TARNÓW, listopad

W przypadku wykorzystania informacji zawartych w niniejszym opracowaniu prosimy o podanie źródła. Opracowano w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie Autorzy: mgr inż. Maria Ogar mgr Iwona Para mgr inż. Teresa Prajsnar lic. Teresa Reczek TARNÓW, listopad 2017 2

SPIS TREŚCI 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA... 4 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku... 4 1.2. Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża... 11 2. MONITORING HAŁASU... 14 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 17 4. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH... 20 5. MONITORING CHEMIZMU GLEB ORNYCH... 24 6. PODSUMOWANIE... 34 3

Niniejsze opracowanie wykonano na podstawie informacji uzyskanych z badań monitoringowych, prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, oraz działań kontrolnych WIOŚ w Krakowie. W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował zadania w oparciu o Program państwowego monitoringu środowiska województwa małopolskiego na lata 2016-2020 oraz Kierunki działania i plan pracy na 2016 rok. Bieżące i archiwalne informacje dotyczące stanu środowiska w województwie małopolskim znaleźć można na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA Badania i ocena jakości powietrza prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie monitoring jakości powietrza. Celem funkcjonowania podsystemu jest uzyskiwanie informacji i danych dotyczących poziomów substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników analiz i ocen w zakresie przestrzegania norm jakości powietrza. 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku Roczna ocena jakości powietrza 1) w 3 strefach, wydzielonych na terenie województwa małopolskiego (Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska), została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku na stałych automatycznych (18) oraz mobilnych stacjach monitoringu (6). W strefie Aglomeracja Krakowska zlokalizowano 6 stacji stałych (ul. Bujaka, ul. Bulwarowa, ul. Dietla, os. Piastów, ul. Złoty Róg, al. Krasińskiego). W strefie miasto Tarnów- 2 stacje (ul. Bitwy pod Studziankami, ul. Ks. Romana Sitko). W strefie małopolskiej 10 stacji stałych (Nowy Targ, Nowy Sącz, Olkusz, Skawina, Trzebinia, Zakopane, Tuchów, Bochnia, Gorlice, Niepołomice). Ponadto w strefie małopolskiej prowadzono pomiary okresowe na 6 stacjach mobilnych (Dobczyce, Chrzanów, Muszyna, Wieliczka, Piwniczna, Kalwaria Zebrzydowska). Ocenę wykonano pod kątem spełniania kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen 1 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku, WIOŚ Kraków, kwiecień 2017 dostępna pod adresem: http://www.krakow.pios.gov.pl. 4

(C6H6), ozon (O3), pył zawieszony PM10 (PM10), pył zawieszony PM2,5 (PM2,5), oraz ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni) i benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM10. Ocena wykonana pod kątem spełniania kryteriów odniesionych dla ochrony roślin obejmowała: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) oraz ozon (O3). Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Klasyfikację stref wykonano dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na obszarze aglomeracji lub innej strefy, dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Wartości dopuszczalne substancji w powietrzu zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku 2). Tab. 1. Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w rocznej ocenie pod kątem ochrony zdrowia Kod strefy Nazwa strefy PL1201 Aglomeracja krakowska PL1202 Miasto Tarnów PL1203 Strefa małopolska Klasyfikacja stref dla poszczególnych zanieczyszczeń SO 2 NO 2 CO C 6 H 6 O 3 *) O 3 **) PM10 PM2,5 I faza PM2,5 II faza Pb As Cd Ni B(a)P A C A A A D2 C C C1 A A A A C A A A A A D2 C A C1 A A A A C A A A A A D2 C C C1 A A A A C Tab. 2. Wyniki klasyfikacji stref pod kątem ochrony roślin Kod Nazwa strefy Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń strefy SO 2 NO x O 3 O 3 PL1203 Strefa małopolska A A A D2 *) **) Objaśnienia do tabel 1 i 2: * - wg poziomu docelowego,** - wg poziomu celu długoterminowego 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2012 r., poz. 1031). 5

Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy zaliczono do jednej z poniższych klas: klasa A jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe (dla pyłu zawieszonego PM2,5 poziom dopuszczalny określony dla tzw. I fazy, równy 25 µg/m 3 z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 2015 roku), klasa C1 jeżeli stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 na jej terenie przekraczały poziom dopuszczalny określony dla II fazy, równy 20 µg/m 3 z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 2020 roku, klasa D2 jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celu długoterminowego. Zgodnie z tą klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia do: klasy C zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska (NO2, pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5), 2. miasto Tarnów (pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10) 3. strefa małopolska (pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5). klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska klasy C1, ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 dla II fazy zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska Zgodnie z klasyfikacją dla kryterium ochrony roślin do: klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu została zakwalifikowana: 1. strefa małopolska Wykonana klasyfikacja stref za 2016 rok potwierdziła występujące w poprzednich latach przekroczenia dopuszczalnych poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM10 i docelowych poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym 6

PM10 na terenie województwa małopolskiego, a także dopuszczalnych poziomów stężeń dwutlenku azotu w Aglomeracji Krakowskiej, co wskazuje na konieczność realizacji działań określonych w Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego wdrożonym uchwałą Nr XXXII/451/17 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22.01.2017 roku. Strefa małopolska, do której należy powiat dąbrowski, zgodnie z wykonaną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia wartości normatywnych dla stężeń średniorocznych B(a)P i PM2,5 oraz częstości przekraczania wartości dopuszczalnych stężeń dobowych PM10. Ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu (O 3 ) strefa małopolska została zakwalifikowana do klasy D2 zarówno dla kryterium ochrony roślin jak i ochrony zdrowia. W powiecie dąbrowskim obszary przekroczeń wartości kryterialnych benzo(a)pirenu i przekroczenia celu długoterminowego ozonu zarówno dla kryterium ochrony zdrowia jak i roślin, objęły wszystkie gminy i miasta. Obszary przekroczenia norm dobowych pyłu zawieszonego PM10 (dopuszczalnej częstości przekroczeń) objęły obszar miasta i gminy Szczucin. Obszary przekroczeń wartości kryterialnych zostały wyznaczone na podstawie wyników pomiarów spełniających wymagania kompletności i jakości danych, II wariantu modelowania wykonanego przez ATMOTERM S.A. Wyniki modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO 2, NO 2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2016 oraz wariantu I modelowania ozonu przedstawionego w opracowaniu Wyniki modelowania ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2016. Mapy 1-6 przedstawiają rozkłady przestrzenne stężeń średniorocznych wybranych zanieczyszczeń uzyskane z wyników modelowania z uwzględnieniem wyników pomiarów prowadzonych na obszarze województwa małopolskiego w 2016 roku. 7

