Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r.
Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r. Departament Stabilności Finansowej Warszawa, październik 2018 r.
Podsumowanie wyników ankiety Podsumowanie wyników ankiety Kredyty dla przedsiębiorstw Polityka kredytowa: zaostrzenie kryteriów; wydłużenie maksymalnego okresu kredytowania oraz obniżenie maksymalnej kwoty kredytu. Popyt na kredyt: wzrost popytu zaobserwowany przez pojedyncze banki. Oczekiwania na IV kwartał 2018 r.: zaostrzenie polityki kredytowej oraz wzrost popytu oczekiwanego przez pojedyncze banki w sektorze kredytów długoterminowych dla MSP. W ostatnich edycjach ankiety wpływ przewidywanej sytuacji w gospodarce realnej na politykę kredytową banków w sektorze przedsiębiorstw był zmienny i różnokierunkowy. W III kwartale 2018 r. czynnik ten przyczynił się do zaostrzenia polityki kredytowej. Kredyty mieszkaniowe Polityka kredytowa: istotne zaostrzenie kryteriów; obniżenie marży kredytowej oraz pozaodsetkowych kosztów kredytu. Popyt na kredyt: niewielki wzrost popytu. Oczekiwania na IV kwartał 2018 r.: niewielkie zaostrzenie polityki kredytowej oraz istotny spadek popytu. Wpływ przewidywanej sytuacji gospodarczej na zaostrzenie polityki kredytowej banków w segmencie kredytów mieszkaniowych w III kwartale 2018 r. był największy od końca 2012 r. Kredyty konsumpcyjne Polityka kredytowa: złagodzenie kryteriów udzielania kredytów przez pojedyncze banki; wydłużenie maksymalnego okresu kredytowania. Popyt na kredyt: brak istotnych zmian popytu. Oczekiwania na IV kwartał 2018 r.: łagodzenie polityki kredytowej przez pojedyncze banki, brak istotnych zmian popytu. Od początku 2017 r. presja konkurencyjna jest istotnym czynnikiem wpływającym na łagodzenie polityki kredytowej przez banki. 1
Wstęp Wstęp Celem ankiety jest określenie kierunku zmian polityki kredytowej, tj. kryteriów i warunków udzielania kredytów, a także zmian popytu na kredyty w polskim systemie bankowym. Kryteria udzielania kredytów są rozumiane jako ustalone przez bank minimalne standardy zdolności kredytowej, jakie musi spełnić kredytobiorca, aby uzyskać kredyt. Warunki udzielania kredytów są to cechy umowy kredytu uzgadniane przez bank i kredytobiorcę, w tym marża odsetkowa, pozaodsetkowe koszty kredytu, maksymalna kwota kredytu, wymagane zabezpieczenia i maksymalny okres kredytowania. Ankieta została skierowana do przewodniczących komitetów kredytowych banków. Uzyskane odpowiedzi mogą nie uwzględniać stanowiska innych pionów banku niż pion kredytowy. Ankieta została przeprowadzona na początku października 2018 r. wśród 27 banków, których łączny udział należności od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w portfelu sektora bankowego wynosi około 89%. Agregacja danych, które posłużyły do prezentacji wyników, polegała na policzeniu ważonych struktur procentowych odpowiedzi oraz procentu netto, czyli różnicy między strukturami obrazującymi przeciwne tendencje. Zgodnie z przyjętą metodyką, słowa określające ilość (większość, połowa, znaczący, istotny odsetek banków, etc.) odnoszą się do ważonych struktur procentowych, a nie do liczby banków. Wyrażenie większość banków należy więc rozumieć jako ważona aktywami większość banków. Szczegóły dotyczące metodyki obliczeń przedstawiono w załączniku nr 1. Jeżeli nie zaznaczono inaczej, przytaczane w tekście liczby, oznaczające banki raportujące daną zmianę polityki kredytowej bądź popytu na kredyt, odnoszą się do procentu netto. Poniżej przedstawiono tendencje w zakresie stosowanej przez banki polityki kredytowej oraz kształtowania się popytu w III kwartale 2018 r., jak również przewidywania banków na IV kwartał 2018 r. 2
