II. JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA

Ptaki żerujące na wysychających rozlewiskach Bugu fot. O. Bielak II. JAKOŚĆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA

1. POWIETRZE Irena Orzeł, Joanna Śluz (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Automatyczny miernik pyłu PM-1 fot. D.Suryś 1.1. Wstęp Głównym zadaniem monitoringu jakości powietrza jest pozyskiwanie, analizowanie i upowszechnianie danych o poziomach substancji zanieczyszczających powietrze, chemizmie opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża. W 25 r. pomiary realizowane były zgodnie z Programem Monitoringu Środowiska na obszarze województwa lubelskiego w latach 24-25. W ramach ww. programu funkcjonowały stałe stacje monitoringu powietrza Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Wojewódzkiej oraz Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a także punkty, w których pomiary wykonywano laboratorium mobilnym WIOŚ. Lokalizację stacji przedstawiono na mapie 3. Wyniki pomiarów gromadzone były w wojewódzkiej bazie danych JPOAT, skąd w wymaganych przepisami terminach przekazywane do bazy krajowej, z części stanowisk dane raportowane były do europejskiej bazy Airbase. Na ich podstawie dokonano oceny poziomów substancji w powietrzu odrębnie ze względu na kryteria ustanowione dla ochrony zdrowia oraz ochrony roślin. W 25 r. monitorowano poziomy substancji zanieczyszczających powietrze, dla których Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 22 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 22 r., Nr 87, poz. 796) określone zostały dopuszczalne wartości stężeń w powietrzu. Zgodnie z programem wdrażano również pomiary zawartości metali w pyle PM1: niklu, arsenu, kadmu, rtęci. W ramach monitoringu lokalnego cementownie kontynuowały pomiary opadu pyłu. Kryteria do oceny jakości powietrza obowiązujące w 25 r. zestawiono w tab.1 i 2. Tabela 1. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 25 r. ochrona zdrowia* Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu [μg/m 3 ] Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji [μg/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu na obszarach ochrony uzdrowiskowej [μg/m 3 ] Benzen rok 5 1-4 Dwutlenek azotu 1 godz. 2 25 18 razy 2 rok 4 5-35 Dwutlenek siarki 1 godz. 35 35 24 35 24 godz. 125 125 3 razy 125 Ołów rok,5,5 -,5 Ozon 8 godz. 12 12 25 dni 12 Pył zawieszony 24 godz. 5 5 35 razy 5 PM1 rok 4 4-4 Tlenek węgla 8 godz. 1 1-5 58

Tabela 2. Kryteria do oceny jakości powietrza dla terenu kraju w 25 r. ochrona roślin* Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu na obszarach parków narodowych Tlenki azotu rok 3 μg/m 3 2 μg/m 3 Dwutlenek siarki rok 2 μg/m 3 15 μg/m 3 Ozon (AOT4) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24 μg/m 3 h 24 μg/m 3 h * Rozporządzenie M. Ś. z dn. 6 czerwca 22 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 22 r., Nr 87, poz. 7 1.2. Charakterystyka warunków meteorologicznych Na ogólny stan zanieczyszczenia powietrza, poza emisją, istotny wpływ mają warunki meteorologiczne. Należą do nich głównie: temperatura, opady, prędkość wiatru. Spadek temperatury powoduje zwiększenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów spalania w systemach grzewczych, zaś wzrost sprzyja tworzeniu się zanieczyszczeń wtórnych, np. ozonu. Prędkość wiatru ma wpływ na procesy mieszania zanieczyszczeń, przy wzroście prędkości występuje zazwyczaj spadek poziomu zanieczyszczeń. Opad atmosferyczny redukuje zanieczyszczenia poprzez ich wymywanie. Na podstawie danych udostępnionych przez IMGW ze stacji meteorologicznych zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego wyznaczono średnie roczne temperatury, które wynosiły: w Lublinie +7,9 o C, Terespolu +8, o C, Włodawie +8, o C i były o,1 o C wyższe od średnich temperatur w 24 r. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur przedstawia rys. 1. Roczne i sezonowe róże wiatrów dla poszczególnych stacji meteorologicznych pokazano na rys. 2. Na podstawie wyników pomiarów parametrów meteorologicznych można stwierdzić, że w rejonie stacji IMGW Lublin w 25 r. widoczna była przewaga częstości występowania wiatrów z kierunku zachodniego. Duży udział wiatrów odnotowano również ze wschodu. Zaznaczyły się one głównie w sezonie chłodnym. Nieco zbliżony rozkład częstości występowania wiatrów o określonych kierunkach zaznaczył się na stacji IMGW w Terespolu. W rejonie stacji IMGW Włodawa w ciągu roku przeważały wiatry zachodnie z dużym udziałem wiatrów południowozachodnich, południowych i południowo-wschodnich. W sezonie letnim dominowały wiatry na kierunku północ-południe. 59

Rys. 1. Średnie dobowe i miesięczne rozkłady temperatur wyznaczone na podstawie danych IMGW w Warszawie [ C] Lublin - średnia dobowa temperatura powietrza w 25 r. [ C] 3 2 1-1 -2 3, 2, 1,, -1, -,3 średnia miesięczna temperatura powietrza 19,6 17,2 13, 15,5 15, 8,6 8,6 2,5-4,3-1, -1,1 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [ C] Włodawa - średnia dobowa temperatura powietrza w 25 r. [ C] 3, 2, 1,, -1, -2, 3 2 1-1 -,2 średnia miesięczna temperatura powietrza 2, 17,3 15,6 13,2 14,6 8,8 8,8 2,4-4, -,8-1, I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII [ C] Terespol - średnia dobowa temperatura powietrza w 25 r.[ C] 3, 2, 1,, -1, -2, 3 2 1-1 średnia miesięczna temperatura powietrza,1 -,7-3,9 8,9 13,3 15,8 2, 17,2 14,6 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 8,8 2,5-1, 6

1 2 3 4 5 6 Terespol - sezon chłodny 25 r. N E S W, 1, 2, 3, 4, 5, 6, Terespol - rok 25 cisza: 4,8 % N E S W 1 2 3 4 5 6 Włodaw a - rok 25 r cisza: 1,1 % N E S W 1 2 3 4 5 6 Lublin - rok 25 cisza: 2,8 % N E W S 1 2 3 4 5 6 Lublin - sezon chłodny 25 r N E W S 1 2 3 4 5 6 Włodaw a - sezon ciepły 25 r. N E S W 1 2 3 4 5 6 Włodaw a - sezon chłodny S N E S W 1 2 3 4 5 6 Terespol - sezon ciepły 25 r. N E S W 1 2 3 4 5 6 Lublin - sezon ciepły 25 r. N E W S Rys. 2. Roczne i sezonowe róże wiatrów dla stacji meteorologicznej w Lublinie, Terespolu 61

Lokalizacja stacji pomiarowych monitoringu powietrza w 25 r. Bia³a Podl. Ul. Kopernika Ul. Orzechowa PM1 Pl. Trzech Krzy y Ryki Jarczew uków Miêdzyrzec Podl. Radzyñ Podl. Parczew PM1 Zakres pomiarowo - badawczy SO 2 NO 2 O 3 CO Benzen Metale Amoniak Py³ W³odawa Ul. Skowieszyñska PM1 Pu³awy Opole Lub. Ul. Lubelska Na³êczów LUBLIN Lubartów êczna Œwidnik PPN Za³ucze Stare TSP Ul. Szpitalna PM1 Ul. Jagielloñska Ul. Po³aniecka TSP Che³m Stacje monitoringu powietrza WSSE WIOŒ IMGW Dorohusk PM1 Krasnystaw Kraœnik Janów Lub. Szczebrzeszyn Zamoœæ Ul. Peowiaków PM1 Ul. Hrubieszowska PM1 Hrubieszów Bi³goraj RPN Bia³y S³up Krasnobród Tomaszów Lub. Ogród Botaniczny PM1 Ul. Œliwiñskiego PM1 Ul. Spokojna PM1 Ul. Pielêgniarek PM1 Ul. Obywatelska Ul. Maszynowa Poleski Park Narodowy Roztoczañski Park Narodowy Uzdrowisko 62 Mapa 3. Lokalizacja stacji pomiarowych monitoringu powietrza w 25 r.

Roczne sumy opadów atmosferycznych w 25 r., na podstawie Biuletynów Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej IMGW, wynosiły: w Lublinie 558,5 mm w Terespolu 443 mm. Rozkład miesięcznych sum opadów przedstawia rys. 3. Najniższe sumy opadów na obu stacjach zaobserwowano w październiku (odpowiednio 6,6 mm i 5,8 mm), najwyższe w miesiącach letnich: od maja do sierpnia, maksymalnie 95,9 mm. [mm] 1 8 6 4 2 styczeń Miesięczne sumy opadów w 25 r. Lublin Terespol luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Rys. 3. Rozkład miesięcznych sum opadów atmosferycznych w 25 r. 1.3. Jakość powietrza kryterium ochrony zdrowia Roczna ocena jakości powietrza w woj. lubelskim za rok 25 uwzględniająca kryterium ochrony zdrowia ludzi dotyczy obszaru 24 stref. Cztery strefy są powiatami grodzkimi, w tym jedna strefa (m. Lublin) jest aglomeracją. Dla miejscowości: Nałęczów i Krasnobród ocenę jakości powietrza w zakresie niektórych zanieczyszczeń sporządzono w oparciu o zaostrzone kryteria wymagane dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Oceną objęto siedem substancji zanieczyszczających powietrze: benzen (C 6 H 6 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), dwutlenek siarki (SO 2 ), ołów (Pb), tlenek węgla (CO), ozon (O 3 ), pył zawieszony PM1. Dwutlenek siarki W 25 r. stężenia dwutlenku siarki monitorowano na 26 stanowiskach pomiarowych; w tym na 25 stanowiskach metodą manualną, na jednym automatyczną. Uzyskane wyniki pomiarów utrzymywały się na niskim poziomie. Na żadnym stanowisku nie odnotowano przekroczeń poziomu dopuszczalnego dla stężeń średniodobowych. Z uwagi na powyższe nie odnotowano również przekroczeń dopuszczalnej częstości przekraczania (rys. 4). Stężenia 1-godzinne monitorowane w Lublinie przy ul. Śliwińskiego również dotrzymywały obowiązujące kryterium. 63