Mapa 1. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM10 Mapa 2. Rozkład stężeń benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 Mapa 3. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 8

Mapa 4. Rozkład stężeń dwutlenku siarki Mapa 5.Rozkład stężeń dwutlenku azotu Mapa 6. Poziom celu długoterminowego dla ozonu kryterium ochrony zdrowia 9

Kraków, ul. Bujaka Kraków, ul. Bulwarowa Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami *Kalwaria Zebrzydowska Nowy Sącz Nowy Targ Tuchów *Piwniczna Zdrój Zakopane *Wieliczka *Muszyna Bochnia Niepołomice Trzebinia *Chrzanów *Dobczyce Gorlice stężenie[ng/m 3 ] Al. Krasińskiego ul. Dietla ul. Złoty Róg ul. Bulwarowa ul. Bujaka Os. Piastów ul. Bł. Ks. Romana Sitko ul. Bitwy pod Studziankami Skawina *Kalwaria Zebrzydowska Nowy Sącz Tuchów Bochnia Niepołomice Trzebinia Nowy Targ *Wieliczka *Chrzanów Olkusz Zakopane *Dobczyce *Muszyna Gorlice *Piwniczna Zdrój stężenie[µg/m 3 ] częśtość przekraczania Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 60 50 40 30 20 10 0 57 165 49 118 41 40 39 85 74 78 37 37 69 65 PM10 - stężenie średnioroczne poziom dopuszczalny PM10 częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24 godz. 31 39 43 43 41 87 82 39 74 35 35 34 34 34 32 31 31 62 62 59 43 43 44 29 28 26 33 24 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Aglomeracja Krakowska Miasto Strefa małopolska Tarnów Wykres 1. Rozkład stężeń średniorocznych oraz częstość przekroczeń normy dobowej pyłu zawieszonego PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku (gwiazdką * oznaczono stanowiska mobilne-pomiary okresowe) B(a)P - stężenie średnioroczne poziom docelowy 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 5,2 5 4,2 9,9 9,7 8,3 8,1 6,6 6,2 6,2 6,0 5,9 5,6 5,5 5,0 4,4 2,5 Wykres 2. Rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku (gwiazdką * oznaczono stanowiska mobilne- pomiary okresowe) 10

1.2. Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża został uruchomiony w 1998 roku, jako jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizykochemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. Badania monitoringowe prowadzi Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W 2016 roku sieć pomiarowo-kontrolna składała się z 22 stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych IMGW-PIB), gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących pole średnich sum opadów dla obszaru Polski. Na podstawie wyników pomiarów ilości wody opadowej w 2016 r., przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS), oszacowano wielkości ładunków jednostkowych i całkowitych obciążających województwo małopolskie i jego poszczególne powiaty. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa małopolskiego w 2016 roku prowadzono obserwacje na stacjach monitoringowych położonych w Nowym Sączu i na Kasprowym Wierchu. W 2016 roku na stacjach wykonano pomiary ph opadów, w celu oceny zakwaszenia wód opadowych. Wartości ph mieściły się w zakresie od 4,36 do 7,07, w tym: w Nowym Sączu od 4,37 do 7,06 (średnia roczna ważona ph 5,57), a na Kasprowym Wierchu od 4,36 do 7,07, (średnia roczna ważona ph 5,32). Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa małopolskiego wyniósł 54,4 kg/ha i był wyższy niż średni dla całego obszaru Polski o 25,0%. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił wzrost rocznego obciążenia o 6,2%, przy wyższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 217,9 mm (o 31,7%). Największym ładunkiem badanych substancji w województwie małopolskim został obciążony powiat oświęcimski (63,6 kg/ha) Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie dąbrowskim (37,9 kg/ha). 11

dąbrowski brzeski bocheński oświęcimski MAŁOPOLSKIE ładunek jednostkowy [kg/ha/rok] 37,9 46,9 54,1 54,4 63,6 Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 70 60 50 40 30 Wykres 3. Porównanie obciążenia powierzchniowego depozycją mokrą dla wybranych powiatów i województwa małopolskiego w 2016 roku 20 10 0 Na obszar powiatu dąbrowskiego w 2016 roku wody opadowe wniosły: 634 ton siarczanów, 523 ton azotu ogólnego, 306 ton wapnia, 249 tony chlorków, 215 ton azotu amonowego, 108 ton sodu, 137 ton azotynów i azotanów, 118 ton potasu, 43 ton magnezu, 14,2 tony fosforu, 9,7 tony cynku, 1,6 tony miedzi, 1,26 tony wolnych jonów wodorowych, 0,42 tony ołowiu, 0,16 tony niklu, 0,037 tony chromu i 0,051 tony kadmu. Wniesione wraz z opadami w 2016 roku ładunki całkowite poszczególnych zanieczyszczeń, w porównaniu do wielkości z roku 2015, były niższe dla 6 substancji. Zmiany zawierały się w zakresie od 2,3% (azot amonowy) do 14,9 % (jon wodorowy). Dla pozostałych 11 substancji zanotowano wzrost depozycji. Zmiany zawierały się w zakresie od 1,6% (azot ogólny) do 23,1 % (miedź). azot amonowy; 2,3 siarczany; 6,6 azotyny+azotany; 6,8 chlorki; 7,1 sód ; 10,7 jon wodorowy; 14,9 Wykres 4. Zmiany wielkości ładunków całkowitych wniesionych na obszar powiatu dąbrowskiego z opadem mokrym w 2016 roku w porównaniu do roku 2015 12 miedź; 23,1 fosfor; 18,3 chrom; 15,6 potas; 14,6 nikiel; 14,3 wapń; 10,9 kadm; 10,9 magnez; 7,5 ołów; 5,0 cynk; 3,2 azot ogólny; 1,6 20 15 10 5 0 5 10 15 20 25 [%]

Siarczany Chlorki Azotyny+azotany Azot amonowy Azot ogólny Sód Potas Wapń Magnez Fosfor ogólny Cynk Miedź Jon wodorowy Ołów Kadm Nikiel Chrom ładunki jednostkowe {kg/ha/rok] ładunki jednostkowe {kg/ha/rok] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W 2016 roku wskaźnik obciążenia powierzchni powiatu dąbrowskiego był na poziomie 37,9 kg/ha, i był niższy od wskaźnika z roku 2015 (wynoszącego 38,2 kg/ha). Udział depozycji mokrej powiatu dąbrowskiego w ogólnej depozycji województwa wynosił 2,4%. dąbrowski bocheński 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 brzeski województwo małopolskie 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 Wykres 5. Porównanie depozycji poszczególnych zanieczyszczeń wniesionych z opadami atmosferycznymi w 2016 roku na obszar wybranych powiatów województwa małopolskiego Przedstawione wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren powiatu dabrowskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne tego obszaru. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym ( kwaśne deszcze ) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej. Występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez), są pod względem znaczenia ekologicznego przeciwieństwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. 13

