RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 ROKU

RAPORT O STANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 ROKU Opracował: Stanisław Wolny - Kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Gorzycach 2015-11-16 1

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE...4 II. LECZNICTWO ODWYKOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 R...6 1. Formuła prawna funkcjonowania placówek lecznictwa uzależnienia od alkoholu województwa śląskiego...6 2. Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień województwa śląskiego... 7 III. WYPOSAŻENIE, WARUNKI TECHNICZNE I LOKALOWE PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO...9 1. Wyposażenie techniczne placówki...9 2. Ocena warunków lokalowych placówek terapii odwykowej oraz ich wyposażenia...9 IV. DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 ROKU...11 1. Dostępność do terapii uzależnienia od alkoholu w warunkach ambulatoryjnych...11 2. Dostępność do leczenia w dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu...12 3.Dostępność do leczenia w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu...14 4.Dostępność do leczenia w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych..16 5. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych...17 6. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych...17 7. Wykonanie umów na świadczenia zdrowotne z NFZ w 2014 r....20 8. Odpłatnie świadczenie usług z zakresu lecznictwa odwykowego...21 V. FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2014 ROKU...23 Zasady kontraktowania przez NFZ świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień w 2014 roku...23 Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2014 r. na lecznictwo odwykowe w województwie śląskim...24 VI. PACJENCI PLACÓWEK LECZENIA UZALEŻNIEŃ WOJEWÓDZTWA ŚLASKIEGO W 2014 ROKU...26 1. Liczba pacjentów uzależnionych w województwie śląskim a skuteczność leczenia...26 2. Liczba pacjentów współuzależnionych... 27 3. Pozostali pacjenci leczeni w 2014 r. placówkach terapii uzależnień... 28 4. Populacja uzależnionych od alkoholu w 2014 ze względu na wiek...29 5. Populacje uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia przez sądy... 30 VII. ODDZIAŁYWANIA LECZNICZE W PLACÓWKACH ODWYKOWYCH...32 1. Farmakoterapia...32 2

2. Programy ograniczenia spożywania alkoholu w placówkach terapii uzależnień...33 3. Regularne rodzaje działalności leczniczej realizowane w placówkach odwykowych...34 A. Podstawowa działalność medyczna...34 B. Podstawowa działalność psychoterapeutyczna...35 C. Pozostała działalność psychoterapeutyczna w placówkach terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim w 2014r.... 37 D. Indywidualne programy terapeutyczne... 38 4. Kierowanie do AA...39 5. Kierowanie do klubów abstynenta, po ukończonej terapii odwykowej...40 VIII. PERSONEL ZAKŁADÓW LECZNICTWA ODWYKOWEGO...42 1. Pracownicy lecznictwa odwykowego w województwa śląskiego...42 2. Liczba zatrudnionych wg wykształcenia w poszczególnych typach placówek... 43 3. Certyfikaty i specjalizacje pracowników lecznictwa uzależnień województwa śląskiego w 2014 roku...44 4. Pozostali pracownicy placówek lecznictwa odwykowego...45 IX. PROBLEMY ZGŁASZANE W 2014R. PRZEZ PLACÓWKI LECZNICTWA ODWYKOWEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO... 47 X. WYKAZ PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM... 49 3

I. WPROWADZENIE W 2014r., jak co roku, opracowano niniejszy Raport dotyczący stanu lecznictwa odwykowego w województwie śląskim. Raport stanowi swoistą mapę lecznictwa odwykowego, w którym uwzględnione są tylko te zagadnienia, które charakteryzują problematykę profilaktyki i leczenia uzależnienia od alkoholu, funkcjonowania placówek lecznictwa odwykowego w województwie, ofert terapeutycznych oraz statystyk dotyczących skali problemu. I tak zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia, z dnia 17 maja 2012 r. poz. 594, w sprawie systemu resortowych kodów identyfikacyjnych oraz szczegółowego sposobu ich nadawania, w kręgu zainteresowań Raportu pozostają placówki leczenia uzależnień wykonujące działalność leczniczą z podziałem na: 1 stacjonarne i całodobowe świadczenia szpitalne 2 stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne inne niż szpitalne 3 ambulatoryjne świadczenia zdrowotne Natomiast ze względu na specjalność komórki organizacyjnej podmiotu leczniczego, w kręgu zainteresowania będą tu zagadnienia obejmujące funkcjonowanie komórek organizacyjnych o następujących kodach specjalności: 1740 poradnia leczenia uzależnień, 1744 poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, 2740 ośrodek leczenia uzależnień bliżej niescharakteryzowanych, 2724 hostel dla uzależnionych od alkoholu, 2712 oddział dzienny terapii uzależnienia od alkoholu, 4740 oddział/ośrodek leczenia uzależnień, 4742 oddział/ośrodek leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (detoksykacji), 4744 oddział/ośrodek terapii uzależnienia od alkoholu. Mając na uwadze powyższe do wszystkich rodzajów placówek - komórek organizacyjnych o kodach specjalności j. w. wysłano ankiety "Lecznictwo uzależnień 2014" z prośbą o wypełnienie i zwrotne ich odesłanie do WOTUW w Gorzycach. Do niektórych podmiotów leczniczych wysłano tyle ankiet, ile posiada komórek organizacyjnych. Tym sposobem rozesłano 83 ankiety z prośbą o wypełnienie z zwrot do WOTUW w Gorzycach. Wypełnione ankiety zwróciło 60 komórek organizacyjnych. Przy czym należy zaznaczyć, że niektóre podmioty, posiadają jeden kontrakt z NFZ na świadczenia np. z zakresu kodu świadczenia 4

