SoftGIS s.c. 51-315 Wrocław, ul. Mulicka 6/14 tel. (071) 345-92-51 NIP 898-20-01-760, REGON 932815350 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bielsk Podlaski Autor: mgr Emilia Berska mgr Malwina Popkiewicz dr Grzegorz Synowiec Wrocław 2016 r.
SPIS TREŚCI: I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGNOZY...4 II. ZAKRES MERYTORYCZNY ORAZ METODA PRZYJĘTA W OPRACOWANIU PROGNOZY...5 III. ANALIZA I OCENA STANU ZASOBÓW ŚRODOWISKA...7 3.1. Uwarunkowania wynikające z położenia, rzeźby terenu i budowy geologicznej... 7 3.2. Uwarunkowania topoklimatyczne... 12 3.3. Uwarunkowania wynikające z obecności wód powierzchniowych i podziemnych... 13 3.4. Uwarunkowania glebowe... 18 3.5. Uwarunkowania wynikające z obecności gatunków chronionych roślin i zwierząt, obszarów chronionych, obszarów cennych przyrodniczo i walorów krajobrazowych.. 19 3.6. Uwarunkowania wynikające z jakości powietrza atmosferycznego... 25 3.7. Uwarunkowania wynikające ze stanu klimatu akustycznego... 30 3.8. Uwarunkowania wynikające z obecności obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne... 32 3.9. Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem35 IV. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEJ ZAMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO...38 V. EKOFIZJOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OBSZARU GMINY...39 VI. INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM...41 6.1 Główne cele Studium... 41 6.2 Kierunki polityki przestrzennej wyznaczone w Studium... 42 VII. OCENA WPŁYWU USTALEŃ ZMIANY STUDIUM NA POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA...52 7.1 Analiza i ocena wpływu rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych na środowisko... 52 7.2 Wpływ ustaleń Studium na elementy środowiska we wzajemnym powiązaniu... 58 VIII. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, ZMNIEJSZANIE LUB KOMPENSOWANIE NEGATYWNYCH DZIAŁAŃ NA ŚRODOWISKO ORAZ PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH...80 IX. ANALIZA I OCENA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MIĘDZYNARDOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU...85 X. INFORMACJE O MOŻLIWYM ODDZIAŁYWANIU NA XI. OBSZARY NATURA 2000 I OBSZARY CHRONIONE...94 POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU...95
XII. METODY ANALIZY REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU ZMIANY STUDIUM...97 XIII. PROGNOZA ZMIAN ŚRODOWISKA W WYNIKU REALIZACJI USTALEŃ ZMIANY STUDIUM...100 13.1 Przyjęte założenia... 100 13.2 Prognoza skutków wpływu ustaleń zmiany Studium na środowisko... 100 13.3 Oddziaływanie ustaleń Studium poza obszarem opracowania... 106 13.4 Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko... 106 XIV. STRESZCZENIE...107 XIV. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...111 3
I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGNOZY Niniejsze opracowanie zostało sporządzone na potrzeby kompleksowej zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bielsk Podlaski przyjętej Uchwałą nr XIX/110/2012 Rady Gminy Bielsk Podlaski z dnia 29 sierpnia 2012 r. w sprawie kompleksowej zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bielsk Podlaski w pełnym zakresie w granicach administracyjnych Gminy Bielsk Podlaski. Podstawą prawną opracowania prognozy oddziaływania na środowisko ustaleń projektu zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego stanowią: Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r., poz. 353); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, (Dz. U. z 2016 r., poz. 672); Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2016 r. poz. 778). Opracowanie Prognoza oddziaływania na środowisko dla Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bielsk Podlaski ma na celu dokonanie oceny skutków realizacji ustaleń Studium w odniesieniu do poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, wskazanie potencjalnie uciążliwych lub korzystnych dla środowiska ustaleń urbanistycznych i powinna stanowić integralną cześć opracowania zmiany Studium oraz podawać rozwiązanie poprawiające istniejący i planowany sposób zagospodarowania. W myśl art. 46 pkt 1 ww. ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku... przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty: koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego. Art. 3, ust. 1 pkt 14, tej samej ustawy definiuje natomiast zakres działań składających się na strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko. Są to: - uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko, - sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko, - uzyskanie wymaganych ustawą opinii, - zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. Zakres prognozy oddziaływania na środowisko definiuje natomiast art. 51 przedmiotowej ustawy. Informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 2, powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych z tym dokumentem. Ponadto zakres niniejszej prognozy został uzgodniony z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Białymstoku (Pismo nr WOOŚ-I.411.1.44.2013.AR z dnia 21.10.2013 r.) i z Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Bielsku Podlaskim (Pismo nr NZ 4703-1/1/1/2013 z dnia 08.10.2013 r.). 4
II. ZAKRES MERYTORYCZNY ORAZ METODA PRZYJĘTA W OPRACOWANIU PROGNOZY Obowiązek sporządzenia Prognozy, a także jej ogólny zakres, wynika z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (art. 46-53). Zgodnie z nim prognoza powinna: - określać, analizować i oceniać istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; - przedstawiać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Zakres merytoryczny prognozy jest bardzo szeroki i obejmuje kompleks zagadnień związanych z problematyką ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, ochroną zdrowia mieszkańców i zasobów naturalnych, kształtowaniem i ochroną walorów krajobrazowych. W trakcie sporządzania prognozy przeanalizowano rozwiązania funkcjonalnoprzestrzenne i pozostałe ustalenia projektu Studium pod kątem ich zgodności z uwarunkowaniami ekofizjograficznymi. Analizie poddano również ustalenia projektu Studium dotyczące warunków zagospodarowania terenu. Oddziaływanie na środowisko przyrodnicze i krajobraz zainwestowania przewidzianego projektem Studium oceniano, posługując się następującymi kryteriami: - charakterem zmian (bardzo korzystne, korzystne, niekorzystne, niepożądane, bez znaczenia), - intensywności przekształceń (nieistotne, nieznaczne, zauważalne, duże, zupełne), 5
- bezpośredniości oddziaływania (bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane), - okresu trwania oddziaływania (długoterminowe, średnioterminowe, krótkoterminowe), - częstotliwości oddziaływanie (stałe, okresowe, epizodyczne), - zasięgu oddziaływania (miejscowe, lokalne, ponadlokalne, regionalne, ponadregionalne), - trwałości przekształceń (nieodwracalne, częściowo odwracalne, odwracalne, możliwe do rewaloryzacji). W trakcie sporządzania prognozy przeanalizowano rozwiązania funkcjonalnoprzestrzenne i pozostałe ustalenia projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego pod kątem ich zgodności z uwarunkowaniami określonymi w opracowaniu ekofizjograficznym oraz pod kątem ochrony środowiska, zwłaszcza istniejących na terenie gminy obszarów Natura 2000, a także ochrony walorów środowiska kulturowego. Analizie poddano również ustalenia projektu studium dotyczące warunków zagospodarowania terenu. Przy sporządzaniu prognozy, jako stan odniesienia przyjęto charakterystykę stanu środowiska przyrodniczego oraz stan zagospodarowania terenu określony w opracowaniu ekofizjograficznym wykonanym na potrzeby przedmiotowego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z art. 52 ww. ustawy, w prognozie oddziaływania na środowisko, uwzględniono także informacje zawarte w: - prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już dokumentów, powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania; - innych dokumentach gminnych, powiatowych, wojewódzkich, krajowych i międzynarodowych. Dla poszczególnych terenów oceniono typy i rodzaje oddziaływań, a następnie zbilansowano te oddziaływania, w wyniku czego powstał obraz oddziaływania niekorzystnego, zrównoważonego, korzystnego (załącznik rysunkowy do prognozy). W dalszej części prognozy przedstawiono zabiegi łagodzące negatywne oddziaływanie wywołane realizacją ustaleń projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Integralną częścią prognozy jest załącznik graficzny, stanowiący część kartograficzną prognozy w skali 1: 25 000. 6
III. ANALIZA I OCENA STANU ZASOBÓW ŚRODOWISKA 3.1. Uwarunkowania wynikające z położenia, rzeźby terenu i budowy geologicznej Gmina Bielsk Podlaski położona jest w południowej części województwa podlaskiego, w powiecie bielskim, na Równinie Bielskiej. Od północy okala ją Dolina Górnej Narwi, zaś od wschodu Puszcza Białowieska. Otacza swoim terytorium obszar miasta Bielsk Podlaski i jest jedną z największych obszarowo gmin na Podlasiu. Zajmuje powierzchnię 429,94 km 2, co stanowi 31% powierzchni powiatu. Gmina sąsiaduje od zachodu z gminą Wyszki, Brańsk, od południa z gminą Boćki i Orla, od wschodu z gminami Czyże i Narew, które należą do powiatu hajnowskiego oraz od północy z gminami Zabłudów, Juchnowiec Kościelny w powiecie białostockim. Ryc.1. Położenie gminy Bielsk Podlaski Źródło: opracowanie własne Gmina Bielsk Podlaski posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg. Z północy przecina ją droga krajowa nr 19 Kuźnica - Rzeszów, od zachodu droga krajowa nr 66, od miasta Zambrów do przejścia granicznego w Połowcach, od wschodu droga wojewódzka nr 689, od miasta Bielsk Podlaski w kierunku Białowieży. Do Lublina jest ok. 202 km, do Warszawy niewiele ponad 185 km, a do Białegostoku ok. 50 km. Ponadto przez teren gminy przebiega 7
linia kolejowa Czeremcha Białystok. Gmina leży też na szlaku turystycznym Warszawa - Białowieża. Siedziba władz gminy znajduje się na terenie miasta Bielsk Podlaski. W 2012 roku gminę zamieszkiwało 7151 osób. W skład gminy wchodzi 61 miejscowości podzielonych na 52 sołectwa. Największym sołectwem pod względem liczby ludności są miejscowości Widowo i Augustowo, odpowiednio mieszkańców: 556 i 529. Pozostałe sołectwa mają bardzo zróżnicowaną liczbę ludności. Najmniejszym sołectwem pod względem liczby ludności jest Sierakowizna, którą zamieszkują 44 osoby. Według podziału fizycznogeograficznego wg J. Kondrackiego (2009) obszar objęty opracowaniem leży w prowincji Niżu Wschodniobałtycko Białoruskiego, w makroregionie Niziny Północnopodlaskiej, oraz częściowo w makroregionie Dolina Górnej Narwi. Ryc. 2. Położenie fizycznogeograficzne gminy Bielsk Podlaski Źródło: Opracowanie własne Niż Wschodniobałtycko Białoruski (84) jest częścią Europy Wschodniej, jako położony na fundamencie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej z pokrywą paleoi mezozoiczną. We współczesnych granicach Polski leży jego południowo-zachodni kraniec o ukształtowaniu powierzchni podobnym jak na Niżu Polskim. Jedynie na południu i południowym wschodzie wykształcił się odmienny typ krajobrazu, nazywany poleskim, 8
o przewadze równin akumulacji wodnej, małych nachyleniach powierzchni, utrudnionym odpływie wód i zabagnieniach. Geologia i rzeźba terenu Obszar gminy Bielsk Podlaski, w przewadze położony jest w obrębie Obniżenia Podlaskiego, stanowiącego wydłużoną nieckę w zasięgu Platformy Wschodnioeuropejskiej. Północny skraj gminy znajduje się w granicach wyniesienia Mazursko Suwalskiego, które również wchodzi w skład Platformy Wschodnioeuropejskiej. Strop skał krystalicznych występuje na głębokości około 800 m p.p.t. i obniża się w kierunku południowym. Na sfałdowanym podłożu krystalicznym zalega dwudzielna pokrywa osadowa. Starsza obejmująca paleozoik o miąższości niewiele ponad 100 m i młodsza, mezozoik obejmująca utwory od triasu do kredy o miąższości ponad 330 m. Strop morskich margli mastrychtu (kreda górna) stanowił wyrównaną powierzchnię. Odbywała się płytkomorska sedymentacja węglanowa i trwała bez luk sedymentacyjnych najprawdopodobniej do początku paleogenu. Na początku paleogenu nastąpiła faza erozji, sedymentacja została wznowiona w najwyższym paleocenie. Zbiornik morski w dalszym ciągu był płytki i w dalszym ciągu ulegał wypłycaniu. Na przełomie paleogenu i neogenu zbiornik morski stopniowo zanikał, zaczęły powstawać klastyczne osady lagunowe. W miocenie odbywała się akumulacja w zbiorniku śródlądowym. Pod koniec neogenu zaczęła dominować erozja zakończył się etap sedymentacji jeziornej. W okresie tym powstały szerokie, płaskie powierzchnie denudacyjne, urozmaicone ostańcami. We wczesnym czwartorzędzie, w strefach odmłodzonych zluźnień tektonicznych, założona została pierwotna sieć dolin rzecznych, zachowanych jako paleodoliny. Podczas kolejnych zlodowaceń lądolód pokrywał całkowicie omawiany obszar. Osady zlodowaceń najstarszych (zlodowacenia Narwi i częściowo Nidy) zachowały się tylko w obniżeniach powierzchni podczwartorzędowej. W okresie poprzedzającym transgresję lądolodu zlodowacenia Sanu 1, powierzchnia omawianego obszaru została zrównana. Lądolód tego zlodowacenia pozostawił po sobie poziom osadów wodnolodowcowych i glin zwałowych. W interglacjale ferdynandowskim, w centralnej części obszaru została uformowana głęboka dolina rzeczna, wcinająca się zarówno w starsze osady czwartorzędowe, jak i w utwory trzeciorzędowe. Dolina ta została wypełniona miąższą serią osadów rzecznych i jeziornych. Podczas zlodowacenia Sanu 2 obszar gminy ponownie znalazł się pod przykryciem lądolodu, który w północnej i centralnej części pozostawił, miąższy poziom glin zwałowych oraz osadów wodnolodowcowych. W południowej części obszaru osady związane ze zlodowaceniem Sanu 2 zostały zniszczone w wyniku intensywnej erozji rzecznej podczas interglacjału wielkiego. Na skutek akumulacyjnej działalności rzek powstała wówczas seria osadów piaszczysto-żwirowych. Lądolód zlodowacenia Odry ponownie pokrył cały omawiany obszar, pozostawiając ciągły poziom glin zwałowych i podścielające go osady zastoiskowe oraz dwa poziomy utworów wodnolodowcowych. Podczas zlodowacenia Warty lodowiec dwukrotnie wkraczał na omawiany rejon. Lądolód stadiału dolnego (stadiału Rogowca) pokrył go w całości. Uformowały się wówczas zasadnicze elementy rzeźby i budowy geologicznej wysoczyzny morenowej w południowej części omawianego obszaru. W stadiale Wkry lądolód pokrył północną i centralną część gminy, mniej więcej do linii Stryki Augustowo Bielsk Podlaski, pozostawiając pas moren czołowych i rozległe równiny wytopiskowe, urozmaicone pagórkami kemowymi na ich zapleczu. Wody z topniejącego lądolodu uformowały równinę sandrową, odpływając ku południu dolinami wód roztopowych. Doliny te obecnie wykorzystywane są przez przepływające z południa na północ rzeki (Biała, Łoknica, Orlanka itd.). 9
W interglacjale eemskim, w licznych jeziorkach powstałych w misach wytopiskowych zachodzi sedymentacja biogeniczna. Podczas zlodowaceń północnopolskich omawiany obszar znajdował się pod silnym wpływem procesów peryglacjalnych. Świadczą o tym liczne wielograńce, pokrywy pyłowe, poziomy wymarzania otoczaków, kliny mrozowe o kilkumetrowych rozmiarach i pokrywy osadów stokowych. Rzeźba uległa niewielkiemu przemodelowaniu pagórki morenowe i kemowe ulegały denudacji, a drobne zagłębienia były zasypywane. W efekcie procesów denudacyjnych zachodzących w warunkach peryglacjalnych, na zboczach powstawały pokrywy osadów deluwialnych. W zanikających zbiornikach jeziornych osady były rozmywane i przewiewane. W dolinach rzecznych tworzyły się tarasy nadzalewowe, powstawały wydmy i równiny piasków przewianych. W holocenie nastąpiło wypełnienie drobnych zagłębień i dolinek osadami mineralnobiogennymi, a w dolinach większych rzek (Biała, Nurzec, Orlanka) uformowały się tarasy zalewowe. Przeważająca część gminy Bielsk Podlaski położona jest w obrębie Równiny Bielskiej. Główne występujące tu jednostki morfologiczne to: wysoczyzna morenowa falista; równiny wodnolodowcowe i sandrowe; równiny zastoiskowe; na niewielkiej powierzchni wysoczyzna morenowa płaska; doliny głównych cieków powierzchniowych. Jednostki te urozmaicone są licznie występującymi drobnymi formami morfologicznymi takim jak: wzgórza morenowe; kemy; wzgórza akumulacji szczelinowej; wydmy; zagłębienie bezodpływowe i przepływowe; dolinki erozyjno-denudacyjne. Równina Bielska to lekko falisty obszar moreny dennej, miejscami jest silnie zdenudowany można ją wtedy określić jako płaską. Wysokości na wysoczyźnie wahają się od nieco poniżej 135 m n.p.m. (część północna) do około 167 m n.p.m. (część południowa i wschodnia). Na północ od Bielska Podlaskiego znajduje się rozległa, płaska równina zastoiskowa urozmaicona licznymi, niewielkimi (8 12 m wysokości względnej), lecz wyraźnie zaznaczającymi się w morfologii kemami. Na południe od tej strefy występuje pas wzgórz czołowomorenowych (okolice Augustowa, Stryk, Kolonii Brześcianki), zaznaczających maksymalny zasięg lądolodu stadiału środkowego zlodowacenia Warty. Wysokości względne tych wzgórz wynoszą 10 20 m. W pasie moren czołowych, w rejonie wsi Hołody zaznacza się podłużna, wąska forma powstała w wyniku akumulacji szczelinowej. Prawie płaski grzbiet wzniesienia osiąga wysokość około 150 m n.p.m., lecz jego forma jest już silnie zdenudowana, gdyż wysokości względne osiągają w tym rejonie około 3 m. W kierunku południowym rozciąga się rozległa wysoczyzna morenowa falista, uformowana podczas stadiału dolnego zlodowacenia Warty. Na jej powierzchni licznie występują głazy narzutowe. Pod względem petrograficznym są to głównie granity ale można również spotkać gnejsy, rapakiwi oraz kwarcyty. Przy południowej granicy gminy w rejonie wsi Dubiażyn występują trzy wzniesienia kemowe, które wiekowo są starsze od tych z okolic Bielska Podlaskiego i wsi Nałogi. Ich wiek datowany jest na stadiał dolny zlodowacenia Warty. Wysokości względne tych form 10
morfologicznych wahają się od 15 do 20 m, występują w okolicy dawnego zagłębienia wytopiskowego, stanowiącego dzisiaj fragment doliny Białej. Wymiary kemów z okolic Dubiażyna są zdecydowane większe od wcześniej opisanych form, osiągają 1 km średnicy. Dużą formą pochodzenia wodnolodowcowego jest plateau kemowe znajdujące się w rejonie wsi Zubowo. Długość tego wzniesienia przekracza 4 km, szerokość 1 1,5 km, a wysokość względna osiąga 11 m. Wzniesienie oznacza się mało urozmaiconą powierzchnią. Od północnego-wschodu otacza go wysoczyzna morenowa, od południowego-zachodu stoki wzniesienia obniżają łagodnie ku równinie wodnolodowcowej. W rzeźbie terenu całej gminy, szczególnie w jej centralnej części występują liczne niecki wytopiskowe. Są one zróżnicowane zarówno jeśli chodzi o wielkość jak i o kształt. Zagłębienia odznaczają się niewielkimi zaklęsłościami oraz płaskimi podmokłymi dnami. Głębokość zagłębień nie przekracza 10 m, w części z nich rozwinęły się torfy. Północną część gminy Bielsk Podlaski obejmuje dolina Narwi. Jej dno odpowiada tarasowi zalewowemu i łączy sią z dnami dolin dopływów tej rzeki. Taras zalewowy ma zróżnicowaną szerokość wahającą się od kilkuset metrów do ponad 1,5 km. Leży ona na wysokości 0,5 3,0 m nad poziomem rzeki, a jego wysokość względna zwiększa się wraz z biegiem rzeki. Wysokość bezwzględna powierzchni tarasu kształtuje się w granicach 121 m n.p.m. do prawie 127 m n.p.m. Tras jest wykształcony symetrycznie i po obu stronach koryta ma prawie taką samą szerokość. Na jego powierzchni występują liczne starorzecza, tworzące miejscami gęstą sieć wąskich zagłębień o długości 100 200 m. Dna dolin pozostałych głównych cieków przepływających przez gminę mają na ogół przebieg zbliżony do kierunku S N. Charakteryzują się bardzo zróżnicowaną szerokością od kilkudziesięciu do prawie 1000 m. Bardzo często są zatorfione, ich zasięgi często pokrywają się z zasięgiem dolin wód roztopowych. Wzdłuż Narwi, prawego brzegu doliny Orlanki oraz w zachodniej części gminy duże powierzchnie zajmują równiny wodnolodowcowe. Leżą one przeważnie 6 8 m poniżej otaczających je obszarów wysoczyznowych. Rozmieszczenie osadów wodnolodowcowych wskazuje na pierwotny przebieg dolin wód roztopowych schyłku zlodowacenia Warty. W pobliżu dolin, w strefach akumulacji piasków i żwirów jak również na skłonach wysoczyzny morenowej utworzyły się formy pochodzenia eolicznego. Są to nieregularne równiny piasków przewianych, na których uformowały się miejscami niewielkie wydmy o wysokościach względnych do 3 m. W obrębie niecek wytopiskowych rozwinęły się równiny torfowe. Torfowisko znajdujące się na południe od wsi Ploski, zajmujące powierzchnię około 2,5 km 2, było eksploatowane przez miejscową ludność jako materiał opałowy. Rzeźba terenu całej gminy jest stosunkowo mało przekształcona antropogenicznie. Można wymienić w tym kontekście grodzisko z okolic wsi Haćki. Zostało one usytuowane na pagórku kemowym, który sztucznie nadbudowano. Inne formy antropogeniczne to wyrobiska po piaskach i żwirach, liczne w północnej części gminy oraz w rejonie wsi Augustowo, gdzie zlokalizowane było wysypisko odpadów komunalnych. W krajobrazie zaznaczają się również liniowe formy antropogeniczne: nasypy i wykopy drogowe oraz kolejowe, a w szczególności linia kolejowa Czeremcha Białystok, a także nieczynna już linia kolejowa Bielsk Podlaski Hajnówka. Surowce mineralne Według Bilansu zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2012 r. (Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy) na terenie gminy występuje trzynaście złóż kruszywa naturalnego, z których dziewięć jest eksploatowanych: Augustowo, Nr złoża (MIDAS): KN13929, Augustowo II, Nr złoża (MIDAS): KN14791, 11
Augustowo III, Nr złoża (MIDAS): KN15072 rozpoznane szczegółowo, Augustowo IV, Nr złoża (MIDAS): KN15329, Augustowo V, Nr złoża (MIDAS): KN15493 rozpoznane szczegółowo, Deniski I, Nr złoża (MIDAS): KN2600 eksploatacja zaniechana, Dubiażyn, Nr złoża (MIDAS): KN2605 rozpoznane szczegółowo, eksploatacja zaniechana, Dubiażyn II, Nr złoża (MIDAS): KN9986, Dubiażyn III, Nr złoża (MIDAS): KN14274, Dubiażyn IV, Nr złoża (MIDAS): KN15997 -, Ploski, Nr złoża (MIDAS): KN14949, Rzepniewo, Nr złoża (MIDAS): KN12117, Rzepniewo II, Nr złoża (MIDAS): KN13933. 3.2. Uwarunkowania topoklimatyczne Teren gminy znajduje się pod wpływem klimatu umiarkowanego przejściowego z zaznaczającymi się wpływami kontynentalnymi. Położony jest w regionie podlaskim (obejmujący centralną i południową cześć województwa podlaskiego) o najbardziej zaznaczonych cechach kontynentalizmu termicznego i dużym zróżnicowaniu opadowym. Wzdłuż południowej granicy regionu klimatycznego stopniowo ustępują cechy kontynentalne klimatu na korzyść warunków oceanicznych. Średnia temperatura grudzień luty z ostatnich 20 lat wynosi -1,6 C, natomiast w okresie czerwiec sierpień wyniosła 17,03 C Średnia temperatura powietrza z ostatnich 20 lat w ciągu roku w granicach gminy wynosi: w okresie grudzień luty:1,6 0 C; w okresie czerwiec sierpień: 17,03 0 C Województwo podlaskie leży w chłodnym regionie Polski. Najchłodniejszym miesiącem jest przeważnie styczeń, a najcieplejszym lipiec. Północna i środkowa część województwa charakteryzuje się największą w Polsce (poza terenami górskimi) liczbą dni pogody przymrozkowej bardzo zimnej (t max > 0 i t min < -5 C). W skali roku przeważa typ pogody ciepłej (5 C < t śr doby < 15 C), który utrzymuje się ponad 4 miesiące. Pogoda bardzo ciepła średnio trwa 70 85 dni i utrzymuje się dłużej na południu województwa. Raz na dwa lub trzy lata występuje gorący typ pogody (t śr doby > 25 C). Średnia prędkość wiatru w ciągu roku w granicach gminy wahała się od 6 km/h do 10 km/h. Średnia wielkość miesięcznych opadów atmosferycznych w ciągu roku w granicach gminy wynosi od 30 L/m 2 do 90 L/m 2. Usłonecznienie w 2005 roku wyniosło 1810 1836 h, a średnie zachmurzenie od 4,9 do 5,1 oktantów (w skali min max od 0 do 8). 12
Ryc. 3. Roczny rozkład temperatur i opadów w Bielsku Podlaskim (Źródło: http://www.kzgw.gov.pl) najwyższa temperatura najniższa temperatura 30 25 20 15 10 14 19 21 10 24 12 23 11 17 11 5 0 0 1 6 3 6 7 4 5 0 0-5 -5-6 -3-5 -10 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień opady [l/m3] 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień 3.3. Uwarunkowania wynikające z obecności wód powierzchniowych i podziemnych Wody powierzchniowe Sieć rzeczna na terenie gminy jest dobrze rozwinięta. Główną rzeką jest Narew, która płynie ze wschodu na zachód w północnej części omawianego obszaru. Zlewnia Narwi o powierzchni (na obszarze Polski) 53 873 km 2 posiada cechy typowe dla zlewni nizinnej. Rzeka ma charakter meandrujący, tworząc rozległą podmokłą i bagienno-torfową dolinę. Obszar doliny Narwi jak i niewielkich powierzchniowo terenów przyległych zagrożony jest powodzą. Jednak żadne tereny zwartej zabudowy położone w gminie Bielsk Podlaski nie 13
znajdują się w zasięgu wielkiej wody o prawdopodobieństwie 1%. Przez południowozachodnią cześć gminy przebiega dział wód powierzchniowych pomiędzy Narwią i Bugiem. Do największych lewobrzeżnych dopływów Narwi, przepływających przez gminę Bielsk Podlaski należą rzeki: Łoknica, Orlanka i Biała (dopływ Orlanki) oraz w części zachodniej Strabelka i Wałęga. Rzeki te mają na ogół przebieg z południa na północ. Płyną przez rozległe obszary zagłębień wytopiskowych jak również wykorzystują dawne doliny wód roztopowych. Tab.1. Przepływy charakterystyczne w podstawowych przekrojach głównych rzek gm. Bielsk Podlaski. Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Bielsk Podlaski na lata 2004 2011 Przepływy charakterystyczne w m 3 /s Przepływ Rzeka Pow. w km 2 nienaruszalny NNQ SNQ SQ (biologiczny) w m 3 /s Narew uj. Orlanki 1978,0 0,95 1,89 7,93 1,25 Orlanka uj. Białej 262,5 0,11 0,22 uj. do Narwi 520,5 0,21 0,44 1,25 0,42 Biała uj. do Orlanki 202,0-0,137 0,454 - Łoknica uj. do Narwi 183,0 0,082 0,144 0,682 - Na terenie gminy brak jest dużych naturalnych zbiorników wód powierzchniowych, natomiast bardzo licznie występują niewielkie stawy i oczka wodne. W obowiązującym studium wskazano potencjalne tereny, w rejonie wsi Łoknica i Ogrodniki, do utworzenia zbiorników wodnych małej retencji. Sieć hydrograficzną uzupełniają małe dopływy głównych rzek oraz system rowów melioracyjnych. W rejonie wsi Stryki znajdują się źródliska rzeki Wałęgi i Lubki, które należą do zlewni Narwi oraz rzeki Bronki należącej do zlewni Bugu. Przy sporządzaniu Studium uwzględniono obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wskazane w Studium dla obszarów nieobwałowanych narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. W granicach gminy występują obszary zasięgu wielkiej wody o prawdopodobieństwie 1%. Na terenie gminy wyznaczono również części dolin rzek Orlanki i Łoknicy predysponowane do realizacji zbiorników wodnych. Ze względu na stopień przekształcenia antropogenicznego terenu gminy, wszystkie wody powierzchniowe narażone są na zanieczyszczenia związane z wprowadzaniem do rzeki ścieków komunalnych i przemysłowych, zanieczyszczenia obszarowe spływające z wodami opadowymi z terenów użytkowanych rolniczo, utwardzonych terenów komunikacyjnych i miejsc nielegalnego składowania odpadów. W 2010 r. na terenie województwa podlaskiego przebadano 45 jednolitych części wód (jcw) zlokalizowanych w zlewniach 39 rzek. Badania prowadzono w ramach monitoringu operacyjnego oraz celowego (nie prowadzono monitoringu diagnostycznego). Ocena stanu ekologicznego wód płynących naturalnych w 2010 r. wykazała Brak wód o bardzo dobrym (I klasa) stanie ekologicznym. Wody o dobrym stanie ekologicznym (II klasa) stwierdzono w 5 jcw (16,1%). Wody o umiarkowanym staniem ekologicznym (III klasa) odnotowano w 24 jcw (77,4%) reprezentowanych przez punkty znajdujące się najbliżej zamknięcia jcw w profilach m.in.: Biała ujście Hryniewicze Duże. Stan ekologiczny słaby (IV klasa) stwierdzono w 2 jcw (6,5%). Nie stwierdzono wód o złym stanie ekologicznym. Ocena potencjału ekologicznego wód płynących sztucznych i silnie zmienionych w 2010 r. Brak wód o bardzo dobrym i wyższym potencjale ekologicznym. Wody o umiarkowanym potencjale ekologicznym sklasyfikowano 2 jcw. Wody o słabym potencjale ekologicznym odnotowano w 1 jcw. 14
