Tradycje WOJSKOWEJ OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ 1. Wstęp Wojskowa Ochrona Przeciwpożarowa (WOP) stanowi część systemu ochrony przeciwpożarowej kraju i została powołana do wykonywania w komórkach i jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych zadań przewidzianych dla Państwowej Straży Pożarnej, a także zadań wynikających ze specyfiki funkcjonowania Sił Zbrojnych. Wojskową Ochroną Przeciwpożarową kieruje Szef Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, który realizuje nadzór nad ochroną przeciwpożarową w resorcie obrony narodowej w imieniu Ministra Obrony Narodowej. Jednostkami organizacyjnymi Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej są: 1) Szef Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej i podległy mu Inspektorat WOP 2) szefowie delegatur WOP i podległe im delegatury WOP 2. Organizacja ochrony przeciwpożarowej w latach 1918-1939 Już w latach 1920-1921 w Departamencie VIII Budownictwa istniał samodzielny Wydział Przeciwpożarowy. W okresie 1921-1925 sprawy przeciwpożarowe przejął Referat Budownictwa. Następnie po reorganizacji w 1925 r. dziedzinę tę przeniesiono do Referatu Budowy i Utrzymania. Od 1931 r., w związku z przekazaniem Intendenturze zagadnień konserwacji budynków, ochrona przeciwpożarowa podporządkowana została Departamentowi Intendentury. Od 1936 r. do wybuchu wojny służba przeciwpożarowa podlegała Dowództwu Obrony Przeciwlotniczej, zarówno na szczeblu Ministerstwa Spraw Wojskowych, jak i Okręgu. Referat Przeciwpożarowy funkcjonował samodzielnie. Na czele stał oficer posiadający również przeszkolenie w zakresie pożarniczym. Personel tego referatu stanowili pracownicy cywilni-oficerowie pożarnictwa, kierowani do pracy w wojsku przez ówczesny Związek Straży Pożarnych RP. Referenci w poszczególnych okręgach wyznaczani byli na podobnych zasadach. Do podstawowych zadań Referatu Przeciwpożarowego w Ministerstwie Spraw Wojskowych należało: - opracowywanie przepisów, programów szkolenia, planów finansowych i materiałowych; - rozdział kredytów; - kontrolowanie stanu bezpieczeństwa pożarowego w jednostkach; - ewidencja pożarów; - współpraca z budownictwem wojskowym w zakresie dostosowania do wymagań przepisów i zaopatrzenia wodnego. Główne zadania referenta przeciwpożarowego Dowództwa Okręgu Korpusu polegały na: - systematycznym nadzorze bezpieczeństwa pożarowego w jednostkach wojskowych; - udzielaniu wskazówek i pomocy w tym zakresie; - zaopatrywania jednostek w sprzęt pożarniczy. Strona 1
W jednostkach wojskowych zorganizowane były nieetatowe pogotowia przeciwpożarowe, których komendantami zostawali podoficerowie zawodowi pełniący służbę w danej jednostce lub pracownicy cywilni. Istniały też pogotowia etatowe. 3. Organizacja ochrony przeciwpożarowej w latach 1945-1991 Ochrona przeciwpożarowa w wojsku po drugiej wojnie światowej utworzona została w pionie służby kwaterunkowo-eksploatacyjnej rozkazem Naczelnego Dowództwa WP nr 70 z dnia 06.05.1945 r. W okresie tym odczuwano brak doświadczonej kadry. W wyniku wspólnych przedsięwzięć szkoleniowych Wojska i Związku Straży Pożarnych odbudowano ze zniszczeń obiekty Szkoły Oficerów Pożarnictwa przy ul. Słowackiego 52/54 w Warszawie i przeszkolono na rocznym kursie 31 oficerów zawodowych wojska, po czym skierowano ich do służby na stanowiska o specjalności pożarniczej. W latach 1946-1948 opracowano i wydano szereg podstawowych aktów normatywnych, regulujących organizację i działanie dziedziny ochrony przeciwpożarowej na różnych szczeblach w siłach zbrojnych. Do 1948 r. zorganizowano straże pożarne w składnicach, jednostkach lotniczych i na poligonach oraz w niektórych jednostkach wojskowych. Następnie, na potrzeby wojska, w Centralnym Ośrodku Szkolenia Kwatermistrzowskiego w Poznaniu zorganizowano szkolenie pożarnicze. Dynamikę rozwoju poszczególnych dziedzin ochrony przeciwpo-żarowej odnotowano w drugiej połowie lat 60-tych. Powołano samodzielny ośrodek szkolenia w Lublinie, uaktualniono przepisy przeciwpożarowe w wojsku. Realizacja zadań następnie odbywała się w oparciu o ustawę o ochronie przeciwpożarowej z 12.06.1975 r. W resorcie problematykę tę regulowały zarządzenia MON. Wynikało z nich, że