PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA MIASTA JASŁA NA LATA

PROGRAM OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO DLA MIASTA JASŁA NA LATA 2013-2015 Jasło, 2013r.

SPIS TREŚCI: Wprowadzenie... 3 I. Podstawa prawna opracowania Programu... 5 II. Diagnoza sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie miasta Jasła... 5 II.1 Charakterystyka miasta Jasła i jego mieszkańców z uwzględnieniem osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi... 6 II.2 Diagnoza sytuacji osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy... 7 II.3 Diagnoza psychiatrycznej opieki zdrowotnej... 8 II.4 Diagnoza wsparcia społecznego osób z zaburzeniami psychicznymi... 14 II.5 Diagnoza sytuacji dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi... 18 II.6 Skala problemów osób z zaburzeniami psychicznymi na podstawie badań własnych.... 19 II.6.1. Sytuacja osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi w środowisku rodzinnym.... 19 II.6.2. Sytuacja osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi w środowisku lokalnym... 20 II.6.3. Sytuacja osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy.... 21 II.6.4. Wsparcie instytucji i organizacji dla osób z zaburzeniami psychicznymi.... 23 II.6.5. Wiedza dotycząca instytucji i organizacji udzielających wsparcia osobom z zaburzeniami psychicznymi oraz realizowanych projektów w tym zakresie.... 26 II.6.6. Oczekiwane formy wsparcia.... 28 III. Zasoby systemu ochrony zdrowia psychicznego w mieście Jaśle... 29 IV. Analiza SWOT... 34 V. Cele główne i szczegółowe programu... 36 VI. Adresaci... 40 VII. Monitoring... 40 Zakończenie... 40 Spis tabel:... 42 Spis wykresów:... 43 Wykaz załączników:... 43 2

WPROWADZENIE Sprawnie działający lokalny system wsparcia zdrowotnego i społecznego osób z zaburzeniami psychicznymi to aktualne wyzwanie dla wielu instytucji i organizacji współdziałających w tej sferze. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opisuje zdrowie psychiczne jako: stan dobrego samopoczucia, w którym człowiek wykorzystuje swoje zdolności, może radzić sobie ze stresem w codziennym życiu, może wydajnie i owocnie pracować oraz jest w stanie wnieść wkład w życie danej wspólnoty. Zły stan zdrowia psychicznego to problemy ze zdrowiem psychicznym i napięcie, osłabione funkcjonowanie połączone z cierpieniem, pojawiające się objawy i rozpoznawalne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia i depresja. 1 Waga tego problemu została dostrzeżona w wielu dokumentach strategicznych krajowych i międzynarodowych, w tym w tzw. Zielonej Księdze: Poprawa zdrowia psychicznego ludności. Strategia Zdrowia Psychicznego dla Unii Europejskiej. Zgodnie z zapisami ww. dokumentu najważniejszymi zadaniami dla reformowania polityki ochrony zdrowia psychicznego w krajach UE są: wspieranie zdrowia psychicznego wszystkich ludzi, czyli promocja zdrowia psychicznego, zapobieganie złemu stanowi zdrowia psychicznego, czyli działania profilaktyczne podejmowane wobec grup narażonych na zagrożenia dla zdrowia psychicznego, poprawa jakości życia ludzi chorych i niepełnosprawnych psychicznie, poprzez integrację społeczną oraz ochronę ich praw i godności, opracowanie zasad budowania systemu informacji, współpracy w zakresie badań naukowych i upowszechniania wiedzy na temat zdrowia psychicznego między krajami Unii Europejskiej. Podstawowe znaczenie dla osób z zaburzeniami psychicznymi w Polsce ma art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobienia do pracy oraz komunikacji społecznej. Ponadto Sejm RP uchwałą z dnia 1 sierpnia 1997r. przyjął Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych. Uznano, że: osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Jakkolwiek Karta Praw Osób Niepełnosprawnych nie ma wiążącej mocy prawnej, to jednak zawiera katalog dziesięciu praw osób niepełnosprawnych, wskazując tym samym kluczowe obszary dla polityki państwa m.in. w zakresie szczególnego wsparcia osób niepełnosprawnych i zapobiegania dyskryminacji tych osób w życiu społecznym i zawodowym oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu tej grupy. Strategicznym aktem prawnym, który został opracowany z myślą o ochronie zdrowia psychicznego jest ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994r. Reguluje ona kwestie prawne dotyczące problematyki zdrowia psychicznego w Polsce. W preambule wskazuje, że zdrowie psychiczne jest 1 Komisja Wspólnot Europejskich, Zielona Księga: Poprawa zdrowia psychicznego ludności. Strategia zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej, Bruksela 2005, s. 4 3

fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa. W rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy osoba z zaburzeniami psychicznymi to: osoba chora psychicznie, upośledzona umysłowo, wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. W związku z art. 2 ust. 6 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994r. o ochronie zdrowia psychicznego ustanowiono Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który określił strategię działań mających na celu ograniczenie występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, poprawę jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich oraz zapewnienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej. Wśród celów głównych Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego znalazły się: 1. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym. 2. Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. 3. Rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2012r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego podmiotami realizującymi Program są m.in. samorządy województw, powiatów i gmin. W realizacji zadań wynikających z Programu mogą uczestniczyć również organizacje społeczne, stowarzyszenia, fundacje, kościoły, grupy samopomocowe itp. Od 2012r. realizowany jest Podkarpacki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który ma na celu długoletnie kreowanie rozwoju polityki ochrony zdrowia psychicznego na obszarze województwa podkarpackiego. Na szczeblu powiatowym realizowany jest Powiatowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych w powiecie jasielskim na lata 2009 2013, który ma na celu stworzenie warunków do pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich rodzin w życiu społecznym, ich integracji oraz przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Jasła na lata 2013-2015 zostały zawarte zadania w zakresie ochrony zdrowia psychicznego mieszkańców miasta. Został on opracowany przez Zespół Programowy powołany Zarządzeniem Burmistrza Miasta Jasła z dnia 04.01.2013r. Nr III/3/2013. Niniejszy Program składa się z wprowadzenia, siedmiu rozdziałów, zakończenia oraz pięciu załączników. Rozdział pierwszy dotyczy podstawy prawnej opracowania Programu. W rozdziale drugim omówiono diagnozę sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie miasta, biorąc pod uwagę ich sytuację na rynku pracy, psychiatryczną opiekę zdrowotną, wsparcie społeczne dla osób dorosłych oraz dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi. W kolejnym rozdziale przedstawiono zasoby w zakresie wsparcia zdrowotnego, zawodowego i społecznego osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie miasta. W czwartym 4

