Raport z monitoringu ptaków, nietoperzy i ssaków ziemnowodnych (wydry i bobra) pod kątem występowania i dróg migracyjnych dla przedsięwzięcia

Raport z monitoringu ptaków, nietoperzy i ssaków ziemnowodnych (wydry i bobra) pod kątem występowania i dróg migracyjnych dla przedsięwzięcia Budowa połączenia Portu Lotniczego ze Stadionem Piłkarskim w ciągu drogi krajowej nr 94 we Wrocławiu Etap II wraz z analizą oddziaływania w ramach obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą Agata Kowalska Via Naturae Wrocław 2012

WYKONAWCA: AGATA KOWALSKA VIA NATURAE ul. Włodkowica 5/5, Wrocław AUTORZY OPRACOWANIA: Tomasz Zając - ssaki ziemnowodne (wydra, bóbr), redakcja raportu, Iwona Gottfried nietoperze Jan Lontkowski ptaki Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 2

SPIS TREŚCI 1. Cel i zakres opracowania..... 4 2. Charakterystyka przedsięwzięcia.... 4 2.1. Lokalizacja przedsięwzięcia względem obszaru Natura 2000..... 5 2.2. Opis i charakterystyka inwestycji..... 6 3. Metody monitoringu ptaków, nietoperzy i ssaków ziemnowodnych (wydry, bobra)..... 10 3.1. Metodyka monitoringu ptaków..... 10 3.2. Metodyka monitoringu nietoperzy..... 11 3.3. Metodyka monitoringu wydry i bobra..... 14 4. Wyniki monitoringu... 16 4.1. Ptaki skład gatunkowy i liczebność..... 16 4.2. Nietoperze skład gatunkowy i liczebność.... 21 4.3. Wydra i bóbr rozmieszczenie i liczebność... 29 5. Wykaz i opis gatunków stwierdzonych w strefie oddziaływania przedsięwzięcia wraz z ocena oddziaływania na poszczególne gatunki.. 37 5.1. Gatunki zwierząt objęte ochroną, występujące w strefie odziaływania przedsięwzięcia. 37 5.1.1. Gatunki z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej... 37 5.1.2. Gatunki z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej.. 44 5.1.3. Gatunki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej... 58 5.1.4. Inne gatunki chronione wykazane na badanym obszarze 63 6. Podsumowanie i wnioski... 93 7. Zalecenia dotyczące kolejnych etapów monitoringu... 95 8. Literatura. 95 Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 3

1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Niniejsze opracowanie przedstawia wyniki przeprowadzonego w roku 2011 monitoringu przyrodniczego ) obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą pod kątem występowania i dróg migracyjnych ptaków, nietoperzy i ssaków ziemnowodnych (wydry i bobra), w związku z realizacją inwestycji Budowa połączenia Portu Lotniczego ze Stadionem Piłkarskim w ciągu drogi krajowej nr 94 we Wrocławiu Etap II. Jest to pierwszy z trzech planowanych przez Gminę Wrocław etapów monitoringu, które łącznie mają być podstawą do podjęcia decyzji w kwestii pozostawienia bądź wyburzenia istniejącej przeprawy w postaci Mostu Ratyńskiego. 2. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘWZIĘCIA Przedmiotowa inwestycja obejmuje Budowę połączenia Portu Lotniczego ze Stadionem Piłkarskim w ciągu drogi krajowej nr 94 we Wrocławiu Etap II. Przedmiotowy odcinek przebiega od skrzyżowania z ul. Miodową do skrzyżowania z ul. Piołunową wraz z obiektem mostowym nad rzeką Bystrzycą. Przedsięwzięcie stanowi fragment Osi Inkubacji 2, która w układzie docelowym przebiegać będzie od skrzyżowania z ul. Średzką do skrzyżowania z Aleją Stabłowicką. Mapa 1. Mapa z zaznaczonym zakresem inwestycji. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 4

Aleja Stabłowicka i Oś Inkubacji 2 stanowią trasy komunikacyjne opisane w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Wrocławia. Studium zakłada docelową budowę Osi Inkubacji 2 i Alei Stabłowickiej w układzie dwujezdniowym, z obustronnymi chodnikami, ścieżkami rowerowymi oraz dwupoziomowymi węzłami komunikacyjnymi dla skrzyżowania Alei Stabłowickiej z Osią Inkubacji 2 oraz Aleją Stabłowicką z Łącznikiem Żernickim. Aleja Stabłowicka oraz Oś Inkubacji 2 będą pełnić funkcję podstawowego układu komunikacyjnego. Aleja Stabłowicka połączy ul. Kosmonautów z ul. Graniczną (do Portu Lotniczego) natomiast Oś Inkubacji połączy ul. Średzką z Al. Stabłowicką (co stworzy nowy przebieg drogi krajowej nr 94 z obejściem osiedla Leśnica). Fot. 1. Most Ratyński, obecna przeprawa przez rzekę Bystrzycę widok od północy (fot. T. Zając). 2.1. LOKALIZACJA INWESTYCJI WZGLĘDEM OBSZARU NATURA 2000 Całość przedsięwzięcia zlokalizowana jest w północno-wschodniej części obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą [PLH020103]. Objęta opracowaniem inwestycja przecina obszar na długości ok. 300 m w miejscu planowanej przeprawy mostowej nad rzeką Bystrzycą. Obszar Natura 2000 położony jest w rozwidleniu rzek Strzegomki i Bystrzycy, rozciągając się od miejscowości Kąty Wrocławskie aż po osiedle Leśnica, w granicach administracyjnych miasta Wrocław. Obszar charakteryzuje się dominacją zbiorowisk Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 5

leśnych, poza którymi występują niewielkie fragmenty fitocenoz łąkowych (głównie niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe). Największą wartość przedstawiają zbiorowiska leśne reprezentujące mało zmienione lasy łęgowe i grądowe. Główny przedmiot ochrony stanowią dobrze zachowane siedliska grądu środkowoeuropejskiego i subkonty-nentalnego (Galio- Carpinetum, Tilio-Carpinetum), lasów łęgowych-dębowo-wiązowo-jesionowych (Ficario-Ulmetum) i łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych, które są miejscem bytowania licznych cennych przedstawicieli fauny, w tym nietoperzy, wydry, bobra, pachnicy dębowej, kozioroga dębosza, przeplatki maturny, kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej czy licznych przedstawicieli ornitofauny (m.in. kani czarnej, trzmielojada, bociana czarnego, żurawia). Mapa 2. Lokalizacja inwestycji względem obszaru Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą. Łącznie występuje tu 8 typów siedlisk oraz 15 gatunków zwierząt z załączników I oraz II Dyrektywy 92/43/EEC. Ponadto obszar jest miejscem występowania 13 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. 2.2. Opis i charakterystyka inwestycji W ramach opracowanego uprzednio raportu oddziaływania na środowisko analizowane były dwa warianty, różniące się lokalizacją nowej przeprawy mostowej - wariant inwestycyjny (wariant 1) i wariant alternatywny, zgodny ze śladem MPZP (wariant 2). Oba posiadają punkt początkowy w tym samym miejscu na skrzyżowaniu z ul. Miodową. Następnie oba warianty przecinają ul. Ratyńską. Podczas gdy dalej przed skrzyżowaniem z ul. Ratyńską droga wariantu nr 1 łagodnie odchodzi na południe od korytarza wyznaczonego w MPZP. Trasa wariantu nr 1 kierując się na południe przecina się z ul. Gromadzką oraz Wojska Polskiego w miejscu istniejącego mostu Ratyńskiego. Za obiektem mostowym przekraczającym rzekę Bystrzycę, przecina ul. Kośnego odbijając trasą na zachód i na odległości ok. 230m trasa z powrotem wchodzi w korytarz MPZP. Koniec projektowanego odcinka trasy planuje się na połączeniu (skrzyżowaniu) z ul. Piołunową. Wariant nr 2 jest prowadzony od miejsca rozdzielenia od wariantu nr 1, w dalszym ciągu korytarzem wyznaczonym zgodnie z MPZP, przecina ul. Wojska Polskiego, rzekę Bystrzycę przekracza w nowym miejscu, na północny- Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 6