2. MONITORING HAŁASU Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów hałasu w środowisku emitowanego przez źródła komunikacyjne i przemysłowe. Zgodnie z programem PMŚ dla województwa małopolskiego na lata 2016-2020, w 2016 roku wykonano pomiary hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego. Pomiary hałasu prowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 czerwca 2011 roku 3). Przekroczenia wartości dopuszczalnych określono według Rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 2007 r. 4). Obliczenia wskaźnika L DWN wykonano według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. 5). Badania hałasu obejmowały wyznaczenie równoważnego poziomu dźwięku A (L AeqD, L AeqN ) oraz warunków poza akustycznych niezbędnych do interpretacji wyników i sporządzenia oceny klimatu akustycznego. Na potrzeby prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem, dla hałasu drogowego wyznaczone zostały wskaźniki: L DWN, L N. W województwie małopolskim w 2016 roku przeprowadzono pomiary poziomu hałasu komunikacyjnego łącznie w 18 punktach. Pomiary hałasu drogowego wykonano w 15 lokalizacjach, w tym w 12 punktach wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe (dobowe) L Aeq D oraz L Aeq N, mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, a w 3 punktach prowadzono pomiary długookresowe. Pomiary hałasu kolejowego przeprowadzono w 3 punktach. Badania wykazały przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu w wielu badanych punktach, zarówno w porze dnia jak i nocy. W pomiarach długookresowych w jednym punkcie (Nowy Sącz DK 75) dotrzymane zostały poziomy dopuszczalne. W pomiarach krótkookresowych przekroczenia odnotowano w 5 punktach w porze dziennej (2,4-8,8 db) oraz w 7 punktach w porze nocnej (2,4-7,7 db). Dla hałasu kolejowego w jednym punkcie (Żegiestów LK 96) dotrzymane były poziomy dopuszczalne. 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. z 2011 r. Nr 140, poz.824). 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj.) (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 112). 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie sposobu ustalania wartości wskaźnika hałasu L DWN (Dz. U. 2010 Nr 215 poz. 1414 z późn. zm.). 14

liczba przekroczeń Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W trzech punktach nie określono przekroczeń ze względu na brak ustaleń w planie zagospodarowania przestrzennego dot. Dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 pora dzienna pora nocna 8 7 6 4 3 2 brak przekroczeń 0-5 db 5-10 db Wykres 6. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) określone na 15 stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku Nr Nazwa punktu pomiarowego 1 DK 75 Nowy Sącz ul. Nowochruślicka 2 DW 791 Myślachowice 3 DW 973 Ilkowice 4 DK 87 Piwniczna-Zdrój 5 DW 968 Lubomierz 6 DW 980 Biecz 7 DW 775 Nowe Brzesko 8 DW 966 Tymowa 9 DW 965 Bochnia 10 DW 975 Sukmanie 11 Nowy Sącz, ul. Jagiellońska 12 DW 781 Olszyny 13 DW 964 Wola Batorska 14 DW 794 Dłużec 15 DW 953 Przytkowice 16 LK nr 98 Maków Podhalański 17 LK nr 96 Żegiestów 18 LK nr 96 Tuchów Mapa 7. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu hałasu komunikacyjnego na terenie województwa małopolskiego w 2016 roku 15

przekroczenie wartości dopuszczalnych[db] DK 75 - Nowy Sącz ul. Nowochruślicka DW 791 - Myślachowice DW 973 - Ilkowice DK 87 - Piwniczna-Zdrój DW 968 - Lubomierz DW 980 - Biecz DW 775 - Nowe Brzesko DW 966 -Tymowa DW 965 - Bochnia DW 975 - Sukmanie Nowy Sącz ul. Jagiellońska DW 781 - Olszyny DW 964 - Wola Batorska DW 794 - Dłużec DW 953 - Przytkowice LK nr 8 - Maków Podhalański LK nr 96 - Żegiestów LK nr 96 - Tuchów DK 75 - Nowy Sącz ul. Nowochruślicka DW 791 - Myślachowice DW 973 - Ilkowice DK 87 - Piwniczna-Zdrój DW 968 - Lubomierz DW 980 - Biecz DW 775 - Nowe Brzesko DW 966 -Tymowa DW 965 - Bochnia DW 975 - Sukmanie Nowy Sącz ul. Jagiellońska DW 781 - Olszyny DW 964 - Wola Batorska DW 794 - Dłużec DW 953 - Przytkowice LK nr 8 - Maków Podhalański LK nr 96 - Żegiestów LK nr 96 - Tuchów poziom hałasu [db] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 80 pora dzienna pora nocna 70 60 50 40 30 20 10 0 hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy Wykres 7. Wartości poziomów hałasu komunikacyjnego w 2016 roku w województwie małopolskim pora dzienna pora nocna 10 8,8 8 6 7,3 7,7 6,2 4 2 2,5 2,5 3,6 2,4 5,2 2,8 2,5 3,7 3,4 2,4 2,5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy zielonym trójkątem oznaczono punkty, dla których brak ustaleń dot. dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w planie zagospodarowania przestrzennego Wykres 8. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) określone na 15 stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku 16

W 2016 roku na obszarze powiatu dąbrowskiego nie prowadzono pomiarów monitoringowych hałasu drogowego. W ramach działalności kontrolnej WIOŚ w zakresie emisji hałasu do środowiska w 2016 roku przeprowadził w powiecie dąbrowskim 1 kontrolę pozaplanową interwencyjną z pomiarami hałasu przemysłowego w środowisku. Kontrola wykazała przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. W związku z tym wydano zarządzenie zobowiązujące zakład do podjęcia działań w celu ograniczenia nadmiernego hałasu w środowisku oraz skierowano wniosek do Starosty Powiatu Dąbrowskiego w zakresie uzyskania przez kontrolowany podmiot decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu. Ponadto dla 2 zakładów wykonano kontrole na podstawie dokumentacji pomiarów przekazywanych do WIOŚ-Delegatura w Tarnowie w trybie art. 147 ust.1 Poś. Zakłady te dostosowały się do poziomów dopuszczalnych 6). 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku 7). Badania polegały na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziałach częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz. Celem pomiarów było określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Ocenę poziomów pól elektromagnetycznych wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku 8). W 2016 roku WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla trzech kategorii obszarów: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., pozostałe miasta oraz tereny wiejskie. 6 Opracowano na podstawie EKOINFONET - baza danych EHALAS (stan na dzień 20.03.2017 r.). 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U. z 2007 Nr 221, poz.1645). 8 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883) 17