Kredyty dla przedsiębiorstw Kredyty dla przedsiębiorstw W III kwartale 2018 r. ankietowane banki zaostrzyły kryteria udzielania kredytów dla przedsiębiorstw (zob. wykres 1). Podobnie jak we wcześniejszej edycji, skala zaostrzenia była istotnie większa w segmencie kredytów dla małych i średnich przedsiębiorstw. Wykres 1. Kryteria udzielania kredytów dla przedsiębiorstw Uwaga: wykresy zawarte w niniejszym opracowaniu przedstawiają procent netto. Dodatnią wartość procentu netto należy interpretować jako złagodzenie polityki kredytowej lub wzrost popytu na kredyty, a ujemną wartość procentu netto jako zaostrzenie polityki kredytowej lub spadek popytu na kredyty. Szczegółowy opis metodyki obliczeń zawiera Załącznik 1. Ankietowane banki zmieniły niektóre warunki przyznawania kredytów dla przedsiębiorstw: wydłużyły maksymalny okres kredytowania oraz obniżyły maksymalną kwotę kredytu (procent netto odpowiednio około 12% oraz -5%, zob. wykres 2). Pozostałe warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw nie zmieniły się istotnie. Banki, które zaostrzyły politykę kredytową w III kwartale 2018 r., uzasadniały to głównie swoją bieżącą lub oczekiwaną sytuacją kapitałową, wzrostem ryzyka związanego z kredytowaniem podmiotów z niektórych branż (branża budowlana, paliwowa oraz handel spożywczy) oraz przewidywaną sytuacją gospodarczą (procent netto odpowiednio około -14%, -5% oraz -4%, zob. wykres 3). Czynnikami uzasadniającymi łagodzenie polityki kredytowej była z kolei presja konkurencyjna (procent netto około 12%). 3
Kredyty dla przedsiębiorstw Wykres 2. Warunki udzielania kredytów dla przedsiębiorstw Wykres 3. Przyczyny zmian polityki kredytowej Uwagi: Banki oceniają zmiany presji konkurencyjnej ze strony: innych banków, niebankowych instytucji finansowych oraz rynków finansowych. Na wykresie prezentowana jest średnia arytmetyczna tych ocen. Informację o przyczynach zmian polityki kredytowej podają banki, które dokonały zmian polityki kredytowej. 4
Kredyty dla przedsiębiorstw Wzrost popytu zgłaszanego przez przedsiębiorstwa w III kwartale 2018 r. zaobserwowały pojedyncze podmioty uczestniczące w badaniu (zob. wykres 4). Wykres 4. Popyt na kredyt dla przedsiębiorstw Banki, które odczuły wzrost popytu na kredyty dla przedsiębiorstw, uzasadniały go głównie wzrostem zapotrzebowania na finansowanie zapasów i kapitału obrotowego oraz większym zapotrzebowaniem na finansowanie inwestycji (procent netto odpowiednio około 30% oraz 16%, zob. wykres 5). Natomiast banki, które zaobserwowały spadek popytu uzasadniały go głównie zaostrzeniem kryteriów udzielania kredytów dla przedsiębiorstw (procent netto około -20%). Na IV kwartał 2018 r. pojedyncze banki przewidują kontynuację zaostrzania polityki kredytowej w segmencie kredytów dla przedsiębiorstw oraz oczekują one wzrostu popytu zgłaszanego jedynie przez małe i średnie przedsiębiorstwa na kredyty długoterminowe. 5
