ZADANIE 3.3. OPRACOWANIE ZAŁOŻEŃ POLSKIEGO SYSTEMU WERYFIKACJI TECHNOLOGII ŚRODOWISKOWYCH Autorzy: mgr inż. Jerzy Świądrowski mgr inż. Natalia Howaniec mgr inż. Magdalena Ludwik-Pardała mgr Anna Śliwińska mgr Łukasz Bogus Opracowanie wykonano w ramach projektu pod nazwą OPRACOWANIE MODELU OCENY EKOEFEKTYWNOŚCI TECHNOLOGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. Projekt współfinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Katowice, marzec 2010 r.
SPIS TREŚCI 1 Wprowadzenie... 3 2 Skrócony przegląd systemów weryfikacji w świecie... 4 2.1 Porównanie systemów ETV USA i Kanady... 5 2.2 Projekty europejskiego systemu ETV... 10 3 Wnioski z przeglądu istniejących lub rozwijanych systemów ETV... 15 4 Założenia polskiego systemu weryfikacji technologii... 19 2
1 Wprowadzenie Zamierzenie stworzenia jednolitego systemu weryfikacji technologii z różnych obszarów działalności gospodarczej, pod względem spełniania kryteriów zrównoważonego rozwoju jest głównym celem projektu Opracowanie modelu oceny ekoefektywności technologii zrównoważonego rozwoju. Temat projektu nasunął się w końcowej fazie prac przy opracowywaniu scenariuszy rozwoju technologii energetycznych oraz materiałów polimerowych prowadzonych w Głównym Instytucie Górnictwa w ramach projektów foresightowych w ostatnim okresie. Stwierdzono bowiem, że duża ilość różnorodnych technologii rozwojowych proponowanych do umieszczenia w scenariuszach wymaga weryfikacji pod względem spełniania ujednoliconych kryteriów dla dokonania właściwego wyboru. W świetle obecnego stanu wiedzy i tendencji światowych, podstawowe cechy technologii rozwojowych w różnych obszarach winny spełniać kryteria zrównoważonego rozwoju, a więc być przyjazne dla środowiska, uzasadnione ekonomicznie i akceptowalne społecznie. Kryteria te, nierzadko się wykluczające, wymagają jednolitej oceny, której sposób ma zostać opracowany w wyniku realizacji proponowanego projektu. Jako obiekt badań wybrano technologie z zakresu kierunków: środowisko, energia i jej zasoby oraz nowe materiały i technologie według Krajowego Programu Ramowego. Technologie z tych obszarów, traktowanych z różnych względów jako priorytetowe dla rozwoju Polski, są szeroko ujęte w foresightach technologicznych. Ogólne założenia systemu Jako podstawę planowanych działań przyjęto następujące ogólne założenia, które winien spełniać opracowany model systemu weryfikacji technologii: 1. System winien umożliwiać weryfikację technologii z różnych obszarów działalności gospodarczej, zarówno podstawowej dotyczącej produkcji dóbr materialnych w różnej skali (produkcja jednostkowa, produkcja masowa), jak również na różnym stopniu zaspokajania potrzeb (produkcja surowców, półproduktów i produktów finalnych z zakresu HiTech). 2. System winien umożliwiać weryfikację technologii zarówno obecnie stosowanych powszechnie lub istniejących w skali prototypowej, jak również technologii znajdujących się w fazie badań czy koncepcji przewidywanych do wdrożenia w przyszłości. 3
3. W systemie, obok wskaźników charakteryzujących technologię pod względem ekoefektywności (a więc przyjazności dla środowiska i opłacalności ekonomicznej), szczególny nacisk winien być położony na wskaźniki związane z szeroko pojętą akceptacją społeczną i poprawą różnych aspektów poziomu życia ludzkiego wytwórców i użytkowników produktów ocenianej technologii. Tak sformułowane założenia ogólne wynikające z zasad zrównoważonego rozwoju stanowiły podstawę dla określenia założeń szczegółowych, przy czym uwzględniono wnioski z wdrażania systemów o podobnym charakterze w innych krajach oraz specyficzne uwarunkowania krajowe. 