4742 - oddział/ośrodek leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (detoksykacji), a wykonują go w 2 różnych miejscach, wykazując to świadczenie jako jedno. Dlatego m. in. liczba zwróconych, wypełnionych ankiet jest mniejsza, niż oczekiwana. Ponadto podobnie jak w latach ubiegłych istnieje pewien odsetek placówek, które nie poczuwają się do obowiązku sprawozdawczości a tym samym współpracy z WOTUW w Gorzycach, dlatego wyniki uzyskane wyłącznie na podstawie ankiet będą obarczone błędem, dlatego przy interpretacji uzyskanych danych należy zachować szczególną ostrożność. Należy także przy tym zaznaczyć, że wszystkie oddziały stacjonarne, o kodach świadczeń 4744, 4740, 4742, wypełniły i zwróciły ankiety. W związku z tym rezultaty opracowań w tym względzie będą pełne. Niestety ściągalność ankiet wśród placówek ambulatoryjnych i oddziałów dziennych, jest niezadowalająca. Zwrotnie ankiety odesłało niespełna 70% placówek. Tabela nr 1. Odsetek placówek leczenia uzależnienia od alkoholu, stanowiących podstawę do dalszych opracowań. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) Rzeczywista liczba placówek leczenia uzależnienia od alkoholu województwie śląskim Liczba placówek, które wypełniły i odesłały ankietę % placówek, z których dane stanowią podstawę do dalszych opracowań Świadczenia ambulatoryjne PTUAiW PTU (1744) (1740) OLAZA (4742) świadczenia stacjonarne COTUA (4740) COTUA (4744) DOTUA (2712) Ogółem 52 5 7 19 83 35 5 7 13 60 67,31% 100% 100% 68,42% 72,29% Ponadto w Raporcie za rok 2014, uwzględniono również dane i opracowania własne Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Gorzycach. 5

II LECZNICTWO ODWYKOWE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 ROKU 1. Formuła prawna funkcjonowania placówek lecznictwa uzależnienia od alkoholu województwa śląskiego W 2014 roku w województwie śląskim nadal postępuje restrukturyzacja podmiotów leczenia uzależnienia od alkoholu ze względu na formułę prawną. Od 2013r. przez cały 2014r. obserwuje się trend dalszych przekształceń placówek lecznictwa odwykowego. W 2013r. zniknęły kolejne podmioty, które wcześniej były prowadzone jako jednostki budżetowe oraz spółki kapitałowe Skarbu Państwa. I tak w stosunku do ogólnej liczby podmiotów, w 2014r., 43% placówek funkcjonowało jako przedsiębiorca (np. spółką kapitałową, spółką cywilną, osobą fizyczną), 38% placówek funkcjonowało jako samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, dla 12% placówek organem założycielskim była fundacja lub stowarzyszenie, natomiast 7% placówek, to przedsiębiorstwa typu: spółka kapitałowa jednostki samorządu terytorialnego. Formuła prawna podmiotów leczących uzależnienie od alkoholu w województwie ślaskim w 2014r. Stowarzyszenie Fundacja; 7 podmiotów ; 12% SP ZOZ; 23 podmioty ; 38% Przedsiębiorca (spółka kapitałowa jednostki samorządu terytorialnego); 4 podmioty; 7% Przedsiębiorcą innym (np. spółka kapitałowa, spółka cywilna, osobą fizyczną); 26 podmiotów ; 43% Wykres 1. Ogólna liczba placówek leczenia uzależnienia od alkoholu ze względu na formułę prawną. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) Szczegółowa analiza danych dotyczących formuły prawnej, funkcjonowania podmiotów leczenia uzależnienia od alkoholu pokazuje, że 71,43% całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkohol oraz 80 % oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, funkcjonuje w formule prawnej samodzielnych publicznych zakładów 6

Liczba placówek Przedsiębiorcą (spółką kapitałową jednostki samorządu terytorialnego) Przedsiębiorcą (spółką kapitałową Skarbu Państwa) Przedsiębiorcą innym (np. spółką kapitałową, spółką cywilną, osobą fizyczną) SP ZOZ-em Jednostką budżetową Fundacją, stowarzyszeniem Instytutem badawczym Kościołem, związkiem wyznaniowym opieki zdrowotnej. Ponad połowa poradni (ponad 57%) oraz ponad 38 % dziennych oddziałów leczenia uzależnienia od alkoholu to, przedsiębiorstwa będące spółką kapitałową, spółką cywilną, lub są prowadzone przez osobą fizyczną. Tabela nr 2. Formuła prawna placówek lecznictwa odwykowego w 2014 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) PTUA 35 3-20 9-3 - - 58,33% 8,57% - 57,14% 25,71% - 8,57% - - COTUA 7 1-1 5 - - - - 11,67% 14,29% - 14,29% 71,43% - - - - DOTUA 13 - - 5 5-3 - - 21,67% - - 38,46% 38,46% - 23,08% - - OLAZA 5 - - - 4-1 - - 8,33% - - - 80,00% - 20,00% - - RAZEM 60 4-26 23-7 - - 100,00% 6,67% - 43,33% 38,33% - 11,67% - - 2. Struktura organizacyjna placówek terapii uzależnień województwa śląskiego Ciągle zmieniające się warunki funkcjonowania placówek ochrony zdrowia sprawiają, że placówki leczenia uzależnień w 55% są częścią większych struktur leczniczych o charakterze psychiatrycznym, wielospecjalistycznym). Do tej grupy placówek wchodzą zarówno COTUA(85,71% oddziałów), jak i PTUA (62,86% placówek), a także OLAZA (40,00% oddziałów). Inna obserwowaną tendencja jest to, że placówki leczenia uzależnienia od alkoholu i uzależnień, grupują się w większej strukturze podmiotu leczniczego, który jest jedno profilowy. A wiec stanowi podmiot leczniczy tylko odwykowy. Do tej grupy należy 40% odwykowych podmiotów leczniczych, przy czym, najwięcej dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu (76,92% wszystkich oddziałów dziennych) jest częścią składową większej struktury; w następnej kolejności oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (60,00% wszystkich oddziałów), które tworzą większą strukturę; natomiast 28% poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnie uzależnień 7