[ µg/m 3 ] 15 125 dopuszczalne stężenie 24 godz. SO 2 1 75 5 25 1-sze max.stężenie 24 godz. 4-te max.stężenie 24-godz. uzdrow iska Krasnobród, ul. Lelewela Nałęczów, ul. Kasztanowa Lublin, ul. Obywatelska Biały Słup (teren RPN) Włodawa, ul. Piłsudskiego Hrubieszów, ul. Gródecka Krasnystaw, ul. Sikorskiego Załucze Stare (teren PPN) Lublin, ul. Śliwińskiego Biała Podlaska, ul. Orzechowa Dorohusk teren GZK Puławy, ul. Lubelska Kraśnik, ul. Spółdzielcza Chełm, ul. Jagiellońska Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Lublin, ul. Maszynowa Lublin, ul. Spokojna Jarczew Chełm, ul. Połaniecka Tomaszów Lub. ul. Lwowska Świdnik, ul. Wojska Polskiego Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Biała Podlaska, ul. Kopernika Zamość, ul. Hrubieszowska Międzyrzec, ul. Staromiejska Zamość, ul. Peowiaków Chełm, ul. Szpitalna Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Łuków, ul. Spółdzielcza Rys.4. Dwutlenek siarki - 24 godz. stężenia maksymalne w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego Na większości stanowisk pomiarowych najwyższe stężenia średniodobowe występowały w sezonie chłodnym (rys. 5). Średnie z tego sezonu były kilkakrotnie wyższe od średnich z sezonu ciepłego. Średnia ze wszystkich stanowisk w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła 6,3 μg/m 3, zaś w sezonie ciepłym (IV-IX) 2,4 μg/m 3. Wyznaczone średnie były nieco wyższe od średnich sezonowych określonych w 24 r. [ µg/m 3 ] 2 15 1 sezon chłodny sezon ciepły uzdrow iska 5 Nałęczów, ul. Kasztanowa Krasnobród, ul. Lelewela Hrubieszów, ul. Gródecka Biały Słup Włodawa, ul. Piłsudskiego Krasnystaw, ul. Sikorskiego Zamość, ul. Hrubieszowska Puławy, ul. Lubelska Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Obywatelska Kraśnik, ul. Spółdzielcza Świdnik, ul. Wojska Polskiego Lublin, ul. Śliwińskiego Biała Podlaska, ul. Orzechowa Biała Podlaska, ul. Kopernika Lublin, ul. Maszynowa Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Chełm, ul. Połaniecka Załucze Stare (teren PPN) Jarczew Chełm, ul. Szpitalna Dorohusk Chełm, ul. Jagiellońska Tomaszów Lub. ul. Lwowska Międzyrzec, ul. Staromiejska Zamość, ul. Peowiaków Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Łuków, ul. Spółdzielcza Radzyń Podlaski ul. Pocztowa 64

Rys.5. Dwutlenek siarki - stężenia sezonowe w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego Wartości średnie roczne, nienormowane dla kryterium ochrony zdrowia, wynosiły od,8 μg/m 3 w Hrubieszowie do 1,9 μg/m 3 w Radzyniu Podlaskim; na terenie uzdrowisk: Nałęczowa - 1,8 μg/m 3 i Krasnobrodu 7,6 μg/m 3 (tab. 3). Odnotowano 65,4% stanowisk o S a 5 μg/m 3, 26,9% stanowisk o wartościach z przedziału 5<S a 1 μg/m 3 i 7,7% stanowisk o S a >1 μg/m 3. Stężenie średnie dla województwa było nieco wyższe od średniej z 24 r. (rys. 6). [ µg/m 3 ] dwutlenek siarki 1, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, 8,6 7,4 5,6 5,4 5,9 6, 4,3 4, 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. Rys.6. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-25 W latach1998-25 na większości stanowisk zarejestrowano korzystne zmiany stężeń SO 2. Niejednoznaczną tendencję odnotowano na stanowiskach zlokalizowanych na obszarach z zabudową mieszkaniową wyposażoną w indywidualne źródła ciepła. (tab. 4). 65

Tabela 3. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku siarki prowadzonych w 25 r. Stężenia 24h w μg/m 3 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary 1 max 4 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 19,9 1,6 3,2 4,1 2,6 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ,9,9 1,4 2,5,4 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 19,9 2,9 2, 2,5 1,5 4. Lublin, ul. Śliwińskiego WIOŚ 1,7 8, 1,8 3,,6 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 12, 1, 2,5 3,5 1,6 6. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 33, 26, 2,8 3,9 1,5 Chełm powiat grodzki 7. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 17 13 8, 9, 7, 8. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 22 15 3,3 4,6 2,1 9. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 52 11 4,8 7,5 2, Zamość powiat grodzki 1. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 35,4 16,2 1,7 2,5 1, 11. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 44,5 21,2 8,9 13,9 3,9 Powiat bialski 12. Międzyrzec, ul. Staromiejska PSSE 44, 21, 5,7 1, 1,4 Powiat biłgorajski 13. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 29,6 24,9 1,4 15,4 5,5 Powiat chełmski 14. Dorohusk teren GZK WIOŚ 12 11 7,4 8,4 6,4 Powiat hrubieszowski 15. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 5, 1,7,8,8,8 Powiat krasnostawski 16. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 5 3 1,8 2,1 1,6 Powiat kraśnicki 17. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 16,8 3,9 2, 2,7 1,3 Powiat łukowski 18. Jarczew 1/ IMGW 2, 17,8 4,4 6,3 2,4 19. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 15, 62, 9, 15,9 2, Powiat puławski 2. Puławy, ul. Lubelska WSSE 16,2 4,9 2,1 2,5 1,8 21. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 2/ WSSE 15,4 5,6 1,8 2,47 1, Powiat radzyński 22. Radzyń Podlaski ul. Pocztowa PSSE 9, 79, 1,9 19,3 2,5 Powiat świdnicki 23. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 24,4 4,9 2,1 2,9 1,3 Powiat tomaszowski 24. Tomaszów Lub. ul. Lwowska PSSE 23, 13,9 6,9 9,8 4, Powiat włodawski 25. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 4 3 1,8 1,7 1,9 26. Załucze Stare (teren PPN) 3/ WIOŚ 9 8 nie dotyczy 5,4 6,1 5,3 Powiat zamojski 27. Biały Słup (teren RPN) 3/ WIOŚ 3,3 2,9 nie dotyczy 1, 1,1,9 28. Krasnobród, ul. Lelewela 2/ PSSE 2,2 15,7 7,6 9,6 5,7 66

29. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 19,2 7,8 2,3 4,2 1,2 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ - obszar ochrony uzdrowiskowej, 3/ - park narodowy. Lp. Tabela 4. Stężenia średnie roczne dwutlenku siarki w latach 1998-25 Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne SO 2 [μg/m 3 ] 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 6,9 5,6 5,7 4,4 4, 4,4 2,2 2, 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 5,9 5, 5,5 5,4 5,4 4,2 3,3 3,2 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ - 2,1 1,6 2,8 2, 1,4 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 6,3 5,4 4,7 7,3 5, 3, 2,3 2,5 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 18, 1,4 3,7 4,5 11,7 8,7 3,6 2,8 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul Jagiellońska WIOŚ 5,7 6,7 1,3 6,8 6,9 7,1 7,7 8, 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 4,4 3,4 3,4 3,5 4,4 4, 2,6 3,3 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 8,4 7,4 5,9 6,2 4,8 3,8 4,6 4,8 Zamość powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 13,9 8,2 1,8 2,4 3,1 2,9 1,8 1,7 1. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 9,6 8,9 7,2 9,9 9,2 1,7 6,6 8,9 Powiat bialski 11. Międzyrzec, ul. Staromiejska PSSE - 4,5 5,7 Powiat biłgorajski 12. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 17, 15,3 11,2 12 11,8 12,9 11,9 1,4 Powiat chełmski 13. Dorohusk teren GZK WIOŚ 15,9 8,9 12, 7,9 6,8 7, 7,3 7,4 Powiat hrubieszowski 14. Hrubieszów ul. Gródecka WIOŚ - 1,5 1,3,8 Powiat krasnostawski 15. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 2,5 2,2 2,4 1,7 1,4 2,4 1,3 1,8 Powiat kraśnicki 16. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 6, 6,3 5,6 5,1 4, 4,1 2,5 2, Powiat łukowski 17. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 1,5 9,9 3,8 7,8 12,8 16,5 7,8 9, 18. Jarczew IMGW 6,1 5,7 4,4 4,6 4,9 4,8 4,5 4,4 Powiat puławski 19. Puławy, ul. Lubelska WSSE 4,2 4,4 4,3 3,5 3,5 3,4 1,8 2,1 2. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 1) WSSE 3,1 2,9 3, 2,6 3,9 2,2 1,9 1,8 Powiat radzyński 21. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 19,3 14,5 6,9 6,2 12,6 21,7 6,9 1,9 Powiat świdnicki 22. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 1,6 2,1 Powiat tomaszowski 23. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 11,7 1,9 8,7 9,1 9,4 1,2 5,4 6,9 Powiat włodawski 24. Załucze Stare (teren PPN) WIOŚ - 7,6 5,3 4,9 5,3 5,1 5,4 25. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 5,9 4,2 3, 1,7 1,6 1,8 1,2 1,8 Powiat zamojski 26. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ - 1,4 1,2 1,3 1,,8 1, 27. Krasnobród, ul. Lelewela 1) PSSE - 5,6 7,6 28. Szczebrzeszyn ul. Partyzantów WIOŚ - 4, 1,3 2,3 PPN Poleski Park Narodowy, RPN Roztoczański Park Narodowy, 1) - obszar ochrony uzdrowiskowej, Dwutlenek azotu Na obszarze województwa lubelskiego w 25 r. stężenia NO 2 monitorowano na 24 stanowiskach pomiarowych. Na jednym stanowisku pomiary prowadzono miernikiem automatycznym, pozostałe to pomiary manualne. Przeprowadzone pomiary wykazały dotrzymywanie obowiązujących kryteriów dla roku kalendarzowego. Wartości średnie roczne zawierały się w przedziale od 1,5 μg/m 3 do 28,8 μg/m 3, tj. do 72% wartości dopuszczalnej (tab. 5, rys. 7). W Lublinie przy ul. Śliwińskiego, gdzie monitorowano stężenia NO 2 metodą automatyczną dotrzymane było również kryterium 1-godzinne. Najwyższe wartości tlenków 67