Kredyty dla przedsiębiorstw Wykres 5. Przyczyny zmian popytu na kredyt dla przedsiębiorstw Uwaga: informację o przyczynach zmian popytu na kredyt podają banki, które zaobserwowały zmianę popytu. 6
Kredyty dla gospodarstw domowych Kredyty dla gospodarstw domowych Kredyty mieszkaniowe W III kwartale 2018 r. banki istotnie zaostrzyły kryteria udzielania kredytów mieszkaniowych (procent netto około -58%, zob. wykres 6). Skala zaostrzenia była znacznie większa niż przewidywana we wcześniejszej edycji ankiety. Jednocześnie banki obniżyły marżę kredytową oraz pozaodsetkowe koszty kredytu (procent netto odpowiednio około 21% oraz 12%, zob. wykres 6). W opinii ankietowanych podmiotów do zmiany polityki kredytowej przyczyniły się głównie przewidywania dotyczące przyszłej sytuacji gospodarczej oraz inne przyczyny nieuwzględnione w ankiecie, tj. zmiana procedur kalkulacji zdolności kredytowej z uwzględnieniem zmiany wieku emerytalnego kredytobiorców (procent netto odpowiednio około -49% oraz -37%, zob. wykres 7). Wykres 6. Kryteria i warunki udzielania kredytów mieszkaniowych 7
Kredyty dla gospodarstw domowych Wykres 7. Przyczyny zmian polityki kredytowej kredyty mieszkaniowe Uwagi: Banki oceniają zmiany presji konkurencyjnej ze strony: innych banków, niebankowych instytucji finansowych oraz rynków finansowych. Na wykresie prezentowana jest średnia arytmetyczna tych ocen. Informację o przyczynach zmian polityki kredytowej podają banki, które dokonały zmian polityki kredytowej. W III kwartale 2018 r. banki zaobserwowały niewielki wzrost popytu na kredyty mieszkaniowe (procent netto około 11%, zob. wykres 8). Wykres 8. Popyt na kredyty mieszkaniowe i przyczyny jego zmian Uwaga: informację o przyczynach zmian popytu na kredyt podają banki, które zaobserwowały zmianę popytu. 8
Kredyty dla gospodarstw domowych W opinii ankietowanych instytucji do wzrostu popytu przyczyniły się głównie prognozy odnośnie do sytuacji na rynku mieszkaniowym, zmiana sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych oraz złagodzenie warunków udzielania kredytów mieszkaniowych (procent netto odpowiednio około 56%, 56% oraz 53%, zob. wykres 8). Do wzrostu popytu przyczyniły się również czynniki nieuwzględnione w ankiecie, tj. atrakcyjna oferta cenowa (procent netto około 56%). Natomiast w kierunku spadku popytu na kredyty mieszkaniowe oddziaływało zaostrzenie kryteriów ich udzielania (procent netto około -42%). Na IV kwartał 2018 r. banki przewidują niewielkie zaostrzenie polityki kredytowej w segmencie kredytów mieszkaniowych (procent netto około -15%, zob. wykres 6) oraz oczekują istotnego spadku popytu (procent netto około -40%, zob. wykres 8). Kredyty konsumpcyjne W III kwartale 2018 r. pojedyncze banki złagodziły kryteria udzielania kredytów konsumpcyjnych (procent netto około 9%, zob. wykres 9). Jednocześnie w III kwartale 2018 r. banki złagodziły niektóre warunki udzielania kredytów: wydłużyły maksymalny okres kredytowania oraz obniżyły marżę kredytową (procent netto odpowiednio około 18% oraz 7%, zob. wykres 9). Pozostałe warunki udzielania kredytów konsumpcyjnych nie zmieniły się istotnie. Wykres 9. Kryteria i warunki udzielania kredytów konsumpcyjnych W opinii banków, które złagodziły politykę kredytową w segmencie kredytów konsumpcyjnych, przyczyniła się do tego przede wszystkim presja konkurencyjna, głównie ze strony innych banków 9