Ocena stanu chemicznego rzek obejmowała w 2010 r. 28 jcw. Wody o dobrym stanie chemicznych odnotowano w 6 zbadanych jcw (21%). Wody o stanie chemicznym poniżej dobrego odnotowano w 22 zbadanych jcw (79%) w profilach m.in.: Biała ujście Hryniewicze Duże. Ocena stanu wód rzek obejmowała w 2010 r. 18 jcw. Dobry stan wód stwierdzono w 1 zbadanej jcw (6%). Zły stan wód stwierdzono w 17 jcw (94%) reprezentowanych m.in. przez profile: Biała ujście Hryniewicze Duże. Ocena wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia Wymagania jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. z 2002 r., nr 176, poz. 1455). Na terenie gminy Bielsk Podlaski nie zlokalizowano punktów pomiarowych. W województwie podlaskim istnieje jedno ujęcie powierzchniowe wód płynących zlokalizowane na rzece Supraśl w Wasilkowie zaopatrujące w wodę aglomerację białostocką. Ocena wykonana w 2010 r. w przekroju pomiarowym w m. Nowodworze wykazała, że woda spełnia warunki określone dla kategorii A3, a to oznacza że wymaga wysokosprawnego uzdatniania i fizycznego i chemicznego. Podobną ocenę uzyskano w latach 2008 2009. Ocena wód pod względem przydatności do bytowania ryb Ocenę wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych przeprowadzi się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. (Dz.U. z 2002 r., nr 176 poz. 1455). Na terenie gminy Bielsk Podlaski nie zlokalizowano punktów pomiarowych. W województwie podlaskim jakość wód w punktach pomiarowych na rzekach Łomżyczka oraz Horodnianka została zakwalifikowana jako nie spełniająca warunków do bytowania ryb karpiowatych i łososiowatych. Na negatywną ocenę miały wpływ ponadnormatywne stężenia: zawiesiny ogólnej BZT 5, azotu amonowego, niezjonizowanego azotu, azotynów, fosforu ogólnego, całkowitego chloru pozostałego oraz zbyt niskie stężenie tlenu rozpuszczonego. Ocena eutrofizacji jednolitych części wód powierzchniowych Eutrofizacja, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt.11 Dyrektywy Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG) oznacza wzbogacenie wody składnikami odżywczymi, szczególnie związkami azotu i/lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyższych form życia roślinnego, co jest przyczyną niepożądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów żyjących w wodzie. Sporządzanie oceny eutrofizacji jest obowiązkiem wynikającym z art. 47 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zm.). Na terenie gminy Bielsk Podlaski nie zlokalizowano punktów pomiarowych. W województwie ocena obejmowała 76 jcw położonych w zlewniach 57 rzek. Wskaźnikami branymi pod uwagę przy ocenie rzek były: wskaźniki biologiczne (chlorofil a, fitobentos), wskaźniki tlenowe i organiczne (BZT 5, ogólny węgiel organiczny) oraz wskaźniki biogenne (azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny i fosforany). Metodyka oceny stanowi, że przekroczenie wartości granicznej jednego wskaźnika wystarczy do uznania wody w jcw za zeutrofizowaną. W efekcie oceny 76,3% zbadanych jcw, stwierdzono eutrofizację wód. O podatności wód na eutrofizację zadecydowały najczęściej następujące parametry: fosforany (przekroczenia wartości kryterialnej w 53,3% jcw), azot Kjedahla (39,5%), ogólny węgiel organiczny (38,2%). Ponadto w 93% jcw przeprowadzono także badania biologiczne. W przypadku chlorofilu a nie notowano przekroczeń wartości dopuszczalnych, natomiast dla fitobentosu w 36,8% jcw wskaźnik wskazywał na eutrofizację wód. 15
Wody podziemne W rejonie gminy Bielsk Podlaski występują dwa główne piętra wodonośne czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Główne użytkowe poziomy wodonośne występują w obrębie utworów czwartorzędowych i związane są z osadami piaszczystymi zlodowacenia środkowopolskiego oraz południowopolskiego jak również interglacjałem mazowieckim. W piętrze trzeciorzędowym występują poziomy wodonośne o funkcji podrzędnej. Czwartorzędowe piętro wodonośne W obrębie utworów czwartorzędowych można wydzielić trzy poziomy wodonośne: jeden przypowierzchniowy oraz dwa międzymorenowe. I poziom wodonośny (przypowierzchniowy). Poziom ten na obszarach wysoczyzny, poza doliną rzeki Białej w rejonie Bielska Podlaskiego nie ma znaczenia użytkowego. Występuje lokalnie i jest związany z osadami aluwialnymi zdeponowanymi w dolinach rzecznych w okresie zlodowacenia Wisły lub z osadami piaszczystymi zlodowacenia Warty. Tworzą one pokrywy o zmiennym rozprzestrzenieniu i miąższości do 10 m. Ze względu na ograniczone rozprzestrzenienie utworów wodonośnych ilość wody możliwa do uzyskania z tego poziomu jest mała. Eksploatowany on jest studniami kopanymi i abisynkami przez użytkowników indywidualnych. Zwierciadło tego poziomu jest swobodne, lokalnie lekko napięte i stabilizuje się maksymalnie na głębokości 5 m. Zasilany jest on bezpośrednio z opadów atmosferycznych lub na drodze przesiąkania przez niewielkiej miąższości osady słaboprzepuszczalne, drenuje go rzeka Biała. Poziom ten ma połączenie z wodami przypowierzchniowymi doliny Narwi. W dolinie Narwi wody występują w warstwach piaszczystych, których miąższość nie kwalifikuje do wykorzystania dla zaopatrzenia w wodę. I międzymorenowy poziom wodonośny Charakteryzuje się nieciągłym rozprzestrzenieniem, w rejonie Bielska Podlaskiego pozostaje w więzi hydraulicznej z głębszym poziomem międzymorenowym. Związany jest z osadami fluwioglacjalnymi zlodowacenia Odry i Warty. Występuje on na głębokości od kilkunastu do 30 m. W jego nadkładzie mogą występować gliny zwałowe, pyły piaszczyste lokalnie iły. Współczynnik filtracji waha się w szerokim zakresie od 8 do 42 m/24h. Poziom międzymorenowy ma połączenie z głównym użytkowym poziomem wodonośnym doliny Narwi, który związany jest z piaskami i żwirami o różnej granulacji. Współczynnik filtracji tych osadów waha się w granicach 2,2 do 14,3 m/24h. Przewodność warstwy wodonośnej wynosi od kilkunastu do 200 m 2 /24h. Zwierciadło wody napięte stabilizuje się na wysokości 130 145 m. n.p.m., a podstawą drenażu wód podziemnych jest rzeka Narew. II międzymorenowy poziom wodonośny Charakteryzuje się w przewadze ciągłym rozprzestrzenieniem i pełni rolę głównego poziomu użytkowego. Związany jest z piaskami i żwirami zlodowacenia Warty i Odry oraz interglacjału mazowieckiego. Najpłycej występuje na południe od Bielska Podlaskiego, gdzie został nawiercony na głębokości 18 m, natomiast we wsi Parcewo na głębokości 31 m, w rejonie tym prawdopodobnie oba poziomy międzymorenowe są połączone i tworzą warstwę wodonośną o miąższości 40 50 m. Na północ od Bielska Podlaskiego poziom ten zalega na głębokości 50 60 m. Izolowany jest od powierzchni pakietem glin zwałowych o grubości do 40 m. Współczynnik filtracji mieści się w przedziale 8 28 m/24h. Nawiercone zwierciadło wody stabilizuje się na rzędnych 130 145 m. n.p.m. Trzeciorzędowe piętro wodonośne Rozpoznanie trzeciorzędowego pietra wodonośnego jest słabe. Ujęte jest ono miedzy innymi otworem studziennym na terenie zakładu HOOP w mieście Bielsk Podlaski. Na 16
głębokości 117 m nawiercono oligoceńskie piaski drobnoziarniste i średnioziarniste o miąższości 26,5 m leżące na mułowcach kredy. Na trzecim stopniu pompowania pomiarowego uzyskano wydajność Q 3 =101,1 m 3 /h przy depresji 38,94 m, współczynnik filtracji wynosi 5,6 m/24h. Poziom trzeciorzędowy został uznany za poziom użytkowy na niewielkim obszarze na terenie miasta Bielsk Podlaski. Na terenie gminy na północ i północnywschód od miasta utwory trzeciorzędowe rozpoznano w otworach kartograficznych jako mioceńskie piaski z,węglem brunatnym. Natomiast w kierunku południowym od miasta Bielsk Podlaski osady czwartorzędu leżą bezpośrednio na marglach kredowych. W granicach opracowania funkcjonują obecnie dwa gminne ujęcia wody, które zaopatrują mieszkańców. Dla ujęć obowiązują pozwolenia wodno-prawne wydane przez Starostę Bielskiego: Ujęcie wody w Rajsku: AŚ.6341.30.2013 z dnia 24.06.2013 r. ważne do 24.06.2023 r. Ujęcie wody w Bolestach: AŚ.6341.17.2016 z dnia 27.05.2016 r. ważne do 15.06.2026 r. Na podstawie artykułu 58 ust. 5 Prawa wodnego ustanowiona została strefa ochrony bezpośredniej od ujęć wody o promieniu 8 m. Na terenie gminy nie znajduje się żaden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, a południowa część gminy położona jest w obszarze deficytowym w wody podziemne. Tab.2. Ujęcia wody w gminie Bielsk Podlaski Źródło: Starostwo Powiatowe w Bielsku Podlaskim L.p. Ujęcie Charakterystyka Pozwolenie Pobory wodnoporawne O śr.d Q max.d Q max.h 1. Rajsk Pobór wód podziemnych dla potrzeb wodociągu wiejskiego Rajsk i odprowadzaniu wód popłucznych do odbiornika AŚ.6341.30.2013 z dnia 24.06.2013 r. ważne do 24.06.2023 r. 105,7 m 3 /d 566,2 m 3 /d 56,6 m 3 /h 2. Bolesty Pobór wód podziemnych dla potrzeb wodociągu wiejskiego Bolesty i odprowadzaniu ścieków ze stacji uzdatniania wody do ziemi AŚ.6341.17.2016 z dnia 27.05.2016 r. ważne do 15.06.2026 r. 400,2 m 3 /d 549,7 m 3 /d 73,0 m 3 /h Gmina zaopatrywana jest w wodę również z ujęcia zlokalizowanego w granicach administracyjnych miasta Bielsk Podlaski (Ujęcie wody w m. Bielsk Podlaski AŚ.6341.5.2016 z dnia 25.03.2016 r. ważne do 25.03.2036 r.). Zasoby wód podziemnych na terenie województwa podlaskiego są niewielkie. Szacuje się na poziomie 668 hm 3 (GUS, 2010), co stanowi jedynie 3,9% zasobów krajowych. W województwie podlaskim poziomy wodonośne wrażliwe na zanieczyszczenia z powierzchni terenu zajmują prawie 8% obszaru, umiarkowanie wrażliwe około 71%, natomiast pozostałe 21% to poziomy dość dobrze izolowane. Przedmiotem monitoringu wód podziemnych prowadzonego przez Państwowy Instytut Geologiczny na zlecenie GIOŚ są jednolite części wód podziemnych (JCWPd). Wyniki przeprowadzonych badań wykazały zdecydowaną dominację wód reprezentujących dobry stan chemiczny 96% JCWPd (wody zaliczane do I, II i III klasy). Wody zaliczone do słabego stanu (IV i V klasa) stanowiły 4%. O zaliczeniu wody do klasy II decydowały głównie podwyższone wartości wskaźników naturalnych, niezwiązanych z antropopresją tj. żelaza i twardości wody. Tylko w 2 punktach (Białystok i Grajewo) stwierdzono podwyższone 17
wartości odpowiednio: azotu azotanowego, potasu, wapnia oraz azotu amonowego. Złą jakość wód stwierdzono w 2010 r. tylko w 1 punkcie pomiarowym (Wigrańce, Gm. Sejny JSCPd nr 23). O obniżeniu jakości zdecydowały podwyższone stężenia cynku (IV klasa) i niklu (V klasa). Stwierdzono ponadto, wyraźnie wyższe, w stosunku do pozostałych punktów stężenia: antymonu, glinu, kobaltu, miedzi i ołowiu. Przyczyna złych wyników nie jest znana. Około 84% powierzchni gminy Bielsk Podlaski jest w całości zwodociągowane, natomiast kanalizacją jest objęte 12,4%. 3.4. Uwarunkowania glebowe Typy gleb i ich wartość użytkowa są bardzo ściśle związane z rodzajem podłoża z którego zostały wytworzone oraz panującymi stosunkami wodnymi. Gmina Bielsk Podlaski wchodzi w skład Bielsko Drohickiego regionu glebowo-rolniczego. W strukturze użytkowania gruntów wyraźnie dominują grunty orne ok. 46,51%, sady zajmują jedynie 0,14%. Gleby tego regionu wykazują niewielkie zróżnicowanie przestrzenne. Ponad 60% gleb zostało wykształconych z glin. W okolicach Bielska Podlaskiego występują również w dużych kompleksach gleby pyłowe najczęściej podścielone gliną. Tab.3. Bonitacja gruntów ornych (włącznie z sadami) Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Bielsk Podlaski na lata 2004 2011. Wyszczególnienie Klasy bonitacyjne gruntów ornych (ha) IIIa IIIb IVa IVb V VI VIZ Powiat bielski 737 10137 17849 13480 14053 5716 309 Gmina Bielsk Podlaski 213 3260 5150 4615 4662 1615 102 Pod względem typologicznym dominują tu gleby opadowo-glejowe z dużym udziałem brunatnych i czarnych ziem. Grunty kl.iiia, IIIb, IVa, IVb zajmują około 66,4% ogólnej pow. gruntów ornych. Zwarte kompleksy najlepszych gleb występują w okolicy wsi: Widowo, Parcewo, Augustowo, Skrzypki Duże, Rajsk, Pasynki i Zubowo. W północnej, nadnarwiańskiej części gminy w okolicach wsi Plutycze, Chraboły, Ploski występują nieco gorsze, bardziej zróżnicowane warunki glebowe. Rejon gminy Bielsk Podlaski należy do jednych z najlepszych w województwie pod względem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Z uwagi na bardzo dobre warunki glebowe, gmina ma duże możliwości produkcyjne. Koncentracja użytków zielonych na terenie gminy Bielsk Podlaski występuje w dolinie rzeki Narwi i jej dopływów (rz. Biała, Orlanka, Łoknica), a w szczególności w okolicach wsi Stupniki, Kożyno, Treszczotki, Chraboły, Rzepniewo, Sobótka, Lewki i Ploski. Na terenie całej gminy dominują użytki zielone średnie. Gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego na terenie gminy Bielsk Podlaski nie występują. Najlepsze gleby w gminie zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego są to przede wszystkim czarne ziemie zdegradowane, gleby szare i gleby brunatne. 18
Ryc. 4. Kompleksy glebowe na obszarze opracowania Źródło: opracowanie własne na podstawie danych WODGiK 3.5. Uwarunkowania wynikające z obecności gatunków chronionych roślin i zwierząt, obszarów chronionych, obszarów cennych przyrodniczo i walorów krajobrazowych Flora Na terenie gminy największe powierzchnie zajmuje roślinność pól uprawnych oraz łąki i pastwiska. Zabudowie zagrodowej towarzyszą drzewa i krzewy ozdobne, pojedyncze drzewa owocowe. Najczęściej występujące gatunki drzew i krzewów ozdobnych to: Lipa drobnolistna, Brzoza brodawkowata, Dąb szypułkowy, Klon pospolity, Wiąz, Jesion wyniosły, Lilak, Dereń biały, Róża pospolita i Leszczyna. Sady najczęściej tworzą jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie często spotykany jest również orzech włoski. Roślinność towarzysząca zabudowie mieszkaniowej na ogół jest w dobrym 19
stanie zdrowotnym i mimo wielu zastrzeżeń odnośnie kompozycji poszczególnych zespołów roślin stanowi wartościowy element szaty roślinnej. Zespoły roślinności występujące na okresowo zalewanych piaszczystych madach rzecznych, użytkowane jako łąki lub pastwiska. Są to zbiorowiska trawiaste o zróżnicowanej wysokości od ok. 0,2 do 1 m, często roślinności trawiastej towarzyszą drzewostany wierzbowe i topolowe. W miejscach gdzie gleba nie jest jeszcze prawie wytworzona; często na wydmach, w piaskowniach, nasypach, ugorach, w miejscach o zniszczonej pokrywie glebowo-roślinnej występują murawy piaskowe różne. Stosunkowo częste w kompleksach przestrzennych, głównie z przekształconymi lasami sosnowymi lub z roślinnością ruderalną. Są to zróżnicowane murawy piaskowe tworzone przez wąskolistne trawy z udziałem gatunków światłolubnych i psammofilnych, na ogół nietworzące darni. Wśród nich występują charakterystyczne Murawy szczotlichowe. pionierskie zbiorowiska luźnych piasków siedliska skrajnie ubogiego i o dużym nasłonecznieniu. Najlepiej radzi sobie tu niska, zbitokępkowa trawa o szaroniebieskiej barwie Szczotlicha siwa, zwana kozią bródką. Jest ona znakomicie przystosowana do trudnych warunków. Ma rozbudowany system korzeniowy oraz potrafi odnawiać się po zasypaniu piaskiem. Siedliska te tworzą luźne i bardzo luźne murawy trawiaste zwykle nie pokrywające całości powierzchni gleby i nietworzące darni. Na uwagę zasługują, występujące w rejonie wsi Haćki zespoły muraw kserotermicznych. Skrawki ciepłolubnej roślinności murawowej występujące w Polsce mają charakter zubożałych i zniekształconych fragmentów stepów i w odróżnieniu od "prawdziwych" stepów nazywane są murawami kserotermicznymi. Zajmują one siedliska o szczególnych warunkach mikroklimatycznych, wysokich temperaturach gleby i powietrza, dużym nasłonecznieniu i małej wilgotności, gdzie występują gleby płytkie, mające charakter rędzin, gleb brunatnych i czarnoziemów. Te zasadowe lub obojętne, bogate w węglan wapnia gleby są wybitnie ciepłe, co umożliwia wzrost roślinom ciepłolubnym, a trudności zaopatrywania się roślin w wodę, zwłaszcza w lecie, eliminują bardziej wilgociolubne gatunki. Fauna Na terenie gminy Bielsk Podlaski, najcenniejsze pod względem faunistycznym są dolina Narwi z przyległymi ekosystemami leśno-bagiennymi oraz ujściowymi odcinkami rzeki Strabelki, Orlanki i Łoknicy. Wielkim walorem tego rejonu jest awifauna. W dolinie Narwi stwierdzono obecność ok. 200 gatunków ptaków, w tym 149 gatunków lęgowych, bądź takich, których gniazdowanie można uznać za prawdopodobne. Decyduje o tym powszechne występowanie kilku gatunków dominujących (Rokitniczka, Potrzos, Brzęczka, Trzcinniczek, Krzyżówka), stanowiących 60% ornitofauny oraz występowanie gatunków charakterystycznych dla doliny, związanych z szuwarami bagiennymi (Kropiatka, Zielonka, Rybitwa czarna, Bąk, Błotniak stawowy). W okresie lęgowym obszar zasiedla: Cyranka 10% - 16% populacji krajowej, Krwawodziób 9% 11% populacji krajowej, co najmniej 7% populacji krajowej Błotniaka łąkowego, 4% - 5,5% populacji krajowej Rycyka oraz co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: Błotniak stawowy, Cietrzew (wpisany do polskiej Czerwonej Księgi), Derkacz, Dubelt (PCK), Kropiatka, Rybitwa czarna, Sowa błotna (PCK), Świerszczak, Zielonka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje Wodniczka (PCK). W okolicznych lasach na terenie gminy żyją łosie, jelenie, sarny, dziki, lisy, zające. W strefach styku ekosystemów leśnych i dolinnych licznie występują: mopki, nocki łydkowłose i duże, bobry i wydry. Wśród płazów i gadów dosyć liczne są Traszki grzybiaste, Kumaki nizinne oraz Żółwie błotne. Równie bogata i urozmaicona jest fauna, wspominanych 20
wyżej, zadrzewień i zakrzewień śródpolnych. Składa się z gatunków należących do różnych środowisk. Są tu gatunki leśne, otwartych pól, lecz najwięcej pochodzi z pogranicza leśnopolnego. Liczne zwierzęta uzależnione są od różnych gatunków roślin i warunków panujących wewnątrz zadrzewień, tak więc w zależności od bogactwa i zróżnicowania florystycznego rośnie zróżnicowanie fauny. Najliczniej reprezentowane są bezkręgowce, które znajdują tu doskonałe warunki schronienia, żerowania, zimowania i rozmnażania do najczęściej występujących należą: Rusałka pawik, Listkowiec cytrynek, Wielbłądka, Kowal bezskrzydły, Rączyca, Trzmiel, Pasikonik zielony, Biegacz, Żuk wiosenny. Poza okresami godowymi w tych rejonach można spotkać kilka gatunków płazów: Rzekotkę drzewną, Grzebiuszkę ziemną, Ropuchę szarą i zieloną, natomiast gady są reprezentowane przez Jaszczurkę zwinkę, Padalca czy Zaskrońca. Liczne gatunki ptaków w zadrzewieniach śródpolnych budują gniazda i znajdują pożywienie, inne tylko gniazdują szukając pokarmu na okolicznych polach. Wiosną w tych rejonach najwięcej spotyka się ptaków wędrownych i osiadłych, występują tu gatunki owadożerne, drapieżne i ziarnojady, na zimę zostają przede wszystkim ziarnojady. W strefach zadrzewień śródpolnych spotyka się: Pustułkę, Kwiczoła, Dzięcioła zielonego, Sikorę modrą, Słowika szarego, Trznadla, Kuropatwę, Bażanta, Srokę. Zadrzewienia są całorocznym środowiskiem życia wielu gatunków ssaków. Spotkać tu można Lisa, Kunę domową, Łasicę, Zająca szaraka i Sarnę, a także wiele gatunków gryzoni. Według regionalizacji zoogeograficznej obszar opracowania położony jest w państwie Holarktyka, krainie Eurosyberyjskiej, prowincji Nemoralnej, obszarze Europejskim, regionie Środkowoeuropejskim, okręgu Centralnym. Spośród większych ssaków spotyka się sarnę, jelenia, łosia, dzika, lisa, borsuka, jenota oraz zająca szaraka. Z drobnych ssaków spotkać można ryjówki, nietoperze, jeże, kuny i wiewiórki. Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez liczne gatunki ptaków występują tu m.in.: kruki, orzechówki, dzięcioły czarne, jerzyki, bociany białe, myszołowy, krogulce i jastrzębie. Z płazów spotykamy żabę trawną oraz ropuchę szarą. W ramach inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej dla potrzeb budowy drogi ekspresowej S61 poza granicami gminy stwierdzono stanowisko biegacza górskiego. Na obszarach wysoczyznowych ilość cennych gatunków zdecydowanie spada a zastępują je gatunki typowe dla fauny pól. Obiekty i obszary chronione Na terenie gminy wstępuje kilka form ochrony przyrody, określonych w art. 6 ust. 1. Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. 2013 poz. 627 ze zm.), należą do nich: Obszar Chronionego Krajobrazu, obszary Natura 2000 oraz ochrona gatunkowa roślin i zwierząt. Ponadto ochronie podlegają lasy, ujęcia wody i inne walory środowiska przyrodniczego. Na podstawie artykułu 58 ust. 5 Prawa wodnego ustanowiona została strefa ochrony bezpośredniej od ujęć wody o promieniu 8 m. Obszary Natura 2000 W granicach opracowania zlokalizowane są obszary: Natura 2000 Ostoja w Dolinie Górnej Narwi (PLH200010) projektowany obszar specjalnej ochrony siedlisk, którego granica w obrębie gminy Bielsk Podlaski pokrywa się z granicą Doliny Górnej Narwi (PLB200007); Natura 2000 Murawy w Haćkach (PLH200015) projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, który znajduje się na północ od miasta Bielsk Podlaski. Dolina Górnej Narwi PLB200007 Obszar obejmuje dolinę Narwi na odcinku od zapory wodnej w Bondarach do Suraża, z przylegającym do niej kompleksem stawowym, zasilanym w wodę z systemu rzeczki Lizy (dopływu Narwi), usytuowanym w pobliżu Suraża. Koryto Narwi ma tu naturalny charakter, 21
z meandrami i starorzeczami, jej dolina ma 0,3-3,0 km szerokości. Większość powierzchni doliny zajmują zbiorowiska szuwarowe, których występowanie uzależnione jest od corocznych wylewów rzeki. Dominują tu turzycowiska i szuwary mannowe, a wokół starorzeczy - trzcinowiska. Wzdłuż rzeki występują zakrzewienia i zadrzewienia wierzbowe; lasy pokrywają niewielką część doliny. Około 60% obszaru jest użytkowane rolniczo (przeważają pastwiska i łąki kośne). Usytuowany koło Suraża kompleks "Stawów Pietkowskich" sąsiaduje od zachodu i południa z rozległymi lasami mieszanymi i liściastymi, od północy i wschodu z doliną Narwi. Stawy są silnie zarośnięte roślinnością szuwarową. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 30. Występują co najmniej 34 gatunki ptaków - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, 16 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla: cyranka 10%-16% populacji krajowej (C3), krwawodziób 9-11% populacji krajowej (C3), co najmniej 7% populacji krajowej (C6) błotniaka łąkowego, 4%-5,5% populacji krajowej rycyka (C3) oraz co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: błotniak stawowy, cietrzew (PCK), derkacz, dubelt (PCK), kropiatka, rybitwa czarna, sowa błotna (PCK), świerszczak, zielonka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje wodniczka (PCK). Ostoja w Dolinie Górnej Narwi PLH200010 Obszar obejmuje dolinę Narwi na odcinku od zapory wodnej w Bondarach do Suraża, z przylegającym do niej kompleksem stawowym, zasilanym w wodę z systemu rzeczki Lizy (dopływu Narwi), usytuowanym w pobliżu Suraża. Koryto Narwi ma tu naturalny charakter, z meandrami i starorzeczami, jej dolina ma 0,3-3,0 km szerokości. Większość powierzchni doliny zajmują zbiorowiska szuwarowe, których występowanie uzależnione jest od corocznych wylewów rzeki. Dominują tu turzycowiska i szuwary mannowe, a wokół starorzeczy - trzcinowiska. Wzdłuż rzeki występują zakrzewienia i zadrzewienia wierzbowe; lasy pokrywają niewielką część doliny. Około 60% obszaru jest użytkowane rolniczo (przeważają pastwiska i łąki kośne). Usytuowany koło Suraża kompleks "Stawów Pietkowskich" sąsiaduje od zachodu i południa z rozległymi lasami mieszanymi i liściastymi, od północy i wschodu z doliną Narwi. Stawy są silnie zarośnięte roślinnością szuwarową. Dolina Górnej Narwi jest jedną z najlepiej zachowanych w Polsce dolin rzecznych i stanowi, obok Bagien Biebrzańskich, jeden z największych obszarów mokradeł środkowoeuropejskich. Kształtowane przez regularne wylewy rzeki, są one uznawane za siedliska o największej różnorodności biologicznej w strefie klimatu umiarkowanego. Występuje tu 13 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (m.in. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe; Bory i lasy bagienne; Łęgowe lasy dębowowiązowo-jesionowe; Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi) oraz 12 gatunków zwierząt z Załącznika II tej Dyrektywy. Ostoja "Murawy w Haćkach" - PLB200015. Składa się z trzech części; położona jest na Równinie Bielskiej, około 5 km na północ od Bielska Podlaskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie wsi Haćki. Największa część ostoi przylega do zabudowań wsi od strony południowo-zachodniej, druga obejmuje pagórek kemowy leżący na północny wschód od wsi, tuż przy szosie Bielsk Podlaski - Białystok, a trzecią stanowi grupa niewielkich pagórków otoczonych polami ornymi i łąkami, usytuowana między wsiami Proniewicze i Hryniewicze Duże. Pod względem administracyjnym "Murawy w Haćkach" znajdują się w gminie Bielsk Podlaski. 22
Rzeźba terenu ukształtowała się około 100 000 lat temu, u schyłku zlodowacenia Warty. W szczelinach i zagłębieniach rozpadającego się lądolodu gromadził się materiał, który po całkowitym wytopieniu się lodu dał początek pagórkom kemowym. Główna część ostoi obejmuje nieckę wytopiskową wraz z pagórkami kemowymi oraz otaczającymi je od południa i zachodu polami ornymi. Dno niecki i jej zbocza zajmują łąki kośne, a w mniejszym stopniu wtórne nasadzenia leśne, olsy, łęgi i nieużytki porolne. Murawy kserotermiczne, najcenniejszy składnik roślinności tego obszaru, skupiają się na wypukłych formach terenu, a w szczególności na pagórkach Zamok i Betłah oraz w uroczysku Kołyska. W wyniku prac archeologów potwierdzono ślady niemal nieprzerwanej obecności człowieka w tym rejonie, sięgające schyłku epoki kamienia. To właśnie dzięki wielowiekowej działalności człowieka (odlesienie, wypas, koszenie), właściwościom podłoża (utwory zawierające węglan wapnia) i sprzyjającemu mikroklimatowi nasłonecznionych zboczy możliwe było utrzymanie się w tym rejonie muraw kserotermicznych. Urozmaicony charakter rzeźby terenu i duża różnorodność siedliskowa (od torfowisk przepływowych i ekstensywnie użytkowanych łąk po murawy kserotermiczne i napiaskowe) wpływają na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe całego obszaru. Od lat 70-tych XX wieku obserwuje się stopniowy zanik tradycyjnej gospodarki rolnej: zmniejszanie się powierzchni pól ornych, spadek pogłowia zwierząt. Część porzuconych terenów, wraz z cennymi przyrodniczo zboczami niecki wytopiskowej została obsadzona drzewami, głównie sosną, świerkiem i modrzewiem, co ma niekorzystny wpływ na światło- i ciepłolubne rośliny muraw kserotermicznych. Ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE, występujące na tym obszarze: Botaurus stellaris (Bąk), Ixobrychus minutus (Bączek zwyczajny), Ciconia nigra (Bocian czarny), Ciconia ciconia (Bocian biały), Aythya nyroca (Podgorzałka zwyczajna), Circus aeruginosus (Błotniak stawowy), Circus cyaneus (Błotniak zbożowy), Circus pygargus (Błotniak łąkowy), Aquila pomarina (Orlik krzykliwy), Porzana porzana (Kropiatka), Porzana parva (Zielonka), Crex crex (Derkacz zwyczajny), Grus grus (Żuraw), Gallinago media (Bekas dubelt), Sterna hirundo (Rybitwa rzeczna), Chlidonias niger (Rybitwa czarna), Asio flammeus (Uszatka błotna), Acrocephalus paludicola (Wodniczka), Tetrao tetrix (Cietrzew zwyczajny) Ssaki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, występujące na tym obszarze: Barbastella barbastellus (Mopek), Myotis dasycneme (Nocek łydkowłosy), Myotis myotis (Nocek duży), Castor fiber (Bóbr europejski), Canis lupus (Wilk), Lutra Lutra (Wydra) Płazy i gady wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, występujące na tym obszarze: Triturus cristatus (Traszka grzebieniasta), Bombina bombina (Kumak nizinny), Emys orbicularis (Żółw błotny). Ryby wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, występujące na tym obszarze: Eudontomyzon spp., Rhodeus sericeus amarus (Różanka pospolita), Misgurnus fossilis (Piskorz). Obszar Murawy w Haćkach (PLH200015) położony jest na Równinie Bielskiej, około 5 km na północ od Bielska Podlaskiego, obejmuje ok. 157 ha i składa się z trzech części. Dwie z nich przylegają do zabudowań wsi Haćki, a trzecia położona jest pomiędzy wsiami Proniewicze i Hryniewicze Duże. Główna część ostoi obejmuje nieckę wytopiskową wraz z pagórkami kemowymi oraz przylegle grunty orne. Na atrakcyjność turystyczną obszaru wpływają bez wątpienia unikalne walory przyrodnicze, a w szczególności obecność licznych gatunków ptaków. Okolice wsi Haćki i Proniewicze wyróżniają się niezwykłą różnorodnością przyrodniczą. Swoje wysokie walory przyroda tego regionu zawdzięcza przede wszystkim obecności licznych ciepłolubnych gatunków roślin, związanych z murawami kserotermicznymi. 23