azotu występowały na terenach miast oraz w rejonach oddziaływania ruchu komunikacyjnego. Na terenie Nałęczowa stężenie średnie roczne wynosiło 42,3% zaostrzonego kryterium przewidzianego dla obszarów ochrony uzdrowiskowej. Łącznie odnotowano 12,5% stanowisk o S a 1 μg/m 3, 54,2% stanowisk o wartościach z przedziału 1<S a 2 μg/m 3 i 33,3% stanowisk o S a >2 μg/m 3. W rocznym rozkładzie stężeń NO 2 różnice sezonowe są nieznaczne (rys. 8). W zdecydowanej większości nieznacznie wyższe wartości stężeń odnotowano w sezonie chłodnym. Jednak na części stanowisk zlokalizowanych w rejonach dużego ruchu komunikacyjnego stężenia w sezonie ciepłym przewyższały wartości stężeń uzyskane w sezonie chłodnym. Średnia z wszystkich stanowisk w sezonie chłodnym (X-III) wynosiła 18,4 μg/m 3, w sezonie ciepłym (IV-IX) 16,9 μg/m 3. [ µg/m 3 ] 4 35 3 25 2 15 1 5 dopuszczalne stężenie NO 2 dla roku kalendarzow ego - obszar kraju - obszar ochrony uzdrow iskow ej Nałęczów, ul. Kasztanowa Biały Słup (teren RPN) Hrubieszów, ul. Gródecka Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Załucze Stare (teren PPN) Jarczew Dorohusk Chełm, ul. Jagiellońska Zamość, ul. Hrubieszowska Biała Podlaska, ul. Orzechowa Biała Podlaska, ul. Kopernika Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa Międzyrzec, ul.staromiejska Włodawa, ul. Piłsudskiego Chełm, ul. Połaniecka Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Świdnik, ul. Wojska Polskiego Chełm, ul. Szpitalna Lublin, ul. Śliwińskiego Łuków, ul. Spółdzielcza Kraśnik, ul. Spółdzielcza Lublin, ul. Obywatelska Zamość, ul. Peowiaków Puławy, ul. Lubelska Tomaszów Lub., ul. Lwowska Lublin, ul. Maszynowa Lublin, ul. Spokojna Rys 7. Dwutlenek azotu - stężenia średnie roczne w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 35 3 25 2 15 1 5 Sezon chłodny Sezon ciepły Nałęczów, ul. Kasztanowa Hrubieszów, ul. Gródecka Biały Słup (teren RPN) Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Załucze Stare (teren PPN) Jarczew Dorohusk Chełm, ul. Jagiellońska Zamość, ul. Hrubieszowska Biała Podlaska, ul. Orzechowa Biała Podlaska, ul. Kopernika Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa Włodawa, ul. Piłsudskiego Międzyrzec, ul.staromiejska Lublin, ul. Śliwińskiego Chełm, ul. Połaniecka Świdnik, ul. Wojska Polskiego Łuków, ul. Spółdzielcza Kraśnik, ul. Spółdzielcza Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Chełm, ul. Szpitalna Puławy, ul. Lubelska Lublin, ul. Obywatelska Zamość, ul. Peowiaków Lublin, ul. Maszynowa Lublin, ul. Spokojna Tomaszów Lub., ul. Lwowska 68

Rys.8. Dwutlenek azotu - stężenia sezonowe w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] dwutlenek azotu 2 15,6 15,7 15,3 15,1 15,1 15,4 15,8 16,2 16 12 8 4 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. Rys 9. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-25 Średnie z lat 1998-25 utrzymywały się na porównywalnym poziomie wynoszącym ok. 16 μg/m 3 (tab. 6, rys. 9). Jednak na kilku stanowiskach miejskich prowadzone pomiary potwierdzają wzrost zanieczyszczenia powietrza tlenkami azotu w tym okresie. Tabela 5. Zestawienie wyników pomiarów dwutlenku azotu prowadzonych w 25 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 28, 28, 28, 7, 2. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 21,5 23,2 19,8 53,8 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE 28,8 28,1 29,6 72, 4. Lublin, ul. Śliwińskiego WIOŚ 19,8 18,9 2,4 49,5 Biała Podlaska powiat grodzki 5. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 12,6 13,3 11,9 31,5 6. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 15,3 15,3 15,3 38,3 Chełm powiat grodzki 7. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 1,3 11,5 9, 25,7 8. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 18,5 19,7 17,3 46,2 9. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 19,6 22,7 16,5 49, Zamość powiat grodzki 1. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 1,9 12,2 9,8 27,3 11. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 25,5 27,4 23,6 63,8 Powiat bialski 12. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 16,5 18,3 14,8 41,3 Powiat biłgorajski 13. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 18,7 21,5 16, 46,8 69

Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Powiat chełmski 14. Dorohusk WIOŚ 9,4 1,7 8,2 23,5 Powiat hrubieszowski 15. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 1,5 1,6 1,5 3,8 Powiat kraśnicki 16. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 2,9 21, 21, 52,3 Powiat łukowski 17. Jarczew 1/ IMGW 9,1 9,9 8,3 22,8 18. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 2,3 2,2 2,5 5,8 Powiat puławski 19. Puławy, ul. Lubelska WSSE 26, 23,1 28,8 65, 2. Nałęczów, ul. Kasztanowa 2/ WSSE 14,8 14,8 14,9 42,3 Powiat radzyński 21. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 16,5 17,3 15,8 41,3 Powiat świdnicki 22. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 19, 2, 18, 47,5 Powiat tomaszowski 23. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 28, 31,2 24,7 69,9 Powiat włodawski 24. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 17,8 17,6 18,1 44,5 25. Załucze Stare (teren PPN) 3/ WIOŚ 6,9 7,5 6,8 - Powiat zamojski 26. Biały Słup (teren RPN) 3/ WIOŚ 1,5 1,8 1,3 3,8 27. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 2,2 2,8 1,9 5,5 1/ - stację przyjęto do oceny jakości powietrza ze względu na ochronę roślin 2/ -- obszar ochrony uzdrowiskowej, 3/ - park narodowy Tabela 6. Stężenia średnie roczne dwutlenku azotu w latach 1998-25 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne NO 2 [μg/m 3 ] 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 22,4 24,2 23,7 21,6 22,5 24,9 3,3 28,8 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 22,8 22,5 23,5 22,2 23,8 25,7 3,8 28, 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ - 2,8 23,1 24,7 2,1 21,5 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Orzechowa WIOŚ 14,8 14,5 11,7 9,2 11,4 1,3 11,7 12,6 5. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 15,1 16,4 17,8 18,3 15,3 16,9 13,7 15,3 Chełm powiat grodzki 6. Chełm, ul. Jagiellońska WIOŚ 12,3 13,3 13,9 1,2 1, 1,6 11,9 1,3 7. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 14,1 9, 1,4 1,5 1,2 1,9 12,5 18,5 8. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 14,6 15,7 17,9 17,1 11,9 13,3 13,9 19,6 Zamość - powiat grodzki 9. Zamość, ul. Hrubieszowska WIOŚ 9,3 12,2 9,4 8,9 9, 1,8 1,8 1,9 1. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 14,5 13,5 16,2 19,4 19,3 22,7 25, 25,5 Powiat bialski 11. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE - 14, 16,5 Powiat biłgorajski 12. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego WSSE 14,5 15,7 16,5 16,7 17,9 22,7 15,3 18,7 Powiat chełmski 7

Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne NO 2 [μg/m 3 ] 1998 1999 2 21 22 23 24 25 13. Dorohusk (teren GZK) WIOŚ 11,4 12,1 12,3 9,2 1, 1,6 11,3 9,4 Powiat hrubieszowski 14. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ - 2,8 3,5 1,5 Powiat kraśnicki 15. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 23,3 17,8 19,8 17,7 18,1 2,2 24,6 2,9 Powiat łukowski 16. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 19,9 19,4 2,8 2,2 22,4 24,9 19, 2,3 17. Jarczew 1/ IMGW 8,2 8,9 9,8 9,2 1,5 1,2 9,3 9,1 Powiat puławski 18. Puławy, ul. Lubelska WSSE 21,3 22,2 24,7 22,1 21,2 22,5 28,8 26, 19. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 1) WSSE 13,5 14,1 13,3 14,6 15,9 17,8 19,4 14,8 Powiat radzyński 2. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 14,7 15,9 19,3 16,3 16,4 16,1 12,7 16,5 Powiat świdnicki 21. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 21,3 19, Powiat tomaszowski 22. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 19,3 19, 17,3 22,3 21,1 23,6 28,2 28, Powiat włodawski 23. Załucze Stare (teren PPN) WIOŚ - 8,9 13,6 6,6 7,9 6,9 6,9 24. Włodawa, ul. Piłsudskiego WSSE 1,8 11,1 11,1 9,3 11,4 11,6 14,1 17,8 Powiat zamojski 25. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ - 3,1 3,1 2,2 26. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ - 2,9 2,7 3,9 3,5 2,3 1,5 PPN Poleski Park Narodowy, RPN Roztoczański Park Narodowy 1/ -- obszar ochrony uzdrowiskowej, Pył zawieszony PM1 Stężenia pyłu w województwie lubelskim w 25 r. monitorowane były na 35 stanowiskach, w tym metodami manualnymi tj.: reflektometryczną () 22 stanowiska, wagową z separacją frakcji do 1μm (PM1) - 1 stanowisk, wagową bez separacji frakcji (TSP) - 2 stanowiska oraz metodą automatyczną (PM1) - 1 stanowisko. Pył przeliczono na PM1 współczynnikiem 1,5, dla pyłu TSP zastosowano współczynnik przeliczeniowy w wysokości,85. Zastosowane przeliczenie umożliwiło porównanie wyników pomiarów prowadzonych w 25 r. do obowiązujących kryteriów oraz wykorzystanie do charakterystyki jakości powietrza w zakresie pyłu PM1 wyników pomiarów z wszystkich stanowisk. Kryteria oceny w zakresie pyłu PM1 dotyczą rocznego oraz 24-godzinnego okresu uśredniania wyników. Stężenia średnie roczne zawierały się w przedziale od 3,8 μg/m 3 do 37,4 μg/m 3, tj. do 93,5% stężenia dopuszczalnego (tabela 7 i rys. 1). Na wszystkich stanowiskach został więc dotrzymany poziom dopuszczalny dla roku. Wartości stężeń 24-h, dla których zezwala się na 35 przekroczeń wartości dopuszczalnej w ciągu roku nie wszędzie zostały dotrzymane (rys. 11). Dotyczy to stacji: Lublin ul. Pielęgniarek, Lublin ul. Spokojna, Lublin ul. Śliwińskiego, Chełm ul. Szpitalna, Zamość ul. Peowiaków, Radzyń Podlaski ul. Pocztowa. Na tych stanowiskach pomiary wykonywane były metodą referencyjną, z wyjątkiem stanowiska w Radzyniu, gdzie pył oznaczany był metodą reflektometryczną. Przebieg stężeń 24-godzinnych pyłu PM1 w 25 r. monitorowanych w aglomeracji lubelskiej prezentuje rys. 12. 71