Nr Nazwa punktu pomiarowego 1 Kraków, ul. Bronowicka 2 Kraków, ul. Josepha Conrada 3 Kraków, ul. Opolska 4 Kraków, ul. Okulickiego 5 Kraków, ul. Powstańców Wielkopolskich 6 Kraków, ul. Nowowiejska 7 Kraków, ul. Zawiła 8 Kraków, ul. Raciborska 9 Kraków, ul. Westerplatte 10 Nowy Sącz, ul. Lwowska 11 Nowy Sącz, ul. Zabłęcka 12 Nowy Sącz, ul. Bohaterów Orła Białego 13 Tarnów, ul. Traugutta 14 Tarnów, ul. Klikowska 15 Tarnów, ul. Krakowska 16 Nowy Wiśnicz 17 Bochnia 18 Brzesko 19 Trzebinia 20 Chrzanów 21 Dąbrowa Tarnowska 22 Bobowa 23 Skała 24 Skawina 25 Grybów 26 Bukowno 27 Sucha Beskidzka 28 Wojnicz 29 Andrychów 30 Kalwaria Zebrzydowska 31 Lipnica Murowana 32 Olesno 33 Niedźwiedź 34 Mietniów 35 Wiśniowa 36 Łącko 37 Maniowy 38 Jabłonka 39 Polanka Wielka 40 Nowe Brzesko 41 Zawoja 42 Wierzchosławice 43 Gromnik 44 Bukowina Tatrzańska 45 Kłaj Mapa 8. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa małopolskiego w 2016 roku Uzyskane w województwie małopolskim wartości średnie i maksymalne dla poszczególnych rodzajów obszaru wynosiły: wartość średnia wartość maksymalna dla kategorii centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. 0,305 V/m 0,96 V/m (Kraków, ul. Powstańców Wielkopolskich) dla kategorii pozostałe miasta 0,297 V/m 0,62 V/m (Skawina) dla kategorii tereny wiejskie 0,134 V/m 0,84 V/m (Mietniów, gm. Wieliczka) Badania wykazały, że wartości natężenia PEM we wszystkich punktach na terenie województwa małopolskiego nie przekraczały wartości dopuszczalnej, wynoszącej 7 V/m. 18

próg czułości sondy - 0,1[V/m] Brzesko 0,1 Sucha Beskidzka 0,1 Grybów Kalwaria Zebrzydowska Trzebinia Wojnicz 0,19 0,19 0,17 0,15 0,11 Bochnia 0,3 Bobowa Skała Andrychów 0,34 0,34 0,31 Nowy Wiśnicz Chrzanów 0,51 0,46 Dąbrowa Tarnowska 0,62 0,61 Bukowno 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Skawina [V/m] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku pozostałe miasta próg czułości sondy - 0,1[V/m] 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Niedźwiedź Wiśniowa Jabłonka Zawoja Wierzchosławice Gromnik Kłaj Lipnica Murowana Maniowy Nowe Brzesko Łącko Bukowina Tatrzańska 0,17 0,15 0,12 0,12 0,11 0,1 Olesno 0,84 Polanka Wielka 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Mietniów [V/m] Wykres 9. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w 2016 roku w województwie małopolskim dla kategorii pozostałe miasta tereny wiejskie Wykres 10. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w 2016 roku w województwie małopolskim dla kategorii tereny wiejskie Na terenie powiatu dąbrowskiego w 2016 roku pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych wykonano w 2 punktach: Dąbrowa Tarnowska (punkt nr 21 na mapie; kategoria obszaru: pozostałe miasta) oraz Olesno (punkt nr 32 na mapie; kategoria obszaru: tereny wiejskie). Wyższe wartości, ale nie przekraczające dopuszczalnych, notowano w Dąbrowie Tarnowskiej (0,51 V/m). Niższe występowały na terenach wiejskich (Olesno 0,1 V/m). 19

4. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH Zgodnie z Planami Gospodarowania Wodami na obszarach dorzeczy na lata 2016-2021 w Polsce obowiązuje podział na 172 Jednolite Części Wód Podziemnych (JCWPd). Podstawą podziału jest model systemu hydrogeologicznego określony przez Państwowy Instytut Geologiczny, który opisuje strukturę systemu, wskazuje zależności istniejące w jego obrębie i zachodzące pomiędzy poszczególnymi składowymi systemu oraz interakcję systemu z otoczeniem. Model obejmuje dane dotyczące: 1. budowy geologicznej, 2. wykształcenie litologiczne, rozmieszczenie i rozprzestrzenienie oraz parametry hydrogeologiczne warstw wodonośnych, 3. elementy środowiskowe presje antropogeniczne, 4. czynniki wpływające na przebieg poszczególnych procesów w obrębie systemu. Zgodnie z zasadą przyjętą w Programie monitoringu JCWPd, w nowym podziale ograniczono liczbę poziomów wodonośnych poprzez łączenie ich w kompleksy wodonośne. Ponadto nowy podział nawiązuje do istniejącego podziału wód powierzchniowych oraz zlewni poszczególnych rzek określonych w obowiązującym Podziale Hydrograficznym Polski. Zgodnie z obowiązującym podziałem wód podziemnych obszar powiatu Dąbrowskiego związany jest z 7 jednolitymi częściami wód podziemnych. Tab. 3. Powiązanie JCWPd z jednostkami administracyjnymi w powiecie dąbrowskim Nr Jcwpd Kod EU Powiat Gmina 100 PLGW2000100 dąbrowski Bolesław, Gręboszów 114 PLGW2000114 Gręboszów 115 PLGW2000115 133 PLGW2000133 Bolesław (gm. wiejska), Mędrzechów (gm. wiejska), Szczucin (gm. miejsko-wiejska) Bolesław, Dąbrowa Tarnowska (miasto), Dąbrowa Tarnowska (obszar wiejski cz. 1 i cz. 2), Gręboszów, Mędrzechów, Olesno, Radgoszcz, Szczucin (miasto), Szczucin (obszar wiejski) 134 PLGW2000134 Dąbrowa Tarnowska (obszar wiejski cz. 1), Radgoszcz 149 PLGW2000149 Gręboszów 150 PLGW2000150 Gręboszów, Olesno 20

