Systemy logistyczne wojsk nr 34/2008 WYROBY OBRONNE W LOGISTYCE WOJSKOWEJ Andrzej SZYMONIK Katedra Logistyki, Wydział Mechaniczny WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA Ryszard PIWOWARCZYK MINISTERSTWO INFRASTRUKTURY Streszczenie: Zakres przedmiotu logistyki stale się rozszerza. Zasobami do tej pory były: finanse, ludzie, ziemia, a obecnie wiedza. Konsekwencją tego jest również rozszerzenie przedmiotu logistyki. Słowa kluczowe: wyrób, wyrób obronny, uzbrojenie i sprzęt wojskowy, logistyka 1. Przedmiot logistyki wojskowej Przed zdefiniowaniem wyrobów obronnych koniecznych do realizacji funkcji bezpieczeństwa państwa dotyczącej SZ RP celowe staje się przeprowadzenie ich analizy i oceny pod kątem przedmiotu logistyki (często dla uproszczenia i odróżnienia od obszaru działania nazywanej wojskową ), ponieważ ma to kapitalne znaczenie dla teorii logistyki. Konstatując na wstępie, w kwestii przedmiotu logistyki istnieją różne poglądy. Na przykład bizantyjski cesarz Leontos VI (886 911) w definicji logistyki za przedmiot logistyki uznał żołd (dzisiejsze środki pieniężne na płace), uzbrojenie, wyposażenie w działa i sprzęt wojenny, ruch wojsk (w tym transport) 53. J.P. Guillaume (1993 r.) natomiast uważał, że przedmiotem logistyki jest ogół przepływów towarów i przepływu informacji 54. Zakres przedmiotu logistyki stale jest rozszerzany. W 1999 roku M. Wasylko zajął w tej sprawie następujące stanowisko 55 : Z teoretycznego punktu widzenia można rozpatrywać kilka wariantów pojemności łańcucha (kanału) logistycznego. 53 54 55 Zob. B.H. Kortschuk, Was ist logistyk, Instytut Wspierania Rozwoju Gospodarczego, Austria Kraków 1992, seria międzynarodowa, s. 14 i 15. Zob. P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa 1996, s. 14 i 15. Zob. M. Wasylko, Logistyka w gospodarce narodowej, cz. I, Podstawowe problemy makrologistyki, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Kupieckiej w Łodzi, Łódź 1999, s. 100.
78 A. Szymonik, R. Piwowarczyk Pierwszy obejmuje strumienie zasilania łańcucha logistycznego, tj. materiały, części, zespoły i podzespoły konieczne do produkcji określonego wyrobu finalnego. Drugi obejmuje zakres wymieniony jako pierwszy, a ponadto energię elektryczną, gaz, środki pieniężne, stany osobowe, wodę. Trzeci obejmuje zakres wymieniony jako drugi, a ponadto infrastrukturę i eksploatację. Czwarty obejmuje zakres wymieniony jako trzeci, a ponadto zaopatrzenie w maszyny i urządzenia do produkcji. W siłach zbrojnych zakres przedmiotowy logistyki jest bardzo szeroki, ponieważ obejmuje wszystkie środki niezbędne do realizacji funkcji obronnych w okresie pokoju, zagrożenia i ewentualnej wojny. Oznacza to, że logistyka zaspokaja wszystkie potrzeby, które są niezbędne do szkolenia, życia i pełnienia funkcji obronnych przez Siły Zbrojne RP. Obecnie w związku z nową sytuacją polityczno-obronną (członkostwo Polski w NATO), na przedmiot logistyki musimy spojrzeć jeszcze szerzej niż dotychczas. Chodzi o to, aby rozważyć dalsze rozszerzenie przedmiotu logistyki, obejmujące znacznie szerszy niż dotychczas zakres problemów. Istotne są tu takie problemy, jak: wytwór intelektualny lub jego kombinacje oraz wkład twórczy jako produkt, który ma miejsce we wszystkich fazach życia wyrobu (w programowaniu, projektowaniu, produkcji, usługach, eksploatacji, kończąc na utylizacji). Jest to problem bardzo trudny do rozwiązania przez logistyków. Musi on być jednak postawiony, podjęty i rozwiązany, jeżeli chcemy w znacznym stopniu poprawić efektywność naszej gospodarki, a także co ma istotne znaczenie zintensyfikować prace w związku z naszym członkostwem w NATO i UE. Należy skonstatować, że szerszy przedmiot logistyki w omawianym sensie, to możliwość osiągania