rozdziale została przedstawiona analiza SWOT, tj. czynniki zewnętrzne i wewnętrzne mające wpływ na sytuację osób z zaburzeniami psychicznymi. W piątym rozdziale zawarto cele, zadania, realizatorów i partnerów, harmonogram realizacji poszczególnych zadań, wskaźniki oraz źródła finansowania Programu. W kolejnym rozdziale zostali opisani adresaci Programu. Ostatni rozdział zawiera sposób monitorowania Programu. I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011r. Nr 231, poz. 1375 z późn. zm.). 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (DZ. U. z 2011r. Nr 24, poz. 128). II. DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI NA TERENIE MIASTA JASŁA Celem diagnozy jest przedstawienie sytuacji osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie miasta Jasła. Diagnoza stanowi podstawę opracowanych zadań do realizacji w ramach Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Miasta Jasła na lata 2013 2015. Do przygotowania diagnozy wykorzystano metodę analizy źródeł wtórnych oraz metodę badań ankietowych. Kwestionariusze ankiet obejmowały zbiór celowo skonstruowanych pytań dostosowanych do danej grupy badawczej. Zawarto w nich pytania pozwalające określić skalę problemów osób z zaburzeniami psychicznymi. Ogółem skierowano ankiety do: 1. 100 osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi; 2. 140 mieszkańców powiatu jasielskiego; 3. 50 rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi; 4. 30 rodziców dzieci niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi; 5. 44 lokalnych pracodawców; 6. 27 instytucji i organizacji społecznych powiatu jasielskiego. Ostatecznie, w badaniu wzięło udział: 1. 89 mieszkańców powiatu jasielskiego (z tego 47 z Jasła); 2. 92 osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi (z tego 63 z Jasła); 3. 36 członków rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi (z tego 24 z Jasła); 4. 20 rodziców dzieci niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi (z tego 11 z Jasła); 5. 15 lokalnych pracodawców; 6. 67 pracowników instytucji i organizacji społecznych powiatu jasielskiego. 5

Wykres 1. Poziom zwrotu ankiet Źródło: opracowanie własne Wyniki z analizy badań ankietowych zostały zawarte w Raporcie z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła. II.1 CHARAKTERYSTYKA MIASTA JASŁA I JEGO MIESZKAŃCÓW Z UWZGLĘDNIENIEM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Miasto Jasło jest miastem powiatowym położonym w południowo wschodniej części Polski, w województwie podkarpackim. Mieszkańcy Jasła stanowią 31,9% ogółu mieszkańców powiatu jasielskiego. Na dzień 31.12.2012r. miasto liczyło 36 709 mieszkańców, w tym: 19 156 kobiet, 17 553 mężczyzn. Dane statystyczne wskazują na systematyczny spadek liczby mieszkańców. W porównaniu z 2009r. liczba mieszkańców jest mniejsza o 792 osoby. Osoby niepełnosprawne stanowią 4,2% ogółu mieszkańców miasta. Według danych 185 mieszkańców Jasła legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności ze względu na zaburzenia psychiczne, co stanowi 0,50% ogólnej liczby mieszkańców. Analiza danych wskazuje na znaczny wzrost w 2012r. liczby osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi zamieszkujących teren Jasła, w porównaniu do lat ubiegłych (Tabela 1). 6

Ogółem ON % ogólnej liczby mieszkańców Ogółem ON % ogólnej liczby mieszkańców Ogółem ON % ogólnej liczby mieszkańców Ogółem ON % ogólnej liczby mieszkańców Tabela 1. Liczba ludności miasta Jasła z uwzględnieniem osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi legitymującymi się orzeczeniem o niepełnosprawności (ON) w latach 2009-2012. 2009 2010 2011 2012 37 501 109 0,29% 37 249 114 0,30% 37 009 104 0,28% 36 709 185 0,50% Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r., dane Urzędu Miasta w Jaśle oraz pismo Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 15.02.2013r. Ponadto zgodnie z danymi Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi stanowią trzecią co do wielkości grupę, biorąc pod uwagę inne przyczyny uzyskania orzeczenia, osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności. 2 II.2 DIAGNOZA SYTUACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI NA RYNKU PRACY Na koniec grudnia 2012r. bez pracy na terenie powiatu pozostawało 10 415 osób, z czego 3 089 stanowili mieszkańcy miasta Jasła. Zarejestrowane osoby niepełnosprawne stanowiły 2,24% ogólnej liczby osób zarejestrowanych, z czego na terenie miasta zamieszkiwało 102 osoby. Wśród zarejestrowanych w PUP osób niepełnosprawnych z terenu miasta, osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi stanowiły 16,7% (tabela 2). Nadmienić należy, że osoby z zaburzeniami psychicznymi zarejestrowane w PUP stanowiły niewielki odsetek mieszkańców posiadających orzeczenie ze względu na zaburzenia psychiczne, co zgodnie z przeprowadzonymi badaniami ankietowymi spowodowane jest najczęściej posiadaniem tytułu do świadczeń (m.in. renty, renty socjalnej), pobieraniem zasiłku stałego, obawą przed wyjściem z domu, hospitalizacją. 3 2 Pismo Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 15.02.2013r. 3 Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. 7