2 Skrócony przegląd systemów weryfikacji w świecie Innowacyjne, przyjazne środowisku technologie są niezbędne dla sprostania wyzwaniom stojącym przez Europą i światem, takim jak zmiany klimatyczne, ograniczone zasoby naturalne lub utrata różnorodności biologicznej. Równocześnie rozwój i wdrożenia tych technologii otwierają nowe obszary technologii i tworzą nowe możliwości biznesowe eko-innowacyjność może stać się czynnikiem napędowym przyszłego rozwoju. Jednakże dla wielu nowych technologii brakuje obecnie potwierdzonych informacji na temat ich działania w rzeczywistych warunkach lub warunkach polowych. Utrudnia to producentom technologii przekonanie pierwszych odbiorców do zabezpieczenia środków na finansowanie odpowiednich przedsięwzięć przemysłowych, z uwagi na postrzegane ryzyko, i często opóźnia uzyskanie pozwoleń, umożliwiających wprowadzenie technologii na rynek. W ostatnim badaniu byłych beneficjentów systemu grantów badawczo-rozwojowych Wielkiej Brytanii, proces testowania i certyfikacji został zidentyfikowany jako największe wyzwanie na drodze do wprowadzenia technologii na rynek 1. System Weryfikacji Technologii Środowiskowych (Environmental Technology Verification ETV) posiada wiele zalet w porównaniu z innymi systemami zapewnienia wiarygodnych informacji na temat nowych technologii. Należą do nich: Udział wykwalifikowanych stron trzecich i stosowanie uznanych procedur w celu zapewnienia wiarygodności wyników weryfikacji: inwestorzy i klienci mogą mieć pewność, że nowa technologia rzeczywiście spełnia deklarowane parametry działania. Większość istniejących schematów weryfikacji technologii zakłada ich dobrowolność. Nie stanowią więc one części obowiązkowych wymagań, ale mogą w znaczący sposób 1 UK Environmental Innovations Advisory Group on Testing Certification: www.dti.gov.uk/sectors/environmental/eiag/page10066.html 4
wspomagać spełnienie wymogów prawnych lub klienta. Ich elastyczność umożliwia też uwzględnienie różnych wymagań i sytuacji rynkowych. Ustanowienie takiego schematu w UE mogłoby wymagać jego uznania na poziomie europejskim i światowym, w celu optymalnego wykorzystania wyników weryfikacji, zgodnie z regułą raz zweryfikowane, akceptowane wszędzie. W tym kontekście weryfikacja powinna być rozumiana jako niezależna ilościowa ocena działania technologii środowiskowej, w oparciu o deklarowane efekty działania oraz wstępnie zdefiniowane protokoły. Należy odróżnić ją od certyfikacji, której celem jest gwarancja stałego spełniania przez technologię standardów technicznych lub wymagań prawnych. Weryfikacja jest najbardziej przydatna w obszarach nie objętych certyfikacją, gdzie może zastępować przyszłe normy dla produktów, narzędzi lub przyrządów lub w obszarach, gdzie normy nie są stosowane. Na świecie ustanowionych zostało do tej pory już kilka systemów weryfikacji technologii. W szczególności Agencja Ochrony Środowiska USA (US Environmental Protection Agency) i Departament Środowiska Kanady (Environment Canada) prowadzą programy weryfikacji technologii od dziesięciu lat. Ostatnio również Korea Południowa i Japonia (program pilotażowy) uruchomiły podobne inicjatywy. System USA bazuje na protokołach weryfikacji dla wstępnie określonych obszarów technologicznych i testach prowadzonych w ramach systemu. Głównym produktem systemu jest obszerny raport weryfikacji, dostępny publicznie, nie zawierający oceny merytorycznej technologii. Potencjalni klienci otrzymują zatem informacje niezbędne do wypracowania własnej oceny technologii, wymagającej często dużej wiedzy eksperckiej. W systemie kanadyjskim celem jest przeprowadzenie weryfikacji deklarowanego przez dostawcę działania technologii, na podstawie wszelkich dostępnych wyników badań przeprowadzonych przez niezależne i wiarygodne strony trzecie. Produktem jest certyfikat weryfikacji, obejmujący krótki opis technologii i deklarowanych efektów jej działania, które podlegały weryfikacji. 2.1 Porównanie systemów ETV USA i Kanady Pionierski system oceny powstał w 1995 roku pod auspicjami US EPA (Agencji Ochrony Środowiska USA). Jego struktura skupiała się przede wszystkim dookoła kilku 5
