy kobietami i mężczyznami pod względem liczby lat przeżytych w zdrowiu wynosiła poniżej roku. Poza właściwym leczeniem kluczem do zdrowszego życia jest także PR\818527.doc 9/10 PE442.890v01-00
właściwe odżywianie się. Ogólne wymogi w zakresie odżywiania się nie spełniają konkretnych wymogów dla osób starszych. PE442.890v01-00 10/10 PR\818527.doc