wschód od wariantu inwestycyjnego. Koniec trasy planuje się, tak jak w przypadku wariantu nr 1 na skrzyżowaniu z ul. Piołunową. W związku z wyraźnie większym oddziaływaniem wariantu nr 2 na obszar Natura 2000 i przedmioty ochrony w obszarze (zniszczenie i uszczuplenie m.in. priorytetowych siedlisk) jako inwestycyjny wybrany został wariant nr 1, w odniesieniu do którego zalecono przeprowadzenie 3-stopniowego monitoringu: 1. I etap - 1 rok przed realizacją inwestycji, 2. II etap - okres realizacji inwestycji ~2 lata (2013-2014), 3. III etap - 1 rok po oddaniu inwestycji do użytkowania. Zgodnie z zapisem zawartym w raporcie OOŚ i opracowaniu Analiza oddziaływania wariantów projektowanego przedsięwzięcia pod nazwą Oś Inkubacji 2 Budowa połączenia Portu Lotniczego ze Stadionem Piłkarskim w ciągu drogi krajowej nr 94 we Wrocławiu na proponowany obszar Natura 2000 Łęgi nad Bystrzycą oraz na chronione gatunki roślin, zwierząt i siedliska przyrodnicze, uzyskane łącznie wyniki ze wszystkich etapów monitoringu staną się podstawą określenia dalszego postępowania w stosunku do istniejącego Mostu Ratyńskiego poprzez wybór jednego z dwóch podwariantów: 1A - pozostawienie Mostu Ratyńskiego i przecinającego dolinę nasypu, 1B - rozbiórka starej przeprawy mostowej Mostu Ratyńskiego. W przypadku pozostawienia starej przeprawy mostowej, zakładane natężenie ruchu na użytkowanej obecnie przeprawie ulegnie znacznemu zmniejszeniu, poprzez ograniczenie przeprawy wyłącznie dla ruchu rowerowego, pieszego i samochodów osobowych. Mapa 3. Trasa przebiegu dwóch wariantów inwestycji analizowanych w ramach opracowanego raportu oddziaływania na środowisko. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 7

Fot. 2. Istniejący Most Ratyński widok od południowego-wschodu, przed rozpoczęciem budowy nowej przeprawy (fot. T. Gottfried). Fot. 3. Istniejący Most Ratyński widok od północnego-zachodu, przed rozpoczęciem budowy nowej przeprawy (fot. T. Zając). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 8

Dane dotyczące projektowanego obiektu mostowego nad Bystrzycą: Ustrój nośny: Most składa się z 8 przęseł. Skrajne przęsła mają rozpiętość 36,85 m i 44,17 m, a środkowe 3x44,17 m, 2 x 35,36 m i 1 x 54,5 m. Ustrój nośny na całej długości ma w przekroju poprzecznym kształt skrzynki jednokomorowej. Wysokość konstrukcyjna dźwigara jest stała i wynosi 2.45 m. Ustrój nośny wsparty jest na podporach żelbetowych. Większość podpór posiada dwa trzony. Jedynie podpory w nurcie rzeki mają po 1 trzonie. W miejscu skrzyżowania się istniejącej drogi i projektowanego obiektu ustrój nośny oparty jest na poprzecznicy, opartej na trzech słupach. Założono, że cały ustrój nośny wykonany będzie w deskowaniu wspartym na rusztowaniach stacjonarnych. Do budowy ustroju nośnego przewiduje się beton B60, stal zbrojeniową klasy AIIIN i stal sprężającą o wytrzymałości na rozciąganie 1860 N/mm2. Do budowy wszystkich podpór przewiduje się beton B35 i stal zbrojeniową klasy AIIIN. Posadowienie: Wszystkie podpory mostu będą posadowione na palach. Ryc. 1. Rzut poziomy i projektowanej przeprawy mostowej.. Odwodnienie: Odwodnienie mostu będzie możliwe dzięki spadkom podłużnym i poprzecznym pomostu. W przekroju podłużnym spadki są związane z niweletą. Płyta pomostu będzie pokryta izolacją termozgrzewalną. Woda opadowa z nawierzchni będzie spływała do żeliwnych wpustów mostowych umieszczonych przy krawężnikach. Wodę przenikającą przez nawierzchnię jezdni odprowadzą sączki wbudowane w płytę pomostu. Woda z wpustów i sączków będzie odprowadzona, za pomocą przykanalików z rur żeliwnych, umieszczonych pod wspornikami, do kolektorów zbiorczych a dalej do kanalizacji burzowej. Wentylacja: Wnętrze skrzynkowych dźwigarów mostu będzie wentylowane. Umożliwią to otwory pozostawione w środnikach. Regulacja rzeki: 10 m od podpory w dół rzeki będzie wybudowany gurt. Brzegi do gurtu będą umocnione materiałem kamiennym i pokryte gruntem naturalnym. Fundamenty podpór nurtowych będą chronione grodzicami, a następnie zasypane gruntem naturalnym. Ewentualne umocnienia nie będą widoczne. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 9

3. METODY MONITORINGU PTAKÓW, NIETOPERZY I SSAKÓW ZIEMNOWODNYCH (WYDRY I BOBRA) 3.1. METODYKA MONITORINGU PTAKÓW W okresie lęgowym ptaków inwentaryzację prowadzono przy użyciu kombinowanej metody kartograficznej. Polega ona na nanoszeniu wszystkich widzianych i słyszanych ptaków na szkic terenu. Jej kombinowana odmiana dodatkowo polega na nanoszeniu i uwzględnianiu wszelkich innych oznak występowania danego gatunku, jak znalezione gniazdo, skorupy jaj, ślady na ziemi, itp. Zaletą metody kartograficznej jest lokalizacja stwierdzanych ptaków (poszczególnych stanowisk) na planie oraz zaznaczanie jednocześnie stwierdzanych osobników tego samego gatunku, co umożliwia ich rozróżnienie, jako dwóch czy większej liczby stanowisk. To z kolei pozwala uniknąć błędów wynikających z ewentualnego przemieszczania się ptaków (zawyżanie liczebności), jak i bliskiego sąsiedztwa dwóch czy większej liczby par blisko siebie (zaniżanie liczebności). W okresie polęgowym notowano gatunki i liczby osobników poszczególnych gatunków bez nanoszenia ich na plan terenu, ze względu na dużą ruchliwość ptaków w tym okresie oraz brak przywiązania do konkretnego miejsca. Mapa 4. Przebieg transektów, na których prowadzono monitoring ptaków. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 10