Osoby niepełnosprawne Osoby z zaburzeniami psychicznymi Osoby niepełnosprawne Osoby z zaburzeniami psychicznymi Osoby niepełnosprawne Osoby z zaburzeniami psychicznymi Osoby niepełnosprawne Osoby z zaburzeniami psychicznymi Tabela 2. Liczba osób niepełnosprawnych, w tym niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Jaśle, zamieszkałych na terenie miasta Jasła w latach 2009-2012. 2009 2010 2011 2012 116 22 94 11 105 19 102 17 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r., oraz pisma PUP w Jaśle z dnia 26.02.2013r. II.3 DIAGNOZA PSYCHIATRYCZNEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ Na terenie powiatu jasielskiego funkcjonują 3 poradnie zdrowia psychicznego oraz poradnia leczenia uzależnień. Poradnie te zlokalizowane są na terenie miasta Jasła. Według danych otrzymanych z Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala Specjalistycznego w Jaśle, Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Chir Med oraz Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Gemini z pomocy ww. placówek w 2012r. skorzystało 3439 osób. Analizując dane w latach 2009-2012 można zauważyć, że w roku 2012 w stosunku do roku 2009 nastąpił spadek osób leczonych w Poradniach Zdrowia Psychicznego o ok. 10%. Największą grupę leczonych osób stanowiły osoby z zaburzeniami nerwicowymi związanymi ze stresem i somatoformicznymi. W 2012r. ww. osoby stanowiły 23,6% ogółu leczonych w Poradniach. Drugą co do wielkości grupą leczonych byli chorzy na depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe (15,5% leczonych). Liczba osób leczonych w Poradniach w związku z ww. schorzeniem wzrasta od 2009r (w 2012r. w stosunku do roku 2009 nastąpił wzrost osób leczonych o 31%). Dużą grupę leczonych stanowiły również osoby cierpiące na organiczne zaburzenia psychotyczne (15,27%), schizofrenię (15,20%), upośledzenie umysłowe (7,82%) oraz organiczne zaburzenia niepsychotyczne (7,73%) (tabele 3, 4, 5). Tabela 3. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala Specjalistycznego w Jaśle. Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Ogółem z zaburzeniami psychicznymi 2499 1899 1829 1871 Organiczne zaburzenia niepsychotyczne 217 149 129 108 Organiczne zaburzenia psychotyczne 377 292 264 263 8

Schizofrenia 446 414 420 433 Inne zaburzenia psychotyczne i urojeniowe 222 156 121 98 Epizody afektywne 55 32 48 58 Depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe 222 193 200 255 Inne zaburzenia nastroju 96 53 43 43 Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami odżywiania Inne zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi 414 336 338 328 7 9 4 7 13 0 2 1 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 53 25 15 12 Upośledzenie umysłowe 284 178 182 197 Całościowe zaburzenia rozwojowe 3 3 1 1 Pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego 14 7 10 8 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym 75 52 52 59 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 1 0 0 0 Obserwacja stanu psychicznego, rozpoznania nieustalone, bez zaburzeń psychicznych i rozpoznania niepsychiatryczne 37 18 20 3 Źródło: Sprawozdania MZ-15 Tabela 4. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Gemini. Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Ogółem z zaburzeniami psychicznymi 256 239 607 690 Organiczne zaburzenia niepsychotyczne 11 13 21 27 Organiczne zaburzenia psychotyczne 31 30 82 94 Schizofrenia 6 8 17 26 Inne zaburzenia psychotyczne i urojeniowe 15 9 19 14 Epizody afektywne 8 7 55 74 Depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe 30 28 55 85 Inne zaburzenia nastroju 18 24 30 15 9

Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami odżywiania Inne zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi 100 83 250 284 0 1 6 1 1 0 0 0 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 4 5 9 10 Upośledzenie umysłowe 15 10 28 27 Całościowe zaburzenia rozwojowe 2 0 2 3 Pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego 2 2 3 1 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym 13 19 30 29 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 0 0 0 0 Obserwacja stanu psychicznego, rozpoznania nieustalone, bez zaburzeń psychicznych i rozpoznania niepsychiatryczne 0 0 0 0 Źródło: Sprawozdania MZ-15 Tabela 5. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Chir med. Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Ogółem z zaburzeniami psychicznymi 1058 1077 986 878 Organiczne zaburzenia niepsychotyczne 79 65 61 64 Organiczne zaburzenia psychotyczne 165 174 171 168 Schizofrenia 63 64 67 64 Inne zaburzenia psychotyczne i urojeniowe 53 47 42 25 Epizody afektywne 68 77 74 50 Depresje nawracające i zaburzenia dwubiegunowe 115 147 172 192 Inne zaburzenia nastroju 93 120 76 23 Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami odżywiania Inne zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami 311 267 229 199 3 4 4 1 1 4 3 0 10

fizycznymi Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych 6 12 8 11 Upośledzenie umysłowe 53 47 40 45 Całościowe zaburzenia rozwojowe 0 0 2 1 Pozostałe zaburzenia rozwoju psychicznego 0 0 0 0 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym 48 49 37 34 Nieokreślone zaburzenia psychiczne 0 0 0 0 Obserwacja stanu psychicznego, rozpoznania nieustalone, bez zaburzeń psychicznych i rozpoznania niepsychiatryczne 0 0 0 0 Źródło: Sprawozdania MZ-15 Dane Poradni Zdrowia Psychicznego wskazują, że największą grupę leczonych osób w latach 2009 2012 stanowiły osoby w wieku 30 64 lata. W 2012r. leczeni w tej grupie wiekowej stanowili 69,18% ogółu leczonych. Drugą co do wielkości grupą leczonych były osoby w wieku 19-29 lat (9,94%). Dużą grupę stanowili również leczeni w wieku 0-18 roku życia (w 2012r. 6,77%). Od 2009r. liczba leczonych w tym wieku utrzymuje się na podobnym poziomie. W 2012r. po raz pierwszy w życiu z pomocy Poradni skorzystało 7,76% ogółu leczonych (tabele 6, 7, 8). Tabela 6. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego Szpitala Specjalistycznego w Jaśle w podziale na grupy wiekowe, w tym po raz pierwszy w życiu. Wiek 2009 2010 2011 2012 0-18 139 95 111 110 w tym po raz pierwszy w życiu 16 13 8 2 19-29 263 182 160 146 w tym po raz pierwszy w życiu 33 32 23 18 30-64 1804 1378 1307 1327 w tym po raz pierwszy w życiu 76 124 69 34 65 i więcej 293 244 251 288 w tym po raz pierwszy w życiu 18 37 19 12 Źródło: Sprawozdania MZ-15 11

