RODZINNE PAMIĄTKI PRZEKAZANE DO CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO

KOMUNIKATY RODZINNE PAMIĄTKI PRZEKAZANE DO CENTRALNEGO ARCHIWUM WOJSKOWEGO Jedną z form pozyskiwania przez archiwa nabytków są darowizny. Większość z nich pochodzi od osób prywatnych, przekazujących pamiątki nierzadko od pokoleń przechowywane przez rodzinę. Są to niezwykle cenne nabytki, nie tylko ze względów sentymentalnych. Często bowiem znajdują się wśród nich nieznane dotąd fotografie, pamiętniki czy korespondencja opisujące mało znane wydarzenia, wartościowe dokumenty. Centralne Archiwum Wojskowe pozyskało dzięki temu wiele cennych materiałów: dokumentów, fotografii, różnego rodzaju materiałów ikonograficznych, odznaczeń etc. związanych z Wojskiem Polskim i służącymi w jego szeregach żołnierzami. Na początku 2009 r. CAW otrzymało bardzo cenną darowiznę. Pan Maciej Majewski przekazał pozostające dotychczas w jego archiwum rodzinnym pamiątki po swoim wuju, Kawalerze Orderu Virtuti Militari, poruczniku Stanisławie Głuszku. Życiorys Stanisława Głuszka można uznać za charakterystyczny dla jego pokolenia, którego członkowie rozpoczynali służbę wojskową w armiach zaborczych, walcząc, często przeciw sobie, na różnych frontach I wojny światowej. Następnie przez powstające wszędzie, gdzie tylko zaistniała taka możliwość, polskie organizacje wojskowe, często pogmatwanymi i okrężnymi drogami docierali do szeregów odro- 311

ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW dzonego Wojska Polskiego, by już w polskim mundurze wziąć udział w toczonych od Śląska i Wielkopolski po Dniepr i Dźwinę walkach o granice powstającego państwa. Przebieg życia i służby por. Głuszka możemy odtworzyć dzięki aktom personalnym i odznaczeniowym zachowanym w Centralnym Archiwum Wojskowym 1 oraz materiałom i informacjom przekazanym przez pana Macieja Majewskiego. Stanisław Czesław Głuszek, syn Jana i Marii, urodził się w Nowym Sączu 20 lipca 1896 r. w rodzinie urzędnika kolei austro-węgierskich. W latach 1906 1914 uczęszczał do gimnazjum w Jaśle, które ukończył maturą zdaną w Wiedniu 13 marca 1915 r. W okresie nauki gimnazjalnej należał do polskich organizacji młodzieżowych Skaut i Bratnia Pomoc. Miesiąc po maturze, 15 kwietnia 1915 r., został powołany do służby w armii austro-węgierskiej, w 20 pułku piechoty (pp) w charakterze jednorocznego ochotnika. Ukończył kurs oficerów rezerwy (Reserveoffizierschule) w Opatowie i we wrześniu 1915 r. został przydzielony w stopniu kaprala ochotnika 2 do batalionu zapasowego 20 pp w Tarnowie, na stanowisko dowódcy 3 plutonu IV kompanii. Od listopada 1915 r. brał udział w długotrwałych walkach w okolicach Buczacza na Ukrainie (styczeń lipiec 1916 r.). Już na froncie, 6 grudnia 1915 r., otrzymał stopień Kadett-aspiranta 3 a 23 marca (lub kwietnia) 1916 r. Kadett i.d. R. 4 Za udział w walkach pod Hrechorowem otrzymał 11 czerwca 1916 r. Srebrny Medal Waleczności I klasy. 7 lipca 1916 r., właśnie w okolicach Hrechorowa, został raniony bagnetem w lewą nogę i dostał się do niewoli rosyjskiej. Początkowo przebywał w szpitalach w Moskwie i Kałudze, a od 9 sierpnia 1916 r. w obozie jenieckim w Bołchowie w Guberni Orłowskiej. Gdy po rewolucji kwietniowej zaczęły się tworzyć na terenie Rosji polskie organizacje polityczne i wojskowe, Stanisław Głuszek zgłosił 1 CAW, Kolekcja Akt Personalnych, Stanisław Głuszek, AP 1505; CAW, Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, Wniosek na odznaczenie ppor. Stanisława Głuszka Krzyżem Virtuti Militari. 2 W ówczesnej armii austro-węgierskiej młodszy oficer dowodzący plutonem. 3 Odpowiednik podchorążego. 4 Odpowiednik chorążego rezerwy. 312