Tabela 1. Terminy kontroli monitoringu ptaków. POCZĄTEK KONIEC CZAS TRWANIA DATA KONTROLI KONTROLI KONTROLI KONTROLI 12.04.2011. 6.00 8.30 2,5 godz. 22.04.2011. 5.30 8.30 3 godz. 29.04.2011. 5.30 8.30 3 godz. 14.05.2011. 6.00 9.30 3,5 godz. 22.05.2011. 5.00 9.00 4 godz. 02.06.2011. 5.00 8.30 3,5 godz. 16.06.2011. 19.00 21.30 2,5 godz. 24.06.2011. 5.00 9.00 4 godz. 08.07.2011. 18.00 21.00 3 godz. 16.07.2011. 5.30 8.30 3 godz. 14.08.2011. 6.30 9.00 2,5 godz. 03.09.2011. 6.30 8.30 2 godz. 10.09.2011. 6.00 11.00 5 godz. 15.09.2011. 6.30 9.30 3 godz. 24.09.2011. 6.30 10.30 4 godz. 02.10.2011. 7.00 10.00 3 godz. 08.10.2011. 7.00 9.30 2,5 godz. 15.10.2011. 7.00 10.00 3 godz. 22.10.2011. 7.30 9.30 2 godz. 3.2. METODYKA MONITORINGU NIETOPERZY Monitoring rozpoczęto w połowie kwietnia. Kontrole zaplanowano w odstępach 7 dniowych, jednak ze względu na załamanie pogody (opady deszczu lub śniegu, silny wiatr) harmonogram prac terenowych był na bieżąco modyfikowany (Tab. 2). Terminy nasłuchów ulegały przesunięciu tak, aby przeprowadzane były w odpowiednich warunkach pogodowych. Pozwalało to uniknąć błędu spowodowanego dużymi różnicami w aktywności nietoperzy zależnej od warunków atmosferycznych. Stosowano dwie metody badań. Rejestrowano głosy na dwóch stałych punktach nasłuchowych na brzegu rzeki Bystrzyca w celu ustalenia intensywności migracji oraz poziomu aktywności. Dodatkowo prowadzono nasłuch na transekcie pieszym poprowadzonym przez cały obszar badań w celu określenia składu gatunkowego nietoperzy wykorzystujących dolinę rzeki. Lokalizację punktów nasłuchowych i przebieg transektu z podziałem na odcinki przedstawiono na rysunku (Mapa 5). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 11

Tabela 2. Terminy kontroli, kierunki przejść transektu oraz godziny rozpoczęcia i zakończenia nasłuchów na punktach i transekcie na terenie planowanej inwestycji. DATA KIERUNEK PRZEJŚCIA TRANSEKTU NASŁUCH PUNKTOWY GODZINA ROZPOCZĘCIA NASŁUCHU PUNKTOWEGO GODZINA ROZPOCZĘCIA PRZEJŚCIA TRANSEKTU KONIEC NASŁUCHU PUNKTOWEGO 16.04.2011 B7-B1 A i B 19:48 20:28 23:48 4 godz. 27.04.2011 B1-B7 A i B 20:06 20:36 00:06 4 godz. 01.05.2011 B7-B1 A i B 20:12 20:42 00:12 4 godz. 07.05.2011 B1-B7 A i B 20:22 20:52 00:22 4 godz. CZAS KONTROLI (GODZ.) 14.05.2011 B7-B1 A i B 20:33 21:03 04:25 7 godz. 52 min 22.05.2011 B1-B7 A i B 20:44 21:14 00:44 4 godz. 29.05.2011 B7-B1 A i B 20:53 21:23 04:43 7 godz. 50 min 05.06.2011 B1-B7 A i B 21:00 21:30 01:00 4 godz. 12.06.2011 B7-B1 A i B 21:06 21:36 04:36 7 godz. 30 min. 20.06.2011 B1-B7 A i B 21:10 21:40 01:10 4 godz. 27.06.2011 B7-B1 A i B 21:11 21:41 04:25 7 godz. 14 min. 06.07.2011 B1-B7 A i B 21:08 21:38 01:08 4 godz. 12.07.2011 B7-B1 A i B 21:04 21:34 04:51 7 godz. 47 min. 17.07.2011 B1-B7 A i B 20:59 21:29 00:59 4 godz. 23.07.2011 B7-B1 A i B 20:52 21:22 05:03 8 godz. 11 min. 01.08.2011 B7-B1 A i B 20:39 21:09 01:09 4 godz. 06.08.2011 B1-B7 A i B 20:31 21:01 05:25 8 godz.i 54 min. 13.08.2011 B7-B1 A i B 20:18 21:48 00:18 4 godz. 22.08.2011 B1-B7 A i B 20:00 20:30 05:50 9 godz. 50 min. 28.08.2011 B7-B1 A i B 19:47 20:17 23:47 4 godz. 02.09.2011 B1-B7 A i B 19:40 20:10 06:10 10 godz.30 min. 13.09.2011 B7-B1 A i B 19:12 19:42 23:12 4 godz. 17.09.2011 B1-B7 A i B 19:03 19:33 06:29 11 godz. 26 min. 25.09.2011 B7-B1 A i B 18:46 19:16 23:16 4 godz. 04.10.2011 B1-B7 A i B 18:24 18:54 22:24 4 godz. 09.10.2011 B7-B1 A i B 18:13 18:43 22:13 4 godz. 16.10.2011 B1-B7 A i B 17:58 18:28 21:58 4 godz. 24.10.2011 B7-B1 A i B 17:42 18:12 21:42 4 godz. 30.10.2011 B1-B7 A i B 16:30 17:00 20:30 4 godz. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 12

Mapa 5. Przebieg transektu i lokalizacja punktów nasłuchowych A i B na terenie planowanej. inwestycji. Punkty nasłuchowe umieszczono nad samą rzeką, w celu zbadania migracji nietoperzy. Ssaki te wykorzystują tego typu liniowe struktury jako trasy migracji. Nasłuchy na punktach rozpoczynały się o zachodzie słońca natomiast przejście transektu 30 min. po zachodzie słońca. Dokładny czas zachodu słońca, podobnie jak warunki pogodowe, sprawdzano dla gminy Wrocław na stronie www.new.meteo.pl. Podczas każdej kontroli transekt pokonywany był jednokrotnie naprzemiennie, raz rozpoczynając przejście od odcinka B1 i kończąc na B7, a podczas kolejnej kontroli odwrotnie. Ponad to prowadzono ciągłą rejestrację głosów nietoperzy na dwóch stałych punktach A i B. Podczas nasłuchów na transekcie rejestrowano sygnały echolokacyjne nietoperzy w systemie time expansion za pomocą detektora ultradźwiękowego Pettersson D240x z rejestratorem cyfrowym EDIROL R09. Natomiast na punktach ustawiano szerokopasmowe detektory AnaBat SD1 (zapis w systemie zero crossing anlysis) lub LunaBat (zapis w systemie frequency division) z rejestratorami EDIROL R09. Nagrania analizowano za pomocą programów komputerowych. W celu porównywania zebranych w różnych okresach danych wykorzystano indeks aktywności, czyli wartość liczbową podawaną w jednostkach aktywności/godzinę. Z kolei jako jednostkę aktywności rozumiano zarejestrowaną, nieprzerwaną sekwencję sygnałów echolokacyjnych jednego osobnika. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 13