większych efektów gospodarczych, wzmożenia bezpieczeństwa państwa, a także zaspokajania potrzeb społecznych poprzez pełniejsze wykorzystanie w praktyce nowoczesnych, systemowych rozwiązań logistycznych. W powyższym znaczeniu, powinniśmy także podjąć całokształt problemów dotyczących wyrobów obronnych. W sprawnym funkcjonowaniu łańcucha logistycznego bardzo ważna jest pełna identyfikacja przedmiotu logistyki. Uczestnicy logistyki wielonarodowej, kooperatywnej, produkcji i konsumpcji zdefiniowali, że chodzi głównie o wyroby, które przepływają w łańcuchu logistycznym. Należy podkreślić, że w NATO funkcjonuje pojęcie wyrób, w Polsce wyrób obronny, a w siłach zbrojnych uzbrojenie i sprzęt wojskowy (UiSW), środki bojowe (śb) i inne. Aby w rozpatrywanej kwestii zająć stanowisko, należy wymienione pojęcia zdefiniować. Wyrób jest to wynik działań, procesów i zadań. Termin wyrób może obejmować usługę, przedmiot materialny (część mechaniczną), materiały przetworzone,
Wyroby obronne w logistyce wojskowej 79 wytwór intelektualny lub ich kombinację, może być materialny (komponenty do montażu lub materiały przetworzone i inne) albo intelektualny (m.in. wiedza lub pomysły) lub może stanowić ich kombinację, bywa również zamierzony (oferowany klientom) albo niezamierzony (uboczny lub niechciany) 56. Przez wyrób obronny należy rozumieć produkt przeznaczony na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, zaprojektowany zgodnie z wymaganiami określonymi w specyfikacji technicznej i wykonany na podstawie dokumentacji technicznej, bez względu na stopień jego przetworzenia 57. Uzbrojenie i sprzęt wojskowy (UiSW) są to techniczne środki walki, sprzęt techniczny oraz wyposażenie i środki materiałowe, w tym oprogramowanie i usługi, które ze względu na swoje wymagania lub właściwości techniczno-konstrukcyjne oraz sposób zaprojektowania lub wykonania są przeznaczone do celów wojskowych 58. Z podanych definicji wyrobu, wyrobu obronnego oraz uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW) należy wyciągnąć następujące wnioski: Każda definicja wnosi określone wartości w sensie merytorycznym i formalno-prawnym do teorii logistyki i praktyki logistycznej. NATO-wska definicja wyrób jest niezwykle ważna, ponieważ wnosi do przedmiotu logistyki wartości intelektualne, takie jak wyrób może być materialny [ ], albo intelektualny, [ ] wiedza lub pomysły i inne. Ponadto definicja ta jest bardzo pojemna jest to wynik działań, procesów i zadań. Procesy jak wiadomo są pojęciem tak szerokim, że obejmują wszystko, co dotyczy działalności ludzkiej: termin obejmuje usługę, przedmioty materialne, materiały przetworzone, wytwory intelektualne lub ich kombinację. Definicja wyrobu obronnego jest najszerszym pojęciem wyrobu przeznaczonego na potrzeby obronne i bezpieczeństwa państwa, który jest zaprojektowany oraz wykonany na podstawie odpowiedniej dokumentacji technicznej, zapewnia wszystkie potrzeby SZ RP związane z realizacją ich funkcji w okresie pokoju, zagrożenia i wojny. Definicja UiSW uwzględnia tylko techniczne środki walki, sprzęt techniczny oraz wyposażenie i środki materiałowe, w tym oprogramowanie i usługi. Nie uwzględnia środków koniecznych do życia i pracy społeczności wojskowej. Podstawową jest definicja wyrobu obronnego, bowiem jest najszersza. Obejmuje ona również UiSW oraz środki konsumpcji konieczne do życia i służby (pracy) społeczności wojskowej. 56 57 58 Aneks A do AGAP 2070 (wyd. 1). Ustawa z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 235). Decyzja Nr 291/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 26.07.2006 w sprawie zasad i trybu zawierania w resorcie ON umów, których przedmiotem jest uzbrojenie lub sprzęt wojskowy (Dz. U. MON z dnia 23.08.2006).