małych organizacji weryfikujących (w 2005 roku było ich 5). US ETV wykorzystywała tworzone przez jej organizacje członkowskie protokoły testowe oraz przeprowadzane przez organizacje testy technologii. Program weryfikacji finansowany jest przez US EPA. Główne zadania programu oparte są o tworzenie protokołów testowych, raporty z weryfikacji zawierające dane na temat zmian środowiska, wszystkie działania oraz ich wyniki umieszczane są na oficjalniej stronie US ETV. Systemy w Japonii i Korei Południowej zostały zbudowane w oparciu o amerykański. Kanadyjskie Ministerstwo Środowiska uruchomiło program ETV w 1997 roku, za zgodą niezależnej jednostki (Oceta) kierującej tym programem. Schemat weryfikacji obligował aplikantów do przedstawienia swojej technologii, popartej wcześniejszymi danymi. Dane musiały być zebrane przez akredytowaną jednostkę, niezależną od aplikantów. Zgodnie ze schematem weryfikacji ETV Canada nie wykonuje testów ani nie tworzy nowych protokołów, tak jak US ETV system. Inne systemy ETV (New Jersey, China i Bangladesz) funkcjonowały w podobny sposób jak ETV Canada. Poniższa analiza jest oparta tylko na porównaniu systemów: US ETV i schematu weryfikacji ETV Canada. Obydwa systemy nie porównują ani nie klasyfikują technologii. Jednakże system US ETV został zaprojektowany do wzmocnienia systemu porównawczego, aby wszystkie wyniki zostały opublikowane, a technologie tego samego typu testowane w tych samych warunkach, w tym samym czasie. Porównania wymagają znajomości podstawowej i/lub specjalistycznej wiedzy inżynieryjnej. W systemie US ETV klarowny podział na sektory jest ustalany przez specjalistyczne centra weryfikacji. Schemat weryfikacji ETV Canada jest nastawiony na technologię wszystkie technologie (lub urządzenia), które wykazują zależności środowiskowe podlegają weryfikacji. Najważniejsza różnica między tymi dwoma systemami wynika z faktu, że weryfikacja w systemie US ETV ma miejsce wewnątrz systemu. Organizacje weryfikujące zdecydują, po uwzględnieniu opinii partnerów i producentów, jaki typ testu będzie potrzebny i jakie warunki operacyjne zostaną zastosowane. System ETV Canada weryfikuje jedynie wcześniej istniejące dane. System weryfikacji może udzielić wskazówki, ale nie definiuje typu testów, które są wykonywane. Producent decyduje (używając rad ekspertów Canada ETV) o treści żądań wysyłanych do ETV. Testy są niezależne od systemu i z tego powodu system może zaproponować dodatkowe testy i metody zapewniające odpowiednią jakość, która pozwalałaby na polepszenie jakości danych w celu pozytywnej weryfikacji. 6
Obydwa systemy rozpowszechniają informacje tylko o pozytywnych weryfikacjach, pomijając negatywne. W systemie US ETV kandydat podlegający weryfikacji może wycofać się z procesu, jeżeli uważa, że uzyskane rezultaty nie przedstawiają jego technologii. Jednocześnie proces weryfikacji jest przerwany, jeżeli kandydat nie respektuje zasad narzuconych przez ETV system. Weryfikacja w ETV Canada może być nie udana, jeżeli system ETV zdecyduje, że dane związane z weryfikacją nie popierają deklaracji, lub jeżeli producent odmówi wykonania koniecznych, dodatkowych testów. Jednakże w obu przypadkach wykonanie technologii nie musi spełniać odgórnych wymogów, to znaczy, ze system nie jest kwalifikowany jako: pozytywny lub negatywny. Fakt, ze technologia zostanie zweryfikowana nie potwierdza dobrego wykonania. W systemie US ETV wszystkie dane związane z weryfikacją, takie jak: plany, protokoły testowe i wyniki weryfikacji są publicznie dostępne, wynika to z założeń projektu systemu. US ETV będąc autorem systemu weryfikacji ma prawo do publikowania wyników. W odróżnieniu do systemu amerykańskiego, ETV Canada nie publikuje danych, ponieważ zostały one dostarczone przez producenta/aplikanta. ETV weryfikuje tylko te dane, które zostały stworzone w logiczny i akceptowalny sposób. Poniższa tabela przedstawia średni czas trwania i opłatę weryfikacyjną wnoszoną przez sprzedawcę/wynalazcę technologii. Wyniki te są oczywiście dużym przybliżeniem, ponieważ zależą od zastosowanej technologii i mogą się bardzo różnić. Przedstawione są tylko w celu podania przybliżonych kosztów, które sprzedawca musi ponieść, jeżeli decyduje się na proces weryfikacyjny. Tabela 1 Przybliżony czas trwania weryfikacji i opłata aplikacyjna ETV Canada US ETV 6 miesięcy 12-18 miesięcy CDN$15,000-20,000( 11,000-14,200) US$30,000( 24,000) Czas trwania i koszty związane z każdym systemem odzwierciedlają jego strukturę. Schemat weryfikacji ETV Canada nie uwzględnia wykonywania testów. W związku z tym cała procedura jest szybsza od 2-3 miesięcy. Opłata na rzecz US ETV stanowi małą część kosztów weryfikacji, ponieważ nie zawiera dużych wkładów rządowych, które różnią się w różnych przypadkach. Sytuacja ta od 2005 roku uległa zmianie odkąd Organizacje weryfikujące zostały zobligowane do korzystania 7