i tylko jeden całodobowy oddział (co stanowi 14,29% wszystkich oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu) jest częścią składową większej struktury tylko odwykowej. Szczegółowy rozkład wyników przedstawia tabela nr 3. Tabela nr 3. Struktura organizacyjna placówki lecznictwa uzależnień w 2014 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) Liczba placówek ogółem Samodzielny odwykowy Część odwykowego Część innej większej struktury leczniczej Brak danych PTUA 33 3 10 22-60,00% 8,57% 28,57% 62,86% - COTUA 6-1 6-10,91% - 14,29% 85,71% - DOTUA 12-10 3-21,82% - 76,92% 23,08% - OLAZA 4-3 2-7,27% - 60,00% 40,00% - RAZEM 55 3 24 33-100,00% 5,00% 40,00% 55,00% - 8

liczba placówek komputer ksero telewizor dvd/video rzutnik internet kamera / dyktafon brak odp. III WYPOSAŻENIE, WARUNKI TECHNICZNE I LOKALOWE PLACÓWEK LECZNICTWA ODWYKOWEGO 1. Wyposażenie techniczne placówki Do poprawnego wykonywania zadań z zakresu terapii uzależnień jest niezbędne wyposażenie placówek leczenia uzależnień w podstawowe sprzęty techniczne. Należą do nich: kserokopiarka, internet, kamera/dyktafon, rzutnik, oraz sprzęt audio-video (dvd/video). Z danych ankietowych za 2014 r., wynika, że 93% - 96% placówek jest wyposażona w TV, komputer, dvd/video, kserokopiarkę. Niepokojące jest jednak fakt, że w grupie placówek ambulatoryjnych, istnieją takie, które nie wykazują tego sprzętu. Szczegółowe wyposażenie w sprzęt techniczny z podziałem na poszczególne typy placówek przedstawia tabela nr 4. Tabela nr 4. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych w 2014 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) PTUA 35 33 33 31 32 11 30 15 0 58,33% 94,29% 94,29% 88,57% 91,43% 31,43% 85,71% 42,86% 0,00% COTUA 7 7 6 7 7 4 6 2 0 11,67% 100,00% 85,71% 100,00% 100,00% 57,14% 85,71% 28,57% 0,00% DOTUA 13 13 13 13 13 6 12 7 0 21,67% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 46,15% 92,31% 53,85% 0,00% OLAZA 5 5 5 5 5 4 5 2 0 8,33% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 80,00% 100,00% 40,00% 0,00% RAZEM 60 58 57 56 57 25 53 26 0 100,00% 96,67% 95,00% 93,33% 95,00% 41,67% 88,33% 43,33% 0,00% 2. Ocena warunków lokalowych placówek terapii odwykowej oraz ich wyposażenia W Polsce od kilkunastu lat zmienia się obraz lecznictwa odwykowego i od czasów wprowadzenia profesjonalnych programów terapii uzależnień coraz bardziej zwraca się uwagę na to, aby placówki takie realizowały terapie na przyzwoitym poziomie. Jednym z elementów jest dążenie do odpowiedniego standardu opartego o warunki lokalowe placówek. Ponadto w sukurs przychodzą również przepisy, dotyczące dostosowania lokalów, w których prowadzi się terapię do standardów sanitarnych. W ocenie kierowników placówek terapii uzależnień warunki lokalowe, w większości placówek utrzymują się na poziomie wystarczającym (65,00% placówek) i bardzo dobrym 9

(25,00%placówek). Jedynie nieco ponad 8% placówek wskazuje na niewystarczające warunki lokalowe. Szczegółowe dane w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 5 Tabela nr 5. Ocena warunków lokalowych przez kierowników placówek. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) liczba bardzo wystarczające Niewystarczając bardzo placówek dobre e złe brak odp. PTUA 35 8 22 4 0 1 58,33% 22,86% 62,86% 11,43% 0 2,86% COTUA 7 1 5 1 0 0 11,67% 14,29% 71,43% 14,29% 0 0 DOTUA 13 4 9 0 0 0 21,67% 30,77% 69,23% 0 0 0 OLAZA 5 2 3 0 0 0 8,33% 40,00% 60,00% 0 0 0 RAZEM 60 15 39 5 0 1 100,00% 25,00% 65,00% 8,33% 0,00% 1,67% Podobnie kształtuje się standard dotyczący wyposażenia w meble i sprzęty służące realizacji terapii. W tym względzie ocena kierowników placówek przedstawiała się następująco: 25,00% placówek stwierdziło, że ich wyposażenie jest na poziomie bardzo dobrym ; 66,67% placówek wyposażenie oceniło jako wystarczające ; 6,67% placówek wyposażenie oceniło jako niewystarczające ; 1 placówka (1,67% wszystkich) nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. żaden z kierowników nie ocenił swojej placówki ze względu na stan wyposażenia w meble i sprzęt wg kryterium - bardzo złe. A wiec można przyjąć, że wyposażenie w meble i sprzęt służący realizacji terapii zdecydowanej większości placówek jest na przyzwoitym poziomie. Szczegółowe dane dotyczące wyposażenia w meble i sprzęty służące realizacji zadań w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 6. Tabela nr 6. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji terapii. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) PTUA COTUA DOTUA liczba bardzo.wystarcza niewystar placówek dobre -jące -czające bardzo złe brak odp. 35 8 23 3 0 1 58,33% 22,86% 65,71% 8,57% 0 2,86% 7 1 5 1 0 0 11,67% 14,29% 71,43% 14,29% 0 0 13 4 9 0 0 0 21,67% 30,77% 69,23% 0 0 0 OLAZA 5 2 3 0 0 0 8,33% 40,00% 60,00% 0 0 0 RAZEM 60 15 40 4 0 1 100,00% 25,00% 66,67% 6,67% 0 1,67% 10