Rodzinne pamiątki przekazane... swój akces do mającego formować się za zgodą nowych władz rosyjskich wojska polskiego. Postępujący ferment rewolucyjny, a zwłaszcza wybuch rewolucji październikowej, udaremnił te zamiary. Wobec tego w styczniu 1918 r. przedostał się do Kijowa, gdzie działała Polska Komisja Poborowa przy II Korpusie Wojska Polskiego. Otrzymał przydział, lecz wobec zajęcia Kijowa przez wojska niemieckie nie miał możliwości go zrealizować. Zdecydował się wówczas na ponowną podróż w głąb Rosji, by okrężną drogą przez Briańsk, Smoleńsk i Orszę dostać się do formującego się na Białorusi I Korpusu Polskiego generała Józefa Dowbora-Muśnickiego. Otrzymał w nim przydział do 2 Legii Rycerskiej w stopniu chorążego, choć w rzeczywistości służył jako szeregowy 5. W I Korpusie pozostał aż do jego rozwiązania 1 czerwca 1918 r. W tym czasie brał udział w działaniach porządkowych prowadzonych przez polskie wojsko w okolicach stacjonowania. Następnie przedostał się do okupowanej przez Niemców Warszawy, gdzie podjął studia na Wydziale Prawnym reaktywowanego Uniwersytetu Warszawskiego. Nauka nie trwała jednak długo. 11 listopada 1918 r. uczestniczył w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich, a w kilka dni później 19 listopada wstąpił do formującego się Piotrkowskiego Pułku Okręgowego, przekształconego następnie w 26 pp. Otrzymał przydział do stacjonującego w Piotrkowie I batalionu, do kompanii karabinów maszynowych. 16 stycznia wyjechał ochotniczo na front i wziął udział w walkach z Ukraińcami w składzie Grupy Bug (Front Galicyjsko-Wołyński). Na stanowisku dowódcy Kompanii Karabinów Maszynowych wziął udział w bitwach toczonych w okolicach Hrubieszowa: pod Sulimowem (4 lutego 1919) i Dołhobyczowem (1 kwietnia 1919) oraz kontrofensywie polskiej na Sokal i Żółkiew (12 16 maja 1919). 1 maja 1919 r., nadal na froncie, został podany do awansu na stopień porucznika. Podczas służby Głuszek uzyskał wysokie oceny przełożonych. Dowódca III batalionu, kpt. Endel Ragis, w opinii o nim napisał: Zdolny organizator i administrator kompaniji karabinów maszynowych. 5 Legie Rycerskie (Oficerskie) były formowane w I Korpusie w związku z nadmiarem zgłaszających się do służby oficerów. Młodsi oficerowie pełnili w nich funkcje szeregowych. H. Bagiński, Wojsko Polskie na Wschodzie 1914 1920, Warszawa 1921, s. 177 179, 313

ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW W służbie gorliwy i obowiązkowy. W stosunkach koleżeńskich uczynny i towarzyski. W stosunkach z żołnierzami zjednał sobie szacunek i zaufanie 6. Z powodu choroby płuc 26 maja 1919 r. został odesłany z frontu do szpitala w Krakowie, z którego powrócił do macierzystego batalionu na stanowisko dowódcy V kompanii marszowej. 16 września objął dowództwo kompanii karabinów maszynowych III batalionu 26 pp. Na tym wydarzeniu urywa się zawarty w Aktach Personalnych życiorys Stanisława Głuszka. Z całą pewnością jego dalsza służba była związana z 26 pp. Pułk ten do końca 1919 r., w składzie 7 DP, zabezpieczał niespokojną granicę polsko-niemiecką na Górnym Śląsku. W dniu 2 stycznia 1920 r. pułk przerzucono na front wschodni, do Zdołbunowa, jako odwód Frontu Wołyńskiego. 13 stycznia zajął on pozycje obronne na przedmościu Słuczy, na których pozostawał przez blisko 4 miesiące, tocząc z Rosjanami ciężkie walki m.in. w obronie miejscowości Zwiahel (19 21 marca 1920). Następnie wziął udział w wyprawie kijowskiej. W wyniku szybkiego marszu, nie napotykając oporu, zajął pozycje na odcinku Teleszówka Olszanica Rokitno. Gdy w końcu maja 1920 r. wyruszyła wielka sowiecka kontrofensywa 12 Armii i 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, 26 pp w dniach 27 29 bronił linii rzeki Uzień. W związku z przedarciem się na tyły wojsk polskich rosyjskiej Armii Konnej i zagrożeniem linii komunikacyjnych, rozpoczął się generalny odwrót wojsk polskich. Odwrót 7 DP, a w jej składzie 26 pp, spod Białej Cerkwi rozpoczął się 8 czerwca 1920 r. Pułk szedł w straży przedniej północnej kolumny 7 DP. Do Radomyśla odwrót odbywał się bez styczności z nieprzyjacielem. Za Radomyślem o świcie 15 czerwca, II batalion, idący na czele pułku, wpadł w Horbulowie na nocującą tamże brygadę 4-ej dywizji kawalerji z armii Budionnego, której zadaniem było odcięcie drogi odwrotu 3-ej armii polskiej i opanowanie ważnego węzła drogowego Korostenia. Rozpoczęła się zażarta walka, do której weszły wkrótce również I i III bataliony. Nieprzyjaciel, zaskoczony i wyparty z samej wioski przez II batalion, pierwszej chwili 314 6 CAW, Kolekcja Akt Personalnych, Stanisław Głuszek, AP 1505, Lista kwalifikacyjna z dnia 30 grudnia 1919 r.

Rodzinne pamiątki przekazane... pierzchnął, następnie jednak pod osłoną ognia swej artylerii i taczanek, przeszedł do szarż na rozwinięte za wsią bataliony 26-go pułku. Około godziny 8 dowódca grupy kawalerji sowieckiej, Woroszyłow, rzucił do natarcia ostatni odwód jedną brygadę kawalerji. Ze strony polskiej do walki weszli nawet woźnicy i kucharze, pozostawiając konie i wozy na drodze. Położenie stało się groźne, gdyż idące z tyłu, 25-y pułk i batalion 4-ego pułku strzelców podhalańskich znajdowały się jeszcze o kilka kilometrów od pola walki. W tym krytycznym momencie 9-a i 11-a kompanje, przesunięte na najbardziej zagrożony punkt, przeszły do kontrataku i poderwały cofające się już inne kompanje pułku. [ ] 7. Do godziny 10 droga odwrotu została otwarta. W boju tym, podczas odpierania kontrataków kawalerii sowieckiej, poległ ppor. Stanisław Głuszek. We wniosku o pośmiertne odznaczenie orderem Virtuti Militari czytamy: Już podczas pierwszej razy [sic!] atakowania nieprzyjaciela odznaczył się ppor. Stanisław Głuszek d-ca III K.K.M. 26 p.p., kierując osobiście karabinem maszynowym i zasypując ogniem szarżującą kawalerję nieprzyjaciela. Po odrzuceniu nieprzyjaciela z Gorbylewa [popr. Horbylewa przyp. aut.] i zajęciu wsi, kawaleria bolszewicka zgrupowała się w polu, i przystąpiła do gwałtownego kontrataku i zmusiła przednie oddziały piechoty do cofnięcia. Por Głuszek w tym momencie zbierał swoją kompanię. Na odgłos gwałtownej walki we wsi, bez rozkazu, nakazał posuwanie się swojej kompanii na przód, a tam zabrawszy na wóz jeden karabin maszynowy pospieszył w najbardziej zagrożone miejsce. Ustawiwszy na płocie karabin maszynowy szybkim i celnym ogniem zmusił do cofania się oddział kawalerii nieprzyjaciela znajdujący się nie dalej jak 50 100 m od wsi. W tym momencie przybyły rezerwy i odrzuciły definitywnie nieprzyjaciela. W akcji tej ppor. Głuszek został ranny w czoło 8. Kula przebiła hełm, rana okazała się śmiertelna. Za swoją postawę na polu bitwy Stanisław Głuszek został odznaczony orderem Virtuti 7 S. Abramowicz, J. Krejs, Zarys historii wojennej 26-go pułku piechoty, Warszawa 1929, s. 18. 8 CAW, Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, Wniosek na odznaczenie por. Stanisława Głuszka Krzyżem Virtuti Militari. 315

ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Militari V klasy, nadanym pośmiertnie 31 stycznia 1921 r. Z dniem 1 grudnia 1920 r. został także awansowany do stopnia porucznika, co było niejako potwierdzeniem wcześniejszego awansu, otrzymanego w toku walk z Ukrainą. Wśród pamiątek po Stanisławie Głuszku, pieczołowicie zachowanych przez jego rodzinę, znalazły się nie tylko jego przedmioty osobiste, w tym najcenniejszy Krzyż Virtuti Militari, ale także wiele zdjęć, zwłaszcza dotyczących I Korpusu Wojska Polskiego gen. J. Dowbora- Muśnickiego. Opracował Marcin Wodejko Wykaz pamiątek po Stanisławie Głuszku przekazanych do CAW 1. Zdjęcie rodzinne dziadków rodziców matki Stanisława Głuszka 2. Zdjęcie ślubne rodziców Marii z Jaskólskich i Jana Głuszka 3. Zdjęcie Stanisława Głuszka w wieku szkolnym, ok. 1905 r. 4. Świadectwo szkolne Stanisława Głuszka z 1906 r. 5. Legitymacja kolejowa Jana Głuszka ojca Stanisława 6. Legitymacja kolejowa Marii Głuszek matki Stanisława, 1914 r. 7. Kartka pocztowa (zdjęcie grupowe z kolegami z wojska) od Stanisława Głuszka do matki 8. Kartka pocztowa do ojca zdjęcie portretowe Stanisława Głuszka w mundurze austriackim, Tarnów, 22.08.1914 r. 9. Kartka pocztowa do matki zdjęcie portretowe Stanisława Głuszka w mundurze austriackim, Tarnów, 22.08.1914 r. 10. Zdjęcie portretowe Stanisława w mundurze podporucznika wojska austriackiego na froncie na odwrocie dedykacja dla matki, 12.11.1916 r. 11. Kartka pocztowa z reprodukcją obrazu (wyd. Kraków) na odwrocie pozdrowienia dla Marychni Głuszek w Jaśle. Pieczęć 20 pułku piechoty 12. Zdjęcie niemieckie Kuchnia polowa na ulicy kartka pocztowa od Stanisława do Marii Głuszek w Jaśle, 04.11.1916 r. Pieczęć 20 pułku piechoty i poczty polowej 316