[ µg/m 3 ] 5 dopuszczalne stężenie py łu PM1 dla roku kalendarzowego 4 Pył PM1 Pył Pył TSP - przeliczony na PM1 współczy nnikiem - 1,5 - przeliczony na PM1 współczy nnikiem -,85 3 2 1 Biały Słup (teren RPN) Załucze Stare (teren PPN) Nałęczów, ul. Kasztanowa Krasnobród, ul. Lelewela Włodawa, ul. Piłsudskiego Krasnystaw, ul. Sikorskiego Hrubieszów, ul. Gródecka Dorohusk Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Kraśnik, ul. Spółdzielcza Puławy, ul. Lubelska Międzyrzec, ul. Staromiejska Świdnik, ul. Wojska Polskiego Puławy, ul. Skowieszyńska Łuków, ul. Spółdzielcza Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Tomaszów Lub., ul. Lwowska Zamość, ul. Peowiaków Zamość, ul. Hrubieszowska Zamość, ul. Peowiaków Chełm, ul. Połaniecka Chełm, ul. Jagiellońska Chełm, ul. Szpitalna Chełm, ul. Szpitalna Biała Podl., ul. Orzechowa Biała Podl., ul. Kopernika Biała Podl., Pl. Trzech Krzyży Lublin, ul. Obywatelska Lublin, ul. Maszynowa Lublin Ogród Botaniczny Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Śliwińskiego Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Pielęgniarek Rys.1. Pył zawieszony - stężenia średnie roczne w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 25 2 1-sze max. stężenie 24-godz. 36-te max. stężenie 24-godz. 15 1 5 dopuszczalne stężenie 24-godz. pyłu PM1 Włodawa, ul. Piłsudskiego Krasnystaw, ul. Sikorskiego Biały Słup (teren RPN) Hrubieszów, ul. Gródecka Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Chełm, ul. Szpitalna Załucze Stare (teren PPN) Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska Kraśnik, ul. Spółdzielcza Świdnik, ul. Wojska Polskiego Nałęczów, ul. Kasztanowa Lublin, ul. Maszynowa Puławy, ul. Lubelska Lublin, ul. Spokojna Chełm, ul. Połaniecka Dorohusk Chełm, ul. Jagiellońska Krasnobród, ul. Lelewela Biała Podlaska, ul. Orzechowa Lublin, ul. Obywatelska Biała Podlaska, ul. Kopernika Puławy, ul. Skowieszyńska Zamość, ul. Peowiaków Zamość, ul. Hrubieszowska Tomaszów Lub., ul. Lwowska Lublin Ogród Botaniczny Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży Łuków, ul. Spółdzielcza Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Śliwińskiego Chełm, ul. Szpitalna Zamość, ul. Peowiaków Lublin, ul. Pielęgniarek Rys.11. Pył zawieszony - maksymalne 24-godz. stężenia w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego 72

18 16 14 12 1 8 6 4 2 1 18 35 52 69 86 13 12 137 154 171 188 25 222 239 256 273 29 37 324 341 358 Lublin Ogród Botaniczny Lublin ul. Spokojna Lublin ul.pielęgniarek Lublin ul. Śliw ińskiego Rys. 12. Przebieg stężeń 24-h pyłu PM1 w aglomeracji lubelskiej w 25 r. Dotrzymane były standardy w miejscowościach uzdrowiskowych. Stężenie pyłu zawieszonego PM1 dla rocznego okresu uśredniania wyników wynosiło 15,6 μg/m 3 w Krasnobrodzie i 15 μg/m 3 w Nałęczowie. Wystąpiło 1 dni z przekroczeniami 24-h wartości dopuszczalnej w Krasnobrodzie i 1 dzień w Nałęczowie. Dotrzymana była dopuszczalna częstość przekroczeń dla roku kalendarzowego. Najmniejsze zapylenie powietrza stwierdzono na obszarach Roztoczańskiego i Poleskiego Parku Narodowego, a także we Włodawie. Stężenia średnie roczne wynosiły odpowiednio 3,8 μg/m 3, 6,1 μg/m 3 i 4,5 μg/m 3. Nie wystąpiły dni ze stężeniami powyżej dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego. Sezonową zmienność stężeń pyłu zawieszonego zobrazowano na rys. 13. Charakterystyczną prawidłowością rozkładu stężeń pyłu w ciągu roku była duża różnica pomiędzy stężeniami rejestrowanymi w sezonie chłodnym i ciepłym. Znacznie wyższe wartości w sezonie chłodnym, w szczególności pyłu, wskazują na istotny problem zanieczyszczenia powietrza na obszarach miejskich narażonych na emisję z lokalnych kotłowni oraz indywidualnych źródeł ciepła. Rys.13. Pył zawieszony - stężenia sezonowe w 25 r. dla stacji pomiarowych woj. lubelskiego [ µg/m 3 ] 6 5 4 Sezon chłodny Sezon ciepły PM1 TSP 3 2 1 Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Pielęgniarek Lublin, ul. Śliwińskiego Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Maszynowa Lublin, ul. Obywatelska Lublin Ogród Botaniczny Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży Biała Podlaska, ul. Kopernika Biała Podlaska, ul. Orzechowa Chełm, ul. Szpitalna Chełm, ul. Szpitalna Chełm, ul. Jagiellońska Chełm, ul. Połaniecka Zamość, ul. Peowiaków Zamość, ul. Peowiaków Zamość, ul. Hrubieszowska Łuków, ul. Spółdzielcza Radzyń Podlaski ul. Pocztowa Tomaszów Lub., ul. Lwowska Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska Świdnik, ul. Wojska Polskiego Puławy, ul. Skowieszyńska Kraśnik, ul. Spółdzielcza Nałęczów, ul. Kasztanowa Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów Puławy, ul. Lubelska Hrubieszów, ul. Gródecka Dorohusk Krasnystaw, ul. Sikorskiego Włodawa, ul. Piłsudskiego Krasnobród, ul. Lelewela Nałęczów, ul. Kasztanowa Załucze Stare (teren PPN) Biały Słup (teren RPN) 73

W 25 r. w stosunku do 24 r. na większości stanowisk odnotowano porównywalny poziom zapylenia lub niewielki jego wzrost. Wartość średnia dla województwa w 25 r. była wyższa od analogicznej średniej z 24 r. (rys. 14). Zestawienie stężeń średnich rocznych pyłu zawieszonego monitorowanego w latach 1998-25 przedstawia tabela 8. [ µg/m 3 ] 25, pył zawieszony 2, 15, 1, 5,, 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. Rys. 14. Porównanie stężeń średnich rocznych ze wszystkich stanowisk pomiarowych woj. lubelskiego w latach 1998-25 Tabela 7. Zestawienie wyników pomiarów pyłu zawieszonego prowadzonych w 25 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Średnie wartości stężeń [μg/m 3] Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Stężenia 24h [μg/m 3 ] 1 max 36 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Pielęgniarek** WSSE 37,4 41,4 33,2 93,5 153,8 68, 75 2. Lublin, ul. Spokojna** 32,3 41,5 27,7 8,8 131,8 55,4 5 WSSE Lublin, ul. Spokojna 27,5 34,7 2,4 68,8 98,4 11,4 6 3. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 23,8 3,9 16,8 59,5 12, 9,6 4 4. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ 19,8 26, 13,4 49,5 132,6 3,6 12 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ 3,2 34,9 25,6 75,5 11,4 55,7 47 6. Lublin Ogród Botaniczny** W/IOŚ 26,9 25,4 28,3 67,3 91, 45,4 24 Biała Podlaska powiat grodzki 7. Biała Podlaska, ul. Orzechowa** WIOŚ 13,9 16,9 11, 34,8 57, 26, 2 8. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 18,7 28, 8,9 46,8 1,5 4,5 15 9. Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży** PSSE 3,9 37,8 23,7 77,3 141 48 16 Chełm powiat grodzki 1. Chełm, ul. Jagiellońska* WIOŚ 12,1 13,6 1,5 3,2 28,2 18,2 11. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 6,8 1,1 3,9 17, 18, 15, 3 12. Chełm, ul. Szpitalna 12,1 19,9 4,3 3,2 13,5 4,5 5 PSSE Chełm, ul. Szpitalna** 32, 39,4 24,2 8, 151, 61, 58 Zamość powiat grodzki 13. Zamość, ul. Hrubieszowska** WIOŚ 25,4 31,2 2,3 63,5 123,1 43,7 28 74

Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Średnie wartości stężeń [μg/m 3] Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Stężenia 24h [μg/m 3 ] 1 max 36 max Liczba przypadków powyżej dopuszczalnego stężenia 24h 14. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 24,4 37,4 12, 6,9 134,9 42,5 26 Zamość, ul. Peowiaków** PSSE 36,9 44,8 29,6 92,3 129,9 67,7 72 Powiat bialski 15. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE 2,1 33,3 6,8 5,3 7,5 6 5 Powiat biłgorajski 16. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego PSSE 26,8 41,6 11,9 67,1 136,1 47,7 33 Powiat chełmski 17. Dorohusk** WIOŚ 13,2 15,9 1,4 33, 26,9 17,5 Powiat hrubieszowski 18. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ 12,6 17,8 8,2 31,5 68,4 3,8 1 Powiat krasnostawski 19. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 9,2 15,2 3,2 23, 78, 1,5 2 Powiat kraśnicki 2. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 17,3 24,6 1,1 43,3 7, 6,9 2 Powiat łukowski 21. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 25,7 55,1 1,4 64,3 142,5 48 34 Powiat puławski 22. Puławy, ul. Lubelska WSSE 18,2 18,2 12,2 45,5 72,6 1,8 2 23. Puławy, ul. Skowieszyńska** WSSE 23,6 29,9 18,3 59, 157,4 4,8 2 24. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 15, 19,8 1,2 37,5 56,7 8,3 1 Powiat radzyński 25. Radzyń Podlaski ul. Pocztowa PSSE 3,1 51,6 9,6 75,3 126 54 39 Powiat świdnicki 26. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE 2,7 31,5 9,9 51,8 89,6 7,35 4 Powiat tomaszowski 27. Tomaszów Lub., ul. Lwowska PSSE 31,3 47,5 15, 78,3 229,4 44,4 27 Powiat włodawski 28. Włodawa, ul. Piłsudskiego PSSE 4,5 6,9 2,1 11,2 19,5 1,5 29. Załucze Stare (teren PPN)* WIOŚ 6,1 12, 4,7 15,2 2,5 5,5 Powiat zamojski 3. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ 3,8 3,8 3,8 9,4 3,8 3,8 31. Krasnobród, ul. Lelewela PSSE 15,6 23,9 7,3 39,1 98,4 24,2 1 32. Szczebrzeszyn, ul. Partyzantów WIOŚ 13,3 19,2 9,7 33,1 72,3 3,8 1 ( * ) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez,85; ( ** ) pył PM1; pozostałe wyniki - pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1, Tabela 8. Stężenia średnie roczne pyłu zawieszonego w latach 1998-25 Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca Stężenie średnie roczne pyłu [μg/m 3 ] pomiary 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Lublin aglomeracja 1. Lublin, ul. Spokojna WSSE 15,9 16,5 16,8 15,3 17,9 29,7 24,8 27,5 2. Lublin, ul. Maszynowa WSSE 15,5 13, 14,3 16,8 16,8 25,6 23,4 23,8 3. Lublin, ul. Obywatelska WIOŚ - 16,6 18,9 28,7 24,3 19,8 4. Lublin, ul. Pielęgniarek ** WSSE - 37,6 41,6 39,8 32,2 37,4 5. Lublin, ul. Śliwińskiego** WIOŚ - 34,2 29,6 29,1 3,2 6. Lublin Ogród Botaniczny** W/IOŚ - 27,1 26,9 Biała Podlaska - powiat grodzki 7. Biała Podlaska, ul. Orzechowa ** WIOŚ 44,4 44,2 24, 15,3 18,7 16,6 13,2 13,9 8. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 21,9 15,1 16,1 16,5 18,7 31,5 18,2 18,7 9. Biała Podlaska, Pl. Trzech Krzyży** PSSE - 3,6 3,9 Chełm - powiat grodzki 1. Chełm, ul. Jagiellońska* WIOŚ - 14,2 12,4 1,7 11,5 12,1 11. Chełm, ul. Połaniecka PSSE 6,9 6,5 6,7 6,8 5,2 12,2 5,8 6,8 12. Chełm, ul. Szpitalna 15,1 11,4 1,8 11,5 5,7 15,8 2,1 12,1 PSSE Chełm, ul. Szpitalna** - 28, 32, 75

Lp. Lokalizacja stacji Instytucja wykonująca Stężenie średnie roczne pyłu [μg/m 3 ] pomiary 1998 1999 2 21 22 23 24 25 Zamość - powiat grodzki 13. Zamość, ul. Hrubieszowska** WIOŚ 48,9 51,5 49,7 44,2 53,2 42,3 3,7 25,4 Zamość, ul. Peowiaków PSSE 16,1 15,8 16, 19,3 15,8 28, 23,5 24,4 14. Zamość, ul. Peowiaków** - 37,8 36,9 Powiat bialski 15. Międzyrzec Podlaski, ul. Staromiejska PSSE - 22,3 2,1 Powiat biłgorajski 16. Biłgoraj, ul. Dąbrowskiego WSSE 23,1 21,4 16,1 18,3 18,3 25, 24,1 26,8 Powiat chełmski 17. Dorohusk** teren GZK WIOŚ 27, 21,4 23,3 12,7 1,7 9,8 13, 13,2 Powiat hrubieszowski 18. Hrubieszów, ul. Gródecka WIOŚ - 19,1 16, 12,6 Powiat krasnostawski 19. Krasnystaw, ul. Sikorskiego PSSE 4,8 5,4 8,9 11, 6,6 14,3 8,9 9,2 Powiat kraśnicki 2. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 9,8 1,1 1,5 9,5 11,8 17,9 15,5 17,3 Powiat łukowski 21. Łuków, ul. Spółdzielcza PSSE 1,5 24,3 24,6 29,8 26,1 21,7 26,4 25,7 Powiat puławski 22. Puławy, ul. Lubelska WSSE 1,8 1,9 11,7 11,7 13,2 2,6 16,9 18,2 23. Puławy, ul. Skowieszyńska** WSSE - 18,8 23,6 24. Nałęczów, ul. Kasztanowa WSSE 7,8 7,2 1,9 11,2 13, 18,5 14,1 15, Powiat radzyński 25. Radzyń Podlaski, ul. Pocztowa PSSE 31,4 21,2 17,4 22,4 24,2 34, 28,3 3,1 Powiat świdnicki 26. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 18,7 2,7 Powiat tomaszowski 27. Tomaszów Lubelski, ul. Lwowska PSSE 26,2 2,8 2,7 22,1 2,1 31,2 26, 31,3 Powiat włodawski 28. Załucze Stare* (teren PPN) WIOŚ - 18,2 5,9 2,9 2, 3,8 6,1 29. Włodawa, ul. Piłsudskiego WSSE 11,5 6,6 4,9 5,5 4,3 6,4 5, 4,5 Powiat zamojski 3. Biały Słup (teren RPN) WIOŚ - 4,6,1 5, 4,1 3,9 3,8 31. Krasnobród, ul. Lelewela PSSE - 12,8 15,6 32. Szczebrzeszyn ul. Partyzantów WIOŚ - 17,8 5,3 13,3 ( * ) pył zawieszony ogółem oznaczany metodą wagową pomnożony przez,85; ( ** ) pył PM1; pozostałe wyniki - pył oznaczany metodą reflektometryczną pomnożony przez 1,5 Tlenek węgla Kryteria oceny pod względem zanieczyszczenia tlenkiem węgla dotyczą stężeń 8 - godzinnych. Wartość dopuszczalna określona jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. W 25 r. tlenek węgla monitorowano w automatycznej stacji w Lublinie przy ul. Śliwińskiego. Z uwagi na nieprawidłową pracę analizatora seria pomiarowa została unieważniona. Dla rozpoznania poziomu stężeń tego zanieczyszczenia, w różnych punktach aglomeracji lubelskiej oraz w Piaskach wykonywano chwilowe pomiary mobilnym laboratorium. Zakresy uzyskiwanych 1-godzinnych stężeń CO przedstawia tabela 9. Wynoszą one od 1721 μg/m 3 do 3896 μg/m 3. Tryb prowadzenia pomiarów (5-6h) nie 76

umożliwia jednoznacznego sprawdzenia dotrzymywania kryterium dla tlenku węgla. Uzyskane wyniki pomiarów były porównywalne z wynikami z 24 r. Tabela 9. Stężenia zanieczyszczeń powietrza mierzone mobilnym laboratorium w 25r. Stężenia monitorowanych zanieczyszczeń dla 1-godzinnego okresu uśredniania [μg/m 3 ] SO 2 NO 2 NO x CO PM1 Lp. Lokalizacja zakres średnia zakres średnia 1. Lublin Al. Witosa (rejon MAKRO) 3-3 3 55-95 72 65-132 12 2398-35 2683 42-5 45 2. Lublin ul. Fabryczna 3-3 3 67-83 76 127-166 145 1972-314 2567 39-48 43 3. Lublin ul. Głęboka 3-4 3 114-125 12 241-277 262 3688-3896 3777 47-69 55 4. Lublin ul. Mełgiewska 3-4 3 36-41 38 92-116 14 1721-2216 235 49-62 53 5. Piaski 6-8 7 33-55 45 35-68 53 2543-3138 2894 36-4 38 zakres średnia zakres średnia zakres średnia Benzen Stężenia dopuszczalne określone są dla rocznego okresu uśredniania wyników. Zanieczyszczenie powietrza benzenem oceniono na podstawie wyników pomiarów z 11 stanowisk o manualnej metodzie oznaczania. Uzyskane wyniki nie wykazały przekroczeń stężenia dopuszczalnego. Wartości średnie roczne na obszarach zwykłych wynosiły od,94 μg/m 3 (18,8% normy) do 2,2 μg/m 3 (44% normy), na obszarach ochrony uzdrowiskowej:,77 μg/m 3 w Krasnobrodzie i 1,42 μg/m 3 w Nałęczowie tj. odpowiednio 19,3% i 35,5% wartości dopuszczalnej tabela 1 i rys 15. Rys. 15. Stężenia średnie roczne oraz stężenia sezonowe benzenu w 25 r. 6 5 4 Sezon chłodny Sezon ciepły Średnia roczna 25 3 2 1,94 1,81 2,9 2,2 1,5 2,5 1,79 1,48 1,42 2,3,77 Lublin, ul. Obywatelska Lublin, ul. Spokojna Lublin, ul. Maszynowa Biała Podlaska, ul. Kopernika Chełm, ul. Szpitalna Zamość, ul. Peowiaków Kraśnik, ul. Spółdzielcza Puławy, ul. Lubelska Nałęczów, ul. Kasztanowa Świdnik, ul. Wojska Polskiego Krasnobród, ul. Lelewela Na większości stanowisk widoczne było sezonowe zróżnicowanie poziomu stężeń. Największe w Białej Podlaskiej, przy ul. Kopernika i w Świdniku przy ul. Wojska Polskiego. Na stanowiskach o spodziewanym dużym udziale w emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 77

różnice były nieznaczne. Zestawienie stężeń średnich rocznych benzenu w latach 21-25 przedstawia tabela 11. Tabela 1. Zestawienie wyników pomiarów benzenu prowadzonych w 25 r. Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin ul. Obywatelska WIOŚ,94,94,94 18,8 2. Lublin ul. Spokojna WSSE 1,81 2,37 1,2 36,2 3. Lublin ul. Maszynowa WSSE 2,9 2,53 1,68 41,8 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE 2,2 3,2 1,2 44, Chełm powiat grodzki 5. Chełm, ul. Szpitalna PSSE 1,5 1,6 1,4 21, Zamość powiat grodzki 6. Zamość, ul. Peowiaków PSSE 2,5 2,2 1,9 41, Powiat kraśnicki 7. Kraśnik ul. Spółdzielcza WSSE 1,79 2,42,93 35,8 Powiat puławski 8. Puławy ul. Lubelska WSSE 1,48 2,18,79 29,6 9. Nałęczów ul. Kasztanowa 1) WSSE 1,42 1,93,9 35,5 Powiat świdnicki 1. Świdnik ul. Wojska Polskiego WSSE 2,3 2,76 1,26 4,6 Powiat zamojski 11. Krasnobród, ul. Lelewela 1) PSSE,77,6,9 19,3 1) obszar ochrony uzdrowiskowej Tabela 11. Stężenia średnie roczne benzenu w latach 21-25 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne benzenu [μg/m 3 ] 21 22 23 24 25 Lublin aglomeracja 1. Lublin ul. Obywatelska WIOŚ -,19,86,94 2. Lublin ul. Spokojna WSSE - 1,84 2,6 1,81 3. Lublin ul. Maszynowa WSSE 2,65 1,92 2,16 2,18 2,9 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska, ul. Kopernika PSSE - 2,3 2,2 Chełm powiat grodzki 5. Chełm, ul. Szpitalna PSSE - 1,44 2,41 1,67 1,5 Zamość powiat grodzki 6. Zamość, ul. Peowiaków PSSE - 1,76 2,8 2,5 Powiat kraśnicki 7. Kraśnik, ul. Spółdzielcza WSSE 2,64 1,97 1,79 1,87 1,79 Powiat puławski 8. Puławy, ul. Lubelska WSSE 2,73 2,18 1,76 1,91 1,48 9. Nałęczów, ul. Kasztanowa (Park) 1) WSSE - 1,49 1,82 1,42 Powiat świdnicki 1. Świdnik, ul. Wojska Polskiego WSSE - 2,87 2,26 2,3 Powiat zamojski 11. Krasnobród, ul. Lelewela 1) PSSE - 1,6,77 1) - obszar ochrony uzdrowiskowej 78