IV DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2014 ROKU 1. Dostępność do terapii uzależnienia od alkoholu w warunkach ambulatoryjnych W 2014r. na terenie województwa śląskiego funkcjonowały 53 poradnie terapii uzależnienia od alkoholu. Wszystkie placówki ambulatoryjne znajdujące się na liście Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Gorzycach, znajdują się również w Rejestrze Wojewody placówek leczniczych. Zdecydowana większość placówek ambulatoryjnych posiada umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia na udzielanie świadczeń zdrowotnych. Umowy te dotyczą następujących zakresów: leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia (kod świadczenia 1744) posiadają 41 placówki, leczenia uzależnień (kod świadczenia 1740) - NFZ zawarł umowę z 3 placówkami. Pozostałe placówki udzielają świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnienia i współuzależnienia, finansowane są ze środków prywatnych, fundacji i stowarzyszeń, Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, urzędów miast i gmin, itp. Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi świadczenia zdrowotne dla uzależnionych od alkoholu, niezależnie od tego, czy są ubezpieczeni, czy też nie, nadal są bezpłatne. Jednak kontrakty ilościowe zawierane przez NFZ z placówkami terapii uzależnień, nadal nie są wystarczające. Wiele placówek skarży się, że mogli by przyjąć więcej pacjentów, ale limity wyznaczone przez NFZ ich blokują. Z tego powodu w wiele placówek przyjmuje jedynie taką ilość pacjentów, która wynika z wyliczenia możliwych na miesiąc przyjęć, a więc 1/12 kontraktu rocznego. Z tego powodu m. in. w placówkach ambulatoryjnych utrwala się zachowanie polegające na wyznaczanie pacjentom terminu przyjęć do terapii, wpisując ich na listę oczekujących. Jedynie nieco ponad 37% placówek przyjmuje pacjentów uzależnionych natychmiast po zgłoszeniu się do placówki. Jedna czwarta placówek wyznacza pacjentom termin do tygodnia czasu. Natomiast 1/5 placówek przyjmuje pacjentów do diagnozy i leczenia dopiero po 2 tygodniach, od daty zgłoszenia się. Z zestawienia poniższej tabeli wynika także, że istnieją również placówki, które wyznaczają termin przyjęcia za trzy a nawet cztery tygodnie. Na szczęście tak długie terminy nie są nagminne i tylko znikomy odsetek placówek je wyznacza. Nie jest to dobra praktyka w leczeniu uzależnienia od alkoholu, szczególnie w lecznictwie ambulatoryjnym i nie ma absolutnie żadnego uzasadnienia. 11

Tabela nr 7 Czas oczekiwania na przyjęcie do poradni terapii uzależnień w 2014r. (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2014 ) Liczba tygodni Liczba placówek % placówek bd 3 8,57% 0 13 37,14% 1 9 25,71% 2 7 20,00% 3 2 5,71% 4 1 2,86% Średnio 1,0 35 100,00% 2. Dostępność do leczenia w dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu Jedną z najszybciej rozwijających się form leczenia uzależnienia od alkoholu jest leczenie odbywające się w warunkach dziennego oddziału terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia. Forma ta jest na tyle popularna, że od 2000-2014 roku, odnotowujemy gwałtowny przyrost liczby oddziałów dziennych (o 315%). Jest to spowodowane nie tyle atrakcyjnością tej formy leczenia, co dobrze opłacanym osobodniem. W 2014r. osobodzień w oddziale dziennym został wyceniony na 74,00 zł. (dane pochodzą z 14 podmiotów leczniczych kontraktujących w NFZ świadczenia oddziału dziennego) Liczba DOTUA w latach 2000-2014. 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2000r. 19 19 18 15 14 14 13 12 12 9 9 7 6 6 od 2013r. NFZ kontraktował świadczenia tylko 14 podmiotami leczniczymi 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. 2006r. 2007r. 2008r. 2009r. 2010r. 2011r. 2012r. 2013r. 2014r 19 Wykres 4. Liczba dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim w latach 2000-2015. W rzeczywistości na dzień 31.12 2014r. na terenie województwa śląskiego funkcjonowało 19 dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu. Różnica ta wynika z faktu, że niektóre placówki posiadają w swoich strukturach kilka oddziałów dziennych, a NFZ 12