jedynie ze swoich źródeł. Opłata na rzecz ETV Canada nie uwzględnia wykonywania żadnych testów. Producent płaci za wykonanie testów (lub zapłaci za dodatkowe testy), które nie są zawarte w procedurze weryfikacyjnej. Tabela 2 i rysunek 1 przedstawiają średnie koszty procedury dla systemu US ETV z okresu 1999-2004. Obliczenia zostały wykonane na podstawie danych z wszystkich procedur weryfikacji wykonanych przez 6 lat. W latach 2002-2004 producenci mieli swój wkład w koszty i wkład ten wahał się miedzy 8-13 % (nie jest to ukazane w tabeli). Wkład ten nie wystarczał do pokrycia kosztów testów, który średnio wynosił 25% całkowitych kosztów. W tabeli 2 koszty są podzielone na koszty weryfikacji i koszty dodatkowe wspierania systemu. Tabela pokazuje, że wśród kosztów weryfikacji najdroższe jest testowanie technologii, następnie pisanie raportów i tworzenie planów i protokołów. Duża część kosztów to koszty niezwiązane ściśle z weryfikacją, takie jak: koszty dodatkowe wspierania systemu. Najważniejszymi koszty dodatkowe wspierania systemu są koszty partnerów, dyrekcji głównej i kosztów związanych z rozpowszechnianiem informacji. Tabela 2 Średnie koszty dystrybucji dla systemu US ETV w latach 1999-2004 Koszty weryfikacji Audyty/ewaluacja Weryfikacja/ Testy/ plany Raporty Protokoły Testowanie QA selekcja QA weryfikacyjne 3% 4% 11% 13% 14% 24% Koszty dodatkowe wspierania systemu Prywatyzacja Zarządzanie jakością Priorytety Zarząd Partnerzy 1% 2% 3% 6% 8% 10% Rozpowszechnianie informacji 8
1% 2% 3% 3% 25% 4% 6% Prywatyzacja Zarządzanie jakością Priorytety Audyty/ewaluacja QA 8% Weryfikacja/selekcja Zarząd Partnerzy Rozpowszechnianie informacji 14% 10% Protokoły Testy/plany QA Raporty weryfikacyjne Testowanie 13% 11% Rys.1. Przykładowe koszty procedury weryfikacyjnej Jeżeli przyjrzymy się tym dwóm systemom w uproszczony sposób, to zobaczymy, że podstawowa różnica polega na tym, że w jednym przypadku testowanie wykonywane jest w środku systemu, a w drugim na zewnątrz. Co więcej US ETV rozlegle używa partnerów, w przeciwieństwie do ETV Canada. Ostatecznie wiarygodność US ETV jest większa. US ETV system wprowadza nowe informacje na rynek. Producenci dostarczają informacji i porad innym partnerom i ekspertom systemu ETV. Zwiększa to wiarygodność systemu. System wymaga funduszy na realizacje testów weryfikacyjnych. Dotychczas fundusze były dostarczane głównie ze środków rządowych (z wyjątkiem małej części pochodzącej od producentów). System jest przejrzysty, wszystkie dane i raporty są publicznie dostępne. Z drugiej strony schemat weryfikacji ETV Canada używa wcześniejszych danych do weryfikacji zasadności zgłoszeń aplikanta. Z tego względu system jest szybszy, gdyż znane są dane i wkład partnerów jest zastąpiony oddziaływaniem między producentem i systemem 9
ETV. System jest mniej kosztowny, ponieważ producent finansuje testy weryfikacyjne. Zgłoszenia są publikowane, ale protokoły testów i dane dostarczone przez aplikanta już nie. ETV Canada jest elastycznym systemem nastawionym na sprzedawcę. Wszystkie rodzaje danych mogą być użyte do wsparcia zgłoszeń, które respektują standardy jakości systemu. 2.2 Projekty europejskiego systemu ETV W ramach programu Environmental Technology Action Plan (ETAP) Komisja Europejska współfinansowała kilka projektów badawczych i jeden projekt pilotażowy ETV w ograniczonym zakresie obszarów technologii, obejmującym: technologie remediacji gleb i wód podziemnych, technologie z zakresu uzdatniania wody, w tym technologie monitoringu, technologie czystej produkcji, redukcji emisji do powietrza i technologie energetyczne 2. W najnowszym raporcie na temat systemów ETV opracowanym przez Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych KE (Institut for Prospective Technological Studies) zaprezentowano opcje schematu europejskiego oraz wyniki badań rynkowych. Na podstawie tych projektów i studiów KE rozważa zaproponowanie ustanowienia systemu w skali europejskiej, bazującego, w miarę