Ołów Stężenia ołowiu w 25 r. w województwie lubelskim monitorowano na 7 stanowiskach. Oznaczano je w pyle zawieszonym PM1. Kryterium oceny stanowi stężenie średnie roczne. Wartości stężeń stanowiły niewielki procent poziomu dopuszczalnego. Średnie roczne wartości wynosiły od,49 μg/m 3 do,256 μg/m 3 tj. maksymalnie 5,1% poziomu dopuszczalnego tabela 12, rys. 16. Rys. 16. Stężenie średnie roczne ołowiu w 25 r. [ µg/m 3 ],4,35,3,25 stężenie dopuszczalne =,5 µg/m 3,2,15,1,5, Lublin Ogród Botaniczny Lublin ul. Pielęgniarek Lublin, ul. Spokojna Biała Podlaska ul. Orzechowa Dorohusk Puławy ul. Skowieszyńska Zamość ul. Hrubieszowska Zestawienie danych pomiarowych w latach 21-25 przedstawia tabela 13. Analiza stężeń średnich rocznych z tego okresu umożliwia stwierdzenie, że zawartości ołowiu w pyle PM1 utrzymują się na bardzo niskim poziomie. Tabela 12. Zestawienie wyników pomiarów ołowiu prowadzonych w 25 r. Średnie wartości stężeń w μg/m 3 Lp. Lokalizacja stanowiska Instytucja wykonująca pomiary Rok kalendarzowy Sezon chłodny Sezon ciepły % stężenia dopuszczalnego dla rocznego okresu uśredniania Lublin aglomeracja 1. Lublin Ogród Botaniczny WIOŚ,256,369,15 5,1 2. Lublin ul. Pielęgniarek WSSE,166,24,125 3,3 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE,145,228,84 2,9 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ,62,92,31 1,2 Powiat chełmski 79

5. Dorohusk WIOŚ,49,53,44 1, Powiat puławski 6. Puławy ul. Skowieszyńska WSSE,142,246,59 2,8 Zamość powiat grodzki 7. Zamość ul. Hrubieszowska WIOŚ,92,134,49 1,8 Tabela 13. Stężenia średnie roczne ołowiu w latach 21-25 Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Stężenie średnie roczne ołowiu [μg/m 3 ] 21 22 23 24 25 Lublin aglomeracja 1. Lublin Ogród Botaniczny WIOŚ -,268,256 2. Lublin ul. Pielęgniarek WSSE -,12,166 3. Lublin, ul. Spokojna WSSE -,145 Biała Podlaska powiat grodzki 4. Biała Podlaska ul. Orzechowa WIOŚ,83,64,82,74,62 Powiat chełmski 5. Dorohusk WIOŚ,4,75,15,73,49 Powiat puławski 6. Puławy ul. Skowieszyńska WSSE -,75,142 Zamość powiat grodzki 7. Zamość ul. Hrubieszowska WIOŚ,164,256,159,11,92 Ozon Kryteria oceny jakości powietrza pod względem zanieczyszczenia ozonem dotyczą stężeń 8-godzinnych. Dopuszczalny poziom ozonu w powietrzu określony jest jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Kryterium uznaje się za dotrzymane jeśli liczba dni przekraczających wartość 12 μg/m 3 uśredniona w ciągu kolejnych trzech lat wynosi nie więcej niż 25. W województwie lubelskim stężenia ozonu pod kątem ich wpływu na zdrowie monitorowano jedynie w Lublinie przy ul. Śliwińskiego. Kryterium dopuszczalne zezwalające na występowanie 25 dni z wartościami stężeń ozonu powyżej 12 μg/m 3 zostało dotrzymane. W 25 r. wystąpiły dwa dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego: 29.5.25 r., 31.8.25 r. Łączna liczba dni z przekroczeniami w trzech ostatnich latach (23-25) wynosiła 4. 1.4. Jakość powietrza kryterium ochrony roślin Podstawę oceny stanu zanieczyszczenia powietrza dla kryteriów określonych w celu ochrony roślin stanowią wyniki pomiarów codziennych wykonywanych w Jarczewie oraz wyniki pomiarów okresowych prowadzonych na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego (Biały Słup) i Poleskiego Parku Narodowego (Załucze Stare). Stacje te można uznać za spełniające wymogi lokalizacyjne dla omawianego kryterium. Dwutlenek siarki Kryterium oceny pod względem zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki dotyczy rocznego okresu uśredniania wyników. Stężenie średnie roczne w Jarczewie w 25 r. wynosiło 4,4 μg/m 3, co stanowi 22% poziomu dopuszczalnego. Zdecydowanie wyższe stężenia widoczne były w sezonie chłodnym. Niskie wartości odnotowano również na obszarach parków narodowych. Wynosiły one: w Białym Słupie 1 μg/m 3 tj. 6,7% stężenia dopuszczalnego i Załuczu Starym 5,4 μg/m 3 tj. 36% stężenia dopuszczalnego 8

przewidzianego dla obszarów parków narodowych. Zarejestrowano tutaj znacznie mniejsze zmiany poziomu stężeń w ciągu roku. Tlenki azotu Wskaźniki monitorowane pod kątem ochrony roślin nie obejmują tlenków azotu. Stężenia średnie roczne NO 2 wynosiły: w Jarczewie 9,1 μg/m 3, w Białym Słupie 1,5 μg/m 3, w Załuczu Starym 6,9 μg/m 3. Nie odnotowano tutaj większych różnic sezonowych. W odniesieniu do 24 r. stężenia NO 2 utrzymywały się na tym samym poziomie. Ozon Wskaźnikiem oceny jakości powietrza dla ozonu ze względu na kryterium ustanowione dla ochrony roślin jest parametr AOT4, obliczany na podstawie stężeń 1- godzinnych dla okresu maj-lipiec. Wartość uznaje się za dotrzymaną jeżeli nie przekracza jej średnia obliczona na podstawie danych pomiarowych z pięciu kolejnych lat. Parametr AOT4 wyznaczony dla serii pomiarowej ze stacji w Jarczewie w 25 r. wyniósł 9 21 μg/m 3 h. Wartość tego parametru w latach 21-25 przedstawia rys. 17. Średnia z pięciu ostatnich lat wynosi 13 461 μg/m 3 h, co stanowi 56,1% wartości dopuszczalnej określonej dla tego parametru. Rys.17. Wartości parametru AOT4 dla ozonu w Jarczewie w latach 21-25 25 r. 24 r. 23 r. 22 r. 21 r. dopuszczalne stężenie ozonu (AOT4) 6 12 18 24 [ μg/m 3 h] 1.5. Inne wskaźniki oceny jakości powietrza W ramach wojewódzkiego programu monitoringu powietrza, oprócz substancji zanieczyszczających powietrze dla których określone zostały poziomy dopuszczalne, programem pomiarowym objęto również : kadm, nikiel, arsen oraz rtęć. Uzyskane wyniki pomiarów porównano do wartości odniesienia określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 22 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. Nr 1, poz. 12) oraz do wartości docelowych określonych Dyrektywą 24/17/WE. Metale Zawartości ww. metali oznaczano w pyle PM1 traktując je jako pomiary okresowe. Stężenia średnie roczne poszczególnych metali były niskie i wynosiły: kadm do 15,9%, nikiel do 22,9%, rtęć do,4%, arsen do 6,7% wartości odniesienia. 81

Uzyskane wyniki pomiarów odniesiono również do wartości docelowych określonych Dyrektywą 24/17/WE z dnia 15 grudnia 24 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i WWA w otaczającym powietrzu. Wartości te określone są na niższym poziomie niż wartości odniesienia. Średnie roczne stężenia oznaczanych metali wynosiły: kadmu do 31,8%, niklu do 28,6%, arsenu do 11,2% wartości docelowej. Zestawienie uzyskanych wyników pomiarów przedstawia tabela 14. Tabela 14. Stężenia średnie roczne metali w pyle PM1 w 25 r. Lp. Lokalizacja stanowiska pomiarowego Instytucja wykonująca pomiary Kadm Nikiel Rtęć Arsen μg/m 3 1. Lublin Ogród Botaniczny WIOŚ,159,573 - - 2. Lublin ul. Pielęgniarek WSSE,972,3527 - - 3. Lublin ul. Spokojna WSSE,1354,4558 - - 4. Biała Podlaska ul. Orzechowa,284,493,24,56 5. Dorohusk WIOŚ,198,69,148,192 6. Puławy ul. Skowieszyńska WSSE,71,4473 - - 7. Zamość ul. Hrubieszowska WIOŚ,399,1135,12,671 1.6. Pomiary opadu pyłu W 25 r. kontynuowano monitorowanie opadu pyłu w rejonach bezpośredniego oddziaływania Cementowni: Chełm S. A. w Chełmie i Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym. Wykonując pomiary służby zakładowe zachowały dotychczasową ilość i lokalizację punktów pomiarowych. Uzyskane wyniki pomiarów we wszystkich punktach były niższe od wartości odniesienia wynoszącej 2 g/m 2 rok tab. 15. Badania prowadzone w sąsiedztwie Cementowni Chełm S.A. w Chełmie wykazały, że wartości opadu pyłu wynosiły od 82,5 g/m 2 rok do 115,9 g/m 2 rok. Średni opad pyłu w odległości 1 m wynosił 19,2 g/m 2 rok, w odległości 2m 85,6 g/m 2 rok. W otoczeniu Cementowni Rejowiec S.A. w Rejowcu opad pyłu zawierał się w przedziale od 21,7 g/m 2 rok do 48 g/m 2 rok. Wartość opadu pyłu uśredniona dla odległości 1 m wynosiła 42,7 g/m 2 rok, dla odległości 2 m 26,8 g/m 2 rok. W odniesieniu do 24 r. wyznaczone średnie dla obu cementowni były niższe. Analizując uśrednione wartości opadu pyłu w latach 1999-25 stwierdzić należy, że w otoczeniu obu cementowni w odległości 2 m parametr ten sukcesywnie maleje. tab. 16, rys.18. [g/m 2. rok] 16 12 8 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 23 r. 24 r. 25 r. 4 1 m 2 m 1 m 2 m Cementow nia Chełm Cementow nia Rejow iec Rys. 18. Średnie wartości opadu pyłu w latach 1999-25 82