kontraktuje tylko jeden. Ponadto istnieją jeszcze oddziały dzienne, które nie posiadają kontraktu z NFZ, i są finansowane są przez samorządy i fundacje. Oddziały dzienne w województwie śląskim łącznie dysponują 298 statutowymi miejscami. Ta liczba miejsc, powinna zabezpieczyć zapotrzebowanie na tą formę terapii. Jest to zgodne z obowiązującymi wskaźnikami zawartymi w Narodowym a także Śląskim Programie Ochron Zdrowia Psychicznego na lata 2000-2015r. Niestety brak kontraktu z niektórymi podmiotami, na finansowanie świadczeń z tego zakresu, a także kontraktowanie świadczeń, w tych oddziałach tylko na poziomie 70% ich możliwości, powoduje brak pełnej dostępności do leczenia uzależnionych w dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu. Szpital Psychiatryczny w Rybniku; 20 NTEGRUM Rybnik; 25 NTEGRUM Rybnik; 25 TOTU i PP Tarnowskie Góry; 12 Liczba łóżek w DOTUA w 2014r. (łączna liczba łóżek w województwie śląkim - 298) GASTROMED Rybnik; 12 Centrum Psychiatrii Katowice; 15 Centrum Terapii Częstochowa; 18 Fundacja "DROGA" Dąbrowa Górnicza; 12 MENS SANA Mysłowice; 32 AL-MED Wodzisław Śl.; 40 Zakład Terapii Uzależnień Siemianowice Śl.; 15 OPiLU Zabrze; 15 OTU i PP Ruda Śląska; 12 OTU Parzymiechy; 30 Wykres 5. Liczba łóżek statutowych w poszczególnych dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu w 2015r. Ważnym jest, że w tych przypadkach ograniczenia dostępności wynikają z wydłużających się terminów oczekiwania na przyjęcie. Na bieżąco do leczenia przyjmuje jedynie nieco ponad 30% placówek, zaś niespełna połowa z ankietowanych placówek podaje, że czas oczekiwania na przyjęcie do oddziału dziennego wynosi, co najmniej jeden tydzień. Niepokojące jest jednak to, że zdarzają się placówki dzienne terapii uzależnienia od alkoholu, w których czas oczekiwania na przyjęcie dochodzi nawet do 2 miesięcy. Rozkład wyników ankiety za 2014r. w kategorii czas oczekiwania przedstawia tabela nr 8 13

Tabela nr 8. Czas oczekiwania na przyjęcie do DOTUA w 2014r. (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2014 ) Liczba tygodni Liczba placówek % Brak danych 1 7,69% 0 4 30,77% 1 6 46,15% 2 1 7,69% 8 1 7,69% Średnio 1,3 13 100% 3. Dostępność do leczenia w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu W Śląskim Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2013-2020, wskaźnik dostępności do stacjonarnego lecznictwa uzależnienia od alkoholu, został określony na 1,22 łóżka/10tys. mieszkańców. W 2014r. na terenie województwa śląskiego działało 7 całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu, które łącznie dysponowały 376 łóżkami statutowymi, co daje wskaźnik 0,82 łóżka/10 tys. mieszkańców. A wiec dostępność do tej formy leczenia nie jest do końca spełniona. Liczba łóżek w poszczególnych podmiotach prowadzacych COTUA w 2014r. Łaczna liczba łóżek w województwie ślask im -376 Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. Dr Emila Cyrana w Lublińcu Państwowy Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Rybniku Szpital Psychiatrycznmy Toszek ZOZ w Świetochłowicach WOLOiZOL Gorzyce OTU Parzymiechy Centrum Psychiatrii Katowice 12 26 30 58 60 90 100 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Liczba łóżek Wykres 6. Liczba łóżek w całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim. (Źródło: www: NFZ.gov.pl, informator o umowach oraz dane własne WOTUAiW w Gorzycach ) Ponadto dostępność może być również określana na podstawie wskaźnika dotyczący 14

czasu oczekiwania na przyjęcie do całodobowego oddziału terapii uzależnienia od alkoholu. Wynika z tego, że - im krótszy czas oczekiwania, tym lepsza dostępność do świadczeń danego zakresu. I tak, z ankiet "lecznictwo uzależnień 2014r" wynika, że czas oczekiwania na przyjęcie do COTUA wynosi średnio 3,5 tygodnia. Przy czym wśród wszystkich placówek całodobowych działających na terenie województwa śląskiego znajduje się jeden taki oddział, który przyjmuje pacjentów na bieżąco. Jest również jeden taki całodobowy oddział, gdzie na przyjęcie należy oczekiwać nawet do 6 tygodni. Tylko w 2 całodobowych oddziałach czas oczekiwania wynosi ok. 2 tygodni. W związku z powyższym należy stwierdzić, że dostępność do oddziałów prowadzących psychoterapię uzależnienia od alkoholu jest zależna od placówki do której pacjent chce się przyjąć. Tabela nr 8. Czas oczekiwania na przyjęcie do COTUA w 2014r. (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2014 ) liczba liczba % tygodni placówek Brak danych 1 14,29% 0 1 14,29% 2 1 14,29% 4 2 28,57% 5 1 14,29% 6 1 14,29% Średnio 3,5 7 100% Przyjęcia pacjentów do leczenia uzależnienia od alkoholu inaczej przedstawia się jeżeli chodzi o leczenie pacjentów zobowiązanych do leczenia przez sąd. W myśl w art. 32 1 Ustawy: o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, (z dnia 26 października 1982 r., Dz. U. 1982 Nr 35 poz. 230 z póź. zm.) mówiący o tym, że: "podmioty lecznicze, o których mowa w art. 21 ust. 1, przyjmują na leczenie poza kolejnością osoby zobowiązane do leczenia odwykowego na podstawie art. 26, do wykorzystania limitu miejsc stanowiących 20% ogółu miejsc", przeznaczonych do leczenia odwykowego w podmiocie leczniczym. W rzeczywistości czas przyjęcia do leczenia zamiast się skracać dla tego typu pacjentów wydłuża się ze względu m. in. na stale rosnące zapotrzebowanie na leczenie tego typu pacjentów. Podmioty lecznicze chcąc realizować zapisy art. 32 1, przyjmując pacjentów zobowiązanych poza kolejnością, jednak tylko do limitu 20% ogółu pacjentów niechcący sprawiają, że czas oczekiwania na przyjęcie pacjentów zobowiązanych wydłuża się nawet do roku czasu. 15