80 A. Szymonik, R. Piwowarczyk W klasyfikacji środków koniecznych do realizacji funkcji SZ RP należy uwzględnić propozycję szerokiego postrzegania wyrobu obronnego. Przyjęcie tej propozycji usprawni system racjonalizacji pozyskiwania ich w kontekście wojsko gospodarka narodowa oraz uporządkuje terminologię. 2. Klasyfikacja Wyrobów Obronnych Rozpatrując Klasyfikację Wyrobów Obronnych (KWO) według grup i klas, należy przede wszystkim zaproponować wyodrębnienie w ramach systemu wyrobów obronnych dwóch podsystemów, do których należą: podsystem uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz podsystem środków konsumpcji. Podstawowym standardem klasyfikacyjnym, oprócz europejskiego systemu klasyfikacji gospodarczych, wprowadzonym do stosowania w Polsce, jest opracowana dla obronności i bezpieczeństwa państwa Klasyfikacja Wyrobów Obronnych 59 według grup i klas, która stanowi kluczowy element służący zapewnianiu interoperacyjności uzbrojenia i sprzętu będącego na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP, z ich odpowiednikami w siłach zbrojnych państw członków Paktu Północnoatlantyckiego. Klasyfikacja ma czterocyfrową strukturę kodu, w której dwie pierwsze cyfry oznaczają grupę wyrobu, a następne dwie klasę wyrobu w danej grupie. W strukturze klasyfikacyjnej wyróżnia się 89 grup wyrobów, do których przyporządkowano odpowiednio 636 klas. Każda grupa swoim zasięgiem obejmuje również zbiory klas pokrewnych. Każda klasa jest utworzona dla wyrobów o tej samej charakterystyce fizycznej i funkcjonalnej, podobnym zastosowaniu, metodzie utylizacji itp., stanowiących pokrewne zbiory funkcjonujące w systemie zarządzania zaopatrywaniem. Przyjęte kody klasyfikacyjne zawierają rezerwę umożliwiającą powiększenie liczby grup i klas, umieszczenie nowych kodów, jeśli jest to wymagane ze względu na rozwój technologii bądź pojawienie się nowych wyrobów niemożliwych do zakwalifikowania do już istniejących klas. Klasyfikacją Wyrobów Obronnych są objęte surowce, półfabrykaty, wyroby finalne oraz zespoły i części do tych wyrobów, jeśli występują w obrocie i zaopatrzeniu służącym obronności i bezpieczeństwu państwa. Dotyczy to zarówno wyrobów specjalnych, służących do bezpośredniego zabezpieczenia potrzeb obronnych (m.in. broń, amunicja, środki bojowe i sprzęt wojskowy), jak i wyrobów cywilnych, należących m.in. do logistyki konsumpcji (farmaceutyki, środki toaletowe, meble, sprzęt rekreacyjny i sportowy itp.). 59 Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia1999 r. w sprawie klasyfikacji wyrobów obronnych (Dz. U. Nr 26, poz. 26231).
Wyroby obronne w logistyce wojskowej 81 Struktura klasyfikacji jest oparta na NATO-wskiej Klasyfikacji Zaopatrzenia (NATO Supply Classification NSC), będącej jednym z narzędzi realizacji procedur NATO-wskiego Systemu Kodyfikacyjnego (NATO Codification System NCS), który umożliwia osiągnięcie maksymalnej efektywności wsparcia logistycznego wojsk oraz usprawnia zarządzanie materiałowe. W NATO-wskim Systemie Kodyfikacyjnym klasyfikacja stanowi podstawę do nadania Natowskiego Numeru Magazynowego NSN. W okresie przejściowym, związanym z wdrażaniem NATO-wskiego Systemu Kodyfikacyjnego, KWO jest w Polsce wykorzystywana do tworzenia tymczasowego Jednolitego Indeksu Materiałowego (JIM), obowiązującego w procesach logistycznego zabezpieczenia Sił Zbrojnych RP. Dotychczas nie opracowano kluczy przejścia oraz odpowiednich relacji i powiązań Klasyfikacji Wyrobów Obronnych z innymi klasyfikacjami gospodarczymi stosowanymi w Polsce (SWW, PKWiU, PCN). Klasyfikacja Wyrobów Obronnych składa się z trzech części 60 : 1. Wykazu grup i klas KWO w układzie numerycznym stanowiącym indeks numeryczny grup i klas, służący jako dokument pomocniczy do posługiwania się klasyfikacją. 8475 Ubrania specjalistyczne lotnicze i dodatki. 2. Wykazu grup i klas aktualnie obowiązującego w KWO wraz z ich podstawowymi definicjami. 3. Wykazu grup i klas w układzie alfabetycznym. 3. Wymagania stawiane wyrobom obronnym O roli i znaczeniu wyrobów obronnych świadczą różnej rangi akta prawne, które normują jakość, ryzyko, kodyfikacje oraz konfigurację w przedmiotowej sprawie. Wyroby produkowane w Polsce oraz importowane na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, ze względu na swoje przeznaczenie oraz specyfikę, muszą spełniać wysokie wymagania jakościowe i pod tym względem podlegają szczególnej ocenie. Podstawą oceny wyrobów obronnych są 61 : Polskie Normy, właściwe przepisy prawa, inne dokumenty normalizacyjne, określające specyfikacje techniczne wyrobów w zakresie wymagań obronności i bezpieczeństwa państwa. 60 61 Tamże. Zob. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 1994 r. w sprawie zakresu i trybu stosowania przepisów ustawy o badaniach i certyfikacji do wyrobów produkowanych w kraju i importowanych wyłącznie na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, a także właściwości organów w tych sprawach.