Przed przystąpieniem do wykonania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego należy bezwzględnie przeprowadzić badania awifauny i chiropterofauny, w celu zweryfikowania zasadności lokalizacji farm wiatrowych. Studium dopuszcza możliwość odstąpienia od realizacji elektrowni wiatrowych w przypadku niekorzystnych wyników przedrealizacyjnych badań awifauny i chiropterofauny. Obszar chronionego krajobrazu Dolina Narwi W północnej części gminy uchwałą nr XII/84/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 1986 r. został ustanowiony Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi, który prawie w całości pokrywa się z obszarami Natura 2000 PLB200007 i PLH200010. Obecnie granice tego obszaru oraz sposób gospodarowania na nim reguluje rozporządzenie Nr 9/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25 lutego 2005 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2005 r., Nr 54, poz. 722). Do obszarów prawnie chronionych na terenie gminy Bielsk Podlaski zalicza się również lasy obrębu Piliki i Hołody uznane decyzją Naczelnego Dyrektora za lasy masowego wypoczynku. Pomniki przyrody Na terenie gminy Bielsk Podlaski znajduje się 20 pomników przyrody: 19 przyrody ożywionej i jeden (wzgórze kemowe) nieożywionej. Tab. 4. Pomniki przyrody na obszarze gminy Bielsk Podlaski Źródło: opracowanie własne na podstawie Programu Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Bielsk Lp. Lokalizacja (obręb wsi) Nazwa obiektu Wiek Rok uznania 1. Łubin Kościelny Jesion wyniosły 2 szt. ok.140 lat 1979 2. Łubin Rudołty Lipa drobnolistna 1 szt ok.160 lat 1979 3. Łubin Rudołty Dąb szypułkowy 2011 4. Piliki Wiąz szypułkowy ok.140 lat 1979 5. Sobótka Klon zwyczajny ok.170 lat 1981 6. Sobótka Lipa drobnolistna ok.200 lat 1981 7. Sobótka Lipa drobnolistna ok.200 lat 1981 8. Dobromil Aleja drzew 122 szt. 60-300 lat 1981 9. Dobromil Aleja drzew 51 szt. 60-200 lat 1981 10. Dobromil Dąb szypułkowy 5szt. 200-300 lat 1998 11. Podbiele Klon zwyczajny ok.180 lat 1981 12. Knorydy Dąb szypułkowy ok.250 lat 1984 13. Knorydy Dąb szypułkowy ok.300 lat 1984 14. Knorydy Dąb szypułkowy ok.200 lat 1984 15. Knorydy Dąb szypułkowy ok.200 lat 1984 16. Nadleśnictwo Bielsk Podl. oddział Sosna zwyczajna ok.170 lat 1994 184a 17. Haćki Wzgórze kemowe 1994 18. Widowo Dąb szypułkowy ok.400 lat 1981 19. Widowo Dąb szypułkowy ok.400 lat 1981 20. Widowo Dąb szypułkowy ok.140 lat 1996 Strefa ochrony przyrodniczo-geologicznej Na terenie gminy Bielsk Podlaski ustanowiono granicę ochrony archeologicznej zlokalizowaną w miejscowości Haćki. Sposób zagospodarowania oraz wszelkie zakazy i nakazy obowiązujące na tym terenie powinny być doprecyzowane na etapie sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627 z późn. zm.) oraz Ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 613 z późn. zm.). 24
Dla tego terenu obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty Uchwałą Nr XXVII/165/2001 Rady Gminy Bielsk Podlaski z dnia 21 czerwca 2001 r. w sprawie zmiany miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego gminy Bielsk Podlaski, który określa sposób zagospodarowania oraz wszelkie zakazy i nakazy obowiązujące na tym terenie. Przedmiotowy teren zlokalizowany jest w obszarze Natura 2000 Murawy w Haćkach. 3.6. Uwarunkowania wynikające z jakości powietrza atmosferycznego Dopuszczalne wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. (Dz. U. poz. 1031) przedstawiono w tabeli poniżej (tab. 5). Tab. 5. Wartości dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu, określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi i roślin. Nazwa substancji Benzen Dwutlenek azotu Tlenki azotu d) Dwutlenek siarki Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu Margines tolerancji [%] ---------- [µg/m 3 ] [µg/m 3 ] 2010 2011 2012 2013 2014 rok kalendarzowy 5 c) - - - - - jedna godzina 200 c) - - - - - rok kalendarzowy 40 c) - - - - - rok kalendarzowy 30 e) - - - - - jedna godzina 350 c) - - - - - 24 godziny 125 c) - - - - - rok kalendarzowy i pora zimowa 20 e) - - - - - (okres od 01 X do 31 III) Ołów f) rok kalendarzowy 0,5 c) - - - - - Pył zawieszony rok 25 c), j) 4 3 2 1 1 PM 2,5 g) kalendarzowy 20 c), k) - - - - - 24 godziny 50 c) - - - - - Pył zawieszony PM 10 h) rok 40 c) - - - - - kalendarzowy Tlenek węgla osiem godzin i) 10.000 c), i) - - - - - c) Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi; d) Suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu; e) Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin; f) Suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10; g) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm (PM2,5) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne; h) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne; i) Maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią ośmiogodzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 1700 dnia poprzedniego do godziny 100 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny 1600 do 2400 tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET; j) Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I); k) Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II). 25
Łącznie w 2012 r. na terenie województwa podlaskiego pracowało 6 stacji pomiarowych eksploatowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku, żadna ze stacji nie znalazła się niestety na terenie gminy. Do substancji mających największy udział w emisji zanieczyszczeń w województwie podlaskim należą (Źródło: GUS 2012): dwutlenek węgla (1 471 973 t/r), dwutlenek siarki (2 783 t/r), tlenki azotu (2 749 t/r), tlenek węgla (2 139 t/r) i pyły ( 919 t/r). Pozostałe rodzaje zanieczyszczeń emitowane z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie województwa wynikają z rodzaju produkcji i stosowanej technologii. Do najczęściej występujących zanieczyszczeń technologicznych należą: alkohole alifatyczne i ich pochodne, kwasy organiczne, ich związki i pochodne, węglowodory pierścieniowe, węglowodory alifatyczne i ich pochodne, oraz w mniejszej ilości inne zanieczyszczenia związane ze specyfiką produkcji zakładu. Na obszarze województwa największa emisja zanieczyszczeń do powietrza pochodzi ze źródeł zlokalizowanych w miastach. Wielkość emisji zanieczyszczeń w strefie bielskiej w 2012 r. wyniosła: dwutlenek azotu 45,5 Mg/rok, dwutlenek siarki 56,3 Mg/rok, tlenek węgla 190,1 Mg/rok, dwutlenek węgla 27377 Mg/rok oraz pył ogółem 43,8 Mg/rok. We wszystkich stacjach pomiarowych rejestrowany poziom tlenku węgła był wyższy w sezonie grzewczym. W związku z położeniem gminy z dala od dużych zakładów przemysłowych największy udział w zanieczyszczeniu powietrza ma emisja z sektora bytowego. Wielkość emisji z palenisk i kotłowni domowych zależna jest przede wszystkim od rodzaju instalacji grzewczych, rodzaju stosowanych w nich paliw i stopnia izolacji termicznej budynków. Decyduje o tym w dużej mierze wiek budynków. Gmina Bielsk Podlaski charakteryzuje się znacznym udziałem budynków budowanych przed 1944 r., o dużych stratach cieplnych, w których dominują indywidualne instalacje grzewcze na paliwa stałe: piece oraz kotły węglowe starego typu. Emisja zanieczyszczeń powodowana przez ruch komunikacyjny powstaje podczas: spalania paliw w silnikach, ocierania jezdni, opon o jezdnię i używania hamulców oraz wtórnego unoszenia drobin pyłu z powierzchni dróg (tzw. emisja wtórna). Szczególna uciążliwość ruchu drogowego wynika ze sposobu wprowadzania zanieczyszczeń do powietrza (nisko nad ziemią, znacznego natężenia ruchu samochodowego oraz przebiegu dróg pomiędzy zabudową). W wyniku spalania paliwa dostają się do atmosfery zanieczyszczenia gazowe, głównie: dwutlenek węgla, tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, tlenki siarki. Powstające pyły zawierają związki ołowiu, kadmu, niklu, miedzi, a także wyższe węglowodory aromatyczne. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od wielu czynników, między innymi od natężenia i płynności ruchu, konstrukcji silnika i jego stanu technicznego, zastosowania dopalaczy i filtrów, rodzaju paliwa, parametrów technicznych i stanu drogi. Ze względu na osiadanie zanieczyszczeń atmosferycznych są one także źródłem skażenia wód powierzchniowych, gleb, roślinności oraz mają bardzo niekorzystny wpływ na życie i zdrowie ludzi. Na obszarze gminy emisja komunikacyjna ma znaczny udział w zanieczyszczaniu powietrza, gdyż przez teren gminy przebiegają ważne szlaki komunikacyjne przede wszystkim DK19 i DK66. Potencjalne zagrożenie dla stanu powietrza atmosferycznego stanowią również drogi powiatowe. Na obszarze gminy nie ma dużych zakładów przemysłowych emitujący zanieczyszczenia, ale ze względu na wyjątkowo łatwą migracje zanieczyszczeń atmosferycznych odczuwalne może być zanieczyszczenie emitowane m.in. przez Elektrociepłownię S.A. Białystok, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Łomży, Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, Ciepłownia Zachód Białystok, Zambrowskie Ciepłownictwo i Wodociągi w Zambrowie. 26
Według danych WIOŚ wielkość emisji przemysłowej z terenu województwa dla zanieczyszczeń pyłowych wynosiła w 2012 r. 1,2 tyś ton. Obserwuje się tu tendencje spadkową emisji (2011 r. 1,3 tyś ton, 2010 r. - 1,1 tyś 2009 1,5 tyś ton, 2008 1,7 tyś. ton, 2007 2,3 tyś. ton, 2006 2,3 tyś. ton, 2005 roku 3,0 tys. ton, 2004 3,1 tys. ton). Emisja zanieczyszczeń gazowych wyniosła w 2012 roku ok. 10 tys. ton (bez CO 2 ). Tu również obserwowano tendencje zniżkową emisji (2011 11,8 tyś, 2010 r. - 9,1 tyś. ton, 2009-11,6 tyś. ton, 2008 11,7 tyś. ton, 2007 15,2 tyś. ton, 2006 15,2 tyś. ton, 2005 17,8 tyś. ton, 2004-18,1 tyś. ton). Lokalizacja największych punktowych obiektów emisji znajduje się w powiatach grodzkich: Białystok, Łomża i Suwałki. Mniejsze źródła znajdują się w Łapach (powiat białostocki), w Grajewie, Hajnówce, Zambrowie i Wysokiem Mazowieckim. Pozostałe obiekty to niewielkie zakłady w skali województwa. Na terenie województwa badania prowadzi się na 6 stacjonarnych stacjach pomiarowych: w aglomeracji białostockiej (2 stacje tła miejskiego i 1 stacja podmiejska) w strefie podlaskiej: na terenie miasta Łomża (1 stacja tła miejskiego), miasta Suwałki (1 stacja tła miejskiego) oraz na obszarze gminy Krynki (1 stacja tła wiejskiego w Borsukowiźnie) do oceny narażenia ekosystemów (reprezentatywna dla województwa). Na terenie gminy Bielsk Podlaski nie zlokalizowano żadnej stacji pomiarowej. Na terenie województwa podlaskiego od 2011 r. wydzielono 2 strefy: Aglomerację Podlaską (kod PL2001) stanowiącą obszar Powiatu Miasta Białystok oraz Strefę Podlaską (kod PL2002) w skład której weszły pozostałe powiaty z terenu województwa. Ocenę dokonuje się ze względu na cele ochrona zdrowia oraz ochrona roślin. 27
Tab. 6. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia. Źródło: WIOŚ 2008 2010. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na terenie województwa podlaskiego w 2012 r. stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 w Aglomeracji Białostockiej (wyniki w załączniku) dla kryterium ochrona zdrowia (zanotowano tam większą od dopuszczalnej liczbę dni z przekroczeniami normy 24 godzinnej). W mieście Łomża (Strefa Podlaska) liczba dni z przekroczeniami pyłu była również wysoka jednakże nie przekroczyła normowanych 35 dób w roku. Cząstki pyłu drobnego i bardzo drobnego pochodzą z emisji bezpośredniej głównie ze źródeł komunalno-bytowych lub też powstają w atmosferze w wyniku reakcji miedzy substancjami w atmosferze. Prekursorami tych ostatnich (tzw. wtórnych aerozoli) są przede wszystkim: dwutlenek siarki (SO 2 ), tlenki azotu (NO x ), węglowodory (NMLZO) i amoniak (NH 3 ). Ryc. 5. Emisja pyłu i tlenku azotu (Źródło: Raport WIOŚ 2011) 28
Pomimo już realizowanych w województwie, Programów Ochrony Powietrza dla Białegostoku i Łomży, w których określono działania na rzecz redukcji stężeń pyłu drobnego w powietrzu, zwłaszcza najdrobniejszych jego frakcji, przekroczenia stężeń pozostają najistotniejszym problemem w zachowaniu norm jakości powietrza. Dotychczasowe wyniki pomiarów tego zanieczyszczenia nie potwierdzają skuteczności podjętych działań. W województwie podlaskim, podobnie jak w całej Polsce, przekroczenia dopuszczalnych wartości dobowych stężeń PM10, z reguły mają miejsce w okresie zimowym. W 2012 r. stwierdzono przekroczenia normy dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM2,5 w Strefie Podlaskiej (gdzie obszarem przekroczeń jest Łomża). Wyniki badań tego zanieczyszczenia w Aglomeracji Białostockiej także pokazały wysokie wartości chociaż nie przekroczyły normy. Wskazane jest potwierdzenie uzyskanych badań dalszymi pomiarami. W klasyfikacji ze względu na ochronę roślin nie wystąpiły na terenie województwa strefy z przekroczeniami poziomów dopuszczalnych. Na terenie województwa podlaskiego w 2012 r. stwierdzono przekroczenia: poziomu docelowego benzo(a)pirenu w Aglomeracji Białostockiej (kryterium - ochrona zdrowia), poziomu docelowego pyłu zawieszonego PM 2,5 w Strefie Podlaskiej (kryterium - ochrona zdrowia), poziomów celów długoterminowych dla ozonu w Strefie Podlaskie (kryterium - ochrona roślin) oraz w Aglomeracji Białostockiej i Strefy Podlaskiej (kryterium - ochrona zdrowia). W poprzednich latach sygnalizowano problem z dotrzymaniem normy dla benzo(a)piranu i ostatnie badania potwierdziły konieczność podjęcia działań na rzecz ograniczenia stężeń tego zanieczyszczenia. Głównymi źródłami wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (w tym benzo(a)pirenu) w powietrzu są: produkty niepełnego spalania paliw kopalnych oraz drewna, używane do ogrzewania domów, stosowane w przemyśle; produkty spalania paliw w pojazdach (przy czym należy zaznaczyć, że ilość wydzielanych WWA zależy od jakości tych paliw, katalizatory samochodowe są mało skuteczne w redukcji emisji WWA); lotne pyły i popioły powstające ze spalania paliw lub utylizacji śmieci; działalności przemysłu ciężkiego związanego z przetwarzaniem węgla i ropy naftowej. Wysokie stężenia benzo(a)pirenu wykazują dodatnią korelację ze stężeniami pyłu zawieszonego, co potwierdzają również stwierdzone przekroczenia poziomu docelowego pyłu PM2,5. W przypadku pozostałych zanieczyszczeń podlegających ocenie nie zanotowano przekroczeń poziomów docelowych oraz celów długoterminowych. W 2015 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku przeprowadził badania stanu zanieczyszczeń powietrza w województwie podlaskim. W podziale województwa, teren gminy Bielsk Podlaski znalazł się w strefie podlaskiej. Badania imisji zanieczyszczeń powietrza pod kątem ochrony zdrowia wykazały, iż stężenia dwutlenku siarki nie przekraczają obowiązujących stężeń dopuszczalnych. Na tej podstawie strefę podlaską zaliczono do klasy A. Badania dwutlenku azotu wykazały, że stężenia tego zanieczyszczenia na terenie strefy podlaskiej występowały poniżej obowiązujących poziomów stężeń dopuszczalnych. Z tego względu została zaliczona do klasy A. Badania pyłu zawieszonego PM10 wykazały, że warunki dopuszczalnych stężeń zostały zachowane na obszarze strefy podlaskiej. Na tej podstawie strefę podlaską zaliczone zostało do klasy A. Stężenia ołowiu zawartego w pyle zawieszonym PM10 wskazują, że zanieczyszczenie to 29
występuje na poziomie niższym od dopuszczalnego. Strefa podlaska pod względem zawartości ołowiu w pyle zawieszonym PM10 w powietrzu znalazła się w klasie A. Przeprowadzone badania stężenia tlenku węgla wykazały, że na obszarze strefy podlaskiej były niższe od poziomu dopuszczalnego. W związku z powyższym strefę podlaską zaliczono do klasy A. Stężenie ozonu, zmierzone przez stacje zlokalizowane na terenach zurbanizowanych, nie przekroczyło poziomu stężenia dopuszczalnego. Na tej podstawie strefę podlaską ze względu na stężenie ozonu w powietrzu zaliczono do klasy A. Jednak w strefie zanotowano dni z przekroczeniem wartości 120 µg/m 3, stąd też oceniono, że cały obszar województwa nie spełnia wymagań określonych dla dotrzymania poziomu celu długoterminowego, który ma zostać osiągnięty w 2020 r. (klasa D 2 ) Wyniki badań stężenia arsenu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 wykazują, że stężenie docelowe określone ze względu na ochronę zdrowia ludzi nie zostało przekroczone. Na tej podstawie strefę podlaską zaliczono do klasy A. Wyniki badań stężenia benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10, wskazują na przekroczenie poziomu docelowego. Strefę podlaską zaliczono do klasy C wymagającej opracowania programów ochrony powietrza. Badania pyłu zawieszonego PM2,5 wykazały, że zostały przekroczenie wartości dopuszczalnych i docelowych stężeń i na tej podstawie strefę podlaską zaliczono do klasy C. 3.7. Uwarunkowania wynikające ze stanu klimatu akustycznego Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 112) przedstawia dopuszczalne poziomy hałasu dla pory dziennej i nocnej dla klas terenów zróżnicowanych pod względem zagospodarowania oraz pełnionej funkcji. Spełnienie wymogów rozporządzenia nie zawsze gwarantuje jednak stworzenie mieszkańcom odpowiednich warunków bytowych. 30
Tab.7. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i L Aeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby. Na klimat akustyczny wpływ ma głównie hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy). Hałas komunikacyjny można oceniać wg subiektywnej skali uciążliwości (opracowanej przez PZH). Dla niektórych terenów poziom dopuszczalny należy do kategorii o średniej, a nawet dużej uciążliwości. Tab. 8. Skala subiektywnej uciążliwości hałasu komunikacyjnego Uciążliwość Laeq [db] mała < 52 średnia 52...62 duża 63...70 bardzo duża > 70 Spośród wielu rodzajów hałasu (komunikacyjny, komunalny i przemysłowy), największy problem na obszarze opracowania stanowi hałas komunikacyjny, a w szczególności drogowy. Przez teren opracowania przebiegają dwie drogi krajowe i jedna droga wojewódzka oraz linia kolejowa relacji Czeremcha Białystok. Hałas komunikacyjny jest szczególnie uciążliwy ze względu na jego powszechność i zasięg oddziaływania oraz znaczną liczbę osób narażonych. Zależy on głównie od: natężenia ruchu pojazdów, prędkości strumienia pojazdów, płynności ruchu pojazdów, procentowego udziału pojazdów ciężarowych w strumieniu pojazdów, położenia drogi oraz rodzaju nawierzchni, ukształtowania terenu, przez który 31
przebiega trasa komunikacyjna, rodzaju i szerokości drogi, rodzaju sąsiadującej z trasą zabudowy czy odległości pierwszej linii zabudowy od skraju jezdni. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku w latach 2009 2010 wykonał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań Programu Państwowego Monitoringu Środowiska. Celem badań było określenie uciążliwości akustycznej dróg krajowych i wojewódzkich przebiegających przez wybrane miejscowości. Niestety żaden z punktów pomiarowych nie znalazł się w granicach opracowania. Ze względu na znaczące natężenie ruchu, można się jednak spodziewać przekroczeń dopuszczalnych poziomów natężenia hałasu w bezpośrednim sąsiedztwie dróg krajowych i wojewódzkich. Co więcej, obserwowany ciągły wzrost ilości pojazdów, zarówno osobowych, jak i ciężarowych, powoduje adekwatny wzrost hałasu w środowisku. Od 2000 roku nastąpił wzrost ogólnej liczby pojazdów z 363 tys. do 664 tys. w 2011 roku. Na drogach powiatowych i gminnych, ze względu na niewielkie natężenie ruchu, poziom hałasu nie przekracza ustawowych norm, a pogorszenie klimatu akustycznego ma charakter jedynie lokalny. Ustalenie uciążliwości hałasu kolejowego do tej pory nie było przedmiotem szczegółowego rozpoznania, w związku z czym nie istnieją podstawy do kompleksowej diagnozy problemu. Z uwagi na aktualne rozmieszczenie sieci kolejowej i intensywność przejazdów, zjawisko nadmiernej uciążliwości nie jest znaczące i ogranicza się do bezpośredniej bliskości ciągów komunikacyjnych. Hałas przemysłowy emitowany jest przez działalność gospodarczą o charakterze przemysłowym oraz małe podmioty gospodarcze zajmujące się drobną wytwórczością. Obok hałasu komunikacyjnego hałas przemysłowy decyduje o ogólnym poziomie uciążliwości akustycznej na rozpatrywanym terenie, jednak z uwagi na lokalny charakter źródła hałasu przemysłowego źródła te mają charakter drugorzędny. Na podstawie ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.) podmiot prowadzący instalację emitującą ponadnormatywny hałas do środowiska zobowiązany jest wystąpić do starosty o wydanie pozwolenia na emisję hałasu w przypadku, gdy pomiary stwierdzają przekroczenie normatywnej wartości poziomu hałasu w środowisku. W przypadku ponownego stwierdzenia przekroczeń wartości normatywnej Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska odpowiednią decyzją nalicza kary pieniężne. Należy zaznaczyć, że w granicach administracyjnych gminy brak jest większych zakładów przemysłowych. Na obszarze opracowania brak jednak dużych zakładów przemysłowych, ale istotne źródła hałasu mogą stanowić działające na terenie gminy obiekty obsługi w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz gospodarstwach leśnych oraz urządzenia klimatyzacyjno-wentylacyjne zamontowane na budynkach handlowych i lokalach gastronomicznych. Przebiegające przez teren gminy linie energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia, nie powodują ponadnormatywnej emisji hałasu. Ewentualna uciążliwość hałasu generowanego przez linie wysokiego napięcia może pojawić się wskutek niekorzystnych warunków atmosferycznych (mżawka, lekki deszcz, szadź), jednak wprowadzenie strefy ograniczonego zagospodarowania przyczyni się do zniwelowania tej uciążliwości dla terenów mieszkaniowych. 3.8. Uwarunkowania wynikające z obecności obiektów emitujących promieniowanie elektromagnetyczne Dopuszczalne poziomy elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego, dla pól stałych oraz zmiennych o częstotliwości 50 Hz i o częstotliwości od 0,001 do 300000 MHz zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z dnia 14 listopada 2003 r.). 32
Linie wysokiego napięcia (110, 220 i 400 kv) są źródłami pola elektromagnetycznego mogącego powodować przekroczenie wartości dopuszczalnych na terenach zamieszkałych. Największa wartość natężenia pola elektrycznego, jaka może wystąpić pod linią lub w jej pobliżu, zgodnie z przepisami, nie powinna przekraczać składowej elektrycznej 1 kv/m i składowej magnetycznej 60A/m. Szacuje się na podstawie badań pomiarowych, że granica strefy, w obrębie, której nie dopuszcza się do lokalizowania budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzie wynosi, co najmniej 14 m od osi linii (mierząc na poziomie 2 m npt. lub 1,6 m od krawędzi balkonu, tarasu, dachu albo ściany budynku mieszkalnego). Ostatecznie o zachowaniu norm rozstrzygać powinny stosowne pomiary. Prawo ochrony środowiska nie ustala obowiązku uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych przez linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kv lub wyższym, oraz przez instalacje radiokomunikacyjne (telefonia komórkowa), radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa lub przekracza 15W, generujące pola o częstotliwościach od 30kHz do 30 GHz. Potencjalnym źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego mogą być stacje bazowe telefonii komórkowej. Rozkład pola w terenie wokół stacji bazowych był przedmiotem pomiarów wykonywanych w wielu krajach i w różnych warunkach. Wyniki tych badań wskazują, że intensywność promieniowania MF wokół stacji bazowych jest bardzo niewielka i wynosi zwykle poniżej 1 mw/m 2. W ocenie specjalistów, stacje bazowe telefonii komórkowej nie przedstawiają problemu z punktu widzenia oddziaływania na stan zdrowia ludności i na środowisko. Również w Polsce wykonano wiele pomiarów natężenia pól MF w otoczeniu stacji bazowych, zarówno zlokalizowanych na dachach budynków, jak i na specjalnych wieżach. Zmierzone wartości na zewnątrz budynków i w mieszkaniach wahały się w granicach 0,1 0,5 mw/m 2 (0.0001 0.0005 W/m 2 ), a więc 200 1000 razy mniej niż dopuszczalna w Polsce norma. Nawet na balkonach w budynkach zlokalizowanych naprzeciw stacji bazowych na dachu sąsiedniego budynku natężenie pola nie przekraczało 1 mw/m 2 (0.001 W/m 2 ). Tab. 9. Natężenia pól mikrofalowych 900 MHz i 1800 MHz w okolicy anten stacji bazowych telefonii komórkowej (na podstawie 10 protokółów pomiarowych wykonanych w Polsce). Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych wpływających na środowisko obejmujących swoim zasięgiem gminę Bielsk Podlaski należą: stacje bazowe telefonii komórkowej cyfrowej (Tab.8.), stacje bazowe telefonii komórkowej cyfrowej znajdujące się w granicach miasta Bielsk Podlaski, 33
stacje bazowe trunkingowej sieci łączności radiotelefonicznej, elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia 110 kv relacji Narew Bielsk Podlaski Adamowo oraz Bielsk Podlaski Hajnówka, cywilne stacje radiowe - CB o mocy do 10 W, radiostacje amatorskie kat. l i 2, o mocy: 15 W, 250 W i 750 W, szereg urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne pracujących w zakładach oraz urządzenia będące w dyspozycji wojska, policji czy straży pożarnej. Tab. 10. Anteny zapewniające dostęp do sieci komórkowych w gminie Bielsk Podlaski (Źródło: http://mapa.btsearch.pl/) Lp. Nadajniki Lokalizacja 1. Aero2 UMTS 900 1 antena Ploski:, gm. Bielsk Podlaski 1 antena Malinniki, gm. Orla, 1 antena Miasto Bielsk Podlaski, 1 antena Czyże, gm. Czyże. 2 Plus UMTS 2100 3.. Orange UMTS 2100 4.. Plus GSM 900 5. T-Mobile UMTS 2100 6. T-Mobile GSM 1800 7. T-Mobile GSM 900 8. Orange GSM 900 9. Play UMTS 900, 3 anteny Miasto Bielsk Podlaski 3 anteny Miasto Bielsk Podlaski, 1 antena Strabla, gm. Wyszki, 1 antena Ryboły, gm. Zabłudów, 1 antena Ploski, gm. Bielsk Podlaski, 1 antena Czyże, gm. Czyże, 1 antena Antonowo, gm. Orla, 1 antena Malinniki, gm. Orla, 1 antena Boćki, gm. Boćki, 1 antena Łubin Rudołty, gm. Bielsk Podlaski, 1 antena Wyszki, gm. Wyszki. 5 anten Miasto Bielsk Podlaski, 1 antena Ryboły, gm. Zabłudów, 1 antena Antonowo, gm. Orla, 1 antena Boćki, gm. Boćki. 5 anten Miasto Bielsk Podlaski, 1 antena Ryboły, gm. Zabłudów, 1 antena Czyże, gm. Czyże, 1 antena Antonowo, gm. Orla, 2 anteny Boćki, gm. Boćki, 1 antena Miasto Brańsk, 1 antena Wyszki, gm. Wyszki, 1 antena Stacewicze, gm. Wyszki, 1 antena Strabla, gm. Wyszki. 1 antena Miasto Bielsk Podlaski, 1 antena Stacewicze, gm. Wyszki, 1 antena Ryboły, gm. Zabłudów, 1 antena Antonowo, gm. Orla, 1 antena Boćki, gm. Boćki. 1 antena Miasto Bielsk Podlaski, 10 Play UMTS 2100 34