Tabela 7. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Chir med w podziale na grupy wiekowe, w tym po raz pierwszy w życiu. Wiek 2009 2010 2011 2012 0-18 83 70 79 59 w tym po raz pierwszy w życiu 69 44 52 16 19-29 110 111 110 100 w tym po raz pierwszy w życiu 67 54 48 15 30-64 731 779 696 618 w tym po raz pierwszy w życiu 346 254 152 39 65 i więcej 134 117 101 101 w tym po raz pierwszy w życiu 84 39 21 12 Źródło: Sprawozdania MZ-15 Tabela 8. Leczeni z zaburzeniami psychicznymi (bez uzależnień) w Poradni Zdrowia Psychicznego NZOZ Gemini w podziale na grupy wiekowe, w tym po raz pierwszy w życiu. Wiek 2009 2010 2011 2012 0-18 18 21 61 64 w tym po raz pierwszy w życiu 7 13 47 24 19-29 34 30 101 96 w tym po raz pierwszy w życiu 19 15 76 25 30-64 172 153 366 434 w tym po raz pierwszy w życiu 95 52 248 52 65 i więcej 32 35 79 96 w tym po raz pierwszy w życiu 23 16 58 18 Źródło: Sprawozdania MZ-15 Zaburzenia psychiczne mogą być związane również z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżniła grupy substancji psychoaktywnych, które są źródłem różnorodnych problemów zdrowotnych, w tym zaburzeń psychicznych. Należą do nich m.in. alkohol, leki uspokajające i nasenne, wyroby tytoniowe, substancje halucynogenne. 4 4 R. Kowalczyk, Praca socjalna z osobami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne, Instytut Europejski i Studium Prawa Europejskiego w Warszawie 12

Z analizy danych Poradni Leczenia Uzależnień wynika, że od 2010r. wzrasta liczba osób leczonych w Poradni. W 2012r. nastąpił wzrost leczonych o 23,53% w stosunku do roku 2009. Większość osób uzależnionych leczących się w Poradni w 2012r. stanowiły osoby w wieku 30 64 lata (86,15%), w tym po raz pierwszy w życiu 40,09% ogółu grupy wiekowej. Tabela 9. Liczba osób leczonych w Poradni Leczenia Uzależnień w powiecie jasielskim w latach 2009 2012. Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Ogółem 403 255 425 527 0-18 0 0 1 0 w tym po raz pierwszy 0 0 0 0 19 29 32 25 29 34 w tym po raz pierwszy 13 11 26 34 30 64 354 222 379 454 w tym po raz pierwszy 110 84 26 182 65 I więcej 17 85 16 39 w tym po raz pierwszy 4 5 7 7 Źródło: Sprawozdania MZ-15 W powiecie jasielskim jedynie Szpital Specjalistyczny w Jaśle w swej strukturze posiada Oddział Psychiatryczny, który dysponuje 40 miejscami. Liczba hospitalizowanych mieszkańców powiatu jasielskiego wzrosła w 2012r. w stosunku do roku 2009 o 13,37% (tabela 10). Tabela 10. Liczba osób hospitalizowanych na Oddziale Psychiatrycznym Szpitala Specjalistycznego w Jaśle w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 324 294 296 374 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz pismo Szpitala Specjalistycznego w Jaśle nr ADO/0216/2/13 z dnia 22.03.2013. Od 1 stycznia 2012r. działa Dzienny Odział Psychiatryczny Szpitala Specjalistycznego w Jaśle, który dysponuje 14 miejscami. Ze wsparcia Dziennego Oddziału w 2012r. skorzystało 75 osób, w tym 64 z terenu miasta Jasła, co stanowiło 85% ogółu pacjentów. Z informacji uzyskanych od pracowników ww. placówki wynika, że zapotrzebowanie na tego typu wsparcie jest większe niż ilość oferowanych miejsc. 13

II.4 DIAGNOZA WSPARCIA SPOŁECZNEGO OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Osoby z zaburzeniami psychicznymi mogą korzystać z opieki w Środowiskowych Domach Samopomocy, Domach Pomocy Społecznej, Mieszkaniach Chronionych, Warsztatach Terapii Zajęciowej, Zakładach Aktywizacji Zawodowej. Na terenie powiatu jasielskiego funkcjonują dwa Środowiskowe Domy Samopomocy - Środowiskowy Dom Samopomocy w Przysiekach oraz w Nowym Żmigrodzie (dawniej w Foluszu), które są ośrodkami wsparcia dla dorosłych osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi. W Środowiskowym Domu Samopomocy w Przysiekach funkcjonują 3 pracownie terapeutyczne. W ramach terapii odbywają się zajęcia rehabilitacyjne, sportowe, muzyczne oraz świetlicowe, prowadzony jest trening samoobsługi i higieny. Dla uczestników organizowane są również zajęcia o charakterze kulturalno rozrywkowym (spotkania integracyjne, wycieczki, imprezy sportowe). 5 W 2012 r. 4 osoby z terenu miasta Jasła skorzystały z pomocy Środowiskowego Domu Samopomocy w Przysiekach, co stanowi 12% ogólnej liczby osób korzystających z pomocy ŚDS (tabela 11). Tabela 11. Ilość osób, które skorzystały z pomocy Środowiskowego Domu Samopomocy w Przysiekach w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 34 33 33 33 w tym miasto Jasło 4 5 5 4 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz informacje uzyskane z ŚDS w Przysiekach. Środowiskowy Dom Samopomocy w Nowym Żmigrodzie w ramach swej działalności prowadzi: treningi umiejętności samoobsługi i zaradności życiowej (poprzez trening higieny, trening kulinarny, trening owy, trening obsługi sprzętów i urządzeń AGD, trening sprzątania, trening lekowy), trening umiejętności społecznych i interpersonalnych, trening umiejętności spędzania czasu wolnego, oraz terapię zajęciową 6. Z danych wynika, że w 2012r. z pomocy Środowiskowego Domu Samopomocy skorzystało 9 osób z terenu miasta Jasła co stanowi około 32% ogólnej liczby osób korzystających z ŚDS. Ponadto w 2012r. w porównaniu do roku 2009 zauważalny jest spadek osób z terenu Jasła korzystających ze wsparcia ŚDS o 18% (tabela 12). 5 http://www.bip.skolyszyn.pl/modules.php?mop=modload&name=bip&file=pozwys&idpozkat=379 6 Pismo Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Jaśle z dnia 11.04.2013r. PR.3030.14.2013.MM 14