możliwości, na istniejących schematach i zasobach. Na obecnym etapie zakłada się oparcie schematu europejskiego na poniższych zasadach: schemat ETV służy do weryfikacji deklaracji twórcy lub dostawcy technologii, po potwierdzeniu, że zawiera ona wszystkie niezbędne informacje techniczne i na temat oddziaływań środowiskowych sama weryfikacja przeprowadzana jest na podstawie oceny danych testowych dostarczonych przez twórcę lub dostawcę technologii, z uwzględnieniem procedur zapewnienia jakości w przypadku, gdy wymagane jest przeprowadzenie dalszych badań, są one wykonywane przez uprawnione laboratoria, z użyciem dostępnych protokółów i norm badań, jeśli mają zastosowanie na zakończenie procesu weryfikacji publikowany jest raport, opisujący technologię i deklarowane działanie oraz wydawany jest certyfikat dla dostawcy technologii do stosowania w celach biznesowych. System miałby być przeznaczony do weryfikacji technologii przyjaznych środowisku i gotowych do komercjalizacji. Weryfikacji mogłyby podlegać procesy produkcji, 2 httpc://ec.europa.eu/environment/etap/index_en.htm 10
wyposażenie przemysłowe oraz produkty końcowe. System nie miałby zastosowania do technologii będących na etapie rozwoju w skali pilotażowej, z uwagi na fakt, że mogą one podlegać dalszym modyfikacjom przed wprowadzeniem na rynek, ani do technologii standardowych, dla których istniejące referencje powinny być wystarczająco przekonywujące dla potencjalnych nabywców. W szczególności system powinien być ukierunkowany na spełnianie potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw, w tym zarówno twórców jak i użytkowników technologii. Schemat UE mógłby zostać wdrożony za pośrednictwem sieci Centrów Weryfikacji, jednym dla każdego z obszarów technologii i działać zgodnie z procedurą przedstawioną na rys.2. Faza kontaktu Dostawca technologii kontaktuje się z Centrum Weryfikacji bezpośrednio lub za pośrednictwem punktu kontaktowego Faza aplikacji Definicja deklaracji i jej przegląd. Pierwszy przegląd dostępnych danych i ocena potrzeby przeprowadzenia dodatkowych badań. Faza oceny Końcowy przegląd danych. Opracowanie i przegląd wstępnej wersji raportu weryfikacji. Faza testowania Opracowanie planu testów. Przeprowadzenie testów. Opracowanie raportu z testów. Faza publikacji Wydanie certyfikatu weryfikacji. Publikacja raportu. Rys. 2 Proponowana procedura Systemu Weryfikacji Technologii Środowiskowych EU-ETV Zakłada się, ze europejski System Weryfikacji Technologii Środowiskowych rozpocząłby działalność w kilku obszarach tematycznych, i stopniowo poszerzał zakres działania. Na podstawie projektów badawczych i doświadczeń systemów USA i Kanady do potencjalnych obszarów tematycznych wstępnego etapu działania systemu europejskiego zaliczono: technologie monitoringu (takie jak systemy ciągłego monitoringu emisji i kontroli jakości wody), technologie oczyszczania ścieków, technologie wyposażenie dla systemów 11
energii odnawialnej i efektywności energetycznej, technologie minimalizacji zanieczyszczenia powietrza, w tym minimalizacji emisji gazów cieplarnianych, czyste technologie, w tym technologie recyklingu odpadów i surowców. Publiczne konsultacje, mające na celu zebranie opinii na temat głównych cech schematu europejskiego, były otwarte do 20 stycznia 2008 i miały umożliwić KE opracowanie końcowej propozycji w 2008 roku. Weryfikacja jest najbardziej przydatna w obszarach, w których nie istnieją lub nie są stosowane odpowiednie normy. W określonych warunkach weryfikacja może być również stosowana jako wstępne normy dla określonych produktów, narzędzi lub przyrządów. Weryfikacja Technologii Środowiskowych pomaga uzyskać akceptację dla innowacyjnych technologii na nowych rynkach (rys. 3). W Europie występuje zróżnicowanie poziomu akceptacji technologii w różnych krajach członkowskich. Dana technologia, która uzyskała akceptację w kraju członkowskim A, może napotykać trudności w akceptacji rynkowej w kraju B. System ETV ma pomagać skrócić czas potrzebny na zaistnienie zaawansowanych, innowacyjnych technologii na rynku. Dziś: Wejście dla technologii innowacyjnych na rynek Rozwijane: Wejście na rynek z