11. Play GSM 900 Zgodnie z art. 123 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 ze zm.) Prawo ochrony środowiska, podstawą prawną wykonywania monitoringowych pomiarów pól elektromagnetycznych, badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku prowadzi Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. W latach 2008 2010 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku wykonywał trzyletni cykl pomiarowy poziomów pól elektromagnetycznych w 45 punktach rozmieszczonych na terenie całego województwa podlaskiego, co pozwoliło na uzyskanie wyników do oceny ze 135 punktów pomiarowych po zakończeniu trzyletniego programu. Nie stwierdzono przekroczenia wartości dopuszczalnej, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów, wynoszącej 7 V/m dla badanych częstotliwości. Na terenach wiejskich wartość średnia wynosiła 0,281 V/m, a w mniejszych miastach 0,291 V/m. 3.9. Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Przewidywane znaczące oddziaływanie na środowisko wiąże się bezpośrednio z ustaleniem lub dopuszczeniem w niniejszym projekcie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Bielsk Podlaski przedsięwzięć, o których mówi Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 71). Gmina Bielsk Podlaski jest gminą typowo rolniczą i wiodącą jej funkcją pozostanie rolnictwo. Należy spodziewać się odejścia od niewyspecjalizowanego rolnictwa indywidualnego na rzecz ukierunkowanej hodowli i produkcji roślinnej oraz systematycznego zwiększania areału gospodarstw, gdyż jest to niezbędne aby zachować konkurencyjność. Przedsięwzięcia mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko należy w szczególności wiązać z wprowadzeniem upraw monokulturowych, a przez to mało odpornych na szkodniki. Może to powodować większe zużycie środków ochrony roślin. W gospodarstwach towarowych, nastawionych na zysk z działalności rolniczej, znacznie większe jest także zużycie nawozów zarówno naturalnych jak i sztucznych, wpływających na jakość środowiska wodnego. Funkcją wiodącą gminy jest rolnictwo i dlatego zakłada się, że nastąpi także rozwój przemysłu, głównie przetwórstwa rolnego. Należy spodziewać się zwiększenia emisji zanieczyszczeń, zwiększonego zapotrzebowania na wodę i energię oraz zwiększenia ilości produkowanych odpadów i ścieków. Gmina Bielsk Podlaski jest spokojną gminą, która stanowi doskonałe miejsce do wypoczynku. Kompleksy leśne, ścieżki rowerowe, zabytki architektury, a przede wszystkim czyste środowisko predysponują gminę do rozwoju agroturystyki i turystyki przyrodniczej. Do inwestycji mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zaliczyć można lokalizowanie obiektów związanych z funkcją turystyczną. Należy założyć, że w najbliższych latach zacznie przybywać gospodarstw oferujących wypoczynek z dala od miejskiego zgiełku. Również to spowoduje większą ilość produkowanych ścieków, odpadów komunalnych oraz zwiększy zapotrzebowanie gminy na wodę. Uzupełnienie takiej oferty produkcją ekologicznej żywności, pozwoliłoby z kolei ograniczyć stosowanie środków ochrony roślin i nawozów sztucznych. Biorąc pod uwagę ogólnokrajową tendencję do przeprowadzania się ludności z miast na wieś oraz preferencje ludności względem odchodzenia od budownictwa wielorodzinnego na rzecz zabudowy indywidualnej, można spodziewać się także przyrostu terenów zabudowy 35
mieszkaniowej jednorodzinnej. Spowoduje to skutki podobne do rozwoju agroturystyki, przyczyni się bowiem do zwiększenia liczby mieszkańców gminy. Największe prawdopodobieństwo lokalizacji inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko jest związane z potencjalnym przeznaczeniem terenów pod obsługę produkcji w gospodarstwach rolnych. Zapisy dotyczące tego przeznaczenia powodują bowiem, że na przedmiotowych terenach mogą powstać obiekty z katalogu przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz obiekty mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 71), związane z chowem i hodowlą zwierząt. Projekt studium zachowuje istniejące ujęcia wód podziemnych oraz dopuszcza realizację nowych obiektów. Negatywne oddziaływania związane z funkcjonowaniem ujęć wód podziemnych polegają przede wszystkim na uszczuplaniu zasobów wód podziemnych, co przy znacznych poborach wody może powodować wytwarzanie się leja depresji. Na terenie gminy nie przewiduje się jednak wystąpienia tak negatywnych oddziaływań, gdyż pobory nie przekraczają wartości dopuszczalnych w pozwoleniu wodno-prawnym. Na podstawie artykułu 58 ust. 5 Prawa wodnego ustanowiona została przez Starostę Bielskiego strefa ochrony bezpośredniej od ujęć wody o promieniu 8 m. Projekt studium przewiduje zachowanie istniejących linii elektroenergetycznych oraz dopuszcza realizację nowych urządzeń radiokomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Tego typu urządzenia będą powodowały wzrost natężenia pola elektromagnetycznego. W celu zapewnienia ludziom ochrony przed niekorzystnym oddziaływaniem linii, projekt studium zaleca wyznaczenie pasów technologicznych od linii elektroenergetycznych. W celu zapewnienia pełnej ochrony awifauny i chiropterofauny gminy na etapie sporządzania planów miejscowych studium zaleca, aby na terenach, na których planowane będą farmy wiatrowe, każdorazowo przed realizacją takiej inwestycji prowadzone były badania wykorzystania przestrzeni przez ptaki oraz nietoperze. Szczegółowe badania przeprowadzone dla konkretnych lokalizacji i inwestycji o znanych parametrach (m.in. rodzaj turbin i wysokość masztów) pozwolą na wypracowanie rozwiązań (lokalizacyjnych i technicznych) ograniczających do minimum negatywne oddziaływania farmy wiatrowej na ptaki i nietoperze. Elektrownie wiatrowe należą do bezemisyjnych źródeł wytwarzania energii. Mogą jednak generować hałas, drgania. W związku z tym w projekcie studium, wprowadzone zostały zapisy mające łagodzić wpływ tych inwestycji na środowisko życia człowieka. Ograniczenie uciążliwości hałasowych oraz drgań wytwarzanych przez turbiny zapewnią zapisy nakazujące zachowanie stosownych odległości od istniejącej i planowanej zabudowy przeznaczonej na stały pobyt ludzi określone w przepisach szczegółowych. Tereny, na których mają powstać w przyszłości elektrownie wiatrowe to obecnie tereny rolne. Plany miejscowe powinny określać zasady kompozycji i wskazywać na obszary ekspozycji, w których lokalizacja elektrowni jest zabroniona. Plany miejscowe powinny również określać maksymalną wysokość konstrukcji urządzenia zależnie od warunków lokalnych, ujednolicać typ siłowni i kolorystykę w ramach jednej farmy. Kolorystyka winna być niekontrastująca (szara, biała) a powierzchnia obiektów matowa, niedająca refleksów. Studium przewiduje w dolinach rzek Orlanki i Łoknicy utworzenie sztucznych zbiorników wodnych. Realizacja zbiorników będzie wymagała budowy zapór wodnych. W związku z tym dotychczasowe warunki spływu wód powierzchniowych i podziemnych zostaną wyraźnie zmienione. Zmiana istniejącego dotychczas reżimu rzek Orlanki i Łoknicy jaka może nastąpić po wybudowaniu planowanych zbiorników retencyjnych, spowoduje także cały szereg oddziaływań pośrednich i bezpośrednich na inne elementy środowiska, a zwłaszcza 36
na użytkowanie terenów bezpośrednio przyległych do zbiornika powyżej i poniżej zapory czołowej oraz na związaną ze środowiskiem glebowo- wodnym pokrywę roślinną. Jak wykazano powyżej, przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko mogą zaistnieć w gminie w różnej formie, w zasadzie na wszystkich terenach przeznaczonych pod zabudowę (wiele zależy od sporządzanych w przyszłości planów miejscowych). Studium nie jest aktem prawa miejscowego, jedynie określa kierunki przyszłej polityki przestrzennej gminy. Na etapie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, nie można precyzyjnie przewidzieć wszystkich inwestycji realizowanych w gminie. Na tereny gminy mogą również powstać innego rodzaju obiekty uciążliwe dla środowiska. Ponadto nie można jednoznacznie stwierdzić, że wszystkie przedsięwzięcia zostaną zrealizowane. 37
IV. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEJ ZAMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Najważniejszym problemem ochrony środowiska na obszarze gminy Bielsk Podlaski jest racjonalny rozwój gminy z uwzględnieniem celów ochrony obszarów Natura 2000 Murawy w Haćkach, Dolina Górnej Narwi, Ostoja w Dolinie Górnej Narwi, celów ochrony Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz z zachowaniem korytarzy ekologicznych, terenów otwartych i otuliny biologicznej cieków wodnych. Bez względu na realizacje przedmiotowego dokumentu gmina będzie obszarem urbanizacji, jako obszar podmiejski, stanowiący suburbia dla miasta Bielsk Podlaski. Niezwykle ważnym problemem z punktu widzenia ochrony środowiska jest realizacja sieci kanalizacyjnej na terenie gminy. Brak sieci kanalizacyjnej generuje zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego oraz wód powierzchniowych i podziemnych związkami biogennymi, zwłaszcza związkami azotu i fosforu, w związku z nielegalnymi zrzutami ścieków i nieszczelnymi szambami. Istotnym problemem jest także duży areał gruntów rolnych, niemal pozbawionych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych. Wielkopowierzchniowe płaty siedlisk o jednorodnym charakterze tworzą w krajobrazie bariery dla migrujących osobników różnych gatunków. Wiele zwierząt unika prób przekraczania zwłaszcza pól uprawnych, rozciągających się na dużych przestrzeniach, pozbawionych miedz, zadrzewień i zakrzewień śródpolnych. W takich środowiskach, stanowią bowiem łatwą zdobycz dla drapieżników, zwłaszcza drapieżnych ptaków i zwykle penetrują jedynie ich skraj. Przełamanie jednolitej struktury takich środowisk, przez pozostawienie lub utworzenie w nich wysp odmiennych środowiskowo, np. szerokich miedz, żywopłotów, zadrzewionych pagórków, oczek wodnych, gruntowych dróg czy polan w lesie powoduje, że szczelność takiej bariery się zmniejsza i daje szansę migracji zwierzętom. 38
V. EKOFIZJOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO OBSZARU GMINY W celu ograniczenia uciążliwości zagospodarowania dla środowiska oraz ograniczenia lub eliminacji niekorzystnych dla środowiska działań zaleca się uwzględnienie następujących uwarunkowań i ograniczeń wynikających z walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu gminy oraz obowiązujących przepisów prawa. W zakresie ochrony klimatu akustycznego: zaleca się wzmocnienie zieleni przydrożnej z możliwością realizacji nasadzeń alejowych drzewami odpowiednimi dla warunków siedliskowych; w przypadku lokalizacji uciążliwych funkcji produkcyjnych lub usługowych zaleca się stosowanie zieleni izolacyjnej i ograniczenie uciążliwości do zajmowanych terenów; w przypadku lokalizacji farm wiatrowych należy odsunąć turbiny na taką odległość od istniejącej i planowanej zabudowy, aby zachowane były poziomy dopuszczalne hałasu dla zabudowy mieszkaniowej zgodnie z przepisami odrębnymi. W zakresie ochrony środowiska gruntowo wodnego: wody opadowe z nawierzchni terenów komunikacyjnych, zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi lub zawiesinami, powinny być ujmowane do kanalizacji deszczowej i oczyszczone przed odprowadzeniem ich do odbiornika; zaleca się retencjonowanie czystych wód opadowych na terenach mieszkaniowych i wykorzystywanie ich do nawodnień terenów zieleni; w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych zaleca się wprowadzanie i pozostawienie zadrzewień i zakrzewień wzdłuż koryta rzeki; nie dopuszcza się zabudowywania pasa 5 m od brzegu cieków oraz grodzenia działek w odległości 1,5 m od brzegu cieku; w celu ograniczenia uciążliwości dla środowiska prowadzonej działalności rolnej zaleca się zmiany w hodowli zwierzęcej w kierunku eliminacji bezściółkowego systemu hodowli, wprowadzenie zakazu wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; konieczne jest także ograniczenie uciążliwych dla środowiska nawozów mineralnych i środków ochrony roślin oraz racjonalne dozowanie tych o niskiej uciążliwości w zakresie ochrony przed powodzią zaleca się ograniczenie lokalizowania zabudowy na terenach zagrożonych powodzią, ochronę obszarów wodno-błotnych oraz modernizację systemu przeciwpowodziowego. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: dla nowej zabudowy wskazane jest stosowanie instalacji grzewczych nie powodujących znaczącego zanieczyszczenia środowiska proponuje się wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, stosowania kotłowni działających na proekologiczne paliwa (olej, gaz, biomasa) oraz zastosowanie urządzeń o wysokiej sprawności i niskiej emisyjności; zaleca się ograniczenie lokalizowania na tym terenie przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko; 39
wszystkie przemysłowe źródła emisji zanieczyszczeń powietrza i hałasu na terenie gminy muszą posiadać aktualne decyzje pozwolenie na emisję lub pozwolenie zintegrowane ; zaleca się wykorzystanie zieleni wysokiej przydrożnej do częściowego pochłaniania zanieczyszczeń komunikacyjnych. W zakresie ochrony walorów krajobrazowych i przyrodniczych: dla terenów zabudowy powinno się określić minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej, na co najmniej 30-50 % działki, w zależności od przeznaczenia; należy wprowadzić zakaz stosowania pełnych ogrodzeń (w tym prefabrykatów betonowych) w bezpośrednim sąsiedztwie lasów i cieków wodnych; zaleca się wprowadzenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ograniczeń dotyczących nowopowstającej zabudowy, tak aby zapewnić zachowanie wiejskiego krajobrazu kulturowego; zaleca się zachowanie istniejących zadrzewień przydrożnych, konieczna jest ich pielęgnacja i uzupełnienie; zaleca się modernizację sieci elektroenergetycznych telekomunikacyjnych i poprowadzenie ich jako linii podziemnej; w celu zachowania cennych walorów przyrodniczych i krajobrazowych zaleca się kształtowanie struktury mozaikowatej krajobrazu rolniczego oraz pasmowych zadrzewień i zakrzewień śródpolnych; ewentualne nowe tereny inwestycyjne powinny być lokalizowane poza terenami o wysokich walorach przyrodniczych oraz w niezbyt bliskiej odległości terenów mieszkaniowych; rozwój zabudowy mieszkaniowej powinien być ograniczony do sąsiedztwa terenów już zainwestowanych jako uzupełnienie ich struktury przestrzennej i powinien być skorelowany z rozwojem infrastruktury technicznej, w tym głównie sieci kanalizacyjnej i wodociągowej; dopuszcza się na terenie gminy lokalizacje farm wiatrowych nakazując stosowanie co najmniej minimalnych odległości od zabudowy mieszkaniowej, dróg i obszarów leśnych określonych w Studium oraz na podstawie odpowiednich aktów prawnych; dopuszcza się na terenie gminy lokalizację farm fotowoltaicznych nakazując co najmniej minimalnych odległości od zabudowy mieszkaniowej i obszarów leśnych określonych w Studium oraz na podstawie odpowiednich aktów prawnych; dopuszcza się lokalizację biogazowni. 40
VI. INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM 6.1 Główne cele Studium Obszar opracowania obejmuje gminę wiejską Bielsk Podlaski, w jej granicach administracyjnych. Gmina Bielsk Podlaski położona jest w południowej części województwa podlaskiego, w powiecie bielskim, na Równinie Bielskiej. Od północy okala ją Dolina Górnej Narwi, zaś od wschodu Puszcza Białowieska. Otacza swoim terytorium obszar miasta Bielsk Podlaski i jest jedną z największych obszarowo gmin na Podlasiu. Zajmuje powierzchnię 429,94 km 2, co stanowi 31% powierzchni powiatu. W związku z położeniem gmina charakteryzuje się dobrym skomunikowaniem oraz wyjątkowymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Gmina Bielsk Podlaski jest jednym z atrakcyjniejszych terenów zarówno dla rozwoju turystyki jak i budownictwa mieszkaniowego. Pomimo faktu, że niniejsze opracowanie stanowi kompleksową zmianę studium, to jest ono opracowaniem jednolitym przygotowanym, jako całkowicie nowy dokument planistyczny, ze względu na fakt, iż zapisy poprzedniego studium uległy znaczącej dezaktualizacji w zakresie podstaw prawnych, uwarunkowań, zamierzeń inwestycyjnych gminy i oczekiwań społecznych mieszkańców gminy Bielsk Podlaski. W trakcie procedury planistycznej po publikacji informacji o przystąpieniu do sporządzenia studium wpłynęło 5 wniosków o zmianę przeznaczenia terenów. Większość dotyczyła zmiany przeznaczenia pod zalesienie oraz farmy wiatrowe. Na terenie gminy Bielsk Podlaski obowiązują miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego sporządzone w formie punktowej dla poszczególnych działek zlokalizowanych w granicach gminy, z których większość dotyczyła zmiany przeznaczenia pod zalesienie, a także usługi oraz obiekty produkcyjne, Przedmiotowa zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego składa się z części tekstowej i graficznej. W Studium ustalono 16 kierunków rozwoju gminy. Wskazane kierunki uwzględniają zapisy obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i zapewniają kształtowanie przestrzeni w gminie w sposób przemyślany oraz zgodny z potrzebami mieszkańców i władz gminy. W obszarach osadniczych wyznaczono obszary rozwoju zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, usługowej, zagrodowej, obszary cmentarzy, oraz obszary rozwoju infrastruktury technicznej. W strefie aktywności gospodarczej wyznaczono obszary rozwoju usług, obszary rozwoju usług i produkcji, w tym składy i magazyny, obszary rozwoju obsługi produkcji w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz gospodarstwach leśnych, tereny kolejowe oraz obszary eksploatacji surowców. W strefie sportu i rekreacji wyznaczono obszary sportu i rekreacji całorocznej. W strefie cennej przyrodniczo wyznaczono obszary lasów i zalesień, obszary rolne, obszary zieleni nieurządzonej i urządzonej oraz wody powierzchniowe śródlądowe. Na rysunku studium wskazano podstawowy układ drogowy oraz zaznaczono, iż na etapie realizacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy wyznaczyć dodatkowe drogi klasy lokalnej i dojazdowej zapewniające dojazd do terenów przeznaczonych pod zainwestowanie. Studium wskazuje także, że na terenach zabudowy zwartej należy dążyć, aby zabudowa mieszkaniowa i usługowa tworzyła zwarte osiedla, dlatego dopuszcza się dalsze wypełnianie istniejących struktur osadniczych zabudowy mieszkaniowej oraz zagrodowej. Na obszarach zabudowy rozproszonej należy zachować jej ekstensywny charakter, który służy drożności
korytarzy ekologicznych. Na wszystkich terenach dopuszcza lokalizację dróg oraz wszelkich sieci i urządzeń infrastruktury technicznej. Na terenach, gdzie studium dopuszcza różne formy zagospodarowania w obrębie jednego przeznaczenia dopuszczono określenie w planach miejscowych przeznaczenia terenu pod wybraną funkcję. Za zgodne ze studium uznaje się także wprowadzenie w planach miejscowych zakazu zabudowy, w tym również zmianę przeznaczenia terenu, na obszarach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. W zakresie ochrony ładu przestrzennego oraz najcenniejszych obszarów przyrodniczych w niniejszym studium wskazuje się tereny wyłączone spod zabudowy: Tereny zasięgu fali powodziowej (za wyjątkiem budowy urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej oraz związanych z gospodarką wodną). Tereny lasów ZL (za wyjątkiem budowy urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej, zabudowy związanej z obsługą gospodarstw leśnych na obszarach leśnych zgodnie z właściwymi planami urządzenia lasów oraz innej zabudowy zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego po uzyskaniu zgody na przeznaczenie lasów na cele nieleśne). W celu ochrony doliny rzeki Białej zakazuje się bezwzględnie zabudowy tej doliny na odcinku od granic miasta Bielska Podlaski do terenów zabudowy zagrodowej (RM) wsi Lewki. W Obszarze Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi zakazuje się lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej (odstępstwa dopuszczalne są w trybie przepisów odrębnych). Ponadto na pozostałych terenach obiekty budowlane powinny się znajdować w odległości: nie mniejszej niż 12 m od ściany lasu; nie mniejszej niż 5 m od wód powierzchniowych; nie mniejszej niż odległość określoną w przepisach szczególnych od turbin elektrowni wiatrowych (dotyczy budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi); od turbin wiatrowych w odległości wynikającej z przepisów odrębnych; nie mniejszej niż 100 m od paneli fotowoltaicznych; nie mniejszej niż 500 m od biogazowni. Ponadto wskazano, że na pozostałych terenach obiekty budowlane powinny się znajdować w odległościach wynikających z przepisów odrębnych. W Studium nie wyznacza się obszarów przestrzeni publicznych w rozumieniu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dopuszcza się wyznaczenie przestrzeni publicznych w planach miejscowych. Za przestrzenie o znaczeniu publicznym uznaje się tereny: dróg publicznych, tereny obiektów administracji, obiekty usług oświaty, zdrowia, ośrodki kultury, tereny zieleni urządzonej, sportu i rekreacji oraz cmentarze. 6.2 Kierunki polityki przestrzennej wyznaczone w Studium Na terenach wskazanych pod zainwestowanie osadnicze należy dążyć, aby zabudowa zagrodowa, mieszkaniowa i usługowa tworzyła zwarte osiedla. Zakłada się rozwój poszczególnych jednostek osadniczych w oparciu o istniejące układy przestrzenne wsi. Zaleca się, aby przy uzupełnianiu zabudowy wzdłuż dróg pozostawiać wolne od zabudowy prześwity na szczególnie atrakcyjne otwarcia. 42
W poszczególnych wsiach należy lokalizować przestrzenie publiczne służące integracji społecznej i codziennej rekreacji mieszkańców, w szczególności w sąsiedztwie usług publicznych, takich jak: boiska sportowe, place zabaw, tereny zieleni urządzonej. Na terenach zabudowy usługowej zaleca się utrzymanie istniejących usług publicznych w szczególności w zakresie: oświaty i zdrowia oraz dalszy ich rozwój w zależności od potrzeb. W sąsiedztwie obiektów użyteczności publicznej należy stworzyć warunki do parkowania pojazdów, w postaci parkingów ogólnodostępnych. Dopuszcza się realizację obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży do 2000 m² na wszystkich terenach wskazanych na rysunku kierunków jako U i U/P pod warunkiem zabezpieczenia odpowiedniej powierzchni parkingowej oraz innej niezbędnej infrastruktury na terenie realizacji obiektu. Do powierzchni parkingów nie można wliczać powierzchni parkingowej w drogach publicznych. Dopuszcza się zwiększenie maksymalnej wysokości zabudowy na etapie sporządzania miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w przypadku uzasadnionych uwarunkowań. Zabudowa realizowana w ciągu zabudowy istniejącej, jako jej uzupełnienie powinna nawiązywać do lokalnych wzorców zabudowy historycznej w zakresie lokalizacji, rozplanowania, skali, ukształtowania bryły, charakterystycznych elementów architektonicznych i tradycyjnych materiałów. Na wszystkich terenach zakazuje się grodzenia działki od strony ulic i dróg ogrodzeniami pełnymi, ogrodzeniami z prefabrykatów betonowych i żelbetowych oraz z odpadów metalowych i blach. Na obszarze gminy wyznacza się: MN obszary rozwoju zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej: uzupełniająca zabudowa usługowa, tereny zieleni urządzonej, placów zabaw, itp., dopuszczalna zabudowa zagrodowa, zabudowa rekreacyjna, nieuciążliwa działalność produkcyjna, rzemieślnicza. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej 30%, Maksymalna powierzchnia zabudowy 40%. Maksymalna wysokość budynków 10 m, dopuszcza się wysokość 20 m technicznych części budynków usługowych, np. wieże obserwacyjne, wieże w strażnicach OSP, wieże widokowe, itp. Na terenach MN w obrębie gruntów wsi Widowo przylegających do terenów oczyszczalni ścieków zakazuje się lokalizacji budynków mieszkalnych w odległości mniejszej jak 50 m od granic działek oczyszczalni o nr ew. 4699/1, 64/1 obręb miasta Bielsk Podlaski. MW obszary rozwoju zabudowy wielorodzinnej: podstawowy zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna bez prawa rozbudowy istniejących budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz budowy nowych budynków mieszkalnych wielorodzinnych; uzupełniający zabudowa usługowa, zabudowa usług turystyki, nieuciążliwa działalność rzemieślnicza, tereny sportu, rekreacji, zieleni urządzonej, placów zabaw, itp. Zalecana minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki wynosi 10%. Zaleca się, aby teren biologicznie czynny był zagospodarowany zielenią urządzoną. Maksymalna powierzchnia zabudowy 40 %. Maksymalna wysokość zabudowy: 14 m. Nie dopuszcza się lokalizacji obiektów hodowlanych oraz obiektów usługowych i produkcyjnych o dużej uciążliwości, stwarzających zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi, generujących intensywny ruch pojazdów dostawczych. RM obszary rozwoju zabudowy zagrodowej: uzupełniający zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, usługi, nieuciążliwa działalność produkcyjna (ze szczególnym uwzględnieniem przetwórstwa rolno-spożywczego), tereny zieleni urządzonej, placów zabaw itp. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej 35%. 43
Maksymalna powierzchnia zabudowy 55%. Maksymalna wysokość budynków zabudowy podstawowej 12 m, dopuszcza się wysokość 20 m technicznych części budynków usługowych, np. wieże obserwacyjne, wieże w strażnicach OSP, wieże widokowe, itp. Na terenach RM w obrębie gruntów wsi Widowo przylegających do terenów oczyszczalni ścieków zakazuje się lokalizacji budynków mieszkalnych w odległości mniejszej jak 50 m od granic działki oczyszczalni o nr ew.64/1 obręb miasta Bielsk Podlaski. U obszary rozwoju usług: podstawowy zabudowa usługowa, uzupełniający funkcje mieszkaniowe związane z obiektem usługowym (np.: mieszkanie właściciela zakładu usługowego, mieszkania służbowe), tereny sportu, rekreacji, zieleni urządzonej, placów zabaw itp.). Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej 10%. Zaleca się, aby teren biologicznie czynny był zagospodarowany zielenią urządzoną. Maksymalna powierzchnia zabudowy 80%. Maksymalna wysokość budynków zabudowy podstawowej w zależności od rodzaju usługi, do określania na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. UT obszary rozwoju usług turystyki: uzupełniający zabudowa rekreacji indywidualnej, funkcje mieszkaniowe związane z obiektem usługowym (np.: mieszkanie właściciela zakładu usługowego, mieszkania służbowe),tereny sportu i rekreacji, zieleni urządzonej, placów zabaw itp. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej 20%. Zaleca się, aby teren biologicznie czynny był zagospodarowany zielenią urządzoną. Maksymalna powierzchnia zabudowy 70%. Maksymalna wysokość budynków zabudowy podstawowej w zależności od rodzaju usługi, do określania na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. RU obszary rozwoju obsługi produkcji w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz leśnych: podstawowy obiekty i urządzenia oraz usługi związane z gospodarką rolną, hodowlaną, ogrodniczą oraz leśną, uzupełniający usługi, funkcje mieszkaniowe związane z przeznaczeniem podstawowym. Maksymalna wysokość budynków w zależności od rodzaju usługi, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. US obszary rozwoju usług sportu i rekreacji: podstawowy obiekty sportowe, rekreacyjne w szczególności boiska sportowe, baseny, place zabaw, uzupełniający usługi handlu, gastronomi i turystyki, parkingi. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w zależności od rodzaju usług, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Maksymalna wysokość budynków w zależności od rodzaju usługi, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. UOK obszary rozwoju usług oświaty i kultury: podstawowy obiekty szkolne, świetlice, kluby, ośrodki kultury, obiekty rekreacyjne w szczególności boiska sportowe, tereny zieleni, baseny, place zabaw, uzupełniający usługi handlu, gastronomi i turystyki, parkingi. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w zależności od rodzaju usług, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Maksymalna wysokość budynków w zależności od rodzaju usługi, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. U/P obszary rozwoju usług oraz obiektów produkcyjnych, składów i magazynów. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej wynosi 10%. Zaleca się, aby teren biologicznie czynny był zagospodarowany zielenią urządzoną. Maksymalna powierzchnia zabudowy 80%. Maksymalna wysokość budynków w zależności od rodzaju usługi lub produkcji, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 44