Rodzinne pamiątki przekazane... 13. Kartka pocztowa z pozdrowieniami i wiadomościami od Stanisława Głuszka do ojca, 24.06.1916 r. Pieczęć poczty polowej 27.06.1916 r. 14. Kartka pocztowa do rodziców z niewoli rosyjskiej, z Czerkas, 16.07.1916 r. 15. Kartka pocztowa do ojca z niewoli rosyjskiej, ze szpitala w Kałudze, 28.07.1916 r. 16. Kartka pocztowa do ojca z niewoli rosyjskiej, ze szpitala w Kałudze, 06.08.1916 r. 17. Kartka pocztowa do matki z niewoli rosyjskiej, z obozu jenieckiego w Bołchowie, 11.08.1916 r. 18. Zdjęcie Stanisława Głuszka z kolegą i żołnierzem rosyjskim, b.d. 19. Cztery fotografie portretowe kolegów z armii austriackiej (nierozpoznane) 20. Cztery zdjęcia kolegów w mundurach I Korpusu Polskiego, wiosna 1918 r. [Bobrujsk?] 21. Fotografia portretowa kolegi, Bobrujsk, b.d. 22. Osiem fotografii z uroczystych obchodów rocznicy Konstytucji 3 maja w Bobrujsku. I Korpus Polski, 1918 r. 23. Legitymacja członkowska Związku Wzajemnej Pomocy b. oficerów Polaków na nazwisko Czesław Stanisław Głuszek. Warszawa, 01.09.1918 r. 24. Zdjęcie przedstawiające prawdopodobnie rozbrajanie żołnierzy I Korpusu przez Niemców latem 1918 r. 25. List do rodziny z datą 11.10.1918 r. 26. Dowód osobisty akademicki studenta Uniwersytetu Warszawskiego na nazwisko Stanisław Czesław Głuszek 27. Fotografia Stanisława Głuszka (w mundurze oficera Wojska Polskiego) z matką i siostrami [1918 r.?] 28. Fotografia Stanisława Głuszka (w mundurze oficera Wojska Polskiego bez płaszcza) z matką i siostrami [1918 r.?] 29. Dwie fotografie portretowe Stanisława Głuszka w mundurze z lat 1919 1920, jedna przedstawiająca go na koniu, pięć zdjęć portretowych kolegów oficerów i jedno grupowe znajomych podoficerów 317

ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW 30. Legitymacja oficerska na nazwisko Stanisław Głuszek i notatka o jego śmierci w dniu 12.08.1920 r. 31. Kartka pocztowa (czarno-biała reprodukcja obrazu Batory pod Pskowem ) od Stanisława Głuszka do ojca, 03.05.1920 r. 32. Kartka pocztowa z widokiem Kijowa do siostry Marii Głuszkówny, 24.05.1920 r. 33. Osiem zdjęć grupowych żołnierzy, prawdopodobnie z kompanii karabinów maszynowych 26 pp 34. Fragment listu do kolegi z Żytomierza, wiosna 1920 r. 35. Meldunek do dowództwa III batalionu 26 pp, 28.04.1920 r. 36. Fotografia portretowa Stanisława Głuszka w mundurze chorążego I Korpusu Polskiego w Bobrujsku. Na odwrocie data: 21.05.1918 r. 37. Krzyż Virtuti Militarii V klasy i legitymacja nr 1605 38. Mapnik rosyjski 318

Rodzinne pamiątki przekazane... Order Virtuti Militari V klasy nadany pośmiertnie Stanisławowi Głuszkowi Legitymacja orderu Virtuti Militari V klasy na nazwisko Stanisław Czesław Głuszek

ROCZNIK ARCHIWALNO-HISTORYCZNY CAW Fotografia portretowa Stanisława Głuszka w mundurze chorążego I Korpusu Polskiego. Na odwrocie data 21.05.1918 r. Zdjęcie Stanisława Głuszka z kolegą i żołnierzem rosyjskim (w czasie pobytu w niewoli rosyjskiej) Żołnierze, prawdopodobnie z kompanii karabinów maszynowych 26 pp, w okopach, b.d.

Rodzinne pamiątki przekazane... Legitymacja oficerska ppor. Stanisława Głuszka wydana w Kielcach 26.08.1919 r. Obchody rocznicy Konstytucji 3 maja w Bobrujsku. I Korpus Polski, 1918 r.