systemem ETV Jutro: Uznawalność międzynarodowa RYNKI 27 KRAJÓW UE RYNEK 27 KRAJÓW UE RYNEK ŚWIATOWY Rys. 3 Ułatwianie wejścia na rynek europejski innowacyjnym technologiom i tworzenie podstaw światowej akceptacji rynkowej technologii ETV wzmacnia znaczenie instalacji demonstracyjnych i pilotażowych. W wielu obszarach technologicznych działania demonstracyjne, polegające na eksploatacji instalacji pilotażowej na miejscu zastosowania u klienta, są znaną praktyką. Nie istnieją jednak ogólnie zaakceptowane ramy dla planowania, wdrożenia i raportowania takich działań. ETV dostarcza takie założenia, jak również zapewnia przy minimalnych dodatkowych nakładach, szeroko akceptowane dowody działania technologii. 12
Główne grupy interesariuszy będą odgrywać specyficzną rolę w procesie ETV oraz uzyskiwać specyficzne korzyści z jego realizacji. Powód zaangażowania w proces będzie różny dla różnych grup. Istnieje jednak również wiele wspólnych interesów, które mogą być realizowana w ramach ETV. Dla grupy dostawców technologii będą one obejmować: możliwości promocji i działań marketingowych dostawców i producentów przyspieszona akceptacja rynkowa dla rozwiązań innowacyjnych szybka akredytacja łatwiejszy dostęp do inwestycji finansowych i funduszy wsparcie konkurencyjności. Główne korzyści dla grupy użytkowników technologii obejmą: dostępność wiarygodnej informacji, a co za tym idzie minimalizację ryzyka dostępność informacji na temat oddziaływania technologii na środowisko. Korzyści dla grupy legislacyjnej i wydającej pozwolenia obejmą: wzrost świadomości wśród potencjalnych użytkowników w zakresie stosowania nowych eko- technologii możliwość wpływu systemu ETV na specyfikację zamówień ułatwienia w procesie wydawania pozwoleń dla zweryfikowanych technologii ułatwienia w handlu międzynarodowym i transferze technologii, w przypadku wzajemnego uznawania systemów redukcję subiektywności i konfliktu interesów. Podsumowując istnieje wiele powodów dla rozważenia przez KE ustanowienia i stosowania Systemu Weryfikacji Technologii Środowiskowych (EU-ETV) jako jednego z narzędzi umożliwiających osiągnięcie celu nadrzędnego, jakim jest poprawa warunków życia społeczeństwa w dłuższej perspektywie. Oczekiwania interesariuszy, określone na podstawie zebranych opinii można sformułować następująco: Weryfikacja przez strony trzecie jest potrzebna, pod warunkiem spełnienia odpowiednich kryteriów. Publikacja wyników procesu weryfikacji może stanowić barierę dla udziału nim przedsiębiorstw, ponieważ może obniżać ich konkurencyjność. W związku z tym system 13
powinien zapewniać ochronę niektórych informacji, traktowanych jako poufne. Inne informacje powinny być powszechnie udostępniane. System powinien obejmować technologie nowe i innowacyjne. Zróżnicowanie potrzeb związanych z technologiami, które mogą zostać udostępnione do stosowania wymaga elastycznego systemu i organizacji. System ETV powinien również generować wartości dodane dla technologii w danym obszarze. Oznacza to konieczność dopuszczenia wsparcia dla wnioskodawcy w zakresie wprowadzania ulepszeń technologii podczas procesu weryfikacji. Największe znaczenie dla interesariuszy miały uznawalność i wiarygodność, a w następnej kolejności szybkość i koszt procesu weryfikacji. Wiarygodność, szybkość i koszt powinny być rozpatrywane dla systemu, procesu, organizacji i kontroli jakości. Kwestia uznawalności powinna być rozstrzygana poza systemem. Kluczowe czynniki zapewniające sukces systemu EU-ETV stanowią jednocześnie główne zalecenia dla systemu. Na podstawie wyżej wymienionych opinii i oczekiwań oraz dodatkowych rozważań określono niżej wymienione rekomendacje dla sytemu: jasno określony zakres proces zapewniający akceptowalny czas, koszt i wiarygodność weryfikacji organizacja: bazująca głównie na istniejących strukturach z kierownictwem ustanowionym raczej w instytucji UE niż w instytucji sektora prywatnego czy w strukturze na poziomie krajowym zapewniająca łatwy dostęp, bez ograniczeń dla wnioskodawców w aspektach językowym, odległości oraz kategorii wnioskodawcy (np. władze jako inicjatorzy procesu weryfikacji) zapewniająca zaangażowanie interesariuszy w projektowanie i działalność systemu o szerokiej uznawalności w ramach UE i międzynarodowej wspieranie mechanizmów finansowania i skłonności do ponoszenia nakładów finansowych system efektywny ekonomicznie, z ograniczonymi kosztami dla wnioskodawców koszty weryfikacji w zakresie 5-20 tys. Euro. Koszty testów w zakresie 10-70 tys. Euro, w zależności od ich złożoności. koszty weryfikacji i testów akceptowalne dla wnioskodawców. 14