P obszary rozwoju obiektów produkcyjnych, składów i magazynów: podstawowy szeroko pojmowane obiekty produkcyjne, składy, magazyny, hurtownie, uzupełniający usługi. Minimalna powierzchnia terenu biologicznie czynnego w granicach działki budowlanej wynosi 10%. Maksymalna powierzchnia zabudowy 80%. Maksymalna wysokość budynków w zależności od rodzaju produkcji, do określenia na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wokół granic poszczególnych działek budowlanych graniczących z terenami wrażliwymi, tj. zabudowa mieszkaniowa, usługi oświaty, usługi zdrowia itp. należy lokalizować pasy zieleni izolacyjnej. Dopuszcza się urządzenia wytwarzające energie z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100kW. PE obszary rozwoju eksploatacji surowców: Na terenach dopuszcza się: lokalizację tymczasowych obiektów biurowych, gospodarczych oraz socjalnych, związanych z prowadzoną działalnością; lokalizację urządzeń i sieci infrastruktury technicznej oraz urządzeń związanych z wydobyciem i przeróbką surowców. Ustala się kierunek rekultywacji terenów pod wody, tereny sportu i rekreacji, tereny zabudowy rekreacji indywidualnej, rolę, zieleń i zalesienie. PE/O obszary rozwoju eksploatacji surowców z możliwością realizacji inwestycji związanej z gospodarką odpadami. Na terenach dopuszcza się: lokalizację tymczasowych obiektów biurowych, gospodarczych oraz socjalnych, związanych z prowadzoną działalnością; lokalizację urządzeń i sieci infrastruktury technicznej oraz urządzeń związanych z wydobyciem i przeróbką surowców, lokalizację inwestycji związanej z gospodarką odpadami. Ustala się kierunek rekultywacji terenów pod wody, tereny sportu i rekreacji, tereny zabudowy rekreacji indywidualnej, rolę, zieleń, zalesienie i gospodarkę odpadami. IT obszary rozwoju infrastruktury technicznej. Dopuszcza się obiekty obsługi administracyjno-socjalnej. Ew elektrownia wiatrowa z infrastrukturą. R rola: funkcje upraw polowych i użytków zielonych oraz wszelkiego rodzaju upraw i hodowli zwierząt, zaliczonych do działów produkcji rolnej w przepisach odrębnych. Dopuszcza się zachowanie istniejącej zabudowy zagrodowej z możliwością remontu przebudowy i rozbudowy bez możliwości zmiany funkcji. Dopuszcza się lokalizowanie obiektów i urządzeń służących produkcji rolniczej. Zachowuje się istniejące oraz dopuszcza się budowę urządzenia melioracji wodnych. Dopuszcza się urządzenia wytwarzające energie z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100kW. ZC cmentarz. Ogrodzenie i zagospodarowanie cmentarza zgodnie z przepisami odrębnymi. Dopuszcza się obiekty sakralne oraz kaplice cmentarne, sanitariaty i inne obiekty obsługi cmentarza. Dopuszcza się usługi na terenie cmentarza związane z funkcją terenu (np. sprzedaż kwiatów, zniczy). ZP zieleń urządzona: tereny zieleni urządzonej w szczególności parki, arboreta. Zaleca się rewitalizacje zabytkowych zespołów pałacowych, dworskich, folwarcznych oraz parków podworskich. Zaleca się zaadaptowanie zabytkowych budynków do nowych funkcji usługowych, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki. Dopuszcza się pojedyncze obiekty usługowe uatrakcyjniające podstawowe zagospodarowanie terenu (np. gastronomia). Dopuszcza się obiekty sportowe, rekreacyjne w szczególności boiska sportowe, baseny, place zabaw. Dopuszcza się obiekty małej architektury. ZI zieleń nieurządzona. Dopuszcza się lokalizowanie obiektów i urządzeń służących wędrówkom turystycznym (ścieżki piesze, rowerowe, konne oraz ławki, wiaty, punkty widokowe, miejsca postojowe itp.). Dopuszcza się zalesianie terenów, za wyjątkiem: gruntów pochodzenia organicznego, pasów terenu o szerokości 5 m licząc od linii brzegowej rowów 45
melioracyjnych i cieków wodnych, po obu stronach cieków, w pasach napowietrznych linii elektroenergetycznych, na terenach rozmieszczenia urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw oraz w odległości 200 m od ich granicy. ZL las i zalesienia: tereny lasów i zalesień wraz z obiektami gospodarki leśnej. Dopuszcza się lokalizowanie obiektów i urządzeń służących wędrówkom turystycznym (ścieżki piesze, rowerowe, konne oraz ławki, wiaty, punkty widokowe, trasy narciarskie, miejsca postojowe, itp.). WS wody powierzchniowe śródlądowe. Zachowuje się istniejące zbiorniki wód powierzchniowych. Dopuszcza się budowę urządzeń wodnych, urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń służących ochronie przed powodzią oraz suszą. Dopuszcza się budowę pomostów, kładek, oraz urządzeń związanych z obsługą turystyki. KDGP, KDG, KDZ, KDL, obszary rozwoju dróg publicznych klasy głównej ruchu przyspieszonego, głównej, zbiorczej, lokalnej oraz nie wyznaczone ze względu na skalę projektu w studium KDD drogi publiczne klasy dojazdowej. Na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy wyznaczyć szerokości dróg w liniach rozgraniczających zgodnie z obowiązującymi warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie. W zakresie obszarów oraz zasad ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego na obszarze gminy ochronie podlega 20 pomników przyrody, obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Górnej Narwi (PLB200007), obszar specjalnej ochrony siedlisk Ostoja w Dolinie Górnej Narwi (PLH200010), obszar specjalnej ochrony siedlisk Murawy w Haćkach (PLH200015) oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi. W stosunku do wspomnianych form ochrony przyrody, obowiązują ustalenia zawarte w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1651 ze zm.) oraz w aktach powołujących określone obiekty lub obszary ochrony, które są dokumentami nadrzędnymi w stosunku do studium i powinne być uwzględniana w aktach prawa miejscowego i decyzjach administracyjnych. W zakresie ochrony ujęć i zasobów wodnych w granicach gminy funkcjonują obecnie dwa gminne ujęcia wody, które zaopatrują mieszkańców. Dla ujęć obowiązują pozwolenia wodno-prawne wydane przez Starostę Bielskiego. Na terenie gminy nie znajduje się żaden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, a południowa część gminy położona jest w obszarze deficytowym w wody podziemne. Na podstawie artykułu 58 ust. 5 Prawa wodnego ustanowiona została strefa ochrony bezpośredniej od ujęć wody o promieniu 8 m. Ponadto Gmina Bielsk Podlaski zaopatrywana jest w wodę z ujęcia wody zlokalizowanego w granicach administracyjnych miasta Bielsk Podlaski. W zakresie ochrony gleb ustala się: ochronę gruntów klas III przed zmianą przeznaczenia na cele nierolnicze, kontrolę wywozu bezodpływowych zbiorników, zakaz wprowadzania nieoczyszczonych ścieków do gruntu oraz zakaz gromadzenia lub magazynowania wszelkich odpadów w miejscach do tego nieprzygotowanych, ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania terenu, ograniczenie wycinki istniejących drzew i krzewów w zadrzewieniach stanowiących naturalne zabezpieczenie przed erozją gleb i wymywaniem wartościowych składników z profilu glebowego. Ponadto wody opadowe z zanieczyszczonymi substancjami ropopochodnymi lub zawiesinami, powinny być podczyszczone na terenie inwestora, przed odprowadzeniem ich do odbiornika. Ustala się dążenie do zmiany w hodowli zwierzęcej w kierunku eliminacji bezściółkowego systemu hodowli, wprowadzenie zakazu wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych. Ogranicza się stosowania uciążliwych dla środowiska nawozów mineralnych i środków ochrony roślin oraz 46
racjonalne dozowanie tych o niskiej uciążliwości. Obowiązuje prowadzenie zabiegów agrotechnicznych dostosowanych do ukształtowania terenu również w celu zmniejszenia erozji i spływu powierzchniowego na terenach upraw rolnych. W zakresie ochrony lasów gminę Bielsk Podlaski cechuje niska lesistość kształtująca się na poziomie niewiele ponad 21%, w związku z czym istniejące kompleksy leśne wymagają wzmożonej ochrony, zwłaszcza przed nieuzasadnionym przeznaczaniem na cele nieleśne. W odniesieniu do terenów lasów ustala się: ochronę gruntów leśnych przed nieuzasadnioną zmianą przeznaczenia na cele nieleśne, wprowadzanie dolesień na gruntach o niskiej bonitacji (V i VI klasie), zagrożonych procesami erozji, prowadząc do wyrównania granicy rolno-leśnej, maksymalną ochronę i utrzymanie w dotychczasowym użytkowaniu gruntów leśnych z uwagi na ich znaczenie ekologiczne, szczególną ochronę najstarszych drzewostanów (lasy na terenie gminy mają młodą strukturę wiekową), umiarkowane stosowanie cięć pielęgnacyjnych, zakaz zabudowy. W zakresie ochrony przed hałasem nakazuje się zapewnić jak najlepszy standard akustyczny środowiska zgodnie z przepisami odrębnymi, dla poszczególnych terenów określić przynależność do kategorii ochrony przed hałasem zgodnie z rozporządzeniem w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, zapewniać odpowiedni standard techniczny drogom, w celu ograniczenia ich uciążliwości, lokalizować nową zabudowę przeznaczoną na stały pobyt ludzi w odpowiedniej odległości od dróg wojewódzkich, stosować pasy zieleni izolacyjnej wzdłuż istniejących oraz planowanych dróg, sąsiadujących z terenami zabudowy mieszkaniowej oraz w przypadku lokalizacji uciążliwych funkcji produkcyjnych lub usługowych stosować zieleń izolacyjną oraz inne rozwiązania techniczne zmniejszające negatywne oddziaływania hałasu na terenach sąsiadujących. W zakresie ochrony przed promieniowaniem ustala się ochronę przed polami elektromagnetycznymi polegającą na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach; zmniejszanie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. W celu ochrony przed promieniowaniem należy: przy lokalizacji instalacji emitujących pole elektromagnetyczne zadbać aby poziom pól był zgodny z przepisami odrębnymi, wprowadzić na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego strefę ochronną od istniejących napowietrznych linii elektroenergetycznych, zgodnie z przepisami szczególnymi oraz w granicach pasa technologicznego napowietrznych linii elektroenergetycznych, zabronić lokalizowania wszelkiej zabudowy związanej ze stałym pobytem ludzi oraz utrzymywania drzew, krzewów i roślinności przekraczającej wysokość 2 metrów. W zakresie złóż kruszyw naturalnych ustala się że tereny udokumentowanych złóż kopalin mogą być zagospodarowane zgodnie z przepisami odrębnymi. Poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin oraz ich eksploatacja na terenie gminy może się odbywać na podstawie stosownych koncesji, po spełnieniu wymogów określonych przepisami odrębnymi. Zaleca się zakaz eksploatacji wszelkiego rodzaju kopalin dla wszystkich obszarów zlokalizowanych w obrębie terenów następujących kategorii funkcjonalnych: zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej MN, zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej MW, zabudowy zagrodowej RM, usług U, obsługi produkcji w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz gospodarstwach leśnych RU, oraz usług sportu i rekreacji US, infrastruktury technicznej IT, zieleni urządzonej ZP i cmentarzy ZC oraz dróg publicznych oznaczonych symbolami: KDGP, KDG, KDZ, KDL. Wyrobiska powstałe w wyniku wyeksploatowania złóż kopalin należy poddać rekultywacji w sposób umożliwiający realizację przeznaczenia podstawowego tych terenów. 47
W zakresie gospodarki wodno ściekowej ustala się zachowanie istniejących ujęć wód podziemnych wraz ze strefami ochrony bezpośredniej, dopuszcza się realizację nowych ujęć wód podziemnych po przeprowadzeniu odpowiednich badań zgodnie z przepisami odrębnymi. Należy dążyć do objęcia wodociągiem zbiorczym wszystkich mieszkańców gminy. Na warunkach określonych w przepisach odrębnych i szczególnych dopuszcza się zaopatrzenie w wodę ze studni indywidualnych, zwłaszcza na potrzeby upraw oraz na obszarach usytuowanych poza aktualnym zasięgiem wodociągów zbiorowych. W zakresie gospodarki ściekowej przewiduje się utrzymanie istniejącej gminnej sieci kanalizacyjnej. Należy dążyć do objęcia zbiorczą siecią kanalizacji sanitarnej całej gminy z odprowadzeniem do oczyszczalni. Dopuszcza się rozbudowę istniejących oczyszczalni. Ponadto odprowadzanie ścieków, może być realizowane do indywidualnych lub grupowych zbiorników bezodpływowych bądź do przydomowych oczyszczalni ścieków do czasu realizacji odpowiedniego systemu kanalizacji, na warunkach określonych w przepisach szczególnych i odrębnych. Obowiązuje dopuszczenie docelowego indywidualnego oczyszczania ścieków w przydomowych oczyszczalniach lub odprowadzenie ich do szamb, tylko na obszarach, które z uzasadnionych ekonomicznie względów nie zostaną przewidziane do objęcia zbiorczą kanalizacją sanitarną. Kanalizacja sanitarna i deszczowa musi być prowadzona rozdzielnie. W zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną zachowuje się istniejące napowietrzne linie energetyczne, w tym linie energetyczną wysokiego napięcia. Dla istniejących i nowopowstałych napowietrznych linii elektroenergetycznych nakazuje się wyznaczyć strefy technologiczne. Zaleca się kablowanie linii niskiego i średniego napięcia. Przewiduje się realizację linii wysokiego napięcia 110 kv relacji RPZ II Bielsk Podlaski do istniejącej linii wysokiego napięcia 110 kv relacji RPZ Bielsk Podlaski-Orla. Wzdłuż osi linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia należy przestrzegać ograniczeń w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów dotyczy lokalizowania zabudowy mieszkaniowej i użyteczności publicznej, miejsc stałego przebywania ludzi w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, turystyczną, rekreacyjną oraz tworzeniem nasypów, hałd i nasadzania roślinności wysokiej. W zakresie zaopatrzenia w energię cieplną to na terenie gminy będzie następowało z kotłowni indywidualnych. W miarę możliwości, zwłaszcza na obszarach gęsto zainwestowanych oraz dla zespołów obiektów pełniących funkcje publiczne, zaleca się realizację kotłowni zbiorowych, ułatwiających zastosowanie rozwiązań i technologii proekologicznych. Zaleca się stosowanie ekologicznych źródeł energii cieplnej (takich jak: gaz przewodowy lub butlowy, olej opałowy, energia elektryczna, biomasa lub alternatywne źródła energii odnawialnej). W zakresie alternatywnych źródeł energii na terenie gminy Bielsk Podlaski dopuszcza się realizację elektrowni wiatrowych, fotowoltaicznych oraz biogazowni. Urządzenia siłowni wiatrowych, urządzenia fotowoltaiczne oraz biogazownie wytwarzające energię o mocy przekraczającej 100 kw mogą być lokalizowane na przemysłowych oznaczonych symbolem P oraz na terenach rolnych oznaczonych symbolem R, za wyjątkiem gleb ochronnych klasy bonitacyjnej I-III, zgodnie z przepisami odrębnymi. Lokalizacja siłowni wiatrowych nie może powodować ograniczeń w zagospodarowaniu istniejących i projektowanych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego terenów przeznaczonych pod zabudowę związaną ze stałym pobytem ludzi. Siłownie wiatrowe muszą być lokalizowane w takiej odległości od istniejących i projektowanych w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego terenów przeznaczonych pod zabudowę związaną ze stałym pobytem ludzi, aby nie narażać jej na ponadnormatywny hałas i drgania, zgodnie z przepisami odrębnymi. Plany miejscowe powinny określać zasady 48
kompozycji i wskazywać na obszary ekspozycji, w których lokalizacja elektrowni jest zabroniona. Plany miejscowe powinny również określać maksymalną wysokość konstrukcji urządzenia zależnie od warunków lokalnych, ujednolicać typ siłowni i kolorystykę w ramach jednej farmy. Kolorystyka winna być niekontrastująca jasna (np. biała, szara), a powierzchnia obiektów matowa, niedająca refleksów. Wymagane jest zgłaszanie do Szefostwa Służby Ruchu Lotniczego Sił Zbrojnych RP wszelkiej projektowanych obiektów o wysokości równej i większej 50 m n.p.t., każdorazowo przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę. Przy wskazywaniu obszarów pod lokalizację poszczególnych urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw przyjęto następujące minimalne strefy ochronne dla poszczególnych przeznaczeń terenu: Farmy wiatrowe: odległość od zabudowy budynkami przeznaczonymi na stały pobyt ludzi, cmentarzy, od dróg krajowych i wojewódzkich, lasów w rozumieniu ustawy o lasach, zieleni nieurządzonej, od infrastruktury technicznej, cieków, obszarów Natura 2000 zgodnie z przepisami szczególnymi; Farmy fotowoltaiczne: odległość od zabudowy, cmentarzy, dróg zieleni nieurządzonej, infrastruktury technicznej, cieków naturalnych w rozumieniu ustawy Prawo wodne, lasów w rozumieniu ustawy o lasach 100 m; Biogazownie: odległość od zabudowy 500 m, odległość od lasów w rozumieniu ustawy o lasach, zieleni urządzonej, cmentarzy, cieków naturalnych w rozumieniu ustawy Prawo wodne 200 m. W celu doprecyzowania, które z powyższych inwestycji w gminie mogą być realizowane wyznaczono strefy: północną gdzie dopuszczalne są: energetyka słoneczna, biogazownia - wraz ze strefami ochronnymi; południową energetyka słoneczna, energetyka wiatrowa, biogazownia - wraz ze strefami ochronnymi. Dopuszcza się również wykorzystywanie na całym obszarze administracyjnym Gminy Bielsk Podlaski innych alternatywnych źródeł energii takich jak energia wodna itp., ze wskazaniem lokalizacji i zasad zagospodarowania na etapie tworzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W zakresie kierunków i zasad kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej ustala się, przez wzgląd na korzystne warunki naturalne (stosunkowo dobre gleby, sprzyjające warunki klimatyczne), że rolnictwo jest priorytetową działalnością w gminie i kluczowym kierunkiem jej rozwoju. Mając na uwadze racjonalne wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz dążenie do podniesienia opłacalności produkcji rolnej, ustala się następujące zasady gospodarowania: konsekwentne zwiększanie areałów gospodarstw rolnych, ograniczenie dalszego rozdrabniania gospodarstw istniejących, zwiększenie areału sadów oraz upraw owocowo-warzywnych, rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego, zwłaszcza owocowo-warzywnego, utrzymanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, jako elementów lokalnego układu powiązań ekologicznych, rozwijanie działalności agroturystycznej i rolnictwa ekologicznego, podnoszenie kwalifikacji osób prowadzących gospodarstwa rolne. W zakresie leśnej przestrzeni produkcyjnej ustala się: sukcesywne zwiększenia areału gruntów leśnych (w szczególności zaleca się zalesić tereny przyległe do istniejących kompleksów leśnych i grunty V i VI klasy bonitacyjnej), 49
dążenie do łączenia izolowanych enklaw leśnych, budowę szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych i miejsc odpoczynku oraz innych obiektów ułatwiających ruch turystyczny, ograniczenie zmiany przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne. W zakresie obszarów, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw, a także ich stref ochronnych ustala się że budowa elektrowni wiatrowych oraz słonecznych, a także biogazowni w znaczący sposób wpisuje się w ustalenia Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokołu z Kioto. Ponadto realizacja wspomnianych inwestycji przyczyni się do realizacji pakietu klimatycznego, zgodnie z którym do 2020 roku 20% energii powinno pochodzić ze źródeł odnawialnych. W granicach Gminy Bielsk Podlaski zlokalizowane są tereny, na których wybudowano i obecnie już funkcjonują trzy elektrownie wiatrowe. Od turbin wiatrowych wyznaczono strefy ochronne związane z ograniczeniami zagospodarowania terenu 200 m i 500 m. Aby zapewnić bezpieczeństwo mieszkańców oraz środowiska przyrodniczego przy lokalizowaniu turbin wiatrowych należy: przed przystąpieniem do wykonania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego należy bezwzględnie przeprowadzić badania awifauny i chiropterofauny; zachować odległość od budynku mieszkalnego albo budynku o funkcji mieszanej, w skład której wchodzi funkcja mieszkaniowa przy uwzględnieniu warunków w przepisach odrębnych; nie tworzyć elementów liniowych krajobrazu na terenie inwestycji, wzdłuż których mogą poruszać się nietoperze nie powinno się nasadzać krzewów, drzew, budować płotów, itp., utrzymywać nowe, liniowe elementy infrastruktury, takie jak np. drogi techniczne, w stanie bezdrzewnym, unikać oświetlania elektrowni światłem białym i migającym (nie dotyczy oczywiście oświetlenia wynikającego Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu zgłaszania oraz oznakowania przeszkód lotniczych (Dz. U. z 2003 r., Nr 130, poz. 1193 ze zm.) - zaleca się jednak zastosowanie światła o minimalnej wymaganej przepisami mocy oraz ograniczenie do minimum błysków na minutę, oświetlenie powinno być jak najmniej widoczne z ziemi), niestosować sztucznego oświetlenia terenu inwestycji np. latarnie, podświetlenia turbin i masztów - światło takie koncentruje owady, zapewniając łatwe miejsce żerowania dla nietoperzy, w planie zagospodarowania przestrzennego wprowadzić zakaz zalesiania gruntów rolnych w obszarze planowanej inwestycji oraz wprowadzania zadrzewień i zakrzewień zwłaszcza o charakterze ciągłym, w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wprowadzić zakaz zabudowy budynkami przeznaczonymi na stały pobyt ludzi na tym terenie i w pasie ochronnym i w strefie potencjalnego negatywnego oddziaływania, zgodnie z przepisami szczególnymi. Aby zapewnić bezpieczeństwo mieszkańców oraz środowiska przyrodniczego przy lokalizowaniu paneli słonecznych należy: zachować odległość co najmniej 100 m od zabudowy, unikać lokalizacji parków słonecznych na obszarach stanowiących miejsce rozrodu lub intensywnego wykorzystania przez gatunki rzadkie i średnioliczne, 50
pomiędzy sektorami paneli warto sadzić niskopienne żywopłoty, co zmniejsza ryzyko kolizji ptactwa wodnego, przewody elektryczne odprowadzające energię z parku trzeba umieszczać pod ziemią, unikać budowy w szczycie sezonu lęgowego, również naprawy eksploatacyjne o większej skali należy wykonywać poza tym okresem, fragmenty trawiaste pomiędzy ogniwami nie powinny być uprawiane z wykorzystaniem sztucznego nawożenia, herbicydów i pestycydów, zezwolić na spontaniczną sukcesję roślinności pomiędzy pasami, np. ziół i chwastów stanowią one doskonałe miejsca żerowania ptaków. Aby zapewnić bezpieczeństwo mieszkańców oraz środowiska przyrodniczego przy lokalizowaniu biogazowni należy: zachować odległość co najmniej 500 m od zabudowy (z wyłączeniem obsługi produkcji w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz gospodarstwach leśnych), zapewnić dobry stan techniczny dróg dojazdowych, przestrzegać reżimów technologicznych, zapewnić sprawność urządzeń do higienizacji odpadów (np. mięsa poubojowego), utrzymywanie w należytym stanie urządzeń ochrony środowiska i aparatury kontrolnopomiarowej, przestrzegać zasad dotyczących wyposażenia środków transportu w zabezpieczenia eliminujące emisję odorów, zapewnić sprawność pochodni do awaryjnego spalania biogazu, zapobiegać wyciekom z wozów asenizacyjnych dostarczających odpady i substraty, zapobiegać pęknięciom ścian zbiorników komór fermentacyjnych lub zbiorników magazynowych odpadów używanych do fermentacji, zapobiegać uszkodzeniu, rozszczelnieniu dachów komór fermentacyjnych i wydostaniu się biogazu bezpośrednio do atmosfery. W celu ograniczenia potencjalnego oddziaływania na obszary Natura 2000, tereny rolne, na których dopuszczono lokalizację urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw wskazano w południowej i centralnej części gminy. Taka lokalizacja zdeterminowana jest przede wszystkim występującymi w północnej części gminy obszarami chronionymi Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi, obszary Natura 2000 Dolina Górnej Narwi, Ostoja w Dolinie Górnej Narwi. Najbliżej wspomnianych obszarów znajduje się obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Murawy w Haćkach ok. 3 km. Według wytycznych dotyczących oceny oddziaływania farm wiatrowych na ptaki nie należy lokalizować inwestycji wiatrowych na obszarach stanowiących korytarze ekologiczne. Im większa odległość od korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym i krajowym (przykładowo takich jak doliny dużych rzek, kompleksy leśne, stanowiące swoiste łączniki pomiędzy obszarami cennymi przyrodniczo), tym mniejsze ryzyko negatywnego oddziaływania przedmiotu inwestycji na gatunki wykorzystujące dany korytarz ekologiczny w celu przemieszczania się i migracji. W związku z tym na terenie gminy Bielsk Podlaski wyznaczono linię rozdzielającą północną i południową strefę lokalizacji inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw. Na północ od wyznaczonej linii nie będą lokalizowane inwestycje z zakresu energetyki wiatrowej ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe. Natomiast w strefie południowej inwestycje z zakresu energetyki wiatrowej należy lokalizować w odległości 200 m od lasów w rozumieniu ustawy o lasach i od cieków naturalnych w rozumieniu ustawy Prawo wodne. 51
VII. OCENA WPŁYWU USTALEŃ ZMIANY STUDIUM NA POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA 7.1 Analiza i ocena wpływu rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych na środowisko W przedmiotowym studium w stosunku do stanu istniejącego wyznaczono ok. 1240,38 ha nowych terenów pod inwestycje. Należy jednak podkreślić, że taki kierunek jest wynikiem długofalowej polityki gminy, realizowanej przez uchwalone dotychczas plany miejscowe oraz obowiązujące studium. Większość nowych terenów została więc przeznaczona pod zainwestowanie w obowiązujących aktach prawa miejscowego. Projektowane zmiany zlokalizowano w sąsiedztwie terenów zainwestowanych. Jest to spowodowane koniecznością porządkowania przestrzeni oraz rozwoju gminy z zachowaniem ładu przestrzennego. Szczegółowy obraz zmian w sposobu zagospodarowania przedstawia Ryc. 6. Na rysunku tym oznaczono tereny, których sposób użytkowania będzie odmienny aniżeli w stanie istniejącym. Ryc. 6. Analiza zmian sposobu zagospodarowania Źródło: opracowanie własne 52
W chwili obecnej zainwestowanych jest 2606 ha, co stanowi jedynie 6 % powierzchni gminy oraz 8,1% powierzchni nieleśnych. W niniejszym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, w stosunku do faktycznego zagospodarowania wprowadzono ok. 1240,38 ha nowych terenów, częściowo są to jednak tereny przeznaczone już pod zainwestowanie w obowiązujących dokumentach planistycznych. Większość tych terenów została przeznaczonych pod zabudowę zagrodową (ok. 71 %), ok. 15 % tych terenów zostało przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, ok. 3 % pod usługi sportu i rekreacji. Usługi oraz obiekty produkcyjne, składy i magazyny stanowią ok. 3 % wszystkich terenów przeznaczonych pod zainwestowanie, usługi turystyki 2 %, natomiast pozostałe usługi 4 %. Obiekty produkcyjne, składy i magazyny, infrastruktura techniczna oraz obiekty obsługi produkcji w gospodarstwach rolnych, hodowlanych, ogrodniczych oraz gospodarstwach leśnych i rybackich stanowią wspólnie niewiele ponad 2 %. Ryc.7. Udział poszczególnych funkcji terenów w ogóle terenów przeznaczonych pod zainwestowanie w studium Źródło: opracowanie własne MN 15% U/P 3% US 3% UT 2% U 4% RU 2% P 0% RM 71% IT 0% Wszystkie nowe tereny zostały wyznaczone, jedynie jako uzupełnienie terenów już przeznaczonych pod zainwestowanie (Ryc. 7). W przedmiotowym studium zachowano wszystkie większe tereny otwarte oraz otuliny biologiczne wzdłuż cieków wodnych, dzięki czemu drożność zachowały wszystkie istniejące korytarze ekologiczne. Zmiany w zagospodarowaniu obejmują przekształcenia funkcjonalne i przestrzenne w istniejącym użytkowaniu, które są zgodne z polityką przestrzenną gminy oraz potrzebami jej mieszkańców. Przyrost terenów pod zainwestowanie ograniczono do minimum. Ustalenia przedmiotowego studium chronią walory krajobrazowe. Ustalenia zachowują najważniejsze elementy przyrodnicze otuliny cieku wodnego oraz korytarze ekologiczne. Proponowane zmiany sposobu zagospodarowania przyczynią się do zmniejszenia powierzchni biologicznie czynnej, ale warto zaznaczyć, że przedmiotowy dokument nakłada na właściciela stosowne 53