Dodatkowym elementem było wyszukiwanie stanowisk nietoperzy po obu stronach Mostu Ratyńskiego, w odległości do 200m w górę i w dół rzeki, na całej szerokości doliny rzecznej. Wyszukiwano stanowiska letnie w dziuplach i szczelinach drzew, za odstającymi płatami kory. Skontrolowano pod tym kątem również samą konstrukcję mostu. Prowadzono również obserwacje wylatujących o zmierzchu lub powracających o świcie osobników. Liczebności nietoperzy w stanowisku ustalano na podstawie jednorazowych liczeń na wylotach, dlatego liczebności te należy uznać za przybliżone. Ze względu na rolę pełnioną przez schronienia dzielono je na: kolonie rozrodcze miejsca narodzin i wychowu młodych zgrupowania letnie schronienia od kilku do kilkunastu osobników nie tworzących kolonii rozrodczych, schronienia dzienne miejsca przebywania pojedynczych osobników. 3.3. METODYKA MONITORINGU WYDRY I BOBRA Monitoring ziemnowodnych gatunków takich jak wydra i bóbr ma umożliwić określenie stopnia wykorzystania przez nie doliny rzeki, jako korytarza migracyjnego. Monitoring wydry dostosowany dla niewielkich obszarów (typu Natura 2000) wykonywany jest poprzez badanie do. 600-1000 m odcinków w 1-2 km odstępach (w zależności od długości badanych odcinków i dostępności potencjalnych miejsc znakowania) w trakcie krótszych liczone są tropy zwierząt (prowadzone pomiary tropów przy jednoczesnym określaniu płci umożliwiają stosunkowo dokładne określenie liczebności wydry na danym terenie). Względne oszacowanie i stopień i częstotliwość wykorzystywania poszczególnych odcinków (jako miejsca rozrodu bądź tereny łowieckie) można dodatkowo uzyskać poprzez cykliczne określanie zagęszczenia odchodów (badania powtarzane średnio co 2 tygodnie, przy jednoczesnym oczyszczeniu powierzchni z odchodów po każdorazowym liczeniu). Da to także możliwość oszacowania ewentualnych zmian w rozmieszczeniu po zakończeniu inwestycji. W przypadku bobra na odcinku rzeki objętym badaniami wyszukiwane są nory bądź żeremionory (budowane w terenach górskich i podgórskich), świeże miejsca żerowania i znakowania (obecność kopczyków i odchodów pełniących także funkcję znaków granicznych). Pozwala to na określenie wielkości terytoriów i względnej liczebności rodzin na danej powierzchni, jak i częstotliwości wykorzystania poszczególnych odcinków cieków wodnych. W przypadku budowy mostów i przepustów pod drogami istotne jest określenie częstotliwości stwierdzeń obu gatunków w miejscu planowanej budowy, określenie ewentualnych metod minimalizujących (przejścia pod mostami stałe bądź przejścia pontonowe, przejścia suche) i monitoring tego typu odcinków newralgicznych (w promieniu 1 km od mostu, bowiem duża liczba prób pokonywania drogi zlokalizowana jest powyżej 500 m od mostów). Na potrzeby monitoringu wydry i bobra badaniami objęto ponad 2 km odcinek Bystrzycy, od wiaduktu kolejowego koło Leśnicy, na północy (północna granica obszaru Dolina Bystrzycy ) do Mostu Jarnołotowskiego na południu. Monitoringiem objęto także mniejsze dopływy (strumienie i rowy) i sąsiadujące z Bystrzycą starorzecza i zbiornikami, leżące w granicach obszaru natura 2000. Monitoring prowadzony był na obu brzegach rzeki Bystrzycy na całym wyznaczonym odcinku (z wyjątkiem fragmentów, na których dostęp do brzegu był utrudniony lub niemożliwy). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 14

Całość została podzielona na 2 odcinki kontrolowane w ciągu dwóch (zwykle kolejnych) dni, w okresie od kwietnia do końca listopada, 2 razy w miesiącu. W trakcie kolejnych przejść mapowane były wszystkie ślady bytowania wydry i bobra na kontrolowanym odcinku rzeki (ślady żerowania, tropy, odchody i in.). Uzyskane w ten sposób dane umożliwiły określenie miejsc najczęściej wykorzystywanych przez oba gatunki, przy założeniu, że liczba znajdowanych śladów bytowania odpowiadała stopniowi aktywności zwierzęcia w danym miejscu. W przypadku obu gatunków najczęściej odwiedzane i zarazem najintensywniej znakowane są miejsca pełniące szczególną funkcję (cenne żerowiska, granice terytoriów, okolice nor i stałych miejsc odpoczynku). Prowadzone w trakcie monitoringu badania wykazały, że warunki pogodowe, szczególnie opady deszczu tuż przed planowanym terminem monitoringu mogą istotnie wpływać na wykrywalność i liczbę stwierdzeń gatunków (szczególne wydry, której stwierdzenia w większości oparte są o znajdowane w terenie tropy i odchody). W przypadku wystąpienia w kolejnych miesiącach opadów deszczu tuż przed planowanym terminem przejść, pierwotnie zakładane terminy wizyt ulegały przesunięciu w celu zwiększenia wykrywalności obu gatunków. TERMINY MONITORINGU WYDRY I BOBRA: 1. 17-18.04.2011 2. 29-30.04.2011 3. 07-08.05.2011 4. 15-16.05.2011 5. 30-31.05.2011 6. 11-12.06.2011 7. 27-28.06.2011 8. 10-11.07.2011 9. 22-23.07.2011 10. 05-06.08.2011 11. 23-24.08.2011 12. 02-03.09.2011 13. 24-25.09.2011 14. 14-15.10.2011 15. 28-29.10.2011 16. 11-12.11.2011 17. 25-26.11.2011 Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 15

Mapa 6. Przebieg transektów, na których monitorowano aktywność wydry i bobra. inwestycji. Lokalizacja stanowisk przy użyciu GPS umożliwi przy pomocy specjalistycznego oprogramowania (ArcGIS, GRASS) dokładną analizę rozmieszczenia gatunków i wyznaczenie szczególnie cennych z punktu widzenia gatunków miejsc (odcinków). Dane te zebrane w kolejnych latach pozwolą wychwycić ewentualny wpływ inwestycji bądź jego brak, jak i określić formy minimalizacji jej wpływu przez rozpoczęciem działań. 4. WYNIKI MONITORINGU 4.1. PTAKI SKŁAD GATUNKOWY I LICZEBNOŚĆ W wyniku monitoringu ornitologicznego prowadzonego w okresie od kwietnia do października na omawianym terenie stwierdzono gniazdowanie 39 gatunków ptaków. Łącznie liczebność stwierdzonych ptaków oszacowano na 75-77 par. Większość gatunków to ptaki związane z zadrzewieniami, głównie lasami liściastymi. Kilka gatunków, to ptaki skraju lasu. Sześć dalszych to gatunki związane z terenami otwartymi, roślinnością zielną i krzewami. Wykaz gatunków wraz z ich statusem rozrodczym w kolejnych miesiącach przedstawiono w Tabeli 3. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 16

Tabela 3. Wykaz gatunków obserwowanych w kolejnych miesiącach na omawianym terenie. Kolor zielony ptaki lęgowe, kolor żółty ptaki nielęgowe. GATUNEK Krzyżówka A. platyrhynchos Bażant Ph. colchicus Jastrząb A. gentilis Myszołów B. buteo Brodziec piskliwy A. hypoleucos Grzywacz C. palumbus Sierpówka S. decaocto Puszczyk S. aluco Krętogłów J. torquilla Dzięcioł zielony P. viridis Dzięcioł duży D. major Dzięcioł średni D. medius Dzięciołek D. minor Dymówka H. rustica Pliszka siwa M. alba Rudzik E. rubicola Słowik rdzawy L. megarhynchos Kos T. merula Śpiewak T. philomelos Łozówka A. palustris Zaganiacz H. icterina Jarzębatka S. nisoria Piegża S. curruca Cierniówka S. communis Kapturka S. atricapilla Gajówka S. borin Pierwiosnek Ph. collybita Muchołówka szara M. striata Muchołówka żałobna F.hypoleuca Raniuszek Aegithalos caudatus Sikora uboga P.palustris Bogatka P. major Modraszka C. caeruleus Kowalik S. europaea Pełzacz ogrodowy C. brachydactyla Wilga O. oriolus Gąsiorek L. collurio Srokosz L. excubitor Sójka G. glandarius Kruk C. corax Szpak S. vulgaris Wróbel P. domesticus Mazurek P. montanus Zięba F. coelebs MIESIĄC IV V VI VII VIII IX X Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 17