koszt opracowanie protokołów pokrywany z funduszy publicznych. dodatkowe wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw. skłonność do ponoszenia kosztów zależna od wartości dodanej sytemu. 3 Wnioski z przeglądu istniejących lub rozwijanych systemów ETV System weryfikacji ma służyć ocenie technologii pod względem spełniania kryteriów zrównoważonego rozwoju, w związku z czym powinien obejmować ocenę aspektów środowiskowych, ekonomicznych oraz społecznych Szczególny nacisk powinien być położony na obiektywność oceny i wiarygodność systemu, które stanowią warunki uznawalności rezultatów. Możliwe jest to m.in. poprzez udział wykwalifikowanych stron trzecich, stosowanie uznanych procedur, zbieranie danych przez akredytowane jednostki, upublicznianie wyników. Weryfikacja powinna być dobrowolna oraz powinny być rozpowszechniane jedynie pozytywne rezultaty. Publikacja wyników jest bardzo istotną kwestią zwiększa wiarygodność systemu i uznawalność rezultatów, jednak może stanowić barierę dla udziału przedsiębiorstw i osłabiać ich konkurencję; zakres publikacji nie powinien naruszać interesów przedsiębiorców System weryfikacji powinien być dostatecznie elastyczny aby umożliwiać ocenę technologii z różnych obszarów, jak również w różnym etapie rozwoju. Kryteria weryfikacji powinny być dostosowane do technologii tak, aby umożliwić wszechstronną i pełną weryfikację. System weryfikacji powinien wspierać wejście na rynek technologii innowacyjnych, dlatego pomimo przeszkód w zbieraniu danych wskazane jest chociaż częściowe włączenie instalacji demonstracyjnych i pilotowych do ETV Istniejące systemy nie porównują ani nie klasyfikują technologii, wydaje się jednak godne uwagi testowanie w taki sposób, aby porównania były możliwe. W US ETV zostało to osiągnięte dzięki temu, że technologie tego samego typu testowane w tych samych warunkach i w tym samym czasie. Proces weryfikacji powinien generować wartości dodane dla wnioskodawcy (wprowadzanie ulepszeń technologii). 15
Możliwe są dwa warianty prowadzenia weryfikacji: ocena protokołów testowych dostarczonych przez aplikanta (testowanie poza systemem) lub tworzenie nowych protokołów testowych (testowanie wewnątrz systemu). W tabeli poniżej wyeksponowano najistotniejsze różnice pomiędzy systemami obydwu rodzajów: US ETV i ETV Canada, jak również projektowanego systemu weryfikacji dla Europy. 16
Testowanie US ETV ETV Canada Eu ETV Organizacje weryfikujące decydują jaki typ testów będzie potrzebny i jakie warunki operacyjne zostaną zastosowane Protokoły testowe tworzone są wewnątrz systemu Testowanie przebiega wewnątrz systemu Publikacja wyników Wszystkie dane związane z weryfikacją, tj. plany, protokoły testowe i wyniki weryfikacji są publicznie dostępne, ponieważ są własnością systemu System udziela wskazówek, ale nie definiuje typu testów, które są wykonywane; producent decyduje jaki typ testów jest wykonywany System nie tworzy nowych protokołów Testowanie poza systemem aplikanci dostarczają dane zebrane przez niezależną akredytowaną jednostkę System wykorzystuje wcześniejsze dane do weryfikacji zasadności zgłoszeń aplikanta, dzięki czemu system jest szybszy Rezultatem jest certyfikat weryfikacji, obejmujący krótki opis technologii i deklarowanych efektów jej działania, które podlegały weryfikacji Dane są dostarczone przez aplikanta i nie są publikowane Weryfikacja deklaracji twórcy lub dostawcy technologii po potwierdzeniu kompletności danych; dane zebrane przez dostawcę technologii z uwzględnieniem procedur jakości Raport opisujący technologię i deklarowane działanie, certyfikat dla dostawcy technologii Obszar tematyczny Klarowny podział na sektory Testowane wszystkie technologie wykazujące zależności środowiskowe System opracowany na podstawie ograniczonego zakresu obszarów technologii i początkowo stosowany do kilku obszarów tematycznych; wyłączenie technologii będących w