Monitoring stanu wód Program monitoringu JCWPd przewiduje prowadzenie obserwacji ilościowych i jakościowych następujących poziomów lub kompleksów poziomów wodonośnych: 1. pierwszy od powierzchni terenu kompleks wodonośny o zwierciadle swobodnym, najsilniej narażony na oddziaływanie presji z powierzchni terenu; 2. użytkowe poziomy wodonośne o zwierciadle napiętym, stanowiące główne źródło zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi; 3. wgłębny poziom wód zwykłych, narażony na przenikanie do nich wód słonych. Według podziału na 172 JCWPd, pierwszy kompleks wodonośny stanowią wody pierwszego poziomu wodonośnego bądź, w przypadku jego braku, głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Ich cechą jest zwiększona podatność (duża wrażliwość) na oddziaływanie antropopresji na chemizm i stany wód podziemnych. Drugi kompleks wodonośny tworzą głębsze poziomy wodonośne, izolowane od wpływu presji antropogenicznych warstwami słabo-, pół- i nieprzepuszczalnymi. W skali regionalnej mogą być powiązane hydrodynamicznie z pierwszym kompleksem wodonośnym. Trzeci kompleks wodonośny to wody położonego najgłębiej w strukturze krążenia użytkowego poziomu wodonośnego. Zazwyczaj jest on zagrożony potencjalnym dopływem zmineralizowanych wód głębszych. W roku 2016 monitoring stanu jakościowego (chemicznego) w powiecie dąbrowskim prowadzony był przez: Państwową Służbę Hydrogeologiczną w 2 punktach pomiarowo-kontrolnych, w sieci monitoringu krajowego (Lubasz, Słupiec), WIOŚ w Krakowie Delegatura w Tarnowie w 2 punktach pomiarowokontrolnych, w sieci monitoringu regionalnego (Mędrzechów, Suchy Grunt). Zakres badań obejmował elementy fizykochemiczne: - ogólne: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny; - nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, chlorki, chrom, cyjanki, fluorki, fosforany, glin, kadm, magnez, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, wapń, wodorowęglany, żelazo oraz dodatkowo spoza listy wskaźników obowiązkowych: bar, beryl, cyna, cynk, kobalt, molibden, tal, tytan uran, wanad, - organiczne: pestycydy, trichloroeten, tetrachloroeten, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), indeks fenolowy. 21

Nr JCWPd Stratygrafia Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Tab. 4. Charakterystyka punktów pomiarowych monitoringu krajowego wód podziemnych w powiecie dąbrowskim Nr punktu na mapie Identyfikator punktu (UE) Miejscowość Gmina PUWG 1992 X PUWG 1992 Y Typ ośrodka 12 PL2000133_002 Lubasz 647954,55 270337,22 133 Q porowy Szczucin 13 PL2000133_001 Słupiec 655339,20 275118,11 133 Q porowy Objaśnienia: Stratygrafia: Q czwartorzęd Wyniki badań monitoringowych przeprowadzonych w roku 2016 wskazują, że decydujący wpływ na stan chemiczny wód w powiecie dąbrowskim mają zanieczyszczenia związane z budową geologiczną terenu. Tab. 5. Szczegółowa klasyfikacja wód podziemnych w punktach pomiarowych monitoringu krajowego powiatu dąbrowskiego Nr punktu na mapie Identyfikator punktu (UE) Miejscowość Gmina Nr JCWPd Klasa Wskaźniki w klasie IV i V Wskaźniki w klasie V 12 PL2000133_002 Lubasz 133 III Fe Szczucin 13 PL2000133_001 Słupiec 133 V SO 4, K 22

Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Objaśnienia:! ( punkt pomiarowy Klasy jakości wód podziemnych! (! (! (! (! ( I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa JCWPd 1 4 9 numer JCWPd rzeki_główne Użytkowanie terenu Mapa 9. Klasyfikacja jakości wód podziemnych w 2016 roku w sieci krajowej w województwie małopolskim (kolorem liliowym wyróżniono obszar powiatu dąbrowskiego) Lasy i ekosystemy seminaturalne Strefy podmokłe Tereny rolne Tereny wodne Tereny zantropogenizowane Mapa 10. Klasyfikacja jakości wód podziemnych w 2016 roku w sieci regionalnej w województwie małopolskim (kolorem liliowym wyróżniono obszar powiatu dąbrowskiego) 23

Tab. 6. Sieć regionalna monitoringu wód podziemnych w roku 2016 w powiecie dąbrowskim Nr punktu PUWG PUWG Miejscowość Gmina JCWPd na mapie 1992 X 1992 Y 3 Mędrzechów Mędrzechów 133 638742,00 269479,00 4 Suchy Grunt Szczucin 133 651030,00 268236,00 Tab. 7. Klasyfikacja stanu chemicznego w punktach sieci regionalnej w roku 2016 w powiecie dąbrowskim Nr punktu na mapie Miejscowość Gmina JCWPd Klasa jakości wody w ppk Wskaźniki decydujące o klasyfikacji Wskaźniki w klasie IV i V 3 Mędrzechów Mędrzechów 133 III Tlen, K, SO 4 Mn, Fe 4 Suchy Grunt Szczucin 133 II NH 4, NO 2, SO 4, AOX Tlen rozp., Fe, Mn Źródło: Regionalny monitoring wód podziemnych 2016 (WIOŚ Kraków) Na podstawie wyników badań monitoringowych przeprowadzonych w roku 2016 stwierdzono, że na terenie powiatu dąbrowskiego większość ( 3 punkty Suchy Grunt, Mędrzechów, Lubasz) stanowią wody dobrej jakości (odpowiednio klasy II, III i III), jedynie w 1 punkcie (Słupiec) stwierdzono słaby stan wód (V klasa). Wody badane na ujęciach wód podziemnych (Suchy Grunt, Mędrzechów) były w dobrym stanie chemicznym. 5. MONITORING CHEMIZMU GLEB ORNYCH W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska dokonuje się badań i obserwacji gleby i ziemi oraz oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Zadaniem realizowanym w podsystemie monitoringu jakości gleby i ziemi jest monitoring chemizmu gleb ornych Polski, którego celem jest śledzenie zmian jakości gleb użytkowanych rolniczo, zachodzących pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Wyniki badań monitoringowych gleb użytkowanych rolniczo stanowią podstawę do oceny zmian właściwości gleby i stanu jej zanieczyszczenia, a następnie do przeciwdziałania niekorzystnym skutkom tych zmian. Problem ten jest szczególnie ważny z uwagi na istotną zależność pomiędzy jakością gleby, a jakością płodów rolnych i żywności. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski realizowany jest od 1995 roku, w 5 letnich cyklach. Badania prowadzone są przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. W 2015 roku zakończono piąty cykl badań. Monitoring obejmuje wyłącznie użytki rolne, ze szczególnym uwzględnieniem gruntów ornych, na których istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy stanem gleby a bezpieczeństwem produkowanej żywności. 24