Kredyty dla gospodarstw domowych (procent netto około 20%, zob. wykres 10). Natomiast do zaostrzania polityki kredytowej przyczyniły się przewidywania dotyczące przyszłej sytuacji gospodarczej (procent netto około -14%). Wykres 10. Przyczyny zmian polityki kredytowej kredyty konsumpcyjne Uwagi: Banki oceniają zmiany presji konkurencyjnej ze strony: innych banków i niebankowych instytucji finansowych. Na wykresie prezentowana jest średnia arytmetyczna tych ocen. Informację o przyczynach zmian polityki kredytowej podają banki, które dokonały zmian polityki kredytowej. W III kwartale 2018 r. popyt na kredyty konsumpcyjne nie zmienił się istotnie (procent netto około 1,4%, zob. wykres 11). Banki, które zaobserwowały wzrost popytu na kredyty konsumpcyjne uzasadniały go głównie wzrostem zapotrzebowania na finansowanie zakupu dóbr trwałego użytku oraz mniejszym wykorzystaniem alternatywnych źródeł finansowania (procent netto odpowiednio około 56% oraz 14%, zob. wykres 11). Natomiast banki, które odczuły spadek popytu uzasadniały go zaostrzeniem warunków udzielania kredytów konsumpcyjnych (procent netto około -32%). 10
Kredyty dla gospodarstw domowych Wykres 11. Popyt na kredyty konsumpcyjne i przyczyny jego zmian Uwaga: informację o przyczynach zmian popytu na kredyt podają banki, które zaobserwowały zmianę popytu. Na IV kwartał 2018 r. pojedyncze banki przewidują łagodzenie polityki kredytowej (procent netto około 9%, zob. wykres 9) oraz brak istotnej zmiany popytu (procent netto około 1,3%, zob. wykres 11). 11
Załącznik 1 Załącznik 1 Metodyka Wyniki ankiet prezentowane są w postaci struktur, tzn. odsetka banków, które wybrały daną opcję odpowiedzi na poszczególne pytania. Odpowiedzi banków są ważone udziałem danego banku w segmencie rynku, którego dotyczy pytanie. Ważenie odpowiedzi poszczególnych podmiotów jest często stosowanym rozwiązaniem przy opracowywaniu wyników ankiet typu jakościowego 1. Znaczenie poszczególnych banków w danym segmencie rynku reprezentują udziały należności danego banku w należnościach wszystkich 27 banków, które odpowiedziały na ankietę, w rozbiciu na poszczególne kategorie należności. Poniższa tabela prezentuje segment rynku, którego dotyczą poszczególne pytania i kategorię należności, która posłużyła do obliczenia udziałów poszczególnych banków w danym segmencie rynku. Tabela 1. Segment rynku i odpowiadająca mu kategoria należności uwzględniona przy liczeniu wag Nr. pytań Segment rynku Kategoria należności 1, 4, 6, 7 Kredyty krótkoterminowe dla małych i średnich przedsiębiorstw Należności od małych i średnich przedsiębiorstw o pierwotnym terminie realizacji do 1 roku łącznie z rachunkiem bieżącym 1, 4, 6, 7 Kredyty krótkoterminowe dla dużych przedsiębiorstw Należności od dużych przedsiębiorstw o pierwotnym terminie realizacji do 1 roku łącznie z rachunkiem bieżącym 1, 4, 6, 7 Kredyty długoterminowe dla małych i średnich przedsiębiorstw Należności od małych i średnich przedsiębiorstw o pierwotnym terminie realizacji powyżej 1 roku 1, 4, 6, 7 Kredyty długoterminowe dla dużych przedsiębiorstw Należności od dużych przedsiębiorstw o pierwotnym terminie realizacji powyżej 1 roku 2, 3, 5 Kredyty dla przedsiębiorstw ogółem