Tabela 12. Ilość osób, które skorzystały z pomocy Środowiskowego Domu Samopomocy w Foluszu (obecnie w Nowym Żmigrodzie) w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 22 22 25 28 w tym miasto Jasło 11 10 10 9 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz informacje uzyskane z ŚDS w Foluszu. Na terenie powiatu jasielskiego funkcjonuje Dom Pomocy Społecznej w Foluszu (DPS), który sprawuje kompleksową całodobową opiekę nad osobami dotkniętymi schorzeniami natury psychicznej. Podstawowym celem DPS jest zaspakajanie niezbędnych potrzeb opiekuńczych, bytowych, wspomagających, społecznych i religijnych swoich mieszkańców. 7 Mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej w Foluszu mogą korzystać z następujących form pomocy: wsparcia lekarza psychiatry, wsparcia psychologa, indywidualnej terapii, warsztatów psychologicznych, terapii zajęciowej. 8 Jak wynika z danych w 2012r. z pomocy Domu Pomocy Społecznej w Foluszu skorzystało 29 osób z terenu Jasła. W porównaniu z latami ubiegłymi zauważalny jest znaczny spadek liczby mieszkańców miasta Jasła, którzy skorzystali z pomocy DPS. Dla porównania z rokiem 2009 nastąpił spadek o około 31% (tabela 13). Tabela 13. Ilość osób, które skorzystały z pomocy Domu Pomocy Społecznej w Foluszu w latach 2009 2012 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 113 113 112 118 w tym miasto Jasło 42 42 42 29 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz informacje uzyskane z PCPR w Jaśle. Na terenie powiatu jasielskiego funkcjonują także Warsztaty Terapii Zajęciowej prowadzone przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Jaśle. Warsztaty realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności 7 http://www.folusz.dps.pl/informacje_ogolne/446,informacje_ogolne.html 8 pismo Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Jaśle z dnia 22.10.2012r. 15

uczestników, niezbędnych do możliwie samodzielnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku. Z poniższych danych (tabela 14) wynika, że w 2012r. nastąpił wzrost mieszkańców Jasła, którzy skorzystali z Warsztatów Terapii Zajęciowej (27 osób). W porównaniu do roku 2009 liczba ta wzrosła o 42%. Ponadto mieszkańcy miasta w 2012r. stanowili 49% ogólnej liczby uczestników. Tabela 14. Ilość uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej w Jaśle w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 ogółem 50 50 50 55 w tym miasto Jasło 19 18 20 27 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz informacje uzyskane z WTZ w Jaśle. Dane wskazują, że cztery Gminy wchodzące w skład powiatu jasielskiego realizują wsparcie w postaci specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Większość mieszkańców powiatu, którzy korzystają z pomocy w ww. formie zamieszkuje teren miasta Jasła. Biorąc pod uwagę rok 2012 mieszkańcy Jasła korzystający z tej formy wsparcia stanowili 72,6% ogólnej liczby mieszkańców powiatu korzystających ze specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Analizując dane można zauważyć również, że w 2012r. nastąpił wzrost liczby osób z terenu miasta Jasła, które skorzystały z ww. pomocy o 20,4% w porównaniu do roku 2009 (wykres 2). Wykres 2. Liczba osób objętych wsparciem w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi w gminach powiatu jasielskiego w latach 2009-2012. Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz informacje uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Jaśle. 16

Analizując dane Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Jaśle można zauważyć wzrost liczby osób korzystających ze wsparcia Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) w latach 2009-2012. W 2012r. liczba mieszkańców powiatu korzystających z ww. wsparcia wzrosła o 178 osób, a mieszkańców Jasła o 34 osoby w porównaniu do roku 2009 (tabela 15). Jak wynika z uzyskanych informacji, znaczny wzrost liczby osób korzystających ze wsparcia PFRON może wynikać z większej świadomości osób niepełnosprawnych w zakresie dostępnych form wsparcia. Tabela 15. Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi w ramach Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 13 22 37 191 w tym miasto Jasło 3 6 8 37 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz informacje uzyskane z PCPR w Jaśle. Na podstawie danych Zespołu ds. realizacji zadań ośrodka interwencji kryzysowej (OIK) na przestrzeni lat 2009-2012 zauważalny jest spadek ilość interwencji w związku z przemocą domową ze strony osoby niepełnosprawnej zaburzonej psychicznie oraz ilości osób, które skorzystały z poradnictwa specjalistycznego i wsparcia psychologicznego w zakresie zdrowia psychicznego zarówno w powiecie jasielskim jak i mieście Jaśle. W stosunku do roku 2009 ilość interwencji w 2012r. w powiecie jasielskim zmniejszyła się o 67%, a w mieście Jaśle aż o 75%. Z kolei liczba osób, która skorzystała z poradnictwa specjalistycznego i wsparcia psychologicznego w 2012r. w stosunku do roku 2009r. zmniejszyła się o 30%, a w mieście Jaśle o 20% (tabele: 16, 17). Tabela 16. Ilość interwencji OIK w związku z przemocą domową ze strony osoby niepełnosprawnej zaburzonej psychicznie w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 108 102 95 35 w tym miasto Jasło 56 40 33 14 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz danych statystycznych uzyskanych w dniu 01.03.2013r.z PCPR w Jaśle. 17