Tabela 15. Wyniki pomiarów opadu pyłu prowadzone przez służby zakładowe cementowni w 25 r. Odległość punktu Położenie punktu Nr p- Lokalizacja punktu od środka geometr. względem zakładu ktu pomiarowego zakładu ( kierunek) Roczny opad pyłu [g/m 2.. rok] Cementownia Chełm S.A. w Chełmie 1. N Srebrzyszcze 111,7 2. NE Kolonia Antonin 113,8 3. E Ignatów 111,3 4. SE Józefin 112,1 5. 1 m S Józefin 16, 6. SW Wolwinów 1,4 7. W Miasto Chełm 12,6 8. NW Srebrzyszcze 115,9 9. N Srebrzyszcze 83, 1. NE Srebrzyszcze 91,3 11. E Ignatów 86,9 12. SE Kolonia Kamień 86,9 13. 2 m S Józefin 85,1 14. SW Wolwinów 83,2 15. W Miasto Chełm 82,5 16. NW Srebrzyszcze 85,7 Cementownia Rejowiec S.A. w Rejowcu Fabrycznym 1. N droga Rejowiec-Pawłów 47,7 2. NE Wysypiska 48, 3. E Garaże 4,6 4. SE Osiedle Mordwinek 47,3 5. 1 m S linia NWN 42,5 6. SW Buszki 36,2 7. W Przejazd 39,8 8. NW kopalnia 39,5 9. N droga do Krzywowoli 29,1 1. NE Majdan 29,4 11. E Ogrody 31,3 12. SE droga do Siedliszczek 26,4 13. 2 m S Kolonia Siedliszczki 25,5 14. SW łąki za Buszkami 28, 15. W Józefin 21,7 16. NW droga do Krasnego 23, Tabela 16. Zestawienie średnich wartości opadu pyłu w latach 1999-25 Opad pyłu [g/m 2 rok] Cementownia ''Chełm'' Cementownia Rok S.A. ''Rejowiec'' S.A. badań w Chełmie w Rejowcu Fabrycznym 1m 2m 1m 2m 1999 13,5 118,1 84,9 62,4 2 18,7 14,3 78,6 66,6 21 12,7 94,5 62,9 57, 22 118,5 96,6 61,5 46,6 23 117,5 96,7 76,2 45,3 24 127,3 92,9 53,5 38, 25 19,2 85,6 42,7 26,8 83

1.7. Ocena jakości powietrza końcowa klasyfikacja stref Wypełniając obowiązek nałożony art. 89 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska wojewódzki inspektor ochrony środowiska każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w podlegających mu strefach. Sporządzana w ramach oceny klasyfikacja ma na celu wyznaczenie stref, dla których ww. ustawa przewiduje obowiązek sporządzenia programu ochrony powietrza, mającego na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. Przeprowadzona analiza wyników pomiarów oraz zgromadzonych danych wykazała, że na obszarze woj. lubelskiego 3 strefy nie dotrzymały obowiązujących kryteriów w zakresie czystości powietrza, wszystkie ze względu na przekroczenia dopuszczalnego stężenia 24- godzinnego pyłu PM1. Strefom tym, ze względu na kryteria ochrony zdrowia, została przypisana klasa C. Są to: aglomeracja lubelska, m. Chełm, m. Zamość. Dla tych stref powstaje obowiązek opracowania naprawczych programów ochrony powietrza w zakresie pyłu PM1. Stężenia pozostałych zanieczyszczeń dotrzymywały obowiązujące w 25 r. kryteria. Pozostałym strefom przypisano klasę A, co oznacza, że na ich obszarach nie zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń żadnego z siedmiu zanieczyszczeń podlegających ocenie. Analiza wyników i danych dokonana z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin umożliwiła zaliczenie wszystkich stref do klasy A, o poziomach stężeń nie przekraczających wartości dopuszczalnych. W związku z tym niezbędne jest utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie. Końcową klasyfikację stref w województwie lubelskim za 25 r. przedstawia mapa 4 i 5. 1.8. Podsumowanie W zakresie zanieczyszczeń gazowych województwo lubelskie charakteryzuje ogólnie niewielki stopień zanieczyszczenia powietrza. Na znacznym jego obszarze stwierdza się niski poziom stężeń monitorowanych zanieczyszczeń. Szczególnie małe wartości rejestrowane były w zakresie zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki. Stężenia średnie roczne wynosiły do 1,9 µg/m 3, wartość uśredniona dla województwa była na poziomie 4,3 µg/m 3. Stężenia dwutlenku azotu, uśrednione dla województwa, wynosiły ok. 4% wartości dopuszczalnej, najwyższe (od 49,5% do 72%) występowały na terenie aglomeracji lubelskiej, co jest wynikiem dużej emisji tego zanieczyszczenia ze źródeł mobilnych. Stężenia benzenu wynosiły do 44% poziomu dopuszczalnego, przy czym średnia dla województwa 1,6 µg/m 3 tj. 32% poziomu dopuszczalnego. Stężenia tlenku węgla mierzone w miejscach o potencjalnie największym zanieczyszczeniu wynosiły do 3896 µg/m 3 w odniesieniu do 1-godzinnego okresu uśredniania. Stężenia ozonu dotrzymywały obowiązujące kryteria. W przypadku ołowiu najwyższe stężenie średnie roczne wynosiło 5,1% normy dopuszczalnej. Uśrednione stężenia w województwie stanowiły około 2,6% normy dopuszczalnej. Zawartości innych metali (arsenu, kadmu, niklu, rtęci) monitorowanych w pyle PM1 były najwyższe w przypadku niklu i wynosiły do 22,9% wartości odniesienia i 31,8% wartości docelowej określonej Dyrektywą 24/17/WE. Zanieczyszczeniem powszechnie występującym, którego stężenia w powietrzu na części stanowisk utrzymywały się na dość wysokim, w stosunku do wartości dopuszczalnej poziomie, jest pył PM1. Występowanie wysokich stężeń dotyczy głównie miast. Wartość średnia roczna uśredniona dla stanowisk o referencyjnej metodzie pomiaru wynosiła 27,2 84

µg/m 3, tj. 68% normy dopuszczalnej, najwyższa wartość (37,4 µg/m 3, tj. 93,5% poziomu dopuszczalnego) dotyczy aglomeracji lubelskiej. Mimo spełnienia normy przez jeden parametr (stężenie średnie roczne), na części stanowisk miejskich zlokalizowanych na obszarach 3 stref, nie została dotrzymana dopuszczalna częstość przekroczeń dla stężeń 24-godzinnych. Skutkuje to zaliczeniem tych stref do klasy C, w wyniku czego powstaje obowiązek opracowania naprawczych programów ochrony powietrza. Główne kierunki działań jakie należałoby podjąć w celu obniżenia stężeń pyłu zawieszonego PM1: 1. Ograniczenie niskiej emisji ze źródeł komunalno bytowych poprzez np. zmianę stosowanego paliwa na inne o mniejszej zawartości popiołu; ograniczenie zapotrzebowania na energię cieplną zmniejszając straty ciepła przez termomodernizację budynków; włączanie uciążliwych kotłowni grzewczych do miejskiej sieci ciepłowniczej. 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych m.in. poprzez: wyprowadzenie ruchu samochodowego z miast budowa obwodnic, tworzenie stref z zakazem ruchu pojazdów bądź z zakazem ruchu określonych typów pojazdów, np. pojazdów ciężkich; promowanie transportu publicznego; tworzenie ścieżek rowerowych, poprawę nawierzchni dróg i parkingów z zastosowaniem materiałów ograniczających pylenie. 3. Ograniczenie emisji z dużych źródeł punktowych m.in. poprzez spalanie paliwa o korzystnych parametrach, stosowanie wysokosprawnych urządzeń odpylających, zmniejszenie strat przesyłu energii. 85