Należności ogółem od przedsiębiorstw i spółek państwowych, przedsiębiorstw i spółek prywatnych oraz spółdzielni i przedsiębiorców indywidualnych 8, 9, 10, 13, 14, 16, 17 Kredyty mieszkaniowe dla gospodarstw domowych Kredyty mieszkaniowe dla osób prywatnych 8, 11, 12, 13, 15, 16, 17 Kredyty konsumpcyjne i inne dla gospodarstw domowych Należności ogółem od osób prywatnych pomniejszone o kredyty mieszkaniowe dla osób prywatnych Uwaga: Wszystkie kategorie należności dotyczą rezydentów. Źródło: NBP 1 Por. M. Bieć Test koniunktury. Metody, techniki, doświadczenia, Prace i materiały Instytutu Rozwoju Gospodarczego, Nr 48, SGH, 1996, str. 71-114. 12
Załącznik 1 Poszczególnym odpowiedziom przypisywana jest zatem waga, będąca udziałem banku w danym segmencie rynku. Przy liczeniu wag uwzględniono średni stan należności danej kategorii w pierwszym i drugim miesiącu kwartału poprzedzającego kwartał, którego dotyczy ankieta 2. Jeżeli bank w którymś z pytań wybrał opcję odpowiedzi nie dotyczy, przypisywano mu wagę 0. W ten sposób przy liczeniu struktur dla poszczególnych pytań uwzględniono jedynie te banki, które są aktywne w danym segmencie rynku. Oprócz struktur dla każdej odpowiedzi policzono tzw. procent netto, który jest różnicą między odsetkiem odpowiedzi pokazujących przeciwne kierunki zmian. Wielkość ta pokazuje zatem ogólną tendencję w danym segmencie rynku. Sposób liczenia procentu netto dla poszczególnych pytań zawiera tabela 2. Tabela 2. Sposób liczenia procentu netto Nr. pytań Definicja procentu netto 1, 2, 8, 9, 11 Różnica miedzy sumą odpowiedzi znacznie złagodzono i nieznacznie złagodzono a sumą odpowiedzi znacznie zaostrzono i nieznacznie zaostrzono. Ujemny wskaźnik oznacza tendencję do zaostrzania kryteriów 3, 10, 12 Różnica miedzy sumą odpowiedzi znaczny wpływ na złagodzenie polityki kredytowej i nieznaczny wpływ na złagodzenie polityki kredytowej a sumą odpowiedzi znaczny wpływ na zaostrzenie polityki kredytowej i nieznaczny wpływ na zaostrzenie polityki kredytowej. Ujemny wskaźnik oznacza, że dany czynnik w większym stopniu przyczynił się do zaostrzenia niż złagodzenia polityki kredytowej. 4, 13 Różnica miedzy sumą odpowiedzi wzrósł znacznie i wzrósł nieznacznie a sumą odpowiedzi zmniejszył się znacznie i zmniejszył się nieznacznie. Dodatni wskaźnik oznacza wzrost popytu. 5, 14, 15 Różnica miedzy sumą odpowiedzi znaczny wpływ na wzrost popytu i nieznaczny wpływ na wzrost popytu a sumą odpowiedzi znaczny wpływ na spadek popytu i nieznaczny wpływ na spadek popytu. Dodatni wskaźnik oznacza, że dany czynnik oddziaływał na wzrost popytu, ujemny na spadek. 6, 16 Różnica miedzy sumą odpowiedzi zostanie znacznie złagodzona i zostanie nieznacznie złagodzona a sumą odpowiedzi zostanie znacznie zaostrzona i zostanie nieznacznie zaostrzona. Dodatni wskaźnik oznacza oczekiwane złagodzenie polityki kredytowej. 7, 17 Różnica miedzy sumą odpowiedzi wzrośnie znacznie i wzrośnie nieznacznie a sumą odpowiedzi zmniejszy się znacznie i zmniejszy się nieznacznie. Dodatni wskaźnik oznacza oczekiwany wzrost popytu. Źródło: NBP 2 Na czas opracowywania wyników ankiety nie są dostępne dane dotyczące stanu należności w poszczególnych bankach w trzecim miesiącu tego kwartału ze względu na ok. trzytygodniowe opóźnienie w raportowaniu. 13
www.nbp.pl