Tabela 17. Ilość osób, które skorzystały z poradnictwa specjalistycznego i wsparcia psychologicznego w zakresie zdrowia psychicznego w OIK w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 26 21 19 18 w tym miasto Jasło 10 12 9 8 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz danych statystycznych uzyskanych w dniu 01.03.2013r.z PCPR w Jaśle. II.5 DIAGNOZA SYTUACJI DZIECI I MŁODZIEŻY Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Na terenie powiatu jasielskiego wsparcie na rzecz niepełnosprawnych dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin oferowane jest m.in. przez Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną, Specjalny Ośrodek Szkolno Wychowawczy, Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Niepełnosprawnym Dzieciom, Młodzieży i Dorosłym Radzę Sobie, Stowarzyszenie na Rzecz Chorych Długotrwale Unieruchomionych Niebieski Parasol. Zgodnie z danymi Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Jaśle 201 dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi w 2012r. skorzystało z pomocy Poradni. Analizując dane zawarte w poniższej tabeli można stwierdzić, że liczba dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, które skorzystały z pomocy Poradni w 2012 r. zmniejszyła się o ok. 12% w stosunku do roku 2009 (tabela 18). Tabela 18. Ilość dzieci i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi, które skorzystały z pomocy Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej w Jaśle w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 229 179 201 201 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz dane statystyczne uzyskane w dniu 28.02.2012r..z PPP w Jaśle. Z uzyskanych danych wynika, że liczba wychowanków Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego z terenu miasta Jasła systematycznie malała w latach 2009-2012. W porównaniu z rokiem 2009 liczba ta spadła o 28%. Ponadto wychowankowie zamieszkujący teren miasta Jasła w 2012r. stanowili ok. 23,4% ogółu wychowanków Ośrodka (tabela 19). 18

Tabela 19. Ilość wychowanków Specjalnego Ośrodka Szkolno Wychowawczego w Jaśle w latach 2009 2012. 2009 2010 2011 2012 powiat jasielski 65 72 73 77 w tym miasto Jasło 23 25 25 18 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r. oraz dane statystyczne uzyskane w dniu 25.02.2012r. z SOSW w Jaśle. W 2012r. ze wsparcia Świetlicy Integracyjno Terapeutycznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz ich zdrowych rówieśników pod nazwą Klub Pod Niebieskim Parasolem prowadzonej przez Stowarzyszenie na Rzecz Chorych, Długotrwale Unieruchomionych Niebieski Parasol skorzystało 28 dzieci i młodzieży. Analizując dane zawarte w poniższej tabeli należy stwierdzić, że w stosunku do lat ubiegłych nastąpił w 2012r. wzrost dzieci i młodzieży, które skorzystały z pomocy świetlicy o 27,3% w porównaniu z rokiem 2009 (tabela 20). Tabela 20. Ilość dzieci i młodzieży z terenu miasta Jasła, które skorzystały z pomocy Świetlicy Integracyjno Terapeutycznej Klub Pod Niebieskim Parasolem w latach 2009-2012. 2009 2010 2011 2012 22 24 20 28 Źródło: Raport z badań systemu wsparcia społecznego i zdrowotnego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z terenu powiatu jasielskiego z wyszczególnieniem miasta Jasła, listopad 2012r.oraz informacje uzyskane ze Stowarzyszenia Niebieski Parasol. Zgodnie z analizą przeprowadzoną przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jaśle w 2012r. sześcioro dzieci zostało objętych pomocą w postaci specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi, co stanowi 11,3% ogółu korzystających z ww. wsparcia. II.6 SKALA PROBLEMÓW OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI NA PODSTAWIE BADAŃ WŁASNYCH. II.6.1. RODZINNYM. SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI W ŚRODOWISKU Większość osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi (59,8%) określiło, że nie potrzebuje pomocy rodziny w wypełnianiu obowiązków domowych lub rodzinnych. Wśród pozostałych osób, które stwierdziły, że takiej pomocy wymagają do najczęściej wymienianych czynności sprawiających im trudności były: pomoc w codziennych obowiązkach tj. gotowanie, sprzątanie, pranie, opłacanie rachunków, pomoc 19

w robieniu zakupów, kontrola w przyjmowaniu leków, pomoc w sprawach urzędowych, pomoc w czasie zaostrzenia objawów choroby, pomoc w opiece nad dzieckiem. Natomiast 53% uczestniczących w badaniu członków rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi określiło, że pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi w wypełnianiu codziennych obowiązków jest konieczna. W ocenie respondentów osoby z zaburzeniami psychicznymi najczęściej potrzebują pomocy w załatwianiu spraw urzędowych, codziennej pielęgnacji, podawaniu leków i posiłków. Wykres 3. Pomoc osobom niepełnosprawnym z zaburzeniami psychicznymi w wypełnianiu codziennych czynności według członków rodzin tych osób. wymaga pomocy 47% 53% nie wymaga pomocy Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy ankiet. II.6.2. LOKALNYM SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI W ŚRODOWISKU Ankietowane osoby z zaburzeniami psychicznymi w większości (45,7%) nie odczuwają braku akceptacji ze strony członków społeczności lokalnej. Wśród osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi 70,7% badanych czuje się bardzo dobrze lub dobrze w środowisku lokalnym. Jednak 17,4% badanych nie czuje się akceptowanymi. Odczuwają oni lekceważenie, dyskryminację, zobojętnienie, strach, brak zrozumienia ze strony rodziny i społeczeństwa, izolację. Uczestniczący w badaniu mieszkańcy powiatu zapytani o stosunek do osób z zaburzeniami psychicznymi w większości (58%) określili, że jest to stosunek neutralny. Jedynie 1% badanych wykazuje stosunek negatywny. Duża cześć badanych odczuwa w kontakcie z osobą z zaburzeniami psychicznymi niepewność, jak dana osoba się zachowa (38%), współczucie (25%), chęć udzielenia pomocy (22%). Wśród odpowiedzi pojawiły się również odczucia negatywne, takie jak irytacja, lęk, zażenowanie (Wykres 4). 20