4. Dostępność do leczenia w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych W województwie śląskim w 2014r., funkcjonowały 4 oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych/detoksykacyjne. Oddziały te łącznie dysponowały 109 łóżkami. A zatem, liczba łóżek statutowych wskazuje, że dostępności do leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych wynosi 0,24 łóżka/10 tyś. mieszkańców. Wskaźnik ten jest zgodny z przyjętym w tym zakresie wskaźnikiem ustalonym w Śląskim Programie Ochrony, Zdrowia Psychicznego. Natomiast NFZ zakontraktował 85% możliwości oddziałów, to oznacza, że ŚOW NFZ w 2014r. zakontraktował mniej łóżek, niż wynosi wskaźnik dostępności do OLAZA określony w/w Programie. Taki stan rzeczy powoduje, że dostępność do leczenia w oddziale alkoholowych zespołów abstynencyjnych w województwie śląskim, nie jest w pełni zabezpieczona przez płatnika. Liczba łóżek w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych przedstawiona została na wykresie nr 7 Wykres 7. Liczba łóżek w 4 oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych/detoksykacyjny w województwie śląskim w 2014r.. (Źródło: www: NFZ.gov.pl, informator o umowach oraz dane własne WOTUAiW w Gorzycach Podobnie jak w poprzednich typach placówek innym wskaźnikiem mówiącym o dostępności do świadczeń zdrowotnych jest czas oczekiwania na to świadczenie. W przypadku OLAZA czas oczekiwania na przyjcie, jest relatywnie krótki. Według ankiet "leczenie uzależnień 2014" 40 % placówek (2 oddziały) przyjmują pacjentów praktycznie na bieżąco, natomiast w kolejnych 2 oddziałach, na przyjęcie należy oczekiwać ok. 14 dni. 16

Tabela nr 9. Czas oczekiwania na przyjęcie do COTUA w 2014r. (źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2014 ) liczba tygodni liczba placówek bd 1 20,00% 0 2 40,00% 1 2 40,00% Średnio 0,3 5 100% % 5. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych Ważnym wskaźnikiem określającym dostępność do świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień, jest dostosowanie infrastruktury placówek do potrzeb osób niepełnosprawnych. I tak 55% ankietowanych placówek potwierdza, że posiada budynki, windy, łazienki, podjazdy oraz inne udogodnienia ułatwiające niepełnosprawnym sprawne poruszanie się po infrastrukturze podmiotu leczniczego. Tylko 10% placówek, takich udogodnień nie posiada. Najbardziej zastanawiające jest to, że 35 % placówek nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. Trudno powiedzieć - dlaczego? W tym względzie bardzo prawdopodobne może być fakt, że placówki te nie posiadają dostosowania do niepełnosprawności i wydaje im się, że jak nie ujawnią stanu faktycznego, to będą postrzegane w lepszym świetle. Rozkład wyników w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 8. Tabela nr 8. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych. (źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) Liczba placówek TAK NIE brak odp. PTUA 35 21 2 12 58,33% 60,00% 5,71% 34,29% COTUA 7 3 1 3 11,67% 42,86% 14,29% 42,86% DOTUA 13 7 3 3 21,67% 53,85% 23,08% 23,08% OLAZA 5 2 0 3 8,33% 40,00% 0 60,00% RAZEM 60 33 6 21 100,00% 55,00% 10,00% 35,00% 6. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych W grupie osób uzależnionych często zdarzają się osoby niepełnosprawne z różnego typu dysfunkcjami zarówno fizycznymi jak i intelektualnymi. Należą do nich m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, poruszania się na wózku inwalidzkim. Te 17

rodzaje dysfunkcji, oprócz uzależnienia, stanowią dodatkowe utrudnienie dla psychoterapii uzależnionych. Podobne wyzwania czekają terapeutów. Chodzi tu o zdobywanie dodatkowych kwalifikacji specjalnych umożliwiających profesjonalne prowadzenie terapii uzależnień np.: posługiwanie się językiem migowym lub znajomością języka Braille'a. Dane uzyskane z ankiet wskazują, że średnio 41,67% placówek przyjmuje do leczenia pacjentów niewidomych, w tym 61,54% DOTUA, 60% OLAZA oraz nieco ponad 51% poradni leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia ma w swoich programach ofertę pracy z tego typu pacjentami. W przypadku pacjentów z głuchotą, problem bardziej sie komplikuje. Tylko 60% OLAZA przyjmuje pacjentów głuchych, natomiast pozostałe typy placówek nie są w zasadzie nie wykazują takiego zainteresowana. Najprawdopodobniej powodem może być fakt, iż terapeuci nie są przygotowani do psychoterapii osób uzależnianych - głuchych. Wiadomo jednak, że wśród tej grupy uzależnionych, istnieje zapotrzebowanie na terapię uzależnienia od alkoholu. W 2014r. żaden całodobowy oddział terapii uzależnień nie wykazał pracy terapeutycznej z głuchymi. Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja jeżeli chodzi o osoby niedosłyszące. W zasadzie wszystkie typy placówek podejmuje pracę z osobami posiadającymi tego typu deficyty. Jedynie 5,71% PTUA, nie pracuje się z tego rodzaju pacjentami. W przypadku pacjentów z ograniczeniami narządu ruchu, należy stwierdzić, że tego typu pacjenci są leczeni w 94,29% placówek ambulatoryjnych, 69,23% DOTUA, 60% OLAZA oraz 57,14% całodobowych oddziałów terapii uzależnienia. Szczegółowy rozkład wyników wobec tej grupy pacjentów przedstawia tabela nr 9. Tabela nr 9. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych. (źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) osoby niewidome Osoby głuche osoby niedosłyszące osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich TAK NIE Brak odp. TAK NIE brak odp. PTUAiW 18 14 3 5 25 5 31 2 2 33 2-51,43 40,00 8,57% 14,29 71,43 14,29% 88,57 5,71% 5,71% 94,29 5,71% - % % % % % % COTUA 7 2 5-1 6 7 - - 4 3-11,67 28,57 71,43% - 14,29 85,71% 100,00% - - 57,14 42,86 - % % % % % DOTUA 8 4 1 1 10 2 13 - - 9 2 2 61,54 30,77 7,69% 7,69% 76,92 15,38% 100,00% - - 69,23 15,38 15,38% % % % % % OLAZA 3 2-3 2-5 - - 3 2-60,00 40,00-60,00 40,00-100,00% - - 60,00 40,00 - % % % % % % RAZEM 31 25 4 10 43 7 56 2 2 49 9 2 41,67 % 6,67% 16,67% 71,67 % 11,67 % TAK NIE brak odp. 93,33% 3,33% 3,33% 81,67 % TAK 15,00 % NIE brak odp. 3,33% 3,33% 18