Koszty US ETV ETV Canada Eu ETV etapie rozwoju w skali pilotażowej oraz technologii standardowych, dla których istniejące referencje są wystarczające Do roku 2005 koszty weryfikacji niskie ze względu na wkłady rządowe; koszty obejmują wykonywanie testów Koszt weryfikacji nie obejmuje wykonania testów, ponieważ zgodnie z założeniami testy wykonywane są poza systemem Szacunkowy koszt weryfikacji wyniesie 5-20 tys Euro, koszty testów 10-70 tys Euro 18
4 Założenia polskiego systemu weryfikacji technologii Celem projektu Opracowanie modelu ekoefektywności technologii zrównoważonego rozwoju jest opracowanie metodologii standaryzacji oceny technologii pod względem ekoefektywności dla uzyskania modelu w postaci narzędzia informatycznego, w którym uwzględnione będą wymierne wskaźniki charakteryzujące zasady zrównoważonego rozwoju. Ujednolicona metoda oceny technologii pod względem środowiskowym, ekonomicznym i społecznym wspierać będzie procesy decyzyjne w firmach wprowadzających na rynek innowacyjne technologie i przyczyni się do ich promocji. Oczekuje się również, że wyniki oceny przeprowadzonej przy zastosowaniu opracowanej metody będą istotnym czynnikiem wskazującym kierunki usprawnień technologii oraz wspomagającym zaangażowanie środków finansowych z różnych źródeł dla ich realizacji. Opracowany model winien umożliwić przeprowadzenie według standardowej procedury oceny technologii z różnych dziedzin gospodarki, które charakteryzują się cechami przynależnymi technologiom zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając powyższe, jak również zamierzenia powszechnego stosowania metody i jej szerokiego wdrożenia w firmach zajmujących się produkcją i usługami, zarówno w skali dużej, jak i z sektora MŚP, podstawowe założenia systemu i metodologii można określić następująco: 1. System weryfikacji będzie uwzględniał aspekty środowiskowe, ekonomiczne i społeczne technologii.aspekty te są równocenne. Wymaga to przypisania odpowiednich wag do kryteriów charakteryzujących aspekty. 2. Poddanie się procedurze oceny będzie dobrowolne, natomiast zgromadzone dane i otrzymane wyniki zostaną wykorzystane dla uzyskania formalnych certyfikatów (np. Zintegrowanego Systemu Zarządzania w firmie stosującej technologię, pozwoleń zgodnie z Ustawą Prawo Ochrony Środowiska) 3. W celu osiągnięcia zamierzonej powszechności stosowania procedury oceny przez zróżnicowane grono potencjalnych użytkowników, system winien się charakteryzować: 3.1 możliwością wykorzystania danych posiadanych przez właściciela technologii, bez konieczności wykonywania dodatkowych badań. Dane winny posiadać możliwie wysoki stopień wiarygodności i możliwość weryfikacji;
3.2 należy dążyć do minimalizacji ilości niezbędnych danych potrzebnych dla przeprowadzenia oceny. Jest to istotne w przypadku technologii innowacyjnych, znajdujących się w fazie badań lub w początkowej fazie wdrożenia; 3.3 istotna jest dostępność danych wejściowych, pozyskiwanych niskim kosztem (pracochłonnością); 3.4 koszty przeprowadzenia oceny winny być niskie; 3.5 czas trwania procedury winien być krótki; 3.6 program komputerowy służący do przeprowadzenia oceny winien być prosty i nie wymagający stosowania specjalnego oprogramowania dodatkowego 4. System oceny będzie zachęcał do jej stosowania, poprzez wypunktowanie korzyści dla właściciela technologii 5. Z punktu widzenia metodologii, system winien się charakteryzować: 5.1 Jednorodnością. Taki sam zbiór danych wejściowych wprowadzonych do programu winien dać wynik na takim samym poziomie wiarygodności; 5.2 Porównywalnością. Wprowadzone dane dla różnych technologii winny dać wynik, który pozwoli na względne porównanie z technologią z innego zakresu; 5.3 Uniwersalnością. Metoda oceny winna dać poprawne wyniki dla różnych technologii; 5.4 Obiektywnością. Metoda winna umożliwić przeprowadzenie oceny wyłącznie w oparciu o dane skwantyfikowane, możliwe do uzyskania w sposób eliminujący subiektywne poglądy osoby oceniającej. 20