ograniczenia dotyczące zarówno powierzchni biologicznie czynnej jak i zaopatrzenia w wodę, czy ujmowania ścieków. Obszar gminy Bielsk Podlaski jest stosunkowo słabo zurbanizowany poza granicami wsi. Ośrodki urbanistyczne są niewielkie i skupiają głównie zabudowę zagrodową i związaną z produkcją rolną. Studium potwierdza te tendencje dopuszczając jednocześnie do rozwoju zabudowy, głównie zagrodowej w pobliżu istniejących jednostek urbanistycznych. W największym stopniu dotyczy to miejscowości graniczących z gminą miejską Bielsk Podlaski (Augustowo, Proniewicze, Widowo, Lewki, Piliki). W pozostałych miejscowościach przyrost zabudowy jest niewielki. Na obszarze gminy jest zaledwie kilka obszarów rozwoju aktywności gospodarczej, w dużej mierze istniejących, które będą uzupełniane o nowe funkcje. Taki rozwój przestrzenny odbywać się będzie poza terenami o najwyższych walorach przyrodniczych oraz poza terenami dolinnymi, w których istotnym ograniczeniem, poza czynnikami przyrodniczymi, jest niski poziom wód gruntowych uniemożliwiający lokalizacje zabudowy. W Studium podkreśla się także konieczność rozwoju agroturystycznego gminy w oparciu o walory przyrodnicze. Ponadto w obrębie terenów rolnych dopuszcza się lokalizacje obiektów do pozyskiwania odnawialnych źródeł energii (ogniw fotowoltaicznych lub elektrowni wiatrowych). Porównując aktualną strukturę użytkowania terenu gminy i strukturę wyznaczoną w kierunkach zagospodarowania przestrzennego Studium należy stwierdzić, że zwiększył się areał terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, w tym zagrodową, usługową i aktywność gospodarczą kosztem terenów rolnych. Najwięcej terenów zurbanizowanych przybędzie w bezpośrednim otoczeniu Bielska Podlaskiego. W pozostałych miejscowościach nie odnotowuje się znacznego zwiększenia ilości terenów pod zabudowę. Nadal rozległe obszary gminy pozostaną w użytkowaniu rolniczym, a w miejscowościach dominować będzie zabudowa zagrodowa, jednorodzinna i lokalnie obiekty związane z produkcją lub przetwórstwem rolnym. Oddziaływania na system przyrodniczy gminy Środowisko geologiczne i geograficzne wyznacza bardzo wyraźnie strukturę zagospodarowania gminy jako całości i sposoby użytkowania poszczególnych terenów. Najsilniej zagospodarowane centralne części poszczególnych miejscowości znajdują się na garbach wysoczyznowych. Położenia dolinne są w większości wolne od zabudowy i użytkowane rolniczo. Również tereny położone pomiędzy dolinami, a domostwami najczęściej użytkowane są rolniczo. Ten schemat użytkowania obszaru gminy nie stanowi istotnego zagrożenia dla środowiska geograficznego. Obszar gminy Bielsk Podlaski położony jest, z wyjątkiem doliny Narwi, w obrębie terenów o przeciętnych walorach krajobrazowych, na obszarach wysoczyznowych. Z uwagi na znaczny udział krajobrazów rolniczych oraz brak atrakcyjnych form rzeźby terenu jest to obszar o przeciętnej atrakcyjności turystycznej, w tym krajobrazowej. Duże powierzchnie gminy znajdują się w rolniczym użytkowaniu. Grunty te zostały zubożone intensywnym użytkowaniem w biogenne składniki mineralne. Zmiany te można odwrócić właściwym nawożeniem. Biorąc pod uwagę trwałość zarówno zasobów jak i produktywności gruntów rolnych można stwierdzić, że dotychczasowy, kulturowy, gospodarczy i planistyczny sposób ich ochrony jest skuteczny. Najbardziej charakterystyczną, wartościową i wrażliwą częścią środowiska gminy są zasoby dzikich roślin i zwierząt. Ze względu na intensywne rolnicze użytkowanie gminy powierzchnia naturalnych ekosystemów uległa znacznemu ograniczeniu, a zachowane zbiorowiska należą zwykle do stosunkowo pospolitych (podmokłe łąki i lasy). Cenniejsze lub rzadsze uległy zauważalnemu zniekształceniu i zachowały się bardzo fragmentarycznie. Takimi są w szczególności nieliczne płaty lasów liściastych i mieszanych. Przyjmując aktualną 54
granicę pól, lasów i dolin rzecznych za trwałą, obecne zasoby gatunków roślin, zwierząt i tworzonych przez nie biocenoz uznaje się za stabilne. Będą takie do czasu znaczącej zmiany sposobu zagospodarowania przyrodniczych części gminy. Ustalenia Studium wskazują, że tereny dolinne oraz leśne i ich otoczenie pozostanie w stanie nie naruszonym natomiast ekspansja zabudowy odbywać się będzie na terenach wysoczyznowych. Na terenach zabudowanych występuje zieleń wysoka, która stanowi o walorach krajobrazowych przestrzeni zurbanizowanej. Zieleń przyuliczna jest poddawana presji ze strony komunikacji i zanieczyszczeń gleb. Studium wskazuje na konieczność utrzymania istniejącej formy ochrony przyrody a także na pielęgnację i rewitalizację zieleni w obszarach zurbanizowanych. W ustaleniach Studium nie znalazły się zapisy prowadzące do uszczuplenia walorów przyrodniczych gminy. Oddziaływania infrastruktury technicznej Ustalenia dotyczące infrastruktury technicznej mają na celu poprawę jakości środowiska gruntowo wodnego oraz zmniejszenie emisji do atmosfery i wód gruntowych i gruntu. Ustalenia Studium zalecają odprowadzanie wszystkich ścieków w rozumieniu ustawy Prawo wodne do sieci kanalizacji sanitarnej i następnie do miejsc oczyszczania ścieków. Do czasu realizacji sieci dopuszcza się szamba i przydomowe oczyszczalnie. Wody opadowe i roztopowe z utwardzonych placów parkingowych, dróg i terenów gdzie mogło dojść do ich skażenia należy podczyścić. Zabrania się odprowadzania ścieków w tym również zanieczyszczonych wód opadowych i roztopowych, ciekłych odchodów zwierzęcych bezpośrednio do wód powierzchniowych, wód stojących oraz ziemi. Każde postępowanie ze ściekami powinno spełniać przepisy określone w ustawach Prawo wodne i Prawo ochrony środowiska, dotyczy to w szczególności rolniczego wykorzystywania ścieków. Wszystkie te przepisy powinny zagwarantować właściwe funkcjonowanie środowiska gruntowo wodnego oraz jego jakość na poziomie wartości dopuszczalnych zwartych w przepisach odrębnych. Realizacja ustaleń zmiany Studium powinna przyczynić się do ograniczenia uciążliwości planowanego zagospodarowania na terenie gminy. Dla obszarów zabudowy rozproszonej dopuszcza się możliwość odprowadzania ścieków poprzez indywidualny system oczyszczania (przydomowych oczyszczalni ścieków dla pojedynczych posesji lub niewielkich ich zespołów). Oczyszczalnie przydomowe oraz zbiorniki bezodpływowe dopuszcza się również dla terenów nieskanalizowanych, lecz po realizacji sieci kanalizacyjnej zbiorniki bezodpływowe powinny ulec likwidacji. Wszystkie te działania będę korzystnie wpływać na poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych na terenie gminy. W zakresie zaopatrzenia w energię cieplną należy dążyć do przechodzenia na bardziej ekologiczne źródła ciepła. Do wytwarzania energii w celach grzewczych i technologicznych zaleca się stosowanie paliw charakteryzujących się niższymi wskaźnikami emisyjnymi: paliwa płynne, gazowe, stałe w postaci, drewna i inne. Ponadto zaleca się wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii. W budynkach należy przeprowadzić zabiegi termomodernizacji budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, zarządzanych przez gminę oraz modernizować układy technologicznych ciepłowni/elektrociepłowni, w tym wprowadzać nowoczesne techniki spalania paliw. Rozwój zabudowy mieszkaniowej oraz usługowoprodukcyjnej może lokalnie prowadzić do kumulacji zanieczyszczeń atmosfery. Jest to skutek występowania tzw. emisji niskiej z indywidualnych palenisk domowych. Ustalenia Studium wskazują kierunki rozwoju takich systemów w oparciu o bardziej przyjazne środowisku czynniki grzewcze jednak należy zauważyć, że głównie decydują o tym czynniki ekonomiczne pozostające poza materia działania Studium. Polityka energetyczna Unii Europejskiej zgodnie, z którą będzie następowało stopniowe odchodzenie od kopalnych źródeł energii oraz rozpowszechniania rozproszonych źródeł energii będzie wymuszała coraz szersze stosowanie indywidualnych urządzeń do zaopatrzenia w ciepło i prąd opartych na energii odnawialnej 55
wody, wiatru, słońca czy biomasy. Jako rozwiązania alternatywne dla tradycyjnych surowców kopalnych coraz częściej wskazuje się w opracowaniach specjalistycznych wykorzystanie lokalnych elektrowni wodnych, mikrowiatraków, instalacji ogniw fotowoltanicznych czy budowę mikrobiogazowni. Oddziaływanie układu komunikacyjnego Na terenie gminy Bielsk Podlaski układ komunikacyjny tworzą drogi krajowe nr 19 i 66 oraz droga wojewódzka 689. Układ komunikacyjny dopełniają drogi powiatowe, gminne, lokalne oraz dojazdowe. Ponadto przez obszar opracowania przebiega linia kolejowa nr 32 (Czeremcha Białystok) o niewielkim natężeniu ruchu towarowego i osobowego. Planowana jest modernizacja drogi krajowej nr 19 do klasy drogi ekspresowej. Warianty przebiegu drogi wynikają z dokumentów wojewódzkich. W obszarach cennych przyrodniczo droga ekspresowa ma przebiegać równolegle do śladu istniejącej drogi przez co potencjalny wpływ na środowisko będzie ograniczony. W celu eliminowania uciążliwości powodowanych przez transport samochodowy zaleca się wprowadzanie pasów ochronnych w postaci zieleni izolacyjnej wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych w odległości zapewniającej bezpieczeństwo ruchu i nie stwarzającej zagrożeń dla podróżujących. Zaleca się także stosowanie w takich lokalizacjach do budowy materiałów o podwyższonej izolacyjności akustycznej lub stosowanie ekranowania przez zabudowę niewrażliwą na hałas (np. obiekty usługowe). Na terenie gminy na hałas najbardziej narażeni są mieszkańcy miejscowości położonych wzdłuż dróg krajowych i drogi wojewódzkiej. Oddziaływanie linii elektroenergetycznych Znajdujące się na terenie gminy linie niskiego i średniego napięcia nie powodują zagrożenia dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Oddziaływanie linii średniego i niskiego napięcia w zakresie promieniowania elektromagnetycznego jest na tyle niewielkie, że nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Podobnie sprawa wygląda ze stacjami transformatorowymi. Wokół linii średnich napięć: 6, 15, 20, 30 kv hałas od ulotu praktycznie nie pojawia się, gdyż przekroje przewodów - dobierane do przesyłu prądów roboczych - są na tyle duże, że przy ww. napięciach wyładowania niezupełne nie występują. Jak wykazują pomiary wykonywane przez różne ośrodki badawcze, poziomy hałasu, emitowanego przez krajowe linie przesyłowe wysokich i najwyższych napięć, nie przekraczają w odległości kilkunastu metrów od osi linii - nawet w najgorszych warunkach pogodowych - wartości: 35 db dla linii 110 kv, 40 db dla linii 220 kv i 48 db dla linii 400 kv. Porównując powyższe poziomy hałasu z wartościami dopuszczalnymi trzeba stwierdzić, że przekroczenia mogą występować tylko w niektórych miejscach pod liniami 400 kv. Dla linii 110 kv natężenie hałasu, w żadnych warunkach, nie przekracza wartości dopuszczalnej. Praktyka pomiarowa wykazuje jednak, że dla wielu wrażliwych ludzi, zamieszkujących w pobliżu słupów linii napowietrznych, hałas na poziomie niższym niż 40 lub 45 db potrafi być dokuczliwy - najbardziej w porze nocnej, przy dużej wilgotności powietrza. Można temu przeciwdziałać, przeprowadzając okresowe czyszczenie izolacji na słupach lub wymieniając izolatory na bardziej nowoczesne. Stacja telefonii komórkowej znajduje się na terenach rolniczych, a zasięg jej oddziaływania jest uzależniony od rodzaju zastosowanych anten oraz ich wysokości umieszczenia nad powierzchnią ziemi. Zgodnie z nowymi przepisami na terenie gminy dopuszcza się lokalizowanie elementów telekomunikacyjnych. Gospodarka odpadami Prawidłowa gospodarka odpadami może skutecznie minimalizować lub eliminować negatywne skutki niekontrolowanego wyrzucania odpadów. Zaleca się prowadzenie ciągłego nadzoru nad procesem zbiórki i wywozu odpadów przez organy gminy. Zbiórkę i wywóz 56
odpadów dokonywać może wyłącznie uprawnione do tego celu przedsiębiorstwo. Zaleca się wprowadzenie na terenie gminy punktów selektywnego zbierania odpadów zlokalizowanych na obszarze każdego z sołectw. Odpady nie będące odpadami komunalnymi, pochodzące z terenów produkcyjnych i usługowych powinny być w pierwszej kolejności poddawane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w miejscu ich powstawania przy jednoczesnym zakazie postępowania z odpadami w sposób sprzeczny z przepisami ustawy o odpadach oraz o ochronie środowiska. Odpady, które nie mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu w miejscu ich powstawania, powinny być przekazywane do miejsc gdzie mogą zostać poddane odzyskowi lub unieszkodliwieniu. Postępowania takie dotyczy również odpadów medycznych i weterynaryjnych. Odnośnie odpadów niebezpiecznych zakazuje się ich mieszania z innymi odpadami niebezpiecznymi lub innymi niż niebezpieczne chyba, że mieszanie odpadów ma na celu poprawę bezpieczeństwa procesów odzysku bądź unieszkodliwienia odpadów i nie stwarza to niebezpieczeństwa dla ludzi i środowiska. Oddziaływanie zabudowy Obszar gminy to tereny w dużej części niezabudowane. Jedynie 6% powierzchni gminy to obszary zabudowy. Przeważają tereny upraw rolnych oraz tereny leśne, łąki i pastwiska oraz nieużytki. Środowisko przyrodnicze zostało w wielu miejscach zachowane w stanie niezmienionym lub zmienionym nieznacznie. Istniejąca i planowana zabudowa koncentruje się jedynie wzdłuż niektórych dróg i ma charakter zwarty o niskiej intensywności. Przeważają budynki jednorodzinne i zabudowa zagrodowa. Ustalenia Studium wprowadzają nową zabudowę mieszkaniową, usługową i produkcyjną w otoczeniu Bielska Podlaskiego pomiędzy istniejącą zabudową. Na pozostałych obszarach planowana zabudowa będzie stanowić, w większości przypadków, uzupełnienie już istniejących kompleksów zabudowy zagrodowej lub w znacznie mniejszej ilości zabudowy jednorodzinnej. Pozostawia się także zabudowę związaną z produkcją i przetwórstwem rolnym. Wzrost powierzchni terenów zabudowanych w otoczeniu Bielska Podlaskiego będzie zauważalny. Zachowaniu walorów krajobrazowych i częściowo przyrodniczych tego obszaru będą służyły zapisy o dużym udziale zieleni na terenach mieszkaniowo usługowych. Rozwój zabudowy spowoduje wzrost ilości mieszkańców gminy. Na terenach zabudowy mieszkaniowej i usługowej dopuszcza się jako uzupełniające zagospodarowanie na zieleń, co może kreować nowe formy przestrzeni publicznych. Rozwój zabudowy mieszkaniowej i usługowej dotyczy głównie terenów istniejących jednostek osadniczych. Są to obszary pól uprawnych i ich zagospodarowanie nie będzie wiązało się z znacznymi stratami w środowisku, w tym przekształceniami siedlisk roślinnych i zwierzęcych. Planowany rozwój terenów zurbanizowanych jest ograniczony przestrzennie i nie zmieni rolniczego charakteru gminy. Nadal większość powierzchni gminy będzie w użytkowaniu rolniczym bądź będzie stanowiło tereny lasów czy wód powierzchniowych. Rozwój zabudowy na terenach rolnych będzie wiązał się ze zmianą kwalifikacji gruntów i wyłączeniem ich z produkcji rolnej. Rozwój terenów zurbanizowanych nie powinien powodować jednak znaczących zmian w środowisku oraz krajobrazie rolnym, ze względu na to, że będzie dopuszczony jedynie poza rejonami najcenniejszymi krajobrazowo i przyrodniczo oraz obejmie powierzchnię w sąsiedztwie już istniejącej zabudowy. W przypadku terenów przeznaczonych pod usługi a zwłaszcza aktywność gospodarczą przekształcenia środowiska glebowego i gruntowo-wodnego mogą być większe, dlatego w ustaleniach Studium znalazło się szereg zapisów ograniczających potencjalne negatywne oddziaływania na środowisko tych inwestycji. Przyjęta w Studium koncepcja lokalizacji funkcji o większej uciążliwości w pobliżu realizowanych tras komunikacyjnych, poza terenami dolinnymi jest korzystna dla zachowania równowagi przyrodniczej na terenie gminy. Nowe inwestycje obejmą tereny o stosunkowo najmniejszej różnorodności biologicznej i nie będę 57
wywierały presji na tereny o większej wrażliwości na zmiany w zagospodarowaniu zlokalizowane w obszarach dolinnych czy w pobliżu terenów leśnych. 7.2 Wpływ ustaleń Studium na elementy środowiska we wzajemnym powiązaniu Różnorodność biologiczna, flora i fauna Ustalenia przedmiotowego studium zachowują tereny o największych walorach przyrodniczych. Przede wszystkim zachowane zostały wszystkie formy ochrony przyrody ustanowione na terenie gminy. Dla tych terenów i obiektów Studium wprowadza specjalne ustalenia zgodne z przepisami odrębnymi o ochronie przyrody oraz z aktami je powołującymi. Dla zapewnienia właściwego funkcjonowania Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz warunków realizacji jego ochrony sposób zagospodarowania terenów w jego granicach został określony w rozporządzeniu nr 6/98 Wojewody Białostockiego z dnia 20 maja 1998 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi (Dz. Urz. Woj. Białostockiego z 1998 r. Nr 10, poz.50) oraz w Rozporządzeniu Nr 9/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25 lutego 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwii (Dz. Urz. Woj. Podl. z 2005 r., Nr 54, poz. 722). Studium przywołuje także ustalenia ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zm.), dotyczące ochrony zasobów przyrodniczych na obszarach Natura 2000 oraz wprowadza zasady ochrony dla pomników przyrody. W związku ze szczególnymi walorami przyrodniczymi na obszarze Natura 2000, nowe tereny przeznaczone pod zainwestowanie zostały ograniczone do minimum. W projektowanym dokumencie unikano wprowadzania zmian w przeznaczeniu terenów na obszarach przyrodniczo cennych. Wzdłuż cieków wodnych, w miejscach gdzie umożliwiały to obowiązujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, wyznaczone zostały tereny lasów lub zieleni nieurządzonej zapewniające biologiczne otuliny cieków wodnych oraz stanowiące lokalne korytarze ekologiczne. Północna część gminy Bielsk Podlaski leży w obrębie ważnych korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadlokalnym jakimi są KPN-24 Dolina Górnej Narwi. W związku z tym zachowano wszystkie kompleksy leśne, a na wszystkich terenach dodatkowo zakazano stosowania pełnych ogrodzeń oraz wprowadzono parametry dotyczące intensywności zabudowy. W granicach obszarów chronionych w północnej części gminy przyrost terenów zurbanizowanych będzie znikomy. Właściwie będzie on dotyczył jedynie rejonu miejscowości Ploski, gdzie będzie lokalizowane zabudowa zagrodowa i usługowa, zresztą w sąsiedztwie istniejących obiektów. Wprowadzenie dodatkowych terenów przeznaczonych pod zainwestowanie spowoduje bardzo nieznaczne uszczuplenie zasobów przyrodniczych i zmniejszenie powierzchni biologicznie czynnej, głównie kosztem terenów rolnych. Nie spowoduje natomiast zniszczenia siedlisk i ostoi gatunków objętych ochroną gatunkową. Wszystkie zmiany przeznaczenia zostały przez autorów dokumentu pomyślane, jako kontynuacja lub uzupełnienie terenów już przeznaczonych pod zainwestowanie. Prognozuje się, że planowany rozwój terenów zurbanizowanych i potencjalnie sieci infrastrukturalnych nie wpłynie w sposób znacząco negatywny na różnorodność florystyczną i faunistyczną na obszarze opracowania. Potencjalnym zagrożeniem dla zwierząt, zwłaszcza osobników migrujących może być planowana droga ekspresowa, która będzie przecinać chronioną dolinę Narwi w rejonie miejscowości Ploski. Jednak w zaprezentowanych w Studium wariantach przechodzić ona będzie równolegle do istniejącej drogi krajowej nr 19 i w najwęższym miejscu obszarów Natura 2000. Można przypuszczać, że w związku z tym potencjalne zniszczenia lub ingerencja w środowisko przyrodnicze doliny będzie dzięki temu ograniczone. Potencjalnie negatywny wpływ na różnorodność biologiczną, zwłaszcza na ptaki i nietoperze, będzie miała natomiast budowa elektrowni wiatrowych. Powstanie turbin może 58
spowodować występowanie śmiertelnych zderzeń z elementami wiatraka, utratę lub fragmentaryzację siedlisk lęgowych i/lub żerowiskowych oraz tworzenie efektu bariery dla ptaków migrujących sezonowo lub okresowo. Aby prawidłowo ocenić wpływ projektowanych elektrowni wiatrowych na ptaki i nietoperze należy bezwzględnie przeprowadzić monitoring przedrealizacyjny awifauny i chiropterofauny na terenie projektowanej farmy wiatrowej przed przystąpieniem do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Studium dopuszcza możliwość odstąpienia od realizacji farm wiatrowych w przypadku jeśli wynik tych badań byłby niekorzystny. Ponadto ze względu na lokalizacje w północnej części gminy, w dolinie Narwi obszaru Natura 2000 chroniącego ptaki, zdecydowano się na dopuszczenie farm wiatrowych jedynie w południowej części gminy. Oznacza to że potencjalnie lokalizacja turbin wiatrowych będzie możliwa w odległości około 5 km od granic obszaru ptasiego Natura 2000. Powinno to zagwarantować ochronę przestrzeni życiowej dla ptaków i eliminować w sposób znaczący wpływ turbin wiatrowych na ptaki. Oddziaływanie zapór piętrzących na Łoknicy i Orlance na środowisko w górnych stanowiskach cieków będzie niewielkie. Nie należy oczekiwać zmian florystycznych lasów, pól uprawnych i biocenoz w wodach płynących. Mogą, wystąpić procesy kształtowania się nowej biocenozy w wodzie gromadzonej w zbiorniku, zwłaszcza w pierwszych latach po jego napełnieniu i ograniczeniu odpływu biocenoza wody płynącej przekształcać się będzie w biocenozę charakterystyczną lub podobną do występującej w wodach stojących. Prawdopodobnie nastąpi większe zróżnicowanie taksonów florystycznych i faunistycznych zbiorniku i w jego otoczeniu. Zapory nie stanowią przeszkody w przemieszczaniu się awifauny i owadów latających. Mogą, wystąpić utrudnienia w przemieszczaniu się fauny pływającej w rejonie zapory przy braku właściwej przepławki dla ryb. Płycizny i lokalne rozlewiska mogą przyczynić się do nadmiernego rozwoju komarów i im podobnych owadów. Wskazane jest wykonanie zbiorników wstępnych, zatrzymujących zanieczyszczenia niesione przez wody spływające w czasie roztopów wiosennych i po opadach burzowych. Projektowana droga krajowa ruchu przyspieszonego S19 spowoduje przecięcie jednorodnych ekosystemów (lasów, łąk, pół uprawnych) oraz rozdzielenie populacji roślin i zwierząt. Postępująca fragmentacja może prowadzić do odcięcia osobników od miejsc rozrodu lub bazy pokarmowej. W rezultacie subpopulacje stają się coraz mniejsze, a małe izolowane grupy są narażone na wyginięcie z uwagi na niską reprodukcję, degenerację genetyczną (krzyżowanie wsobne), albo wskutek fluktuacji warunków środowiskowych (np. wyjątkowo ostra zima czy opady w okresie wychowu młodych). Szczególnie niekorzystne jest przecinanie korytarzy ekologicznych, zapewniających ciągłość układów przyrodniczych. Korytarze umożliwiają przepływ osobników między coraz bardziej izolowanymi we współczesnym krajobrazie biocentrami, zapobiegając niekorzystnym skutkom izolacji. Dzielenie korytarzy powoduje dalszą fragmentację ekosystemów i populacji. Należy dążyć do technicznego ograniczenia oddziaływania budowy i funkcjonowania drogi, zwłaszcza w dziedzinie ochrony przed hałasem, zanieczyszczeniami i zmianą stosunków wodnych, nie tylko w sąsiedztwie siedzib ludzkich, ale także w miejscach cennych przyrodniczo. Na etapie projektowania drogi ekspresowej, w ramach procedury uzyskiwania decyzji środowiskowej, z pewnością zostaną wykonane szczegółowe badania inwentaryzacyjne określające występujące gatunki zwierząt i siedliska roślinności. Wybrany wariant przebiegu drogi powinien być najbardziej korzystny z punktu widzenia środowiskowego i społecznego. Jako, że jest to inwestycja o randze krajowej Studium jedynie odnosi się w lokalizacji drogi do dokumentów nadrzędnych. W celu zachowania ciągłości korytarza ekologicznego w dolinie Narwi możliwa jest budowa estakady drogowej, a w przypadku stwierdzania konieczności zniszczenia siedlisk przyrodniczych, ich kompensacja w innym miejscu doliny, zgodnie z przepisami odrębnymi. 59
Ludzie Ustalenia projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego będą wpływały na ludzi. Wprawdzie niemal na wszystkich terenach zabudowy mieszkaniowej zakazano lokalizacji obiektów hodowlanych oraz obiektów usługowych i produkcyjnych o dużej uciążliwości, stwarzających zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi, generujących intensywny ruch pojazdów dostawczych, uciążliwa pozostanie jednak sieć drogowa. Woda Zespoły zabudowy są źródłem emisji ścieków bytowych, jednak dokument nakazuje wyposażenie zabudowy w systemy kanalizacji zbiorczej, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach, w przydomowe oczyszczalnie ścieków. Można uznać, że poza sytuacjami awaryjnymi nie będzie występowało zagrożenie dla środowiska gruntowo wodnego ze strony ścieków bytowych. Istotny wpływ na środowisko wodne będzie miała budowa zbiorników wodnych w południowej części gminy. Dotychczasowe warunki spływu wód powierzchniowych i podziemnych zostaną wyraźnie zmienione. Ponadto zmiana prędkości wody i sedymentacja rumowiska w zbiorniku może przyczynić się do erozji wstecznej koryt rzecznych poniżej zapory czołowej. Powietrze Rozwój funkcji osadniczej może spowodować zwiększenie ruchu samochodowego oraz niskiej emisji. Będzie miało miejsce dalsze zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego przez transport samochodowy. Zanieczyszczenia będą rozprzestrzeniać się wokół tras komunikacyjnych, a do powietrza atmosferycznego będą przedostawać się: węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, związki ołowiu, tlenki siarki. W przypadku rozwoju zabudowy, ustalenia studium zalecają stosowanie ekologicznych sposobów zaopatrzenia w ciepło, należy jednak założyć, że ze względu na rachunek ekonomiczny gospodarstw część osób nadal będzie stosować konwencjonalne źródła ogrzewania. Na skutek spalania paliw stałych, głównie węgla kamiennego i koksu, w trakcie ogrzewania budynków mieszkalnych emitowane będą nadal: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, węglowodory oraz znaczne ilości pyłów. Nie ma wątpliwości, że stan środowiska na obszarze opracowania ulegnie pogorszeniu, ale nie powinno dochodzić do przekroczenia dopuszczalnych norm imisji. Gleby i powierzchnia ziemi Projektowane studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego obejmuje obszar, na którym wytworzyły się gleby wysokich klas bonitacyjnych i z tego względu projektowane zmiany spowodują straty w środowisku glebowym. Warto jednak zaznaczyć, że projektowany dokument zapewnia możliwość pozostawienia terenów przeznaczonych pod zainwestowanie w użytkowaniu rolniczym, w przypadku nie uzyskania zgody na przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze. Krajobraz Zmiana sposobu użytkowania niektórych terenów, zwłaszcza przeznaczonych pod zabudowę przemysłową może spowodować obniżenie walorów krajobrazowo-widokowych. Niewątpliwie jednak najistotniejszą zmianą w krajobrazie będzie budowa elektrowni wiatrowych i farm fotowoltaicznych, które staną się dominantami krajobrazowymi. Należy jednak dodać, że powstałe w wyniku realizacji przedsięwzięcia zmiany w krajobrazie będą 60