Programy terapeutyczne uzależnienia od alkoholu w większości placówek są oparte o oddziaływania behawioralno-poznawcze, wykorzystujące umiejętności czytania i pisania pacjenta. W związku z tym brak tych umiejętności, może stanowić dla pacjenta poważne utrudnienie w procesie leczenia odwykowego. Mimo to, ponad 85% placówek realizuje zadania programowe wobec pacjentów z deficytami czytania i pisania. W poszczególnych typach placówek rozkład wyników jest identyczny. Natomiast w przypadku osób bezdomnych, dane uzyskane za 2014r. wskazują, że wszystkie placówki przyjmują pacjentów bezdomnych, mimo tego, że można mieć wątpliwości, czy ich leczenie wynika z autentycznej potrzeby, czy też z powodów społecznych. Szczegółowe wyniki dotyczące rozkładu danych w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 10. Tabela nr 10. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych c.d. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) NIEPISZĄCE NIECZYTAJĄCE BEZDOMNE TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM 30 5-30 5-35 - - 85,71% 14,29% - 85,71% 14,29% - 100,00% - - 5 2-5 2-7 - - 71,43% 28,57% - 71,43% 28,57% - 100,00% - - 12 1-12 1-13 - - 92,31% 7,69% - 92,31% 7,69% - 100,00% - - 4-1 4-1 5 - - 80,00% - 20,00% 80,00% - 20,00% 100,00% - - 51 8 1 51 8 1 60 - - 85,00% 13,33% 1,67% 85,00% 13,33% 1,67% 100,00% - - Inna kategorią pacjentów uzależnionych od alkoholu, to pacjenci, u których, obok uzależnienia występują inne schorzenia. Do grupy takich schorzeń można zaliczyć osoby m. in.: z tzw. "podwójną diagnozą" (uzależnione + zaburzenia psychiczne), uzależnione oraz przewlekle chore somatycznie, ale poruszające się samodzielnie, uzależnione będące jednocześnie nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne). 19

I tak, ponad 93,% placówek przyjmuje do leczenia osoby uzależnione - przewlekle chore somatycznie - ale poruszające się samodzielnie. Przy czym do leczenia odwykowego osób z dodatkowymi schorzeniami przyjmują wszystkie oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz ponad 97% PTUA. Osobami chorymi, z rozpoznaniem tzw. "podwójna diagnoza", zajmuje się średnio 86,67% placówek, przy czym tego typu schorzeniami zajmuje się ponad 94% PTUA, ponad 84% DOTUA oraz 80% OLAZA. Najmniej, bo w 57% COTUA jest zainteresowanych leczeniem osób z rozpoznaniem tzw. "podwójnych diagnoz." Jeżeli chodzi o osoby uzależnione od alkoholu, będące jednocześnie nosicielami chorób zakaźnych typu HIV, HCV, inne. To można powiedzieć, że wszystkie OLAZA województwa śląskiego zajmują się leczeniem tego schorzenia. Pozostała ok. 1/5 placówek nie przyjmuje do programów takich osób. Szczegółowe zestawienie udziału poszczególnych typów placówek zajmujących leczeniem omawianych schorzeń zawiera tabela nr 11. Tabela nr 11. Udział placówek terapii uzależnień w leczeniu innych schorzeń. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) z tzw. "podwójną diagnozą" (alkohol + zaburzenia psychiczne) przewlekle chore somatycznie, poruszające się samodzielnie będące nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne) TAK NIE Brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. PTUA COTUA DOTUA OLAZA RAZEM 33 1 1 34 1-29 3 3 94,29% 2,86% 2,86% 97,14% 2,86% - 82,86% 8,57% 8,57% 4 3-6 1-5 1 1 57,14% 42,86% - 85,71% 14,29% - 71,43% 14,29% 14,29% 11 2-11 1 1 11 1 1 84,62% 15,38% - 84,62% 7,69% 7,69% 84,62% 7,69% 7,69% 4-1 5 - - 5 - - 80,00% - 20,00% 100% - - 100,00% - - 52 6 2 56 3 1 50 5 5 86,67% 10,00% 3,33% 93,33% 5,00% 1,67% 83,33% 8,33% 8,33% 7. Wykonanie umów na świadczenia zdrowotne z NFZ w 2014 r. Istotnym wskaźnikiem dostępności świadczeń zdrowotnych jest wykonania rocznej umowy z NFZ. W 2014r.. 60 % placówek leczenia uzależnień województwa śląskiego w pełni zrealizowały kontrakty na leczenie z NFZ, natomiast ponad to 20% placówek 20