Zanieczyszczenie powierzchni ziemi ocenia się na podstawie przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi. Sposób prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi określa aktualnie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. 9 Ocena stanu gleb w 2015 roku wykonana została według w.w. rozporządzenia Ministra Środowiska, zwanego dalej RMŚ oraz według metody klasyfikacji opracowanej przez IUNG 10. Krajową sieć monitoringu tworzy 216 punktów pomiarowych, zlokalizowanych na gruntach ornych całego kraju, w tym na terenie województwa małopolskiego 17 punktów pomiarowych. Punkty reprezentują obszary o różnym stopniu intensyfikacji produkcji rolnej oraz obszary znajdujące się w zasięgu oddziaływania różnego rodzaju zanieczyszczeń. Zakres badań obejmuje właściwości gleby takie jak: skład granulometryczny, kwasowość, zawartość materii organicznej, właściwości sorpcyjne, zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin, zawartość makroelementów, pierwiastków śladowych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), pestycydy, radioaktywność i zasolenie gleb. Analizę jakości gleb wykonano w oparciu o opracowanie pod tytułem Raport z III etapu realizacji zamówienia Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015-2017 11. Mapa 11. Lokalizacja punktów pomiarowych w sieci monitoringu chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim 9 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U. z 2016 r. poz. 1395). 10 Kabata-Pendias A., i in. 1995. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA. Biblioteka Monitoringu Środowiska, s. 40, Warszawa. 11 Raport z III etapu realizacji zamówienia Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015-2017, IUNG Puławy, kwiecień 2017. 25

Tab. 8. Charakterystyka gleb w punktach monitoringowych w województwie małopolskim l.p. Nr punktu Miejscowość Gmina Typ gleby 1 347 Oświęcim Oświęcim 2 349 Grojec Alwernia gleby płowe gleby brunatne wyługowane Klasa bonitacyjna IIIb IIIa Kompleks przydatności 4- żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) 2 - pszenny dobry 3 351 Czajowice Wielka Wieś gleby płowe IIIa 2 - pszenny dobry 4 353 Oś. Pleszów M. Kraków czarnoziemy I zdegradowane 1 pszenny bardzo dobry 5 355 Posądza Koniusza gleby brunatne I właściwe 1 pszenny bardzo dobry 6 363 Biała Tarnów mady brunatne Iva 4- żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) 7 365 Szczucin Szczucin mady brunatne IIIa 2 - pszenny dobry 8 417 Wadowice- Chocznia Wadowice 9 419 Jabłonka Jabłonka 10 421 Brzyczyna Mogilany 11 423 Pcim Pcim gleby płowe gleby płowe gleby brunatne właściwe mady brunatne IIIb V IIIa IIIb 10 pszenny górski 12 - owsianoziemniaczany górski 2 - pszenny dobry 10 pszenny górski 12 425 Łapczyca Bochnia gleby płowe IIIa 2 - pszenny dobry 13 427 Tymbark Tymbark 14 429 Sromowce Wyżne Czorsztyn 15 431 Biegonice M. Nowy Sącz 16 433 Zakliczyn Zakliczyn gleby brunatne wyługowane gleby brunatne wyługowane gleby brunatne kwaśne mady brunatne V IVb IVa II 12 - owsianoziemniaczany górski 12 - owsianoziemniaczany górski 11 zbożowy górski 2 - pszenny dobry gleby brunatne 17 435 Moszczenica Moszczenica IVa wyługowane 11 zbożowy górski Objaśnienia: Klasa bonitacyjna gleb ornych: klasa I gleby najlepsze; klasa II gleby bardzo dobre; klasa IIIa gleby dobre; klasa IIIb gleby średnio dobre; klasa IVa gleby średniej jakości, lepsze; klasa IVb gleby średniej jakości, gorsze; klasa V gleby słabe; klasa VI gleby najsłabsze. Klasa bonitacyjna gleb gruntów ornych i kompleks przydatności rolniczej gleb określają jakość gleby pod względem wartości użytkowej w zakresie funkcji produkcyjnej. Najczęściej reprezentowana była klasa bonitacyjna IIIa i IIIb razem 47% wszystkich lokalizacji. Klasy te określają gleby orne średnio dobre, o gorszych niż w przypadku klas I i II warunkach fizycznych i chemicznych, charakteryzujące się wahaniami poziomu wody 26

w zależności od opadów atmosferycznych. Gleby klas najbardziej urodzajnych (I i II) występowały w 17,7% punktów. Gleby orne średnie klasa IVa i IVb występowały w 23,5% punktów. Te gleby są bardzo podatne na wahania poziomu wód gruntowych. Udział gleb słabych klasy V (gleby kamieniste, piaszczyste o niskim poziomie próchnicy) wynosił 11,8%. IVb 5,9% IVa 17,6% IIIb 17,6% V 11,8% I 11,8% II 5,9% IIIa 29,4% Wykres 11. Klasy bonitacyjne gleb użytkowanych rolniczo w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim Spośród kompleksów przydatności rolniczej najliczniej reprezentowany był kompleks 2 (pszenny dobry) 35,3% wszystkich punktów. Kompleksy górskie (10 pszenny, 11 zbożowy, 12 owsiano-ziemniaczany) występowały w 41,2% lokalizacjach. Udział większy niż 10% wszystkich lokalizacji miały ponadto kompleksy 1 (pszenny bardzo dobry), 4 (żytni bardzo dobry). Odczyn gleb jest jednym z podstawowych parametrów fizykochemicznych gleby. Decyduje o przebiegu wielu procesów glebowych, wpływa na przyswajalność składników pokarmowych dla roślin i bezpośrednio oddziałuje na ich rozwój. Niewłaściwy odczyn gleb może wywoływać wiele negatywnych zmian w środowisku, powodując procesy degradacji gleby. Mapa 12. Odczyn gleb w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim 27