Kulczyk S. serinus Dzwoniec C. chloris Szczygieł C. carduelis Grubodziób C. coccothraustes Trznadel E. citrinella W trakcie monitoringu stwierdzono ponadto 11 gatunków nielęgowych, które w okresie lęgowym zalatywały z terenów sąsiednich, a w okresie polęgowym będących w trakcie migracji. Kilka gatunków stwierdzono w tym okresie przelatujących ponad terenem; ptaki te nie były jednak związane z omawianym obszarem, dlatego też zostały pominięte w omówieniu. Mapa 7. Miejsca gniazdowania gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. inwestycji. Pięciokrotnie przeprowadzono obserwacje przelatujących ptaków nad Mostem Ratyńskim wzdłuż koryta Bystrzycy, czyli w poprzek drogi. Obserwacje prowadzono przez 1 godzinę. Określano gatunek ptaka oraz wysokość na jakiej ptaki przelatywały nad drogą/mostem. Jak wynika z wykresu (Ryc. 2) najwięcej ptaków przelatywało nisko nad powierzchnią asfaltu, do 2 m, tj. do wysokości samochodów ciężarowych. Większość ptaków, które obserwowano przelatujące, to drobne ptaki wróblowe zasiedlające krzewy bądź w nich żerujące. Są to pokrzewki i świstunki gnieżdżące się w krzewach, kos, który chętnie ukrywa się w krzewach, ale żeruje na ziemi oraz sikory i raniuszek, chętnie żerujące nisko nad ziemią. Znaczną część tej grupy (łącznie 32 ptaki) stanowiły wróble, które przylatywały z pobliskich zabudowań, by Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 18

Wys. nad ziemią [RAPORT Z MONITORINGU PTAKÓW, NIETOPERZY I SSAKÓW ZIEMNOWODNYCH POD KĄTEM żerować na asfalcie zbierając owady łatwo widoczne i dostępne. Każdorazowo kontrolowano pobocze drogi w celu wykrycia ewentualnych ofiar zderzenia z autami. Nie stwierdzono ani jednego rozbitego ptaka. To wynik niskiego natężenia ruchu na tym odcinku oraz małej prędkości pojazdów, wynikającej z ostrego zakrętu z Mostu Ratyńskiego w ulicę Gromadzką. Wykres 1. Liczba gatunków stwierdzanych w kolejnych miesiącach na badanym obszarze z podziałem na stwierdzenia lęgowe i nielęgowe. Nieco wyżej (kategoria do 2-5 m) przelatuje wiele gatunków zarówno z wymienionych powyżej, jak i gatunków wysokiego lasu, jak dzięcioły, sójki, szczygły oraz dzwońce. Najmniej liczną grupę stanowiły ptaki przelatujące powyżej 5 m, w praktyce do 10 m, bowiem powyżej odnotowano jedynie 2 ptaki. Tę grupę stanowiły gatunki, które chętnie przebywają w koronach drzew. Odnotowano tu wilgę, dzięcioła dużego, kosa, szczygła, grubodzioba, dzwońca, trznadla i myszołowa. Średnia liczba przelatujących ptaków w ciągu 1 godziny wynosiła 28,8 osobnika. 10 m 5 m 2 m 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Liczba osobników Wykres 2. Liczba i wysokość nad ziemią przelatujących ptaków nad Mostem Ratyńskim; N=144. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 19

Fot. 4,5. Nadrzeczne łęgi i grądy są miejscem występowania licznych gatunków ptaków (fot. T. Zając). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 20

4.2. NIETOPERZE SKŁAD GATUNKOWY I LICZEBNOŚĆ Podczas badań, na terenie planowanej inwestycji oraz w jej bezpośrednim otoczeniu, stwierdzono występowanie przynajmniej 9 gatunków nietoperzy. Większość rejestrowanych na badanym terenie gatunków nietoperzy należy do stosunkowo licznych w Polsce. Wykaz gatunków Gatunki z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej Nocek duży Myotis myotis Mopek Barbastella barbastellus Gatunki z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej Nocek Natterera Myotis nattereri Nocek wąsatek/nocek Brandta Myotis mystacinus/myotis brandtii Nocek rudy Myotis daubentonii Karlik drobny Pipistrellus pygmaeus Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus Karlik większy Pipistrellus nathusii Borowiec wielki Nyctalus noctula W przypadku rozróżniania bliźniaczych gatunków, jakimi są nocek wąsatek i nocek Brandta niezbędne jest schwytanie osobnika, stąd na liście gatunków ustalanej na podstawie analizy sygnałów echolokacyjnych pary te są wymieniane wspólnie. Jednak na podstawie wymagań siedliskowych oraz danych o występowaniu tych gatunków w Polsce wynika, iż na tym terenie można się spodziewać pojawienia obu wyżej wymienionych gatunków. Spośród stwierdzonych nietoperzy na uwagę zasługuje stwierdzenie nocka dużego i mopka - gatunków z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej. W ciągu całego okresu badań na terenie planowanej inwestycji regularnie, przez cały okres aktywności stwierdzano borowca wielkiego, trzy gatunki karlików oraz osobniki z rodzaju nocek (Tab. 2, 3). Były to nietoperze dominujące i stanowiły 93% wszystkich kontaktów nietoperzy zarejestrowanych podczas nagrań na punktach (Tab. 5). Prawdopodobnie większość sygnałów przypisana do kategorii mroczek/borowiec pochodziła od borowca wielkiego, gdyż mroczki nie zostały zarejestrowane podczas przejść transektu, gdzie rejestrowano sygnały echolokacyjne w systemie pozwalającym precyzyjniej określić gatunek. Podobnie wygląda sytuacja z sygnałami przypisanymi do kategorii nocek nieoznaczony, gdzie większość tych głosów pochodziła najprawdopodobniej od nocka rudego, gdyż pozostałe gatunki nocków (nocek Natterera, nocek wąsatek/nocek Brandta) rejestrowano znacznie rzadziej. Nocki dominowały niemal we wszystkich okresach, zarówno podczas przejść transektu jak i nagrań punktowych. Wyjątek stanowił czas migracji wiosennej, podczas którego zarejestrowano więcej sygnałów borowców wielkich niż nietoperzy z rodzaju nocek (Tab. 5). Zdecydowanie mniej liczne były karliki. Najczęściej z tego rodzaju notowano karlika malutkiego i karlika drobnego, a znacznie rzadziej karlika większego. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 21

Fot. 6. Dolina Bystrzycy ważne żerowisko dla nietoperzy (fot. T. Zając) Tabela 4. Liczba stwierdzeń gatunków nietoperzy na terenie objętym badaniami podczas nagrań na transektach, w poszczególnych okresach roku. ROZPAD GATUNEK MIGRACJA KOLONII I MIGRACJA ROZRÓD WIOSENNA POCZĄTEK JESIENNA RAZEM MIGRACJI nocek duży 0 1 0 0 1 nocek Natterera 2 2 1 0 5 nocek wąsatek/nocek Brandta 2 2 2 2 8 nocek rudy 68 23 20 4 115 nocek nieoznaczony 1 12 9 3 25 karlik malutki 66 32 1 9 108 karlik drobny 17 24 3 1 45 karlik większy 2 1 0 1 4 borowiec wielki 340 205 59 32 636 mopek 0 1 0 0 1 os. nieoznaczone 18 17 7 0 42 razem 516 321 102 52 991 Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 22

Tabela 5. Liczba stwierdzeń gatunków nietoperzy na terenie objętym badaniami podczas nagrań na punktach nasłuchowych w poszczególnych okresach roku. Gatunek nocek nieoznaczony Migracja wiosenna Rozród Rozpad kolonii i początek migracji Migracja jesienna Razem 2217 3524 2231 268 8240 karlik malutki 1397 243 56 32 1728 karlik drobny 1407 212 46 106 1771 karlik większy 472 54 53 17 596 borowiec wielki 2741 1351 421 104 4617 mroczek/borowiec 593 319 264 31 1207 os. nieoznaczone 112 28 8 1 149 razem 8939 5731 3079 559 18308 Fot. 7. Naturalne dziuple stanowią częste schronienie dla nietoperzy (fot. T. Zając). Schronienia nietoperzy W wyniku inwentaryzacji stanowisk nietoperzy udało się stwierdzić 7 różnego rodzaju schronień letnich 5 gatunków (Tab. 6, Mapa 8). Biorąc pod uwagę czas pojawiania się osobników na transekcie w pierwszych godzinach po zachodzie słońca, należy spodziewać się istnienia większej liczby stanowisk, choć może dotyczyć to głównie schronień dziennych i zgrupowań letnich (skupisk niewielkiej liczby osobników). Ilość stwierdzonych stanowisk na tak małej powierzchni wskazuje, że ten fragment doliny Bystrzycy jest ważnym siedliskiem dla nietoperzy. Należy jednak zaznaczyć, iż kolonie rozrodcze mogą zmieniać swoje schronienia i mogą się przemieszczać, zarówno poza teren objęty oddziaływaniem inwestycji jak i kolonie z poza terenu badań, mogą zajmować schronienia na tym obszarze. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 23