z ramienia ministra kierownictwo i nadzór nad ochroną przeciwpożarową sprawował Główny Kwatermistrz, jako organ central-ny. Realizację zadań powierzono Szefowi Służby Zakwaterowania i Budownictwa, który posiadał fachową komórkę w postaci Wydziału Ochrony Przeciwpożarowej. W okręgach wojskowych kierownictwo i nadzór nad ochroną przeciwpożarową sprawowali dowódcy OW, którzy zadania wykonywali przez swoich zastępców. Kwatermistrz OW realizował zadania ochrony przeciwpożarowej poprzez Szefa Służby Zakwaterowania i Budownictwa, któremu podlegały Rejonowe Zarządy Kwaterunkowo-Budowlane (WRZKB). Szef Służby i szef WRZKB następnie przez fachowe dwu-trzyosobowe wydziały Ochrony Przeciwpożarowej. Szef Sztabu i szef Służb Technicznych OW, pomimo obowiązków w tym zakresie, nie dysponowali już specjalistycznymi organami. W Rodzajach Sił Zbrojnych kierownictwo i nadzór nad ochroną przeciwpożarową sprawował Dowódca RSZ. Tu również obowiązywał wieloszczeblowy system kierowania i nadzoru. Podstawę prawną do zmiany i wyeliminowania niedoskonałości w funkcjonowaniu ochrony przeciwpożarowej w wojsku dała ustawa z dnia 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej i ustawa z dnia 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej oraz akty wykonawcze. Ponadto podstawą do współczesnej organizacji i funkcjonowania dziedziny, jaką jest wojskowa ochrona przeciwpożarowa stanowiło prawo międzynarodowe zawarte w protokołach dodatkowych Konwencji Genewskiej odnoszących się do ochrony formacji cywilnych w czasie konfliktów zbrojnych. Mówią one, że formacje cywilne powołane do prowadzenia działań ratowniczych, między innymi walki z pożarami, pod rygorem utraty prawa do ochrony nie mogą prowadzić tych działań w czasie konfliktów zbrojnych w odniesieniu do obiektów wojskowych i na terenach wojska. Przeobrażenia w ochronie przeciwpożarowej w kraju w 1991 r. doprowadziły do likwidacji komórek organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej w poszczególnych Ministerstwach i powstania Państwowej Straży Pożarnej na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej, która ponadto dawała legitymację prawną do powołania Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej a wydane na jej podstawie Strona 2
rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 sierpnia 1992 r. w sprawie zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową określiło następujące jednostki organizacyjne WOP: 1) Szef WOP i podległy mu Inspektorat WOP; 2) szefowie okręgowi WOP i podległe im okręgowe inspektoraty WOP; 3) szefowie delegatur okręgowych inspektoratów WOP i podległe im delegatury; 4) wojskowe straże pożarne. W styczniu 1994 r. dotychczasowych szefów wydziałów ochrony przeciwpożarowej w Szefostwach Służby Zakwaterowania i Budownictwa wyznaczono na stanowiska Szefów Okręgowych WOP, a w WRZKB na stanowiska Szefów Delegatur Okręgowego Inspektoratu WOP. Utworzono 4 Okręgowe Inspektoraty Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, które umiejscowiono przy siedzibach Okręgów Wojskowych tj. Pomorskiego w Bydgoszczy, Krakowskiego w Krakowie, Warszawskiego w Warszawie i Śląskiego we Wrocławiu. Okręgowym Inspektoratom WOP podlegały Delegatury Okręgowych Inspektoratów WOP (10), którym siedziby określono w miejscowościach w których funkcjonowały WRZKB. Wojskowe straże pożarne podlegały dowódcom właściwych jednostek (instytucji) wojskowych, a Szef Okręgowy WOP i Szef Delegatury Okręgowego Inspektoratu WOP nadzorował ich działalność. Szczegółową organizację jednostek WOP, siedziby i terytorialny zasięg działania określał Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, po zasięgnięciu opinii Szefa WOP. W wyniku reorganizacji Sił Zbrojnych RP z dniem 1 kwietnia 2002 r. dokonano zmiany dotychczasowych struktur organizacyjnych Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, rozformowano Okręgowe Inspektoraty WOP a Delegatury Okręgowych Inspektoratów WOP przeformowano w Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej. W ramach tych zmian utworzono 10 Delegatur WOP a siedziby i właściwość terytorialną Szefa WOP i podległych mu Szefów Delegatur WOP określono następująco: 1)Szef Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Warszawie, właściwy