odwracalne. Krajobraz terenu przedsięwzięcia zostanie przekształcony na czas eksploatacji farmy wiatrowej lub fotowoltaicznej. Będzie to widoczne z odległości kilku do kilkunastu kilometrów przy dobrych warunkach pogodowych. W czasie mgły, opadów i w warunkach zalegania śniegu widoczność turbin wiatrowych znacznie się zmniejsza. Zniekształcenia powierzchni przy budowie zbiornika wodnego na Orlance lub Łoknicy, usuwanie zakrzewień i zadrzewień na pewnych powierzchniach czaszy planowanego zbiornika przewidzianych do zalewu mogą doprowadzić do nowej kompozycji istniejącego tutaj krajobrazu doliny rzecznej, zwłaszcza w rejonach okresowo tworzących się płycizn związanych z wahaniami poziomów wody w zbiorniku. W rejonach tych mogą się pojawiać zespoły roślinności hydrofilnej. Klimat Planowana zmiana przeznaczenia terenów będzie miała nieznaczny wpływ na modyfikację klimatu lokalnego, szczególnie w odniesieniu do emisji ciepła. Nowa zabudowa została tak zaprojektowana, że nie powinna ograniczać przewietrzania, ani wpływać na pogorszenie warunków aerosanitarnych. Pewien wpływ na mikroklimat będzie miała także budowa zbiornika wodnego. Parowanie z jego powierzchni spowoduje wzrost wilgotności powietrza w jego sąsiedztwie. Częściej będą w jego sąsiedztwie występować osady atmosferyczne takie jak rosa, szron i szadź. Klimat akustyczny Największy wpływ na klimat akustyczny będzie miała budowa urządzeń wytwarzających energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw. W trakcie budowy należy liczyć się z największym wzrostem uciążliwości akustycznej spowodowanej robotami budowlanym (budowa dróg, głębokie wykopy, betonowanie). W fazie realizacji należy się także spodziewać wzmożonego ruchu ciężkich pojazdów transportujących beton do wykonania fundamentów a w późniejszej fazie dojazdu pojazdów dźwigowych oraz pojazdów z elementami konstrukcyjnymi. Na etapie eksploatacji emisja hałasu będzie największa w przypadku realizacji farmy wiatrowej i będzie zależała od odległości od turbiny, a jej wielkość będzie zgodna z obowiązującymi normami. Warto zaznaczyć, że jeżeli natężenie hałasu tła jest zbliżone do poziomu hałasu emitowanego przez pracującą turbinę, dźwięki emitowane przez farmę wiatrową stają się właściwie nierozróżnialne od otoczenia. Położenie elektrowni w odpowiedniej odległości od zabudowy gwarantuje zachowanie wymogów zabezpieczających przed hałasem, co pozwoli na uniknięcie ponadnormatywnego wpływu hałasu na tereny mieszkaniowe. Zasoby naturalne Na terenie gminy znajdują się wprawdzie złoża kopalin pospolitych i użytkowych, ale projektowana zmiana nie będzie wpływała negatywnie na zasoby naturalne. Zabytki Projektowane studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego nie będzie wpływało negatywnie na zabytki. Na terenie gminy Bielsk Podlaski znajduje się 14 obiektów wpisanych do rejestru zabytków, 59 obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, 6 stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków oraz 632 pozostałych stanowisk archeologicznych, jednak projektowany dokument zawiera niezbędne przepisy dotyczące ochrony zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Zmiana studium zachowuje także istniejącą strefę ochrony archeologicznej. Obszary Natura 2000 61
Zachowane zostały wszystkie formy ochrony przyrody ustanowione na terenie gminy. W związku ze szczególnymi walorami przyrodniczymi na obszarze chronionego krajobrazu oraz obszarów Natura 2000, nowe tereny przeznaczone pod zainwestowanie zostały ograniczone do minimum. Warto zaznaczyć, że tereny te zostały wyznaczone w taki sposób, że nie spowodują znaczącego oddziaływania na obszar Natura 2000. W przypadku realizacji inwestycji jaką są farmy wiatrowe najbliżej położone obszary Murawy w Haćkach, znajdują się w odległości ok. 3 km. Są to obszary mające znaczenie dla Wspólnoty, chroniące m.in.: zarośla jałowca pospolitego na wrzosowiskach lub murawach nawapiennych, murawy kserotermiczne (Festuco-Bometea), Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, łęgi i wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion). Najbliżej położone siedlisko ptasie Dolina Górnej Narwi znajduje się ok. 10 km od stref wskazanych pod lokalizację farm wiatrowych, co umożliwia populacjom tam zamieszkującym korzystać w pełni z ich siedliska i nie powoduje realnego narażania ich na kolizję z turbinami. W odległości ok. 10 km od granicy gminy Bielsk Podlaski znajduje się obszar Puszczy Białowieskiej, nie przewiduje się zatem negatywnego oddziaływania lokalizacji turbin wiatrowych na obszar Natura 2000 Puszcza Białowieska PLC 200004. Wszystkie projektowane zmiany wprowadzone w Studium mogą powodować jedynie śladowe pogorszenie stanu siedlisk przyrodniczych, ale zamieszkujące ten obszar populacje będą mogły nadal efektywnie korzystać z pozostałego siedliska, są więc zgodne z wymaganiami art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (C-209/02 i C-304/05) oraz z wytycznymi Komisji Europejskiej 1 należy stwierdzić, że projektowane zmiany nie będą powodowały znaczącego oddziaływania na obszary Natura 2000. Analizując projektowany dokument należy stwierdzić, że zostanie zachowany właściwy stan ochrony siedlisk przyrodniczych zgodnie z Artykułem 1e Dyrektywy Siedliskowej. Cały obszar zachowa strukturę i funkcję, konieczne dla ich trwania w dłuższej perspektywie czasowej. Zmiany nie wpłyną na dynamikę populacji gatunków objętych ochroną, ich żywotność i szansę utrzymania się w biocenozie. Naturalny zasięg gatunków, podobnie jak zasięg siedlisk, potencjalnie ulegnie zmniejszeniu. Należy jednak zaznaczyć, że wszystkie projektowane zmiany zostały zaprojektowane jako uzupełnienie już istniejących terenów przeznaczonych pod zainwestowanie i tym samym nie naruszyły najcenniejszych naturalnych siedlisk. Istniejące siedliska będą wystarczająco duże, by utrzymać populację gatunków w dłuższej perspektywie czasowej. Dla Obszaru Natura 2000 obowiązują ustalenia szczegółowe zawarte w Zarządzeniu Nr 1/13 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 11 stycznia 2013 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla Obszaru Natura 2000 Murawy w Haćkach PLH200015 (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2013r., poz.416). Przepisy te są nadrzędne nad wszelkimi innymi ustaleniami zawartymi w Studium. Ustalenia studium uznaje się za zgodne z ww. Zarządzeniem tj. z zakazami obowiązującymi w jego granicach. Ponadto ustalenia Studium zawierają wiele zapisów ograniczających negatywne oddziaływanie planowanego zagospodarowania na środowisko oraz w sposób prawidłowy regulują elementy wyposażenia w infrastrukturę techniczną terenów zurbanizowanych. Warto zaznaczyć, że kompleksowe wyposażenie obszaru gminy w elementy infrastruktury technicznej powinno poprawić jakość środowiska, a co za tym idzie pośrednio stworzyć warunki do zachowania lub poprawy warunków siedliskowych. Wskazane lokalne kierunki zagospodarowania terenu na obszarach Natura 2000 nie powodują zmian zagospodarowania 1 Wytyczne metodologiczne dotyczące przepisów artykułu 6 (3) i (4) dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG Ocena planów i przedsięwzięć znacząco oddziałujących na obszary Natura 2000, Luksemburg 2002, Polski przekład: WWF Polska, 2005. 62
istotnie wpływających na trwałość tych obszarów. Jednym z kierunków zagospodarowania mogących istotnie wpłynąć na obszary Natura 2000 jest nowa trasa drogi ekspresowej S-19, która jest wskazana w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego. Jednakże przy zastosowaniu odpowiednich rozwiązań projektowych wynikających z raportu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na środowisko realizacja trasy nie powinna naruszyć integralności tych obszarów. Zgodnie z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 18 czerwca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Górnej Narwi (PLB200007) dla obszaru zostały wskazane następujące istniejące i potencjalne zagrożenia mające związek z planowaniem przestrzennym: istniejące zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie, modyfikowanie funkcjonowania wód (większość gatunków wskazanych w zarządzeniu); potencjalne produkcja energii wiatrowej (bocian biały, łabędź krzykliwy, cyranka, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, kropiatka, derkacz, dubelt, rybitwa czarna, rybitwa białoskrzydła, rożeniec, perkoz rdzawo szyi, czajka, gęś białoczelna, świstun, puchacz) napowietrzne linie energetyczne (bocian biały, kropiatka, derkacz, dubelt), modyfikowanie funkcjonowania wód (rybitwa czarna, rybitwa białoskrzydła), zalesianie terenów otwartych (cietrzew), inne rodzaje sportu i aktywnego wypoczynku (puchacz). Zgodnie z planem działań ochronnych działania ochronne dotyczące poszczególnych gatunków mają być podejmowane na wskazanych obszarach. W granicach gminy Bielsk Podlaski wskazano na działania ochronne następujące obszary: związane z derkaczem obszary użytków zielonych, rolnych i nieużytków w okolicach miejscowości Deniski i Plutycze. W obu przypadkach są to obszary w Studium wskazane jako tereny rolne, obszary leśne w nadleśnictwie Bielsk w Studium wskazane jako tereny lasów; związane z kropiatką - obszary użytków zielonych, rolnych i nieużytków w okolicach miejscowości Plutycze. Są to obszary w Studium wskazane jako tereny rolne, obszary leśne w nadleśnictwie Bielsk w Studium wskazane jako tereny lasów; związane z dzięciołem białogrzbietym - obszary leśne w nadleśnictwie Bielsk w Studium wskazane jako tereny lasów; związane z puchaczem - obszary leśne w nadleśnictwie Bielsk w Studium wskazane jako tereny lasów. Przeznaczenie w Studium obszarów wskazanych do prowadzenia działań ochronnych na tereny rolne i leśne powoduje, że nie będzie w nich występowała działalność mogąca wpływać negatywnie na obecność chronionych gatunków ptaków. W przypadku istniejących zagrożeń dla poszczególnych gatunków w kwestii zasypywania terenu melioracji i osuszania oraz modyfikowania funkcjonowania wód Studium zawiera m. in. zapisy o: zakazie dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; zakazie likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych. W przypadku potencjalnych zagrożeń wpływ produkcji energii wiatrowej został omówiony w osobnym rozdziale. W przypadku lokalizowanie napowietrznych linii energetycznych ustala się, że na etapie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 63
należy wprowadzić strefę ochronną od istniejących napowietrznych linii elektroenergetycznych, zgodnie z przepisami szczególnymi. Ponadto zaleca się kablowanie linii niskiego i średniego napięcia. Wzdłuż osi linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia należy przestrzegać ograniczeń w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów dotyczy lokalizowania zabudowy mieszkaniowej i użyteczności publicznej, miejsc stałego przebywania ludzi w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, turystyczną, rekreacyjną oraz tworzeniem nasypów, hałd i nasadzania roślinności wysokiej. Na obszarze Natura 2000 występują jedynie linie energetyczne średniego napięcia w rejonie miejscowości Deniski. Modyfikowanie funkcjonowania wód regulowane jest przez wskazane wyżej zapisy. W przypadku zalesiania terenów otwartych ustala się sukcesywne zwiększenia areału gruntów leśnych (w szczególności zaleca się zalesić tereny przyległe do istniejących kompleksów leśnych i grunty V i VI klasy bonitacyjnej), dążenie do łączenia izolowanych enklaw leśnych, budowę szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych i miejsc odpoczynku oraz innych obiektów ułatwiających ruch turystyczny oraz ograniczenie zmiany przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne. Zapisy te dotyczą głównie jednak obszarów zlokalizowanych poza obszarami chronionymi, dlatego należy stwierdzić, że nie planuje się ingerencji w istniejące obszary leśne znajdujące się w granicach obszaru Natura 2000. Przy granicy obszaru Natura 2000, na krawędzi doliny Narwi, znajdują się obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, w których możliwe jest uprawianie sportów wodnych (kajaki). Obiekt tego typu znajduje się nad Narwią w okolicach miejscowości Ploski. Są to obiekty istniejące i studium nie wskazuję nowych obszarów przeznaczonych pod rozwój usług turystyki, a jedynie potwierdza stan istniejący i wcześniej zaplanowany w obowiązujących dokumentach planistycznych. Zgodnie z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 18 czerwca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Ostoja w Dolinie Górnej Narwi (PLH200010) dla obszaru zostały wskazane następujące istniejące i potencjalne zagrożenia mające związek z planowaniem przestrzennym: istniejące wydobywanie piaski i żwiru (wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi), zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie (łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe), modyfikowanie funkcjonowania wód (traszka grzebieniasta, kumak nizinny, minogi czarnomorskie), regulowanie koryt rzecznych (piskorz, różanka, minogi czarnomorskie); potencjalne zalesianie terenów otwartych (wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie), inne typy zabudowy, głównie rekreacyjnej (wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie), intensyfikacja rolnictwa (zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinion), zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie (bory i lasy bagienne, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, piskorz, różanka, minogi czarnomorskie), modyfikowanie funkcjonowania wód (bóbr europejski, wydra, piskorz, różanka), regulowanie koryt rzecznych (wydra). Na obszarze gminy Bielsk Podlaski zidentyfikowano występowanie łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych (na zachód i na wschód od miejscowości Plutycze) oraz starorzeczy i naturalnych eutroficznych zbiorników wodnych ze zbiorowiskami Nymphaeion, Potamion (w dolinie Narwi). Ponadto na terenie gminy występują w granicach obszaru Natura 2000 piskorz i różanka. Lasy w rejonie miejscowości Plutycze w Studium zostaną zachowanie w użytkowaniu leśnym. Podobnie jak obszary w dolinie Narwi pozostaną w użytkowaniu rolnym lub jako wody powierzchniowe lub użytki zielone. W kwestii 64
gospodarowania wodami powierzchniowymi oraz terenami nadrzecznymi studium zawiera następujące zapisy: zakaz dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; zakaz likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych. W przypadku istniejących i potencjalnych zagrożeń wynikających z gospodarowania wodami i na terenach nadrzecznych Studium nie przewiduje ingerencji w te obszary. Modyfikowanie funkcjonowania wód regulowane jest przez wskazane wyżej zapisy. W przypadku zalesiania terenów otwartych ustala się sukcesywne zwiększenia areału gruntów leśnych (w szczególności zaleca się zalesić tereny przyległe do istniejących kompleksów leśnych i grunty V i VI klasy bonitacyjnej), dążenie do łączenia izolowanych enklaw leśnych, budowę szlaków turystycznych, ścieżek rowerowych i miejsc odpoczynku oraz innych obiektów ułatwiających ruch turystyczny oraz ograniczenie zmiany przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne. Zapisy te dotyczą głównie jednak obszarów zlokalizowanych poza obszarami chronionymi dlatego należy stwierdzić że nie planuje się ingerencji w istniejące obszary leśne znajdujące się w granicach obszaru Natura 2000. W przypadku lokalizacji zabudowy rekreacyjnej nie przewiduje się na obszarze Natura 2000 dopuszczenia nowych obiektów tego typu. Na granicy obszaru w rejonie miejscowości Ploski znajdują się obiekty rekreacyjno wypoczynkowe. Studium nie dopuszcza do dalszego rozwoju tego typu funkcji w tym rejonie. Zgodnie z Zarządzeniem nr 1/203 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku z dnia 11 stycznia 2013 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Murawy w Haćkach PLH200015 dla obszaru zostały wskazane następujące istniejące i potencjalne zagrożenia mające związek z planowaniem przestrzennym: eksploatacja kopalin (rozkopywanie pagórków kemowych) murawy kserotermiczne. Pozostałe zagrożenia dla chronionych muraw kserotermicznych oraz niżowych i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie nie wynikają bezpośrednio z dokumentów planistycznych. Ustalenia Studium zachowują na obszarze natura 2000 zagospodarowanie jako użytki rolne lub zielone (tereny rolne R), a więc nie przewidują możliwości pozyskiwania surowców mineralnych z tych obszarów. Obszar Chronionego Krajobrazu Dla Obszaru Chronionego Krajobrazu obowiązują ustalenia szczegółowe zawarte w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.), w Rozporządzeniu nr 6/98 Wojewody Białostockiego z dnia 20 maja 1998r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi (Dz. Urz. Woj. Białostockiego z 1998r. Nr 10, poz.50) oraz w Rozporządzeniu Nr 9/05 Wojewody Podlaskiego z dnia 25 lutego 2005 r. w sprawie Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Narwi (Dz. Urz. Woj. Podl. z 2005 r., Nr 54, poz. 722). Przepisy te są nadrzędne nad wszelkimi innymi ustaleniami zawartymi w Studium. Ustalenia studium uznaje się za zgodne z aktami prawnymi dotyczącymi OCHK Dolina Narwi tj. z zakazami obowiązującymi w jego granicach. Studium nie wskazuje na obszarze chronionego krajobrazu nowych terenów pod zabudowę. Wskazane są jedynie istniejące obszary z obiektami budowanymi. Należą do nich obiekty usług turystyki zlokalizowane nad Narwią ( Ptasia Osada i Zajazd Zagłoba, Karczma Koszarka, tereny produkcyjne przy drodze krajowej nr 19 oraz tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub zagrodowej w miejscowości Ploski, Stupniki i Kożyno). W 65
Studium wskazuje się także tereny przeznaczone pod usługi, na których znajduje się obiekty budowlane dawnych zakładów drobiowo mleczarskich oraz stacja pomp i kilka budynków zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Jest to jedyny teren gdzie możliwy jest rozwój dodatkowej zabudowy w obszarze chronionego krajobrazu. W pozostałych przypadkach są to tereny już zainwestowane. Na obszarze usługowym (U) na północ od Ploski możliwa jest lokalizacja dodatkowych obiektów budowlanych, ale ich powstanie nie musi wiązać się ze złamaniem zapisów o odległości od cieków wodnych czy wycince drzew. W pobliżu nie ma cieków wodnych, od których mogłaby obowiązywać odległość 100 m. Tereny są częściowo zadrzewione, ale jednocześnie jest tam wystarczająco dużo miejsca na lokalizacje obiektów budowlanych bez konieczności wycinek. Na pozostałych obszarach są to istniejące obiekty i Studium nie wprowadza zmian w ich sposób użytkowania, a jedynie potwierdza ich istnienie. Tereny te są ujęte w obowiązujących dokumentach planistycznych w tym w obowiązującym studium i planach miejscowych. Ocena wpływu farm wiatrowych na środowisko Budowa elektrowni wiatrowych, jako przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko będzie wymagało uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W energetyce wiatrowej umiejscowienie elektrowni jest kluczowym czynnikiem decydującym o opłacalności inwestycji. W jego ocenie należy uwzględnić szereg zmiennych począwszy od statystycznego natężenia wiatru, poprzez istniejącą infrastrukturę i ukształtowanie terenu, skończywszy na czynnikach geospołecznych i instytucjonalnych. Polska energetyka stoi w obliczu konieczności dokonania modernizacji i wzmocnienia Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Wysłużone bloki węglowe wymagają zastąpienia nowymi mocami wytwórczymi. Malejące zasoby tego paliwa, rosnące koszty jego wydobycia, a przede wszystkim konieczność wdrażania polityki energetyczno-klimatycznej UE, powodują potrzebę dynamicznego rozwoju alternatywnych źródeł energii. Jednym z trzech kluczowych elementów polityki klimatycznej, obok energooszczędności i ograniczenia emisji CO 2 do atmosfery, jest znaczny wzrost udziału produkcji energii z odnawialnych źródeł. Ogromne znaczenie będzie tu miał rozwój bezemisyjnych technologii wytwarzania energii, zwłaszcza energii wiatrowej, jako najdynamiczniej rozwijającej się branży energetycznej na świecie. Polska, jako kraj członkowski UE, musi włączyć się w działania zmierzające do zatrzymania zmian klimatu. Konieczność rozwoju energetyki odnawialnej, w tym energetyki wiatrowej, wynika między innymi z postanowień Dyrektywy 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (wejście w życie w czerwcu 2009 r.). Międzynarodowe zobowiązania wynikające m.in. z Protokołu Kioto, Traktatu Akcesyjnego, muszą znaleźć odzwierciedlenie zarówno w krajowych strategiach politycznych oraz systemie prawnym, jak i przede wszystkim w bieżącym działaniu administracji, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych. Energia wiatrowa jest branżą przyjazną dla środowiska ze względu na zeroemisyjny proces produkcji energii, a co za tym idzie jej zastosowanie zmniejsza negatywne oddziaływanie sektora wytwarzania energii na środowisko. Realizacja projektów wiatrowych jest zatem działaniem z zakresu ochrony klimatu, powietrza i gleby, dzięki temu ich rozwój stał się skutecznym i promowanym na całym świecie narzędziem realizacji celów polityki klimatycznej. W gminie znajduje się 3 elektrownie wiatrowe, które są zlokalizowane na terenach rolnych, niezalesionych, w znacznej odległości od zabudowań, z dala od: Obszaru Chronionego Krajobrazu, ekosystemów leśnych, (niezależnie od wielkości), zadrzewień śródpolnych i przydrożnych czy obszarów Natura 2000 Doliny Górnej Narwi, Ostoi w Dolinie Górnej Narwi oraz Muraw w Haćkach. Elektrownie wiatrowe zlokalizowane są w 66
pobliżu istniejących obszarów eksploatacji surowców mineralnych. W Studium na części obszarów wydobywczych dopuszcza się lokalizację urządzeń do prowadzenia gospodarki odpadami. Ponadto w pobliżu przebiega korytarz planowanej drogi ekspresowej S19. Turbiny znajdują się w odległości około 500 600 m od istniejących zabudowań miejscowości Augustowo oraz ponad 1 km od zabudowy na obszarze miasta Bielsk Podlaski. Takie usytuowanie turbin wiatrowych powinno być bezpieczne w kontekście wpływu na ludzi oraz emisji hałasu. W przypadku oddziaływania na ptaki i nietoperze nie prowadzono szczegółowych obserwacji. Głównym miejscem koncentracji ptaków na obszarze gminy jest dolina Narwi, która stanowi korytarz migracyjny i miejsce siedliskowe. Na pozostałym obszarze gminy nagromadzenie potencjalnie konfliktowych gatunków ptaków jest zdecydowanie mniejsze, dlatego nie ma podstaw do stwierdzenia, że obecność turbin wiatrowych będzie miała istotny wpływ na ptaki na tym obszarze. W przypadku nietoperzy, jako że jest to obszar położony w otoczeniu terenów rolnych ich zróżnicowanie nie jest zbyt duże. Brak jest w pobliżu obszaru lokalizacji turbin sprzyjających występowaniu nietoperzy zadrzewień śródpolnych lub przydrożnych. Dlatego można przypuszczać, że oddziaływanie elektrowni wiatrowych ma ograniczony wpływ na nietoperze. W kontekście oddziaływania na środowisko elektrownie wiatrowe mogą mieć ujemny wpływ na ptactwo i nietoperze oraz mogą wpływać na niszczenie naturalnych siedlisk lądowych dla roślin i zwierząt. Ptaki i nietoperze stanowią grupy zwierząt, na które elektrownie wiatrowe oddziaływają w największym stopniu. Oddziaływania negatywne w tym zakresie mogą obejmować: zwiększoną śmiertelność w wyniku kolizji z turbiną, utratę miejsc żerowania, zamieszkania oraz ich fragmentację i przekształcenia, a także wymuszanie zmiany tras przelotów (efekt bariery). Doliny rzeczne na obszarze gminy, w tym w szczególności dolina Narwi, pełnią funkcje ponadlokalnych i lokalnych korytarzy ekologicznych i lokalizacja elektrowni wiatrowych, w ograniczonej ilości i na wybranych obszarach, nie powinna tego faktu znacząco zmienić. Na obszarach przeznaczonych do lokalizacji farm wiatrowych powinno się prowadzić monitoring porealizacyjny pod kątem występowania zagrożenia dla ptaków, związanego z lokalizacją siłowni wiatrowych. Budowa elektrowni wiatrowych, może mieć potencjalnie negatywny wpływ na środowisko wodne tylko na etapie budowy w wyniku wycieku substancji ropopochodnych lub płynów eksploatacyjnych z maszyn i urządzeń budowlanych. Na etapie eksploatacji zagrożenie dla środowiska wodnego może wystąpić jedynie w przypadku katastrofy budowlanej na farmie, na skutek wycieku oleju transformatorowego. W trakcie budowy elektrowni wiatrowych uszkodzeniu może ulec wierzchnia warstwa gleby. Ustalenia Studium nakazują szczególna dbałość o zachowanie wartości produkcyjnych gleb i przywrócenie pierwotnych warunków glebowych po zakończeniu inwestycji. W trakcie eksploatacji siłowni należy zwrócić uwagę na odpowiednią konserwacje i usuwanie odpadów mogących stanowić zagrożenie dla środowiska. Po zakończeniu prac związanych z budową elektrowni nakazuje się przywrócenie pierwotnego stanu terenu i kontynuację upraw rolnych. Takie rozwiązania są stosowane z powodzeniem na świecie, gdzie farmy wiatrowe są urozmaiceniem krajobrazy rolniczego. Negatywne oddziaływanie na ludzi będą generować turbiny elektrowni wiatrowych, które mogą wpłynąć na pogorszenie komfortu zamieszkiwania, wystąpienie uciążliwych efektów optycznych oraz mogą negatywnie wpłynąć na krajobraz. Ponadto mogą one generować uciążliwość akustyczną oraz infradźwięki odbierane przez ludzi jako wibracje. Położenie elektrowni w odpowiedniej odległości od zabudowy gwarantuje zachowanie wymogów zabezpieczających przed hałasem, co pozwoli na uniknięcie ponadnormatywnego wpływu hałasu na tereny mieszkaniowe. 67
Negatywny wpływ na powietrze elektrowni wiatrowych występuje jednak wyłącznie na etapie budowy w wyniku emisji spalin i pyłów z maszyn i urządzeń budowlanych oraz środków transportu. Na etapie eksploatacji występuje znaczący pozytywny wpływ na powietrze związany z redukcją gazów i pyłów z konwencjonalnych źródeł energii. Z kolei negatywne oddziaływanie na środowisko glebowe będzie miała planowana budowa elektrowni wiatrowych, podczas której nastąpi zdjęcie urodzajnej warstwy gleby, budowa dróg dojazdowych i przebudowa łuków istniejących dróg oraz budowa placów manewrowych, a także głębokie wykopy - masy ziemi ulegną przesunięciu lub w przypadku ich nadmiaru będą musiały zostać złożone w wyznaczonym do tego miejscu. Ważnym elementem środowiska dla lokalizacji turbin wiatrowych jest jakość gruntów, dlatego wskazane są badania geologiczne przed posadowieniem elektrowni wiatrowych. Podłoże może wymagać specjalnego przygotowania dla posadowienia ciężkich obiektów. Według wytycznych dotyczących oceny oddziaływania farm wiatrowych na ptaki nie należy lokalizować inwestycji wiatrowych na obszarach stanowiących korytarze ekologiczne. Im większa odległość od korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym i krajowym (doliny dużych rzek, kompleksy leśne, stanowiące swoiste łączniki pomiędzy obszarami cennymi przyrodniczo), tym mniejsze ryzyko negatywnego oddziaływania przedmiotu inwestycji na gatunki wykorzystujące dany korytarz ekologiczny w celu przemieszczania się i migracji. W związku z tym na terenie gminy Bielsk Podlaski wyznaczono linię rozdzielającą północną i południową strefę lokalizacji inwestycji z zakresu odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw. Na północ od wyznaczonej linii nie będą lokalizowane inwestycje z zakresu energetyki wiatrowej ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz obecność obszarów Natura 2000, w tym obszaru ochrony ptaków. Natomiast w strefie południowej inwestycje z zakresu energetyki wiatrowej wraz ze strefami ochronnymi można lokalizować na obszarach rolnych oraz na terenach produkcyjnych z zachowaniem odległości od lasów, zabudowy, dróg, obszarów chronionych, które wynikają bezpośrednio z przepisów odrębnych. Niestety taki dopuszczenie lokalizacji nie precyzuje konkretnych obszarów gdzie można lokalizować farmy wiatrowe. Duża część terenów rolnych w południowej części gminy nie spełnia kryteriów odległości potencjalnych turbin wiatrowych od obszarów zabudowanych lub o funkcjach przyrodniczych. Zgodnie z obowiązującą ustawą o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych, Dz.U. 2016 poz. 961) w art. 4, ust. 1 wskazano że: (...) Art. 4. 1. Odległość, w której mogą być lokalizowane i budowane: 1) elektrownia wiatrowa od budynku mieszkalnego albo budynku o funkcji mieszanej, w skład której wchodzi funkcja mieszkaniowa, oraz 2) budynek mieszkalny albo budynek o funkcji mieszanej, w skład której wchodzi funkcja mieszkaniowa od elektrowni wiatrowej jest równa lub większa od dziesięciokrotności wysokości elektrowni wiatrowej mierzonej od poziomu gruntu do najwyższego punktu budowli, wliczając elementy techniczne, w szczególności wirnik wraz z łopatami (całkowita wysokość elektrowni wiatrowej). 2. Odległość, o której mowa w ust. 1, wymagana jest również przy lokalizacji i budowie elektrowni wiatrowej od form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 3 i 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2015 r. poz. 1651, 1688 i 1936 oraz z 2016 r. poz. 422) oraz od leśnych kompleksów promocyjnych, o których mowa w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2015 r. poz. 2100 oraz z 2016 r. poz. 422 i 586), przy czym ustanawianie tych form ochrony przyrody oraz leśnych kompleksów promocyjnych nie wymaga zachowania odległości, o której mowa w ust. 1. Oznacza to, że niemożliwe jest lokalizowanie turbin wiatrowych w otoczeniu jednego z terenów wchodzącego w skład obszaru Natura 2000 Murawy w Haćkach pomiędzy miejscowościami Poniewicze Hryniewicze Duże. Również w otoczeniu kompleksów leśnych 68