82 A. Szymonik, R. Piwowarczyk Właściwe przepisy prawa określają 62 zasady przeprowadzania oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa ze specyfikacjami technicznymi, warunki, jakie powinny spełniać podmioty biorące udział w procesie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa oraz zasady nadzoru nad funkcjonowaniem systemu oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa. Przepisy te zapewniają ochronę interesów państwa w zakresie obronności i bezpieczeństwa przez ustalenie zasad dotyczących oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, warunki do przeprowadzenia oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa przez kompetentne i niezależne podmioty, w zakresie spełnienia wymagań zawartych w specyfikacjach technicznych i warunki do eliminowania zagrożeń stwarzanych przez wyroby przeznaczone na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa dla życia i zdrowia użytkowników oraz dla środowiska. Szczególne wymagania dotyczące uzbrojenia i sprzętu wojskowego są stawiane zarówno w okresie ich pozyskiwania, eksploatacji, jak i wycofywania czy utylizacji. W ocenie zgodności wyrobów obronnych biorą aktywny udział dostawcy, jednostki badawcze i jednostki certyfikujące poprzez wykorzystywanie jednego z trzech sposobów przeprowadzenia oceny zgodności: 1) działań wykonanych przez dostawcę w celu wykazania, że wyrób spełnia wymagania określone w specyfikacji technicznej; 2) badań przeprowadzonych przez jednostkę badawczą; 3) certyfikacji wyrobów przeprowadzanej przez jednostkę certyfikującą. Wybór sposobu przeprowadzenia ocen zgodności jest uzależniony od cech i parametrów technicznych wyrobu oraz jego znaczenia dla obronności i bezpieczeństwa państwa. Każdy ze sposobów oceny zgodności kończy wydanie deklaracji zgodności w zakresie obronności i bezpieczeństwa (deklaracji OiB), w której dostawca stwierdza, że produkt spełnia wymagania zawarte w specyfikacji technicznej. Ponadto istotną nowością jest wprowadzenie nadzoru nad funkcjonowaniem systemu oceny zgodności takich wyrobów. Nadzór ten jest podzielony na dwie zasadnicze części: 1) nadzór nad wyrobem wprowadzanym do użytku, gdzie główną rolę jako organ nadzorujący wyrób odgrywać będą rejonowe przedstawicielstwa wojskowe (RPW) realizujące odbiór wojskowych wyrobów; 2) nadzór nad działalnością jednostek badawczych oraz jednostek certyfikujących w zakresie dokonywania przez te jednostki oceny zgodności wyrobów. 62 Zob. Ustawa z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 235).
Wyroby obronne w logistyce wojskowej 83 4. Podsumowanie Praktyka pokazała, iż jeżeli prześledzimy drogę pozyskiwania wyrobów obronnych, przekonamy się, że z reguły nie ma problemów, gdy chodzi o identyfikowanie, definiowanie potrzeb operacyjnych, określenie możliwości wykonania, projektowanie i wykonanie prototypu. Pojawiają się one dopiero przy dostawach partii seryjnych, bowiem wówczas widać duże różnice między tym, co testowano, a tym, co otrzymał żołnierz, który przecież ma prawo nie tylko być dobrze dowodzonym, ale i dobrze wyposażonym 63. Literatura [1] Kortschuk B.H., Was ist logistyk, Instytut Wspierania Rozwoju Gospodarczego, Austria Kraków 1992, seria międzynarodowa. [2] Blaik P., Logistyka, PWE, Warszawa 1996. [3] Wasylko M., Logistyka w gospodarce narodowej, cz. I, Podstawowe problemy makrologistyki, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Kupieckiej w Łodzi, Łódź 1999. [4] Aneks A do AGAP 2070 (wyd. 1). [5] Ustawa z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 235). [6] Decyzja Nr 291/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 26.07.2006 w sprawie zasad i trybu zawierania w resorcie ON umów, których przedmiotem jest uzbrojenie lub sprzęt wojskowy (Dz. U. MON z dnia 23.08.2006). [7] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1999 r. w sprawie klasyfikacji wyrobów obronnych (Dz. U. Nr 26, poz. 26231). [8] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 czerwca 1994 r. w sprawie zakresu i trybu stosowania przepisów ustawy o badaniach i certyfikacji do wyrobów produkowanych w kraju i importowanych wyłącznie na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, a także właściwości organów w tych sprawach. [9] Ustawa z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 235). [10] Wróbel T., Przed godziną zero, Polska Zbrojna nr 23 (541)/2007. Military equipment in combat logistics Abstract. The meaning of logistics area is still increasing. The finances, people and land were the logistics resources but now the logistics knowledge is a main source of success. It influence on increasing logistics responsibility. Key words: materiel, military equipment, armament, logistics 63 T. Wróbel, Przed godziną zero, Polska Zbrojna nr 23 (541)/2007.