Mapa 8. Rozmieszczenie stwierdzonych kolonii rozrodczych i dziennych schronień nietoperzy na badanym obszarze. Tabela 6. Schronienia letnie nietoperzy na badanej powierzchni. Gatunek nocek rudy karlik malutki karlik drobny borowiec wielki mopek Charakterystyka stanowiska dziupla w drzewie na zachód od mostu - schronienie dzienne 1-2 osobników dziupla w drzewie na wschód od mostu schronienia dzienne 1-2 osobników dziupla w drzewie na wschód od mostu - kolonia rozrodcza kilku osobników dziupla w drzewie na wschód od mostu schronienia dzienne 1-2 osobników dziupla w drzewie na wschód od mostu schronienia dzienne 1-2 osobników dziupla w drzewie w zadrzewieniu na wschód od mostu - kolonia rozrodcza ok. 30 osobników dziupla w drzewie na wschód od mostu - schronienie dzienne 1-2 osobników Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 24

Zróżnicowanie aktywności nietoperzy w ciągu roku Na obszarze planowanej inwestycji nietoperze regularnie rejestrowano od rozpoczęcia badań (połowa kwietnia) do końca października. W tym czasie aktywność ulegała zmianom (Wykres. 3). Wysoka aktywność utrzymywała się przez niemal cały czas prowadzenia badań (od okresu migracji wiosennej do końca sierpnia). Najwyższą liczbę kontaktów, dochodzącą do niemal 9 tys. przelotów zarejestrowano w okresie migracji wiosennej, a najniższą w czasie migracji jesiennej (559 przelotów). Tak wysoka liczba zarejestrowanych kontaktów świadczy o dużym znaczeniu badanego obszaru dla nietoperzy. Fot. 8. Doliny rzek są ważnymi korytarzami ekologicznymi (fot. T. Zając). Dodatkowo duży wzrost aktywności nietoperzy w okresie migracji wiosennej, połączony z dużą liczbą rejestrowanych gatunków może wskazywać na przebiegającą przez ten obszar trasę migracji. Podczas prowadzonych badań nie wystąpił wzrost aktywności podczas migracji jesiennej. Podobne wyniki uzyskano podczas prowadzenia badań nad migracją nietoperzy w dolinach innych rzek (Strelkov 1969, Furmankiewicz, Kucharska 2009). Może to wynikać z różnych względów. Migracja wiosenna jest prawdopodobnie szybsza niż jesienna. Nietoperze opuszczając zimowiska lecą prosto do siedlisk letnich, gdzie zajmują swoje terytoria żerowiskowe (Strelkov 1969). Różnice w przebiegu migracji wiosennej i jesiennej mogą również wynikać z dostosowywania tras migracji do miejsc obfitujących w pokarm. Wiosną, gdy nietoperze potrzebują intensywnie żerować lecą wzdłuż dolin rzecznych, czy wręcz wzdłuż koryt rzek, które obfitują w pokarm (Furmankiewicz, Kucharska 2009). Jesienią często również trzymają się dolin rzecznych, jednak dużo czasu poświęcają na gody. Część gatunków zakłada wtedy swoje stanowiska godowe w zadrzewieniach, lasach w dolinach rzek jednak nie rejestruje się podczas nagrań prowadzonych przy samym korycie rzeki (Furmankiewicz, Kucharska 2009). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 25

Zróżnicowanie aktywności nietoperzy w ciągu nocy Analizując aktywność nietoperzy w kolejnych godzinach po zachodzie słońca widać pewne różnice (Wykres. 4-8). W czasie migracji wiosennej wyraźnie zaznaczał się szczyt aktywności w pierwszej godzinie po zachodzie, co miało przede wszystkim związek z aktynością borowców wielkich. W tym okresie aktywność we wszystkich godzinach utrzymywała się na wysokim poziomie. Średnia aktywność z tego sezonu to 251 przelotów/godz. Podobnie przebieg aktywności rysował się w okresie rozrodu i migracji jesiennej, z tym że średnia w tych okresach było dużo niższa i wynosiła odpowiednio 116 i 14,3 przelotów/godz. W okresie rozpadu kolonii i początku migracji jesiennej aktywność przez niemal całą noc utrzymywała się na podobnym poziomie a średnia dla tego okresu wynosiła 50,7 przelotów/godz. Zwraca uwagę utrzymująca się w ciągu całej nocy wysoka aktywność przez cały okres badań. Wykres 3. Średnia aktywność nietoperzy podczas kolejnych kontroli, wyliczona dla dwóch punktów nasłuchowych i przedstawiona na tle średniej rocznej aktywności dla obszaru oddziaływania inwestycji i średniej dla okresu migracji z badań nad rzeką Odrą. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 26

Fot. 9. Bystrzyca na poludnie od Mostu Ratyńskiego stanowi idealne żerowisko dla nietoperzy (fot. T. Zając). Wykres 4. Średnia, nocna aktywności nietoperzy, wyliczona dla dwóch punktów nasłuchowych w okresie migracji wiosennej. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 27

Wykres 5. Średnia, nocna aktywności nietoperzy, wyliczona dla dwóch punktów nasłuchowych w okresie rozrodu. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 28

Wykres 6. Średnia, nocna aktywności nietoperzy, wyliczona dla dwóch punktów nasłuchowych w okresie rozpadu kolonii i początku migracji jesiennej. Wykres 7. Średnia, nocna aktywności nietoperzy, wyliczona dla dwóch punktów nasłuchowych w okresie migracji jesiennej. 4.3. WYDRA I BÓBR ROZMIESZCZENIE I LICZEBNOŚĆ Monitoring wykazał obecność zarówno wydry jak i bobra całym objętym monitoringiem odcinku Bystrzycy i starorzeczu zlokalizowanym w bezpośrednim sąsiedztwie obecnego Mostu Ratyńskiego. Analiza aktywności wydry wykazała największą liczbę stwierdzeń w południowej części badanego odcinka (WB1), w okolicy Mostu Jarnołtowskiego, Aktywność gatunku w sąsiedztwie Mostu Rędzińskiego (odcinek południowy WB1), na północnym odcinku Bystrzycy (WB2) i starorzeczu (WB3) była zdecydowanie niższa (WB3) (mapa 8). Zdecydowana większość stwierdzeń wydry znajdowała się poza 500 m strefą buforową, w okolicy Jarnołtowa, a więc w znacznym oddaleniu od strefy bezpośredniego oddziaływania przedsięwzięcia (mapa 9, wykres 9). W obrębie 200 m strefy buforowej obserwacje dotyczą jedynie pojedynczych stwierdzeń. Najwyższą aktywność gatunku obserwowano w okresie wiosennym i jesiennym, podczas gdy w okresie letnim (szczególnie od lipca do sierpnia) aktywność utrzymywała się na całym obszarze na niskim poziomie (wykres 8, 9). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 29

Obecność gatunku na badanej powierzchni przez cały okres monitoringu świadczy o tym, iż teren ten stanowi stałe miejsce bytowania wydry. Przeprowadzone pomiary tropów i analiza pozostawianych śladów wydry świadczą, iż teren ten leży w obrębie terytorium jednego osobnika samicy. Okresowo na obszarze stwierdzano obecność drugiego osobnika (prawdopodobnie osiadłego w okolicy samca bądź osobnika migrującego). Fot. 10. Tropy wydry (fot. T. Zając). Mapa 9. Miejsca stwierdzeń śladów bytowania wydry w kolejnych miesiącach monitoringu. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 30