W Małopolsce, na obszarach użytkowanych rolniczo, objętych monitoringiem chemizmu gleb, przeważają gleby kwaśne (ph 6,5). Według badań z 2015 roku większość gleb uprawnych województwa małopolskiego to gleby kwaśne w stopniu bardzo kwaśnym (41,2%), kwaśnym 23,5(%) i lekko kwaśnym (11,8%). Pozostałe to gleby obojętne o ph w granicach 6,7-6,9. Średnia wartość ph wynosiła 5,1 i była równa wartości krajowej. Największym zakwaszeniem (<4,5) charakteryzowały się gleby w punktach położonych w gminach: Jabłonka, Pcim, Wadowice, Tymbark, Tarnów, Alwernia i Bochnia. W porównaniu z wartościami mierzonymi w poprzednich cyklach istotnie zwiększyła się ilość gleb bardzo kwaśnych. Na przestrzeni lat 1995-2015 w punkcie 365-Szczucin, zlokalizowanym w powiecie dąbrowskim, zauważalne były niewielkie wahania wskaźnika ph, przy utrzymującym się kwaśnym odczynie gleb (od 4,8 w 1995 r. do 5,2 w 2015 r.). Silne zakwaszenie gleb charakteryzuje gleby w całej Polsce. Jest to stan niepokojący, świadczący o wieloletnich zaniedbaniach w zakresie regulacji odczynu. Uwidacznia się tym samym brak profilaktyki i usuwania skutków zakwaszenia, tj. zabiegów wapnowania gleb. 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1995 2010 2015 6,7 6,9 6,8 6,7 5,8 5,6 5,2 5,2 4,8 4,9 4,3 4,1 4,4 3,7 3,4 3,6 3,8 347 349 351 353 355 363 365 417 419 421 423 425 427 429 431 433 435 Wykres 12. Odczyn gleb (ph) województwa małopolskiego w punktach monitoringowych w latach 1995, 2010 i 2015 28

Zanieczyszczenie gleb wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) Jedną z grup trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) są wielopierścieniowe węglowodorowy aromatyczne (WWA), z których część wykazuje silne właściwości toksyczne, mutagenne i rakotwórcze. WWA wraz z pyłami i opadami atmosferycznymi dostają się do środowiska glebowego, powodując w mniejszym lub większym stopniu jego zanieczyszczenie. Ponadto źródłem WWA dla gleb użytkowanych rolniczo mogą być osady ściekowe i komposty stosowane w celach nawozowych, ścieki i spływy z dróg asfaltowych, odcieki ze składowisk a także paliwo i smary stosowane do maszyn rolniczych. Mapa 13. Zanieczyszczenie gleb WWA w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim(wg RMŚ) 70,6% WWA 29,4% Wykres 13. Ocena zanieczyszczenia gleb WWA w województwie małopolskim w 2015 (wg RMŚ) zanieczyszczone niezanieczyszczone W województwie małopolskim w 2015 roku gleby niezanieczyszczone WWA, zgodnie z RMŚ, występowały w 12 lokalizacjach (70,6%), natomiast gleby zanieczyszczone w 5 lokalizacjach (29,4%). Punkty z glebami zanieczyszczonymi WWA zlokalizowane były w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu lub lokalnych źródeł emisji tych związków zakładów przemysłowych (punkty: 425 Łapczyca, gm Bochnia, 417-Wadowice-Chocznia gm. Wadowice, 347-Oświęcim, 353-Os. Pleszów m. Kraków, 431-Biegonice m. Nowy Sącz). Najbardziej obciążone WWA były gleby w Oświęcimiu (nr 347), gdzie stwierdzono 3-10 krotne przekroczenie zawartości dopuszczalnej dla 7 WWAi były to wartości najwyższe w Polsce. 29

Zgodnie z klasyfikacją wg wytycznych IUNG, w 2015 roku do grupy gleb niezanieczyszczonych (0 i 1 ) zaliczono 13 punktów badawczych (76,5%). Przy czym w dwóch punktach (355 Posądza, 419 Jabłonka) gleby sklasyfikowano jako niezanieczyszczone zawartość naturalna (0 ) a zawartość podwyższoną (1 ) stwierdzono w 11 punktach (349, 351, 363, 365, 421, 423, 427, 429, 431, 433, 436). Małe zanieczyszczenie (2 ) stwierdzono w 1 punkcie (353 Os. Pleszów). Gleby zanieczyszczone (3 i 4 ) występują w 3 punktach, z czego w 2 punktach (417-Wadowice, 425 Łapczyca) stwierdzono zanieczyszczenie w stopniu 3. Najwyższe zanieczyszczenie WWA w województwie małopolskim (4 - gleba silnie zanieczyszczona) stwierdzono w punkcie 347 Oświęcim. 5,9% 11,8% 11,8% 5,9% WWA wg IUNG 64,7% 0 - nie zanieczyszczona (zawartość naturalna) 1 - nie zanieczyszczona (zawartość podwyższona) 2 - mało zanieczyszczona 3 - zanieczyszczona 4 - silnie zanieczyszczona 5 - bardzo silnie zanieczyszczona Wykres 14. Ocena zanieczyszczenia gleb WWA w województwie małopolskim w 2015 roku (wg wytycznych IUNG) Mapa 14. Zanieczyszczenie gleb WWA w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg wytycznych IUNG) 30

954,4 1865,2 [µg/kg] 1418,6 8352,9 Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 12000 10000 11391 1995 2010 2015 8000 6000 4000 2000 1798 0 347 349 351 353 355 363 365 417 419 421 423 425 427 429 431 433 435 Wykres 15. Σ13 WWA w glebach województwa małopolskiego w punktach monitoringowych w latach 1995-2015 (wg IUNG) W latach 1995-2015 w pięciu punktach w województwie (347, 417, 425, 433, 353) utrzymywały się wysokie wartości WWA. Istotny wzrost zawartości obserwowany w punktach tj. 347- Oświęcim (8-krotny wzrost Σ13 WWA) oraz 425 Łapczyca (5-krotny wzrost), jest efektem wzmożonego oddziaływania na gleby emisji przemysłowych oraz komunikacyjnych. W glebach w Szczucinie, wg klasyfikacji IUNG, stwierdzono podwyższoną (1 ) zawartość WWA, ale nie przekraczającą wartości dopuszczalnych wg RMŚ. Zanieczyszczenia środkami ochrony roślin Pomimo tego iż, od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w naszym kraju obowiązuje zakaz używania pestycydów chloroorganicznych, stosowanych powszechnie w rolnictwie do zwalczania chorób i szkodników roślin, związki te nadal obecne są w glebach, co świadczy o ich dużej trwałości w środowisku. W glebach w województwie małopolskim stwierdzono zanieczyszczenie pestycydami chloroorganicznymi na dwóch obszarach, Mapa 31 15. Ocena zanieczyszczenia gleb pestycydami z grupy DDT/DDE/DDD w województwie małopolskim w 2015 roku