w zachodniej, wschodniej i południowej części gminy lokalizowanie turbin wiatrowych jest niewskazane. Co prawda nie są to określone w ustawie kompleksy promocyjne jednak biorąc po uwagę ich znaczenie ekologiczne oraz potencjalne miejsce występowania m. in. narażonych na kolizje z turbinami nietoperzy niewskazane jest wprowadzanie ich w pobliże turbin wiatrowych. W Studium nie precyzuje się wysokości turbin wiatrowych, dlatego niemożliwe jest określenie wskazanej w ustawie odległości od poszczególnych turbin. Natomiast można na obszarze gminy wskazać obszary gdzie odległości pomiędzy istniejącą i planowaną zabudową mieszkaniową są na tyle duże, że możliwe byłoby lokalizowanie turbin wiatrowych o wysokościach ponad 100 m. Są to np. rejony miejscowości: Parcewo, Pasynki, Krzywa, Widowo, Woronie, Augustowo, Grabowiec. W przypadku tych lokalizacji konieczne byłoby jednak wykonanie monitoringu ptaków i nietoperzy aby wykluczyć potencjalne oddziaływanie na nie farm wiatrowych. Planowane siłownie wiatrowe będą źródłem hałasu oraz mogą potencjalnie stanowić zagrożenie dla awifauny. W ustaleniach Studium lokalizację elektrowni wiatrowych dopuszcza się pod warunkiem zachowania odległości wynikających m. in. z norm poziomu hałasu w środowisku, zgodnie z wymogami obowiązujących w tym zakresie przepisów odrębnych. Analiza przestrzenna lokalizacji istniejących obszarów cennych przyrodniczo względem planowanych lokalizacji turbin wiatrowych wskazuje, że proponowane lokalizacje elektrowni wiatrowych będą znajdować się poza zasięgiem występowania prawnie chronionych siedlisk roślin i zwierząt. Lokalizacja na tych terenach farm wiatrowych nie będzie miała wpływu na warunki siedliskowe flory. Maszty elektrowni wiatrowych będą zlokalizowane na gruntach ornych, na których nie ma cennych przyrodniczo siedlisk oraz nie są objęte ochroną. Maszty elektrowni wiatrowych mogą stanowić pewną dominantę krajobrazową i być widoczne ze znacznej odległości. Jednak obszar gminy położony jest w rejonie o pewnej dynamice rzeźby wynikającej z ewolucji krajobrazu w czwartorzędzie (modelowanie glacjalne i erozja rzeczna) dlatego lokalizacja masztów elektrowni wiatrowych nie będzie decydowała o charakterze krajobrazowym tego obszaru. Dominujące powinny pozostać takie elementy krajobrazowe jak ściany lasu, wzniesienia i zagłębienia, kępy zadrzewień. Miejscami maszty elektrowni mogą być słabo widoczne ze względu na te elementy krajobrazowe. Obszar gminy jest w znacznej części wylesiony, użytkowany rolniczo. Ustalenia Studium dotyczące estetyki budowli, ich wielkości, oznaczeń i oświetlenia sprawiają, że obiekty te mogą stać się atrakcyjne krajobrazowo. Dla jednych stanowią one atrakcyjny akcent architektonicy urozmaicający monotonię krajobrazu rolniczego. Dla innych jest niedopuszczalną ingerencją w krajobraz kulturowy. Ważnym czynnikiem, który należy brać pod uwagę przy lokalizacji tego typu inwestycji jest bezpieczeństwo dla fauny, głównie ptaków migrujących. Maszty będę posiadały odpowiednią kolorystykę i oznakowanie przeszkodowe. Obiekty elektrowni nie powinny ograniczać w sposób znaczący możliwości wykorzystania gruntów pod uprawy rolne. Elektrownie wiatrowe są specyficznymi, wysokimi obiektami zmieniającymi krajobraz, a ich lokalizacja odbierana jest zawsze subiektywnie. Oddziaływanie elektrowni wiatrowych będzie niewielkie, związane głównie ze wzrostem wysokości wież w trakcie ich stopniowego, częściowego montażu. Elektrownie wiatrowe jako urządzenia o dużej wysokości, wpływają na krajobraz. W zależności od ukształtowania terenu i sposobu jego zagospodarowania, a także typu i liczby posadowionych w jednym miejscu urządzeń, parki wiatrowe mogą być widoczne nawet z dużych odległości. Ocena wpływu projektowanych inwestycji na krajobraz jest jednak bardziej złożona niż samo stwierdzenie, że są one widoczne. Rozważany jest także wpływ na zmianę dotychczasowego charakteru otoczenia, który w dużej mierze jest sprawą subiektywnego postrzegania, zależny, bowiem od osobistych upodobań i poglądów oceniającego. Przez wiele osób turbiny postrzegane są jako nowoczesne, przyjazne środowisku instalacje, o prostym a jednocześnie wyrafinowanym kształcie. Oceniając wpływ elektrowni 69
wiatrowych na krajobraz, pamiętać należy, że jedna z alternatyw dla energii odnawialnej jest energia z konwencjonalnych źródeł, których wpływ na krajobraz jest nieporównywalnie większy. W obszarach Studium przeznaczonych na lokalizacje elektrowni wiatrowych mamy do czynienia z krajobrazem o małym zróżnicowaniu. Są to najczęściej obszary płaskie lub lekko pofalowane, z niewielkim zróżnicowaniem rzeźby terenu. Nie ma na tych obszarach charakterystycznych osi widokowych czy unikatowych form architektonicznych. Pofalowanie krajobrazu oraz obecność kompleksów leśnych może sprawić, że obiekty elektrowni nie będą widoczne ze zbyt dużej odległości, co ograniczy ich potencjalnie negatywny wpływ na krajobraz naturalny. Ukształtowanie terenu oraz aleje drzew i otaczająca wsie roślinność sprawiają, że wiatraki nie są widoczne na poziomie percepcji krajobrazu przez człowieka 1,7 1,8 m. Przeszkody występujące w równych lub regularnych odstępach oko odczuwa jako takt lub rytm. Również efekt zamkniętego wnętrza tworzy się przez obraz spoczynku lub wodzący. Pole widzenia człowieka przy nieruchomej głowie i ruchomym oku ma rozwarcie 54,ku 58 górze 27 i w dół 10. Dla objęcia wzrokiem turbiny odległość oka od turbiny = szerokość turbiny lub jej podwójnej wysokości nad poziomem oka. Oko dostrzega tylko w łuku o rozwarciu 0 1' = polu czytelności, co warunkuje graniczną odległość rozróżnianych szczegółów. Elektrownie wiatrowe są nowymi specyficznymi, wysokimi obiektami zmieniającymi krajobraz, a ich lokalizacja odbierana jest zawsze subiektywnie. W trakcie budowy, oddziaływanie elektrowni wiatrowych będzie niewielkie, związane głównie ze wzrostem wysokości wież w trakcie ich stopniowego, częściowego montażu. Oddziaływanie pracujących elektrowni wiatrowych na otaczający krajobraz wynika z wizualnej specyfiki samych konstrukcji, fizjografii obszaru inwestycji oraz struktury osadniczej tego regionu. Specyfika konstrukcji elektrowni polega na wizualnym oddziaływaniu na wartości krajobrazowe danego obszaru, które są ściśle powiązane z konstrukcją turbin wiatrowych, ukształtowaniem terenu oraz strukturą osadniczą regionu, Oddziaływanie elektrowni wiatrowych zależy głównie od jej parametrów wysokościowych. Tak wysokie obiekty stanowią obcy, techniczny element krajobrazu naturalnego. Ze względu na wysokość trudno jest wkomponować i zamaskować elektrownie w krajobrazie, ponieważ górują nad zadrzewieniami. Jednakże obecność kompleksów leśnych, zadrzewień śródpolnych lub wzdłuż dróg przyczynia się do obniżenia dysharmonii krajobrazu. Wpływ na estetyczne walory krajobrazu wywiera sposób malowania elektrowni. Zazwyczaj jest to kolor biały lub pastelowy, który jest najmniej kontrastowy względem tła. Istotnym elementem oddziaływania na krajobraz jest ekspozycja planowanej inwestycji w krajobrazie oraz struktura osadnicza regionu. Obszar Studium wskazany do lokalizacji elektrowni wiatrowych znajduje się w większości na wysoczyźnie morenowej. Elektrownie ze względu na niewielką ilość zadrzewień wokół okolicznych miejscowości będą z nich widoczne w różnym stopniu. Rosnące wokół nich zadrzewienia i zakrzewienia, zwłaszcza wzdłuż dróg, będą w różnym stopniu maskować wieże elektrowni wiatrowych. Poprzez swoją wysokość elektrownie wiatrowe będą stanowić dominantę wysokościową w krajobrazie. W analizie tego zjawiska należy zwrócić uwagę na inne obiekty wysokościowe w okolicy, m.in. linie elektroenergetyczne, wieże telefonii komórkowej. Z analizy krajobrazowej wynika, że planowana farma wiatrowa będzie nowym, swoistym elementem krajobrazu naturalnego. Przeprowadzanie budowy infrastruktury drogowej pod turbiny wiatrowe powinny przebiegać tak aby zachować walory krajobrazowe w szczególności aleje wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Bardzo istotnym elementem decydującym o możliwości lokalizacji farm wiatrowych jest także odbiór społeczny i wpływ na ludzi. Przy planowaniu elektrowni wiatrowych zakłada się, że okres ich funkcjonowania będzie wynosił średnio około 25-30 lat, dlatego też znaczenie dla środowiska oraz człowieka ma sposób oddziaływania elektrowni w czasie ich funkcjonowania, i zagrożenia jakie z tego faktu wynikają. W przypadku oddziaływania na człowieka podstawowymi uciążliwościami są: 70
- emisja hałasu przez elektrownie hałas emitowany przez nowoczesne turbiny jest generowany przede wszystkim przez opór aerodynamiczny. Hałas mechaniczny został za to w znacznym stopniu zredukowany. Hałas pochodzenia aerodynamicznego przejawia się w postaci jednostajnego szumu i może być odbierany jako dźwięk uciążliwy. Im większa moc elektrowni, im starsza technologia, im mniej aerodynamiczna konstrukcja łopat, tym większy jest hałas powodowany przez turbinę. Hałas o pulsacyjnym charakterze emitowany przez elektrownie wiatrowe odczuwalny jest wyraźniej w czasie pory nocnej. W nocy hałas roznosi się ponadto na dalsze odległości. Redukcji poziomu dźwięku, który jest szczególnie uciążliwy przy wietrze o małych i średnich prędkościach służy stosowanie nowoczesnej technologii. Natomiast aby nie dopuścić do przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu należy zachować odpowiedni dystans między elektrownią wiatrową a zabudową mieszkaniową. Na natężenie hałasu emitowanego przez farmę wiatrową ogromny wpływ ma sposób rozmieszczenia turbin w obrębie farmy, ich typ, ukształtowanie terenu, prędkość i kierunki wiatru oraz temperatura i wilgotność powietrza. Uciążliwość odbieranych dźwięków, emitowanych przez turbiny wiatrowe, zależy od poziomu natężenia dźwięku i odległości od farmy. Zabezpieczeniem przed uciążliwością hałasu generowanego przez elektrownie wiatrowe jest utrzymanie odpowiedniej odległości tych instalacji od terenów zabudowy mieszkaniowej. W Polsce standardy akustyczne reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. (zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku).; - emisja infradźwięków elektrowni wiatrowe emitują infradźwięki na bardzo niskim poziomie, zdecydowanie poniżej wartości mogących wpływać na zdrowie ludzi; - emisję promieniowania elektromagnetycznego generatory prądu elektrowni emitują promieniowanie o bardzo niewielkim natężeniu, nieszkodzącym ludziom, również kablowe (podziemne) linie elektroenergetyczne nie stanowią źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego o wartościach ponadnormatywnych; - efekt stroboskopowy efekt optyczny wywoływanych okresowo refleksów świetlnych, związanych z odbijaniem promieni słonecznych od obracających się śmigieł, aby mu zapobiec stosuje się matowe powłoki i farby zapobiegające odbiciom światła; - efekt migotania cienia efekt optyczny związany z rzucaniem cienia na otaczające tereny przez obracające się łopaty wirnika turbiny wiatrowej, dlatego turbiny powinny znajdować się w oddaleniu budynków mieszkaniowych tak, aby ten efekt wyeliminować - efekt zacienienia (cienia rzucanego przez konstrukcję elektrowni) efekt ten dotyczy przeważnie odległości rzędu 2-3 krotnej wysokości elektrowni, w zależności od pory roku i dnia, zacienienie może krótkotrwale oddziaływać na większe odległości (do ok. 1 km) jedynie w okresie zimowym, a w pozostałych porach roku przy niskich położeniach Słońca; dodatkowym czynnikiem obniżającym częstotliwość tego efektu są warunki atmosferyczne występujące na tym obszarze (duża liczba dni z pogodą pochmurną, podczas której efekt zacienienia nie występuje - z powyższych względów oddziaływanie efektu zacienienia na zdrowie ludzi nie ma istotnego znaczenia; - efekt percepcji zmienionego krajobrazu oddziaływanie okresowe, bardzo zróżnicowane ze względu na indywidualne odczucia ludzi. Ocena wpływu farm fotowoltaicznych na środowisko Jednym ze źródeł OZE są ogniwa fotowoltaiczne PV. Ogniwa te to służące do produkcji energii elektrycznej cienkie półprzewodnikowe płytki z krzemu, które pod wpływem promieniowania produkują energię elektryczną. Ze względów środowiskowych wskazywano na następujące zalety ogniw fotowoltaicznych: 71
energia elektryczna wytwarzana jest bezpośrednio, sprawność przetwarzania energii jest taka sama, niezależnie od skali, moc jest wytwarzana nawet w pochmurne dni przy wykorzystaniu światła rozproszonego, obsługa i konserwacja wymagają minimalnych nakładów, w czasie produkcji energii elektrycznej nie powstają szkodliwe gazy cieplarniane. Ze względu na występowanie na obszarze gminy cennych siedlisk ptaków przeanalizowano wpływ ww. inwestycji przede wszystkim pod kątem jej ewentualnego oddziaływania na populację ptaków. Stwierdzono, że dobra lokalizacja elektrowni słonecznych nie musi powodować negatywnego wpływu na populacje ptaków. Co więcej, można nawet zauważyć ich pozytywne aspekty. Samo wytwarzanie energii w sposób przyjaźniejszy środowisku jest dobre, gdyż nie trzeba eksploatować źródeł nieodnawialnych. Dodatkowo przy sprawnym zarządzaniu taką elektrownią jej zlokalizowanie zwłaszcza w zubożonym krajobrazie rolniczym może być korzystne dla ptaków, stanowiąc urozmaicenie krajobrazu. By jednak bilans strat i zysków był dla populacji ptaków jak najlepszy, niezbędne jest przestrzeganie zasad mogących zminimalizować wpływ inwestycji, zwłaszcza tych zajmujących większe obszary krajobrazu. Mianowicie należy: unikać lokalizacji parków słonecznych na obszarach stanowiących miejsce rozrodu lub intensywnego wykorzystania przez gatunki rzadkie i średnioliczne, pomiędzy sektorami paneli warto sadzić niskopienne żywopłoty, co zmniejsza ryzyko kolizji ptactwa wodnego, przewody elektryczne odprowadzające energię z parku trzeba umieszczać pod ziemią, unikać budowy w szczycie sezonu lęgowego, również naprawy eksploatacyjne o większej skali należy wykonywać poza tym okresem, fragmenty trawiaste pomiędzy ogniwami nie powinny być uprawiane z wykorzystaniem sztucznego nawożenia, herbicydów i pestycydów, zezwolić na spontaniczną sukcesję roślinności pomiędzy pasami, np. ziół i chwastów stanowią one doskonałe miejsca żerowania ptaków. Największa presja na środowisko farm fotowoltaicznych będzie miała miejsce podczas jej realizacji. Wpływ inwestycji na środowisko w fazie realizacji jest jednak okresowy i ograniczony ze względu na wykonywanie prac w porze dziennej. Prace budowlane mają charakter typowych robót budowlano-konstrukcyjno-montażowych o bardzo ograniczonym charakterze i nie powodują zagrożenia dla terenów sąsiednich oraz środowiska naturalnego. W trakcie realizacji analizowanego przedsięwzięcia, zagrożenie dla stanu powietrza wynika głównie z pracy sprzętu budowlano montażowego podczas prowadzenia robót budowlano konstrukcyjnych oraz od środków transportu, powodujących emisję pyłu oraz produktów spalania oleju napędowego (dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla, węglowodory, sadza). Wpływ emisji zanieczyszczeń powstającej w trakcie realizacji przedsięwzięcia jest praktycznie ograniczony do obszaru miejsca realizacji prac budowlanych i montażowych, i nie stanowi zagrożenia dla środowiska. Używane w czasie budowy pojazdy i sprzęt budowlany muszą być sprawne technicznie i posiadać szczelne układy paliwowe i olejowe dla zapobieżenia przedostawania się substancji ropopochodnych do środowiska gruntowowodnego. W trakcie realizacji inwestycji uciążliwy również może być hałas towarzyszący pracom montażowo-budowlanym. Źródłem okresowej emisji hałasu do środowiska są pracujące maszyny i urządzenia budowlane. Powodowany hałas w czasie realizacji inwestycji ma jednak charakter nieciągły, krótkotrwały nie powodując żadnych przekroczeń. 72
Należy zaznaczyć, że realizacja farm fotowoltaicznych na obszarze gminy doskonale wpisuje się w Politykę Ekologiczną Państwa, która określa minimalny udział energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 14% w 2020 roku. Podsumowując, negatywne oddziaływanie farm fotowoltaicznych na środowisko ogranicza się do okresu budowy i montażu paneli. Kluczową rolę w ograniczaniu negatywnego oddziaływania farmy fotowoltaicznej będzie miało wskazanie odpowiedniej lokalizacji pod inwestycję. W trakcie funkcjonowania oddziaływanie na środowisko farm fotowoltaicznych jest znikome. Na podstawie danych pochodzących z rejestracji promieniowania słonecznego przez IMGW w latach 1960-1990 dokonano rejonizacji zasobów energii słonecznej na terenie Polski. Gmina Bielsk Podlaski znajduje się w rejonie II i w porównaniu z innymi częściami kraju charakteryzuje się wysokimi zasobami energii słonecznej. Rys. 8. Rejonizacja zasobów energii słonecznej w Polsce (Energetyka odnawialna w Wielkopolsce. Uwarunkowania rozwoju, Wielkopolskie Biuro Planowanie Przestrzennego, Poznań, 2010) Wartość promieniowania słonecznego na obszarze gminy Bielsk Podlaski wynosi od 950 do 1020 kwh/m2/rok. Na terenie gminy, na obszarze gruntów rolnych oraz na terenach aktywności gospodarczej, dopuszcza się lokalizacje elektrowni fotowoltaicznych. Pozyskiwanie energii elektrycznej z energii słońca jest działaniem proekologicznym jednak nie jest pozbawione oddziaływania na środowisko. Ze względów środowiskowych wskazuje się na zalety ogniw fotowoltaicznych: energia elektryczna wytwarzana jest bezpośrednio, sprawność przetwarzania energii jest taka sama, niezależnie od skali, moc jest wytwarzana nawet w pochmurne dni przy wykorzystaniu światła rozproszonego, obsługa i konserwacja wymagają minimalnych nakładów, a w czasie produkcji energii elektrycznej nie powstają szkodliwe gazy cieplarniane. O ile małe przydomowe czy przemysłowe panele PV mają w zasadzie minimalne oddziaływanie na środowisko, o tyle duże połacie pokryte panelami słonecznymi, umieszczone wśród otwartego krajobrazu, mogą negatywnie oddziaływać na zasoby środowiska (przede 73
wszystkim rośliny, zwierzęta, siedliska i krajobraz). Jednym z elementów oddziaływania na środowisko może być także oddziaływanie na ptaki, które są dobrymi wskaźnikami jakości stanu środowiska przyrodniczego. Panele na większych przestrzeniach, tworząc elektrownie słoneczne, budowane są przede wszystkim na otwartych terenach pól uprawnych. Wpływ paneli słonecznych na komponenty przyrodnicze, a przede wszystkim ptaki, zależy głównie od lokalizacji inwestycji. Wpływ ten może mieć charakter pośredni i bezpośredni: - wpływ pośredni panele słoneczne i ich eksploatacja mogą spowodować: bezpośrednią utratę siedlisk naturalnych, fragmentację siedlisk i/lub ich modyfikację, zaburzenia związane ze straszeniem przebywających tam gatunków ptaków, głównie poprzez prace przy budowie parku solarnego i utrzymaniu jego późniejszej działalności. Jednak przy dobrym projekcie parku solarnego, czego przykładem jest obiekt Gondorf Kobern w Niemczech, stworzono nie tylko miejsce atrakcyjne dla ptaków, ale obecnie chroni się go na prawach rezerwatu dla zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Podejrzewa się, że panele w olbrzymich układach mogą odstraszać ptaki (np. żurawie w Hiszpanii czy gęsi w Niemczech). - wpływ bezpośredni prawidłowa lokalizacja elektrowni słonecznej (na terenach nie wykorzystywanych intensywnie przez ptaki) może przyczynić się paradoksalnie do powstania alternatywnych miejsc żerowania, np. dla łuszczaków (fragmenty trawiaste i krzewy pomiędzy panelami i sektorami) oraz gniazdowania (panele są zakładane na specjalnych stojakach, które mogą być wykorzystywane przez niektóre gatunki do umieszczania gniazd). Nie ma naukowych dowodów na istnienie ryzyka śmiertelności dla ptaków związanych z panelami słonecznych ogniw fotowoltaicznych. Ryzyko środowiskowe przy realizacji elektrowni fotowoltaicznej jest prawdopodobnie podobne do wielu innych wykonanych przez człowieka inwestycji, wykorzystujących płaskie, przeszklone przestrzenie (ekrany akustyczne, szyby wysokich budynków), ale panele słoneczne mogą być lokalizowane w bardziej newralgicznych miejscach dla ptaków. Dobra lokalizacja elektrowni słonecznych nie musi powodować negatywnego wpływu na populacje ptaków. Przy sprawnym zarządzaniu taką elektrownią jej zlokalizowanie zwłaszcza w zubożonym krajobrazie rolniczym może być korzystne dla ptaków, stanowiąc urozmaicenie krajobrazu. Do zasad mogących zminimalizować wpływ inwestycji, zwłaszcza tych zajmujących większe obszary krajobrazu należą: - unikanie lokalizacji parków słonecznych na obszarach stanowiących miejsce rozrodu lub intensywnego wykorzystania przez gatunki rzadkie i średnioliczne (sikora), - pomiędzy sektorami paneli warto sadzić niskopienne żywopłoty, co zmniejsza ryzyko kolizji ptactwa wodnego, - przewody elektryczne odprowadzające energię z parku trzeba umieszczać pod ziemią, - unikanie budowy w szczycie sezonu lęgowego (na terenach otwartych sezon ten rozpoczyna się trochę szybciej, np. w przypadku czajki już w marcu). Również naprawy eksploatacyjne o większej skali należy wykonywać poza tym okresem, - fragmenty trawiaste pomiędzy ogniwami nie powinny być uprawiane z wykorzystaniem sztucznego nawożenia, herbicydów i pestycydów. Najlepiej je wykaszać ręcznie, bądź poprzez wypas np. owiec, - zezwolenie na spontaniczną sukcesję roślinności pomiędzy pasami, np. ziół i chwastów. Stanowią one doskonałe miejsca żerowania ptaków. Koszty środowiskowe potencjalnie związane z rozwojem energetyki opartej na wykorzystywaniu fotowoltaiki są niewielkie. Jednak nasza wiedza na ten temat jest ciągle niewystarczająca i niezbędne okazuje się przeprowadzenie krajowych badań tego zagadnienia. Warto jednak, by w dokumentach składanych przez inwestorów występujących o zezwolenia na budowę położonych w krajobrazie rolniczym zespołów paneli słonecznych był 74
uwzględniany potencjalny wpływ na ptaki, a także aby organy uzgadniające (regionalne dyrekcje ochrony środowiska) i wydające decyzje środowiskowe zalecały choćby prosty monitoring porealizacyjny, dokumentujący wpływ na populacje ptaków w sezonie lęgowym (weryfikujący ocenę zawartą w raporcie oraz skuteczność zaproponowanych działań minimalizujących). (ocena wpływ na ptaki przygotowano na podstawie: Wpływ elektrowni słonecznych na środowisko przyrodnicze, prof. dr hab. Piotr Tryjanowski, UAM, Poznań, Andrzej Łuczak, ENINA, Czysta Energia nr 1/2013). Potencjalny wpływ na środowisko farm fotowoltaicznych to: wykorzystanie terenu, straty w siedliskach, zużycie wody, używanie do produkcji materiałów toksycznych. Użytkowanie terenu w zależności od lokalizacji i skali inwestycji. Przyjmuje się, że do uzyskania jednego megawata potrzeba od 1,5 do 4 ha. W przypadku elektrowni fotowoltaicznej istnieje możliwość pogodzenia jej funkcji z uprawą gruntów, dlatego tego typu instalacje rekomenduje się do stosowania na terenach zdegradowanych np. po kopalniach węgla brunatnego, piasku lub w pobliżu korytarzy komunikacyjnych. Zużycie wody sam ogniwa nie potrzebują wody do działania jednak jest ona użytkowana w procesie produkcyjnym paneli słonecznych. Ponadto w przypadku farm wytwarzających poza energią elektryczną także ciepło woda wykorzystywana jest w procesie chłodzenia. Jeśli planowane będzie przedsięwzięcie o znacznej znamionowej mocy elektrycznej, uwzględniając wielkość powierzchni paneli oraz fakt, że ich sprawność silnie zależy od temperatury pracy instalacji, należy uznać, iż eksploatacja farmy może wiązać się z koniecznością wykonania i eksploatacji w ruchu ciągłym układów chłodzących. Innym, bardziej innowacyjnym, sposobem zapewnienia chłodzenia jest zastosowanie radiatorów. Układy chłodzące mogą stanowić źródła hałasu, a także mogą wpływać negatywnie na środowisko gruntowo-wodne (w przypadku zastosowania wody). Ponadto, eksploatacja układów przekształcających przebiegi czasowe prądów i napięć może stanowić źródło hałasu. Układy te, wraz z infrastrukturą przesyłową, stanowią także źródła pól elektromagnetycznych. Jednym z negatywnych skutków istnienia elektrowni słonecznych jest także efekt olśnienia, czyli chwilowe oślepienie. Przy dość znacznych prędkościach lotu ptaków (np. w przypadku gęsi dochodzi do 90 km/h), nie można wykluczyć, że nawet kilkusekundowe oślepienie może spowodować trudności w rozpoznaniu i ominięciu przeszkody. Dotyczy to zarówno ptaków zatrzymujących się w okolicy planowanej elektrowni słonecznej podczas migracji jak i drobnych ptaków lęgowych. Zwierciadło o powierzchni np. 2 ha może powodować efekt olśnienia nawet ze znacznej odległości. Ptaki ponadto mogą mylić błyszczące powierzchnie z lustrem wody. W przypadku elektrowni fotowoltaicznej jej wpływ na krajobraz będzie wynikiem znacznego pokrycia terenu ogniwami słonecznymi. Będą to elementy dysharmonijne bez możliwości łagodzenia ich obecności w krajobrazie. Odbiór krajobrazowy tego typu instalacji jest bardzo indywidualny i uzależniony od sposobów aktywności prowadzonej w pobliżu. Z punktu widzenia ludzi jedyna uciążliwość może dotyczyć efekty oślepienia dla samolotów lub samochodów znajdujących się w dużej odległości od obiektu. Z punktu widzenia ptaków np. poza efektem oślepienia tafla farmy fotowoltaicznej może być mylona z powierzchnią zbiorników wodnych. Trudno jednak określić, jaki wpływ na awifaunę mają tego typu efekty wizualne. 75
Rys. 9. Widok na farmę fotowoltaiczną na terenie gminy Wierzchosławice. Na obszarze gminy tereny przeznaczone na lokalizacje elektrowni fotowoltaicznej znajduje się poza granicami obszarów chronionych i cennych dla ptaków, w obrębie krajobrazu rolniczego, który potencjalnie przydatny jest do lokalizacji tego typu inwestycji. Ponadto Studium określa minimalną odległość od terenów zabudowanych na 100 m. Ze względu na niewielki zasięg przestrzenny i położenie w oddaleniu od głównych korytarzy ekologicznych w gminie lokalizacji instalacji fotowoltaicznych nie będzie powodować znacząco negatywnego wpływu na środowisko, w tym na ptaki czy nietoperze. Lokalizacja instalacji fotowoltaicznych nie wyklucza występowania ptaków. Ocena wpływu biogazowni na środowisko Funkcjonowanie biogazowni niesie ze sobą wiele korzyści, które są odczuwalne na różnych płaszczyznach życia. Wszystkie te korzyści można zakwalifikować do dwóch grup: Korzyści ogólnokrajowe Korzyści dla społeczności lokalnych Pierwszą grupę stanowią korzyści, które wpisują się we wspomnianą już politykę energetyczną naszego kraju. Produkcja energii elektrycznej i energii cieplnej za pomocą biogazowni ogranicza zapotrzebowanie na energię pochodzącą ze spalania węgla i gazu ziemnego, a wzrost produkcji energii uzyskanej ze spalania biogazu wpłynie na zwiększenie udziału OZE w całkowitym bilansie energetycznym. Pozwala to na redukcję wydobycia surowców nieodnawialnych, co bezpośrednio wpływa na wydłużenie czasu, w którym będą one mogły być wykorzystane. Drugą grupę korzyści stanowią te, które mają bezpośredni wpływ na konkretną społeczność związaną z konkretną biogazownią, należą do nich: Korzyści wynikające z zapotrzebowania na substraty biogaz powstaje dzięki przebiegającej w odpowiednich warunkach fermentacji. Fermentacji ulegają substraty wprowadzone do komory fermentacyjnej. Z zapotrzebowania na substraty wynikają takie korzyści jak 76