Wykres 8. Liczba stwierdzeń wydry na poszczególnych badanych powierzchniach. Wykres 9. Liczba stwierdzeń wydry w obrębie wyznaczonych stref buforowych. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 31

Fot. 11. Tropy wydry na mulistym brzegu (fot. T. Zając). Fot. 12. Przybrzeżna roślinność zapewnia bobrom odpowiednią bazę pokarmową (fot. T. Zając). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 32

Fot. 13. Ścięte drzewa i wydeptane ścieżki w miejscach bytowania bobrów są najczęstszym świadectwem ich obecności nad Bystrzycą (fot. T. Zając). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 33

Fot. 14. Tropy bobra i kopczyk (fot. T. Zając). Kilkumiesięczna aktywności bobra wykazała stosunkowo jednolita aktywność gatunku na całym badanym obszarze. Przy czym zdecydowanie najwyższa aktywność odnotowana została na odcinkach oferujących odpowiednią obfitość pokarmu i dostępność kryjówek (zadrzewienia o charakterze łęgowym i brzegi porośnięte zwartym drzewostanem wierzbowym). Ważnym miejscem żerowania i zarazem stałym miejscem bytowania gatunku jest starorzecze leżące w bezpośrednim sąsiedztwie Mostu Ratyńskiego (powierzchnia WB3), gdzie przez cały okres badań stwierdzano liczne ślady żerowania gatunku (mapa 10, wykres 10). Najmniejszą liczbę śladów bytowania gatunku wykazano na odcinku południowym w części bezpośrednio sąsiadującej z zabudowaniami Ratynia, co z jednej strony może być związane z obecnością zabudowy, z drugiej charakterem brzegów i obfitością bazy pokarmowej. Analiza aktywności w poszczególnych strefach buforowych wykazała zdecydowanie wyższą aktywność gatunku w promieniu 500 m od Mostu Ratyńskiego, niż w przypadku wydry. Ślady bytowania gatunku obserwowano w bezpośrednim sąsiedztwie działającego mostu, co może świadczyć o stosunkowo niskim jego oddziaływaniu na sam gatunek i jego aktywność. Również w północnej części Bystrzycy (powierzchnia WB2) liczba stwierdzeń bobrów utrzymywała się na dużo wyższym poziomie. Tutaj także odnotowano obecność aktywnych nor zajmowanych przez bobry, w części porośniętej przez zadrzewienia o charakterze łęgowym. Analiza zmienności sezonowej wykazała wysoką aktywność gatunku w czasie monitoringu na praktycznie całym badanym odcinku Bystrzycy i sąsiadującym starorzeczu. Zmiany aktywności sezonowej nie zaznaczyły się w jego przypadku tak wyraźnie jak w przypadku wydry. Jedynie nieznaczny wzrost liczby stwierdzeń gatunku w części południowej (WB1) odnotowano w okresie późnowiosennym i jesiennym. Dokładna liczebność gatunku na badanym obszarze jest trudna do oszacowania. Badany rejon jest miejscem bytowania jednej rodziny (zwykle liczącej 4-6 osobników), której terytorium obejmuje cały monitorowany odcinek rzeki. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 34

Mapa 10. Miejsca stwierdzeń śladów bytowania bobrów w kolejnych miesiącach monitoringu. Wykres 9. Liczba stwierdzeń bobrów na poszczególnych badanych powierzchniach. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 35

Wykres 11. Liczba stwierdzeń bobrów w obrębie wyznaczonych stref buforowych. Fot. 15. Wejście do nory bobrów (fot. T. Zając). Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 36

5. WYKAZ I OPIS GATUNKÓW STWIERDZONYCH W STREFIE ODDZIAŁYWANIA PRZEDSIĘWZIĘCIA W ramach prowadzonego monitoringu 3 grup ptaków, nietoperzy i ssaków ziemnowodnych stwierdzono obecność 4 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, 7-8 gatunków z Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej i 3 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Dodatkowo w obrębie inwestycji stwierdzono obecność szeregu gatunków chronionych na terenie kraju, nie uwzględnianych w wyżej wymienionych załącznikach. W przypadku gatunków naturowych (umieszczonych w załącznikach II i IV Dyrektywy Siedliskowej i Załączniku I Dyrektywy Ptasiej). Istotnym elementem opisu jest wstępna ocena zagrożeń oparta o I etap monitoringu, określające wstępnie potencjalne oddziaływanie wariantu inwestycyjnego, które dopiero wraz z wynikami uzyskanymi w czasie kolejnych etapów monitoringu staną się podstawą do podjęcia dalszych działań odnośnie istniejącej przeprawy mostowej. Przedstawione w opracowaniu zakresy i skala oddziaływań inwestycji na poszczególne gatunki, odnoszą się jedynie do stanu monitorowanych grup na etapie przedinwestycyjnym. Zgodnie z zapisem zawartym z Analizie oddziaływania wariantów projektowanego przedsięwzięcia dopiero całościowa analiza z wszystkich etapów będzie stanowiła podstawę do wyboru jednego z podwariantów (1A i 1B), po zakończeniu prac inwestycyjnych i ocenie faktycznego wpływu nowo powstałej przeprawy mostowej. Stąd tez na obecnym etapie należy traktować je jako analizę wstępną. 5.1. Gatunki zwierząt objęte ochroną występujące w strefie oddziaływania przedsięwzięcia 5.1.1. GATUNKI Z ZAŁĄCZNIKA II DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ [1355] Wydra Lutra lutra Gatunek objęty w Polsce ochroną częściową (Dz.U. z 2011 r. nr. 234, poz. 1419) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II Czerwona Lista IUCN (wersja 2011.2) gatunek bliski zagrożenia (NT). Jeszcze kilkadziesiąt lat temu uznawana za gatunek poważnie zagrożony w obrębie całego areału występowania. Jednak pierwsze ogólnopolskie badania przeprowadzone na początku lat 90-tych wykazały obecność gatunku na terenie niemal całego kraju. Wydra jest gatunkiem ściśle związanym z wszelkiego typu ciekami i zbiornikami, zasiedlającym zarówno duże rzeki i jeziora jak i niewielkie śródleśnie potoki i strumienie czy drobne oczka wodne. Preferuje biotopy naturalne z zachowana zwarta roślinnością nadbrzeżną, jednak spotkać ją można także w sąsiedztwie zabudowań w dużych aglomeracjach miejski (chociażby w Warszawie, Krakowie czy Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 37