reprezentowanych przez punkty 417-Wadowice-Chocznia gm. Wadowice oraz 363-Biała gm. Tarnów. Najwyższe stężenia DDT/DDE/DDD, przekraczające normę, wynosiły w Wadowicach-Choczni 0,2 mg/kg i Białej 0,16 mg/kg (przy normie 0,12 mg/kg). Gleby w Szczucinie w 2015 roku nie były zanieczyszczone pestycydami chloroorganicznymi DDT/DDE/DDD. Całkowita zawartość pierwiastków śladowych Zawartość pierwiastków śladowych w glebie jest kształtowana przez czynniki naturalne i antropogeniczne. Spośród czynników antropogenicznych największy udział w zanieczyszczeniu gleb metalami mają emisje przemysłowe. Zanieczyszczenie gleb metalami może mieć wpływ na ich przydatność rolniczą i produktywność, właściwości biologiczne oraz jakość płodów rolnych. W 2015 r. w województwie małopolskim nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych zawartości pierwiastków śladowych zgodnie z wartościami dopuszczalnymi określonymi w RMŚ. Mapa 16. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg RMŚ) Wg wytycznych IUNG gleby niezanieczyszczone metalami stanowią 88,3% (15 profili) gleb badanych, z tego 41,2% gleb (7 profili) zakwalifikowano do stopnia zanieczyszczenia - 0 (zawartość naturalna) i mogą być wykorzystywane do produkcji rolniczej bez żadnych ograniczeń, a 47,1% do I stopnia zanieczyszczenia (zawartość lekko podwyższona), przy którym mogą być uprawiane wszystkie rośliny uprawy polowej z ograniczeniem warzyw przeznaczonych na 32 Metale 41,2% (Cd,Cu,Ni,Pb,Zn) 47,1% 11,8% 0 - niezanieczyszczona (zawartość naturalna) I - niezanieczyszczona (zawartość podwyższona) II - słabo zanieczyszczona Wykres 16. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi w województwie małopolskim w 2015 roku (wg wytycznych IUNG)

przetwory i do bezpośredniej konsumpcji dla dzieci. Gleby uznane za zanieczyszczone metalami II stopień zanieczyszczenia (słabe zanieczyszczenie) stanowią 11,8% badanych gleb (2 profile 365-Szczucin, 427- Tymbark). Wskaźnikiem decydującym o klasyfikacji był nikiel. Na tych glebach dozwolona jest uprawa zbóż, roślin okopowych i pastewnych oraz użytkowanie kośne i pastwiskowe, natomiast rośliny uprawiane na tych glebach mogą być chemicznie zanieczyszczone, z uprawy należy zatem wykluczyć niektóre warzywa, m.in.: kalafior, szpinak, sałatę. Mapa 17. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg wytycznych IUNG) W województwie małopolskim, jak też w skali całego kraju, nie ma zagrożenia zanieczyszczenia metalami ciężkimi gleb użytkowanych rolniczo. Według badań z 2015 roku w przypadku żadnego z analizowanych metali ciężkich nie zaobserwowano trendu akumulacji w warstwie powierzchniowej gleb obszarów użytkowanych rolniczo. Gleby w Szczucinie, wg wytycznych IUNG, uznano za zanieczyszczone metalami II stopień zanieczyszczenia (słabe zanieczyszczenie). Wskaźnikiem decydującym o klasyfikacji był nikiel. Wartości te nie przekraczały jednak stężeń dopuszczalnych określonych w RMŚ. Monitoring chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim w 2015 roku wskazuje przekroczenie dopuszczalnych standardów jakości gleby w grupie substancji powodujących ryzyko szczególnie istotne dla ochrony powierzchni ziemi dla WWA w pięciu punktach pomiarowych (Oświęcim, Oś. Pleszów m. Kraków, Wadowice-Chocznia, Łapczyca gm. Bochnia, Biegonice m. Nowy Sącz), dla pestycydów chloroorganicznych DDT/DDE/DDD w dwóch punktach pomiarowych (Wadowice-Chocznia, Biała gm. Tarnów). W żadnym z punktów pomiarowych nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych zawartości metali ciężkich w glebie (arsen, bar, chrom, cynk, kadm, kobalt, miedź, nikiel, 33

ołów, rtęć), przy czym podwyższone wartości Ni (II stopień zanieczyszczenia) stwierdzono w dwóch punktach pomiarowych (Tymbark i Szczucin). Analiza trendów zmian zawartości wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych na przestrzeni ostatnich 20 lat wykazała istotny wzrost zawartości WWA w dwóch punktach monitoringowych 347-Oświęcim oraz 425-Łapczyca, gm. Bochnia. Zbyt wysoka zawartość zanieczyszczeń WWA w glebach może naruszać siedliskowe funkcje gleb, wpływać negatywnie na przydatność rolniczą, właściwości biologiczne, a tym samym prowadzić do niekorzystnych zmian i wpływać na jakość płodów rolnych. Zanieczyszczenie gleb, zwłaszcza tych wykorzystywanych rolniczo, może zagrażać bezpieczeństwu ekologicznemu żywności oraz paszy i mieć szkodliwy wpływ na zdrowie. Konsekwencją zanieczyszczenia gleb są również zagrożenia związane z migracją zanieczyszczeń do innych komponentów środowiska wody i powietrza. 6. PODSUMOWANIE 1. Strefa małopolska, do której należy powiat dąbrowski, zgodnie z wykonaną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia wartości normatywnych dla stężeń średniorocznych B(a)P i PM2,5 oraz częstości przekraczania wartości dopuszczalnych dla stężeń dobowych PM10. 2. Ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu (O 3 ) strefa małopolska została zakwalifikowana do klasy D2 zarówno dla kryterium ochrony roślin jak i zdrowia. Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza (planów i programów naprawczych). Zakwalifikowanie do klasy D2, ze względu stężenie ozonu powyżej poziomu celu długoterminowego, wymaga działań zmierzających do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 2020. 3. Obciążenie powierzchniowe zanieczyszczeniami wniesionymi na obszar powiatu dąbrowskiego z opadami w 2016 roku wynosiło 37,9 kg/ha i było niższe od wskaźnika z roku 2015. Depozycja zanieczyszczeń w powiecie utrzymuje się na najniższym poziomie w województwie małopolskim od kilku lat. 4. Pomiary pól elektromagnetycznych przeprowadzone w powiecie dąbrowskim w dwóch punktach (Dąbrowa Tarnowska, Olesno) wykazały, że średnie wartości natężenia promieniowania elektromagnetycznego utrzymywały się znacznie 34