Wykres 4. Odczucia mieszkańców powiatu w kontakcie z osobą zaburzoną psychicznie. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy ankiet. II.6.3. PRACY. SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI NA RYNKU Spośród wszystkich ankietowanych osób z zaburzeniami psychicznymi zaledwie 13% ogółu badanych pracuje zawodowo. Wykres 5. Aktywność zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi. 4% 13% aktywni zawodowo nieaktywni zawodowo brak odpowiedzi 83% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. Większość zatrudnionych osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi, które wzięły udział w badaniu twierdzi, że napotyka na problemy w miejscu pracy, które dotyczą głównie dyskryminacji oraz niedocenienia przez pracodawcę. 21

Natomiast do najczęściej napotykanych przez nich ograniczeń na lokalnym rynku pracy należały kolejno: niechęć do zatrudniania przez pracodawców osób z zaburzeniami psychicznymi, zbyt mała liczba zakładów pracy chronionych, kierowanie się pracodawców stereotypami na temat osób z zaburzeniami psychicznymi, brak wiedzy badanych na temat szkoleń i projektów, ograniczona liczba szkoleń i projektów adresowanych do osób niepełnosprawnych nakierowanych na ich aktywizacje zawodową. Zdaniem 92% ankietowanych członków rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi osoby te mają większe trudności ze znalezieniem zatrudnienia na lokalnym rynku pracy niż osoby pełnosprawne. Podobnie uważają inni ankietowani mieszkańcy powiatu oraz pracodawcy. Aż 86% badanych mieszkańców uważa, że ww. osoby napotykają na trudności na lokalnym rynku pracy. Natomiast wśród badanych pracodawców liczba ta stanowi 100%. Badani mieszkańcy wskazują, że podstawowe ograniczenia z jakimi spotykają się osoby z zaburzeniami psychicznymi na lokalnym rynku pracy to: niechęć pracodawców (36%), stereotypy na temat osób z zaburzeniami psychicznymi (28%) oraz zbyt mała liczba zakładów pracy chronionej (23%). Najczęściej udzielone przez mieszkańców odpowiedzi pokrywają się z odpowiedziami, których udzielili niepełnosprawni z zaburzeniami psychicznymi. Wykres 6. Ograniczenia na lokalnym rynku pracy dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy ankiet. 22

Z analizy badań ankietowych przeprowadzonych wśród lokalnych pracodawców wynika, że tylko 1 zakład pracy zatrudnia osobę niepełnosprawną z zaburzeniami psychicznymi. Do najczęstszych powodów niezatrudniania ww. grupy społecznej przez pracodawców należą: brak takiej potrzeby, wątpliwości dotyczące funkcjonowania, wydajności w pracy osób z zaburzeniami psychicznymi, brak podań o pracę osób z zaburzeniami psychicznymi. Ponadto z badań wynika, że 86,7% ankietowanych pracodawców obawiałoby się przyjęcia do pracy osoby z zaburzeniami psychicznymi. Co więcej uczestniczący w badaniach pracownicy służb społecznych wśród problemów jakie dotykają osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi wymieniają brak propozycji pracy w warunkach chronionych. II.6.4. WSPARCIE INSTYTUCJI I ORGANIZACJI DLA OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI. Osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi, zgodnie z informacjami zamieszczonymi w ankietach, najczęściej korzystają ze wsparcia i pomocy Urzędu Miasta/ Gminy/ Starostwa Powiatowego i ich jednostek organizacyjnych (MOPS, GOPS, PCPR, PUP), własnej rodziny, poradni, szpitala, organizacji pozarządowych. Najbardziej popularnymi formami pomocy są kolejno: pomoc finansowa, pomoc rzeczowa, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, porady prawne, pomoc psychologiczna/praca socjalna, rzadziej pomoc w zalezieniu pracy, pomoc edukacyjna i wsparcie asystenta osób niepełnosprawnych, inne najczęściej usługi opiekuńcze (Wykres 7). Jak wynika z badań 26,1% ww. respondentów uważa, że występująca oferta wsparcia medycznego nie jest wystarczająca. Wskazanymi brakami w tym zakresie jest przede wszystkim długi okres oczekiwania na wizyty u lekarza psychiatry, obciążenie lekarzy psychiatrów dużą liczbą pacjentów. Ponadto wskazywano na małą dostępność leczenia na oddziale psychiatrycznym, brak długotrwałej psychoterapii, brak grup wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zbyt małą liczbę placówek oferujących pomoc, długi okres oczekiwania na wizytę w środowisku zamieszkania, słabą opiekę socjalną, brak rehabilitacji fizycznej. 23

Wykres 7. Najczęściej otrzymywane formy pomocy i wparcia, z których korzystają osoby niepełnosprawne z zaburzeniami psychicznymi. inne 8 pomoc w uzyskaniu asystenta osoby niepenosprawnej 3 pomoc w załatwianiu spraw urzędowych pomoc psychologiczna/praca socjalna 17 20 pomoc edukacyjna 5 pomoc w znalezieniu pracy 13 porady prawne 17 pomoc rzeczowa 27 pomoc finansowa 57 0 10 20 30 40 50 60 Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. Ankietowani z badanych grup w większości uważają także, że wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi jest niewystarczające. Takiego zdania jest 83% badanych członków rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi. Najczęściej wskazywali oni na braki w obszarze medycznym, terapeutycznym, psychologicznym oraz brak grup wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także organizacji, które oferowałaby kompleksową pomoc tym osobom. Członkowie rodzin osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi (83% badanych) uważają, że pomoc instytucji w opiece nad osobą zaburzoną psychicznie jest konieczna. Zakres pomocy ze strony instytucji zdaniem respondentów powinien obejmować głównie wsparcie finansowe, medyczne, terapeutyczne oraz organizację opieki nad osobą chorą. 24