Wrocławiu), a jej obecność w głównym stopniu jest zależna od dostępności pokarmu w danym środowisku. Gatunek rozprzestrzeniony na terenie całego kraju, najliczniejszy. Najwyższą liczebność wykazuje w północno-wschodniej Polsce i Karpatach. Najniższe zagęszczenie odnotowujemy obecnie w Sudetach, na Górnym Śląsku i centralnej Polsce. Gatunek stwierdzony na całym badanym odcinku Bystrzycy i w starorzeczu w bezpośrednim sąsiedztwie Mostu Ratyńskiego. Na badanym odcinku stwierdzono obecność 1-2 osobników. Stwierdzona na całym badanym odcinku Bystrzycy, najczęściej wykazywana w południowej części w okolicy Jarnołtowa. 6. Zagrożenia [w oparciu o wyniki z I etapu monitoringu] a. Wariant inwestycyjny, podwariant 1A - pozostawienie Mostu Ratyńskiego i przecinającego dolinę nasypu: Forma oddziaływania: W wyniku pozostawienia starego mostu i budowy nowego zwiększy się efekt bariery tworzonej przez konstrukcję mostu. Tym samym wzrasta prawdopodobieństwo wychodzenia na drogi sąsiedztwie rzeki (szczególnie osobników młodocianych). Zasięg i skutki: W trakcie monitoringu nie stwierdzono istotnego oddziaływania starej przeprawy mostowej jako bariery, jednak w bezpośrednim sąsiedztwie mostu odnotowano znaczny spadek aktywności. Ewentualne negatywne oddziaływanie w niewielkim stopniu będzie wpływać na populację zasiedlającą ten obszar. Forma oddziaływania: Zwiększenie ruchu samochodowego, przy jednoczesnym utrzymaniu ruchu samochodowego na obu mostach. Zasięg i skutki: Zwiększy się prawdopodobieństwo kolizji z pojazdami. W przypadku zachowania istniejącego mostu, wzrasta prawdopodobieństwo pokonywania drogi w sąsiedztwie mostu. Forma oddziaływania: Budowa nowej przeprawy. Zasięg i skutki: Na etapie budowy prace wpłyną na stopień penetracji terenu, jednak ze względu na stosunkowo niski stopień aktywności w bezpośrednim sąsiedztwie mostu przewidywany jest niski stopień oddziaływania na tutejszą populację wydry. b. Wariant inwestycyjny, podwariant 1B - rozbiórka starej przeprawy mostowej Mostu Ratyńskiego: Forma oddziaływania: Zwiększenie ruchu samochodowego. Zasięg i skutki: Konstrukcja mostu w znacznym stopniu ogranicza liczbę potencjalnych prób pokonania drogi a tym samym prawdopodobieństwo kolizji z pojazdami. Negatywne oddziaływanie inwestycji na gatunek będzie nieistotne. Forma oddziaływania: Budowa nowego mostu. Zasięg i skutki: Na etapie budowy możliwy spadek aktywności w bezpośrednim sąsiedztwie działań, jednak ze względu na stosunkowo niski stopień aktywności w bezpośrednim sąsiedztwie mostu przewidywany jest niski stopień oddziaływania na tutejszą populację wydry. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 38

[1337] Bóbr Castor fiber Gatunek objęty w Polsce ochroną częściową (Dz.U. z 2011 r. nr. 234, poz. 1419) Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II Czerwona Lista IUCN (wersja 2011.2) gatunek bliski zagrożenia (NT). Gatunek ziemnowodny, występujący powszechnie nad wszelkiego typu rzekami, strumieniami potokami o względnie niskim spadku wody. Spotykany też nad jeziorami i innymi zbiornikami wodnymi o stałym poziomie wody. Preferuje krajobraz nizinny obrębie dolin rzecznych oferujących odpowiednią dostępność bazy pokarmowej (topoli i wierzb), jednak spotykany jest także na terenach górskich i podgórskich. Zasiedlony krajobraz ulega znacznym przekształceniom w wyniku działalności bobrów, które spiętrzając wodę na zajmowanych ciekach przystosowują zajmowane terytoriów do własnych potrzeb. Za schronienia służą mu, w zależności od zajmowanych siedlisk, żeremia, nory lub żeremionory. W obrebie terytorium jednej rodziny zlokalizowanych może być więcej niż jedno schronienie, wykorzystywanych naprzemiennie w ciągu roku. Ruja gatunku przypada na okres zimowo-wiosenny. Młode przychodzą zwykle na świat w okresie od kwietnia do sierpnia (przeważnie w maju i czerwcu). Aktualnie występuje na terenie całej Polski, a krajowa populacja wciąż wykazuje tendencje wzrostowe. Gatunek stwierdzony na całym badanym odcinku Bystrzycy i w starorzeczu w bezpośrednim sąsiedztwie Mostu Ratyńskiego. Prawdopodobnie teren ten Nie stwierdzono na tym terenie schronień nocka dużego (gatunek synantropijny zasiedlający głównie strychy budynków). Zlokalizowano jedynie żerowisko tego gatunku w lesie poniżej mostu. a. Wariant inwestycyjny, podwariant 1A - pozostawienie Mostu Ratyńskiego i przecinającego dolinę nasypu: Forma oddziaływania: W wyniku pozostawienia starego mostu i budowy nowego zwiększy się efekt bariery tworzonej przez konstrukcję mostu. Tym samym wzrasta prawdopodobieństwo wychodzenia na drogi sąsiedztwie rzeki (szczególnie osobników młodocianych w trakcie dyspersji). Zasięg i skutki: W trakcie monitoringu nie stwierdzono istotnego oddziaływania starej przeprawy mostowej jako bariery, a ślady bytowania gatunku znajdowano w bezpośrednim jego sąsiedztwie. Ewentualne negatywne oddziaływanie w niewielkim stopniu będzie wpływać na populację zasiedlającą ten obszar. Forma oddziaływania: Zwiększenie ruchu samochodowego, przy jednoczesnym utrzymaniu ruchu samochodowego na obu mostach. Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 39

Zasięg i skutki: Zwiększy się prawdopodobieństwo kolizji z pojazdami. W przypadku zachowania istniejącego mostu, wzrasta prawdopodobieństwo pokonywania drogi w sąsiedztwie mostu. Forma oddziaływania: Zwiększenie poziomu hałasu wraz ze wzrostem ruchu samochodowego. Zasięg i skutki: Obserwacje nad rozmieszczeniem bobrów na terenie Wrocławia wskazują stosunkowo wysoki próg tolerancji na hałas związany z natężeniem ruchu samochodowego, niemniej zwiększony ruch, szczególnie w godzinach aktywności gatunku (wieczorem i nocą) może spowodować spadek aktywności w bezpośrednim sąsiedztwie mostu. Jednak oddziaływanie tego typu pozostanie na poziomie niskim dla tutejszej populacji. Forma oddziaływania: Budowa nowej przeprawy. Zasięg i skutki: Na etapie budowy prace wpłyną na stopień penetracji terenu przez zwierzęta, jednak ze względu na obserwowany wysoki stopień tolerancji gatunku na sąsiedztwo ludzi i zmierzchowo nocny tryb życie, stopień oddziaływania inwestycji na populacje powinien być niewielki. Forma oddziaływania: Oświetlenie mostu. Zasięg i skutki: Oświetlenie mostu ograniczone do powierzchni drogi nie będzie w sposób istotny oddziaływać na populacje gatunku. b. Wariant inwestycyjny, podwariant 1B - rozbiórka starej przeprawy mostowej Mostu Ratyńskiego: Forma oddziaływania: Zwiększenie ruchu samochodowego. Zasięg i skutki: Konstrukcja mostu w znacznym stopniu ogranicza prawdopodobieństwo wejścia zwierząt na drogę, a tym samym prawdopodobieństwo kolizji z pojazdami. Negatywne oddziaływanie inwestycji na gatunek będzie nieistotne. Forma oddziaływania: Budowa nowej przeprawy. Zasięg i skutki: Na etapie budowy prace wpłyną na stopień penetracji terenu, jednak ze względu na obserwowany wysoki stopień tolerancji gatunku na sąsiedztwo ludzi i zmierzchowo nocny tryb życie, stopień oddziaływania inwestycji na populacje powinien być niewielki. Forma oddziaływania: Zwiększenie poziomu hałasu wraz ze wzrostem ruchu samochodowego. Zasięg i skutki: Obserwacje nad rozmieszczeniem bobrów na terenie Wrocławia wskazują stosunkowo wysoki próg tolerancji na hałas związany z natężeniem ruchu samochodowego, niemniej zwiększony ruch, szczególnie w godzinach aktywności gatunku (wieczorem i nocą) może spowodować spadek aktywności w bezpośrednim sąsiedztwie mostu. Jednak oddziaływanie tego typu pozostanie na poziomie niskim dla tutejszej populacji. Forma oddziaływania: Oświetlenie mostu. Zasięg i skutki: Oświetlenie mostu ograniczone do powierzchni drogi nie będzie w sposób istotny oddziaływać na populacje gatunku. [1324] Nocek duży Myotis myotis Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą (Dz.U. z 2011 r. nr. 234, poz. 1419) Agata Kowalska Via Naturae 2012 r. 40