ochrona zdrowia Konstantynów Janów Podl. Rokitno Leœna Podl. Zalesie Terespol Miêdzyrzec Podl. Trzebieszów Piszczac Kodeñ Stoczek omazy ukowski K¹kolewnica Drelów Wsch. Tuczna Wola Stanin Komarówka Roskosz Mys³owska S³awatycze Ulan-Majorat Podlaska Krzywda Wisznice Sosnówka Wojcieszków Wohyñ Borki Hanna K³oczew Adamów Milanów Jab³oñ Czemierniki Serokomla Podedwórze Nowodwór Kock Jeziorzany Siemieñ Dêbowa K³oda Wyryki U³ê Ostrówek Firlej Stê yca Dêblin Sosnowica Baranów Michów NiedŸwiada Ostrów Uœcimów Stary Brus yrzyn Abramów Kamionka Lub. Hañsk Serniki Urszulin Wola Koñskowola Markuszów Uhruska Kurów Garbów Spiczyn Ludwin Niemce Cyców Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Sawin Janowiec Jastków Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Poniatowa Dorohusk Be³ yce PiaskiTrawniki Rejowiec F. Niedrzwica G³usk aziska Du a Kamieñ Jab³onna Fajs³awice Rejowiec Chodel opiennik mudÿ Dubienka Borzechów Strzy ewice Rybczewice Górny Siennica Bychawa Leœniowice Bia³opole Wilko³az Krzczonów Ró ana Józefów Urzêdów Gorzków Kraœniczyn Wojs³awiceUchanie Dzierzkowice Zakrzówek ó³kiewka Wysokie Izbica Horod³o Zakrzew Skierbieszów Annopol Kraœnik Rudnik Batorz Grabowiec TrzydnikSzastarka Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Sitno Wielki Mi¹czyn Godziszów Su³ów Werbkowice Radecznica Modliborzyce Goraj Szczebrzeszyn Dzwola Mircze abunie Komarów Frampol Tyszowce Osada Dolhobyczów Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie aszczów Telatyn Tereszpol Krasnobród Tarnawatka Ryki Pu³awy W¹wolnica Opole Lub. parki narodowe uzdrowiska uków Janów Lub. Radzyñ Podl. Lubartów LUBLIN Œwidnik Bi³goraj Bia³a Podl. Parczew Józefów Aleksandrów Ksiê pol Biszcza Potok Górny ukowa Poleski Park Narodowy êczna Tarnogród Obsza Krasnystaw Zamoœæ Roztoczañski Park Narodowy Susiec W³odawa Che³m Tomaszów Lub. Jarczów Be³ ec Lubycza Królewska Hrubieszów Ulhówek KLASA STREFY : A B C POZIOM STÊ EÑ : nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej* powy ej wartoœci dopuszczalnej* lecz nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancji powy ej wartoœci dopuszczalnej powiêkszonej o margines tolerancj (MT) lub powy ej wartoœci dopuszczalnej* gdy MT= * z uwzglêdnieniem dozwolonych czêstoœci przekroczeñ okreœlonych w w sprawie dopuszczalnych poziomów Klasa C ze wzglêdu na klasê PM1 RMŒ Mapa 4. Klasyfikacja stref w woj. lubelskim na podstawie oceny jakoœci powietrza za 25 r. - klasa ³¹czna 86

ochrona roœlin Konstantynów Janów Podl. Leœna Podl. Rokitno Zalesie Terespol Miêdzyrzec Podl. Trzebieszów Piszczac Kodeñ Stoczek omazy ukowski K¹kolewnica Drelów Wsch. Tuczna Wola Stanin Komarówka Roskosz Mys³owska S³awatycze Ulan-Majorat Podlaska Krzywda Wisznice Sosnówka Wojcieszków Wohyñ Borki Hanna K³oczew Adamów Milanów Jab³oñ Czemierniki Serokomla Podedwórze Nowodwór Kock Jeziorzany Siemieñ Dêbowa K³oda Wyryki U³ê Ostrówek Firlej Stê yca Dêblin Sosnowica Baranów Michów NiedŸwiada Ostrów Uœcimów Stary Brus yrzyn Abramów Kamionka Lub. Hañsk Serniki Urszulin Wola Koñskowola Markuszów Uhruska Kurów Garbów Spiczyn Ludwin Niemce Cyców Kazimierz D. Puchaczów Wierzbica Sawin Janowiec Jastków Wólka Na³êczów Me³giew Ruda Huta Wilków Milejów Siedliszcze Karczmiska WojciechówKonopnica Poniatowa Dorohusk Be³ yce PiaskiTrawniki Rejowiec F. Niedrzwica G³usk aziska Du a Kamieñ Jab³onna Fajs³awice Rejowiec Chodel opiennik mudÿ Dubienka Borzechów Strzy ewice Rybczewice Górny Siennica Bychawa Leœniowice Bia³opole Wilko³az Krzczonów Ró ana Józefów Urzêdów Gorzków Kraœniczyn Wojs³awiceUchanie Dzierzkowice Zakrzówek ó³kiewka Wysokie Izbica Horod³o Zakrzew Skierbieszów Annopol Kraœnik Rudnik Batorz Grabowiec TrzydnikSzastarka Stary Zamoœæ Trzeszczany Goœcieradów Du y Nielisz Potok Turobin Chrzanów Sitno Wielki Mi¹czyn Godziszów Su³ów Werbkowice Radecznica Modliborzyce Goraj Szczebrzeszyn Dzwola Mircze abunie Komarów Frampol Tyszowce Osada Dolhobyczów Zwierzyniec Adamów Krynice Rachanie aszczów Telatyn Tereszpol Krasnobród Tarnawatka Ryki Pu³awy Opole Lub. parki narodowe uzdrowiska W¹wolnica uków Janów Lub. Radzyñ Podl. Lubartów LUBLIN Œwidnik Bi³goraj Bia³a Podl. Parczew Józefów Aleksandrów Ksiê pol Biszcza Potok Górny ukowa Poleski Park Narodowy êczna Tarnogród Obsza Krasnystaw Zamoœæ Roztoczañski Park Narodowy Susiec W³odawa Che³m Tomaszów Lub. Jarczów Be³ ec Lubycza Królewska Hrubieszów Ulhówek KLASA STREFY : A C POZIOM STÊ EÑ : nie przekraczaj¹cy wartoœci dopuszczalnej powy ej wartoœci dopuszczalnej Mapa 5. Klasyfikacja stref w woj. lubelskim na podstawie oceny jakoœci powietrza za 25 r. - klasa ³¹czna 87

1.9. Chemizm opadów atmosferycznych Beata Pieniek (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) W ramach kontynuacji badań, przeprowadzonych w latach poprzednich, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie we współpracy z Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadził w 25 r. stałą kontrolę i ocenę stanu zanieczyszczenia opadów atmosferycznych. Badania prowadzono w czterech punktach pomiarowych, zlokalizowanych w: Ciciborze, Chełmie, Włodawie i Zamościu. Zbierane w cyklach miesięcznych próbki opadów analizowane były w celu określenia stężeń następujących wskaźników: aniony: Cl -, SO 2-4, NO - 3 ; kationy: NH + 4 ; metale, ze szczególnym uwzględnieniem metali ciężkich: Ca, Mg, Na, K, Mn, Zn, Cr, Ni, Cd, Cu, Pb, Fe; azot ogólny, fosfor ogólny. Ze względu na znaczną zawartość związków kwasotwórczych w wodach opadowych dochodzi do zjawiska określanego jako kwaśne deszcze. Są one szkodliwe dla środowiska naturalnego, a także wywierają negatywny wpływ na organizm człowieka. W związku z tym stałemu monitoringowi poddano odczyn opadów atmosferycznych. Najniższe jego wartości, zawierające się w granicach 4,5 6,6, zostały odnotowane na stacji meteorologicznej we Włodawie. W pozostałych punktach objętych monitoringiem wartość ph mieściła się w zakresie 6, -7,8 czyli była wyższa od wartości ph = 5,6 oznaczającej naturalną kwasowość wód opadowych. Podobnie jak w roku ubiegłym w ppk w Zamościu stwierdzono najwyższe miesięczne wartości stężeń: siarczanów, chlorków, amoniaku, azotanów, fosforu ogólnego, azotu ogólnego, miedzi, magnezu, potasu i sodu. W Chełmie odnotowano natomiast najwyższe wartości stężeń wapnia, cynku, manganu i żelaza. Najniższe średnioroczne wartości stężeń: wapnia, magnezu, sodu, potasu i siarczanów zanotowano w Ciciborze, a najniższe średnioroczne wartości stężeń: żelaza, manganu, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, chlorków, azotanów i amoniaku na stacji we Włodawie. Porównanie średniorocznych wartości stężeń metali w latach 24 i 25 w poszczególnych punktach przedstawia rysunek 19. 88

Rys 19. Porównanie œredniorocznych wartoœci stê eñ wybranych wskaÿników w poszczególnych punktach w latach 24-25 mg/l 2, Cicibór mg/l 6,5 Che³m 6, 5,5 1,5 5, 4,5 4, 3,5 1, 3, 2,5 2,,5 1,5 1,,5, P Mg Cl Ca N K Na, P Mg Cl Ca N K Na mg/l 2, W³odawa mg/l 11, Zamoœæ 1,5 1, 9,5 9, 1,5 8,5 8, 7,5 7, 6,5 6, 1, 5,5 5, 4,5 4, 3,5,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, P Mg Cl Ca N K Na, P Mg Cl Ca N K Na 89 24 25

1.1. Promieniowanie elektromagnetyczne Bernadeta Nowosielska (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie) Pomiary natężenia PEM fot. K. Pasternak Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie kontynuował w 25 r. prowadzenie pomiarów natężenia promieniowania elektromagnetycznego rozpoczęte w roku 24. Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi jest ustawa Prawo ochrony środowiska oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3.1.23 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych pomiarów (Dz. U. nr 192, poz. 1883), w którym określono dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, zróżnicowane dla terenów pod zabudowę oraz miejsc dostępnych dla ludności. Pomiary prowadzono wokół typowych źródeł promieniowania elektromagnetycznego występujących na terenie województwa lubelskiego tj. radiowo-telewizyjnych centrów nadawczych oraz stacji i linii elektroenergetycznych. W 25 r. odstąpiono od badań PEM wokół stacji bazowych telefonii komórkowej (pomiary wykonano jedynie wokół stacji bazowej w Zamościu) dla których zmierzone w 24 r. natężenia mocy pola elektromagnetycznego były równe lub bliskie zeru. Wyniki prowadzonych w 25 r. badań przedstawiono w poniższej tabeli. W chwili obecnej w miejscach dostępnych dla ludności, zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie źródeł PEM nie stwierdzono przekraczania dopuszczalnych poziomów określonych wyżej wymienionym rozporządzeniem. Tabela. Wyniki badań PEM prowadzonych na terenie województwa lubelskiego w 25 r. Obiekt / lokalizacja Zakres badanych częstotliwości Składowa elektr. Największe zmierzone natężenie promieniowania elektromagnetycznego Wartości dopuszczalne Składowa magnet. Wartości dopuszczalne Gęstość mocy Radiowo-Telewizyjne Centra Nadawcze [V/m] [A/m] [W/m 2 ] Boży Dar 2,14 - - Biała Podlaska f. INFO 1,2 - - Lublin ul. Raabego,1 MHz 1 GHz 1,61 7 - - - Piaski 4,94 - - Tarnawatka 3,2 - - Stacje elektroenergetyczne [kv/m] [A/m] [W/m 2 ] Biała Podlaska ul. Sitnicka 11/15/1kV 5Hz 5Hz,48 1,42 6 - Ciecierzyn 4/11kV 4,29 1,18 - Chełm Horodyszcze 22/11 kv 1,56 2,6 - Chełm Południe ul. 3 Maja 11/15 kv,36,89 - Wartości dopuszczalne - - 9