Wykres 8. Oferta wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi na terenie powiatu jasielskiego według członków rodzin osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi. 17% wystarczająca niewystarczająca 83% Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. Przeprowadzone badania wskazują, że co drugi ankietowany pracownik służb społecznych (55,4%) uważa, że wsparcie dla osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi na terenie powiatu nie jest wystarczające. Ich oczekiwania dotyczą: zwiększenia wparcie finansowego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zwiększenia dostępu do możliwości uzyskania pomocy w formie asystenta osoby niepełnosprawnej, przygotowania służby zdrowia z dodatkowych form pomocy, szerszego dostępu do lekarzy specjalistów, terapeutów, psychologów, powstania dodatkowych ośrodków opieki lub wychowania, zwiększenia liczby świadczonych godzin specjalistycznych usług opiekuńczych nad osobami z zaburzeniami psychicznymi, utworzenia punktu informacyjnego, dostępu do poradnictwa specjalistycznego, w tym: prawnego, psychologicznego, zawodowego dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz ich rodzin z terenu powiatu, utworzenia większej liczby form wsparcia dziennego, np. dziennych domów pomocy, klubów integracji, WTZ itp., większej ilości miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi itp. 25

II.6.5. WIEDZA DOTYCZĄCA INSTYTUCJI I ORGANIZACJI UDZIELAJĄCYCH WSPARCIA OSOBOM Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI ORAZ REALIZOWANYCH PROJEKTÓW W TYM ZAKRESIE. Jak wynika z danych ankietowych 36% badanych osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi posiada wiedzę na temat instytucji i organizacji udzielających im wsparcia na terenie powiatu. 20% nie posiada takiej wiedzy. Wykres 9. Wiedza osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi na temat instytucji i organizacji udzielających wsparcia tej grupie osób. 40 30 35,9% 42,4% 20 19,6% 10 0 tak nie nie wiem/ trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. Wśród osób niepełnosprawnych, które posiadają wiedzę o instytucjach i organizacjach udzielających wparcia osobom niepełnosprawnym z zaburzeniami psychicznymi, najczęściej wskazywanymi były: Poradnie, w tym: Poradnia Zdrowia Psychicznego, Poradnia Leczenia Uzależnień, Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej CHIR-MED, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie na rzecz Chorych Długotrwale Unieruchomionych "Niebieski Parasol" - Oddział w Jaśle, Szpital Specjalistyczny w Jaśle Oddział Psychiatryczny, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Wśród uczestniczących w badaniu mieszkańców powiatu jasielskiego 25% respondentów nie posiada wiedzy jakie instytucje i organizacje udzielają wsparcia osobom niepełnosprawnym z zaburzeniami psychicznymi. 42% ww. badanych zna takie instytucje i organizacje. Najczęściej wymieniane to: MOPS, PCPR, Niebieski Parasol, WTZ, ŚDS i DPS (Wykres 10). Wśród członków rodzin osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi odsetek ten jest znacznie większy, gdyż 67% badanych odpowiedziało, że nie zna takich instytucji i organizacji. Aż 86% z nich 26

uważa także, że instytucje i organizacje, które udzielają wsparcia tej grupie powinny być w większym stopniu promowane (Wykres 11). Podobnie uważają rodzice dzieci niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi. 80% z nich jest za większą promocją tych instytucji i organizacji. Jedynie 5% uważa, że nie jest konieczne zwiększenie działań promocyjnych. Wykres 10. Wiedza mieszkańców na temat instytucji i organizacji udzielających wsparcia osobom niepełnosprawnym z zaburzeniami psychicznymi. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. Wykres 11. Promocja instytucji i organizacji udzielających wsparcia osobom niepełnosprawnym z zaburzeniami psychicznymi. 6% 8% 86% TAK NIE TRUDNO POWIEDZIEĆ Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy badań ankietowych. 27

II.6.6. OCZEKIWANE FORMY WSPARCIA. Zdecydowana większość badanych osób niepełnosprawnych z zaburzeniami psychicznymi (66,3%) chciałaby większego dostępu do bezpłatnej pomocy specjalistycznej, w tym pomocy psychiatrycznej, psychologicznej, prawnej, zawodowej. Ponadto 35,9% respondentów proponuje większego dostępu do udziału w zajęciach w ramach Warsztatów Terapii Zajęciowej oraz powstanie nowych placówek wsparcia dziennego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym Środowiskowego Domu Samopomocy. Dla 28,2% badanych ważnym jest utworzenie Klubu Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi nastawionego na aktywizację osób po kryzysach psychicznych. Prawie 20% respondentów oczekuje zwiększenia możliwości skorzystania z pomocy w formie asystenta osoby niepełnosprawnej. Do innych propozycji należą: zwiększenie dostępności leczenia, większa liczba szkoleń, zwiększenie ofert pracy. Należy zaznaczyć również, że ankietowani mieszkańcy powiatu w większości (56%) nie mieliby nic przeciwko utworzeniu ośrodka wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi w pobliżu miejsca swojego zamieszkania. Uczestniczący w badaniu członkowie rodzin osób niepełnosprawnych oczekują dla nich większego wsparcia w postaci poradnictwa psychologicznego (78%), specjalistycznych usług opiekuńczych (58%), różnych form terapii (50%), grup wsparcia (47%) oraz asystenta osoby niepełnosprawnej (36%). Natomiast w oczekiwanych formach wsparcia dla rodzin wymienili m.in. wsparcie terapeutyczne (58%), wsparcie w postaci grup wsparcia (58%), poradnictwo specjalistyczne (53%), wsparcie w postaci asystenta rodziny (28%). W badaniu ankietowym rodzice dzieci niepełnosprawnych zostali zapytani o to, jakich form wsparcia oczekiwaliby dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi na terenie powiatu jasielskiego. Udzielili następujących odpowiedzi: Ośrodka Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczego (70%), pomocy psychiatry dziecięcego (50%), specjalistycznych usług opiekuńczych (45%), świetlicy terapeutycznej dla dzieci i młodzieży (45%), pomocy psychologa dziecięcego (45%), przedszkoli i szkół z oddziałami integracyjnymi (35%), przedszkoli i szkół specjalnych (20%). W badaniu ankietowani rodzice zostali zapytani również o formy wsparcia jakich oczekują dla swej rodziny w związku z niepełnosprawnością psychiczną dziecka. Na poniższym wykresie została przedstawiona analiza uzyskanych danych. 28