dla obszaru całej Polski 2)Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Bydgoszczy, właściwy dla obszaru województwa kujawsko-pomorskiego i łódzkiego 3) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Gdyni, właściwy dla obszaru województwa pomorskiego 4) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Krakowie, właściwy dla obszaru województwa małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego 5) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Lublinie, właściwy dla obszaru województwa lubelskiego i podkarpackiego 6) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Olsztynie, właściwy dla obszaru województwa warmińsko-mazurskiego i podlaskiego 7) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Poznaniu, właściwy dla obszaru województwa wielkopolskiego 8) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Szczecinie, właściwy dla obszaru województwa zachodniopomorskiego 9) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Warszawie, właściwy dla obszaru województwa mazowieckiego 10) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą we Wrocławiu, właściwy dla obszaru województwa dolnośląskiego i opolskiego 11) Szef Delegatury Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej z siedzibą w Zielonej Górze, właściwy dla obszaru województwa lubuskiego Powyższe zmiany znalazły swoje odzwierciedlenie w zmianie rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z Strona 3
dnia 13 maja 2005 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zasad i trybu wykonywania zadań przez Wojskową Ochronę Przeciwpożarową (Dz. U. Nr 101, poz. 846) 4. Szkolenie specjalistyczne W latach 1965-1992 ważną rolę w przygotowaniu żołnierzy-specjalności pożarniczej pełnił powstały Wojskowy Ośrodek Szkolenia Specjalistów Pożarnictwa. Był jedyną placówką w resorcie obrony narodowej kształcącą kadry szczebla podstawowego w tej specjalności. Warto podkreślić, że w Lublinie stworzona została nowoczesna baza szkoleniowa, gabinetowa jak i terenowa, zapewniająca kształcenie na wysokim poziomie operatorów sprzętu, dowódców drużyn i komendantów wojskowych straży pożarnych. Z uwagi na odrębną specyfikę służby Marynarka Wojenna RP dysponowała dodatkowo ośrodkiem, gdzie prowadzono szkolenie uzupełniające dla części personelu pływającego. Wojskowy Ośrodek Szkolenia Specjalistów Pożarnictwa w Lublinie działalność swoją rozpoczął szkoleniem mechaników i konserwatorów sprzętu w dniu 05.03.1965 r. Pierwszym komendantem Ośrodka został, wówczas starszy wykładowca OSK w Poznaniu, mjr Kazimierz Niebieszczański. Trzon kadry dydaktycznej stanowili doświadczeni wykładowcy i instruktorzy służbowo przeniesieni z Poznania oraz grupa absolwentów Szkoły Oficerów Pożarnictwa, powołanych do zawodowej służby wojskowej w 1965 r. Pododdziałami szkolnymi dowodzili oficerowie z jednostek garnizonu lubelskiego, wśród nich kpt. Zygmunt Morawski, który następnie w latach 1972*-1984 pełnił obowiązki komendanta Ośrodka. Od 15.12.1984 r. rozkazem dowódcy WOW na stanowisko komendanta wyznaczony został mjr Aleksander Chmiel. Obowiązki wykonywał do czasu rozformowania Ośrodka, to jest do dnia 30.04.1992 r. W związku z reorganizacją sił zbrojnych, a zwłaszcza ich redukcją, przez kolejne dwa lata szkoleniem pożarniczym zajmował się Wojskowy Ośrodek Szkolenia Służby Zakwaterowania i Budownictwa w Giżycku. Gotowość do działania w dniu 1 stycznia 2008 r. osiągnęła Szkoła Specjalistów Pożarnictwa na bazie której realizowane jest w chwili obecnej szkolenie żołnierzy i pracowników wojska nadające im kwalifikacje zawodowe do wykonywania zawodu strażaka oraz sprawowania funkcji inspektora ochrony przeciwpożarowej. Opracowano na podstawie materiałów przesłanych przez: płk w st. spocz. mgr inż. Stanisława Chmiela - Szefa Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej w latach 1994-2002 Fragmenty filmu podsumowującego działalność Wojskowego Ośrodka Szkolenia Specjalistów Pożarnictwa w Lublinie Strona 4
opracowanie - mjr mgr Jerzy BĄK realizacja - Krzysztof BURDZIŃSKI Artykuł ppłk. rez. dr. Władysława Piątka "Ochrona Przeciwpożarowa w Wojsku Polskim w okresie II Rzeczpospolitej Zdjęcia i artykuły archiwalne Strona 5