wykazało nadwykonania. Niestety, niespełna 20 % placówek wykazało, ze nie wykonało kontraktów. Mniejsze wykonanie kontraktu zwykle skutkuje jego obniżeniem w następnym roku. W związku z tym placówki, które maja problemy z niedowykonaniami kontraktu powinny zweryfikować przyczyny, gdyż w przeciwnym razie, w niedalekiej przyszłości, grozi im likwidacja, a tym samym zagrożona może zostać na danym terenie dostępność do lecznictwa uzależnień. Tabela nr 12. Wykonanie kontraktu w poszczególnych typach placówek leczenia uzależnień w 2014 r.. (Źródło: ankieta Lecznictwo uzależnień 2014 ) liczba brak <100% 100% >100% placówek danych PTUA 35 5 22 7 1 100,00% 14,29% 62,86% 20,00% 2,86% COTUA 7 1 5 1 - DOTUA 100,00% 14,29% 71,43% 14,29% - 13 4 7 2-100,00% 30,77% 53,85% 15,38% - OLAZA 5 2 2 1-100,00% 40,00% 40,00% 20,00% - RAZEM 60 12 36 11 1 100,00% 20,00% 60,00% 18,33% 1,67% 8. Odpłatnie świadczenie usług z zakresu lecznictwa odwykowego Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, leczenie osób uzależnionych od alkoholu w Polsce jest ustawowo bezpłatne. To znaczy, że pobieranie od obywateli Rzeczpospolitej Polskiej opłat za świadczenia znajdujące się w koszyku świadczeń gwarantowanych z zakresu uzależnień, jest bezprawne. W ostatnich latach pojawiła się praktyka pobierania opłat za świadczenia zdrowotne z zakresu uzależnień, które nie są niekontraktowane przez NFZ. Pobierane są również opłaty od cudzoziemców nie posiadających ubezpieczenia zdrowotnego. Placówki lecznicze podają w ankietach, że pobierają opłaty za: wszycie Disulfiram, gdy przyjmują pacjenta poza kolejką, gdy pacjent jest detoksykowany - za jego zgodą, gdy wymaga leczenia w zakresie AZA - również za jego zgodą, za świadczenia dodatkowe oraz świadczenia poza kontraktem z NFZ, a także na życzenie pacjenta w warunkach wyższego standardu usług, 3-dobowa detoksykacja w OLAZA, za skróconą miesięczną terapię w terapii uzależnień. 21

Dane ankietowe za 2014r. wskazują, że opłaty pobierane są w 40% oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz 14,29% oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu i 11,43% poradni terapii uzależnienia i współuzależnienia. Pobieranie opłat za świadczenia zdrowotne w leczeniu uzależnień w 2014r. TAK NIE 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 3 31 6 12 2 4 1 1 PTUA COTUA DOTUA OLAZA Wykres nr 8. Pobieranie opłat za świadczenia przez placówki terapii uzależnień województwa śląskiego (Źródło: ankieta Lecznictwo uzależnień 2014 ). 22

V FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2014 ROKU 1. Zasady kontraktowania przez NFZ świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenia uzależnień w 2014 roku Rok 2014 był kolejnym rokiem, w którym nie rozpisano konkursu ofert na świadczenia zdrowotne z zakresu opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień. Po raz 4 z rzędu umowy z NFZ były aneksowane przy nie zmienionej cenie punktu jednostkowego. I tak cena punktu jednostkowego w 2014r dla DOTUA mieścił się w granicach od 7,00zł. - do 7,40zł., dla PTUA najniższa cena za punkt wynosiła 8,40 zł., zaś najwyższą, to 9,00 zł. Z kolei dla OLAZA oraz COTUA wartość punktu jednostkowego została ustalona na 9,00zł. W lecznictwie całodobowym ustalono wartość osobodnia, który jest wagi ilorazem w ceny punktu jednostkowego i wagi przypisanej do każdego zakresu świadczenia zdrowotnego określonej w zarządzeniu Prezesa NFZ. I tak w 2014r.: w lecznictwie ambulatoryjnym, przy cenie punktu jednostkowego wynoszącym 9,00zł., wartość poszczególnych porad wynosiła: Nazwa świadczenia jednostkowego Waga świadczenia Wartość świadczenia w zł. porada LU lekarska diagnostyczna 9 81 porada/wizyta LU diagnostyczna 9 81 porada LU lekarska terapeutyczna (kolejna) 3 27 porada/wizyta LU terapeutyczna (kolejna) 6 54 wizyta LU instruktora terapii uzależnień 3 27 sesja LU psychoterapii indywidualnej 12 108 sesja LU psychoterapii indywidualnej wykonywana 10 90 przez osobę w trakcie szkolenia do uzyskania certyfikatu psychoterapeuty sesja LU psychoterapii rodzinnej (uczestnik) 4 9 sesja LU psychoterapii grupowej (uczestnik) 3 9 sesja LU psychoedukacyjna (uczestnik) 1 9 w dziennym oddziale terapii uzależnienia od alkoholu, przy cenie jednostkowej 7,40zł. i wadze 10 pkt. - wartość osobodnia wynosiła 74,00zł. w całodobowym oddziale terapii uzależnienia od alkoholu, przy wadze świadczenia równej 13 pkt. - wartość osobodnia wynosiła 130,00zł. W oddziale leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, przy wadze świadczenia równej 19 pkt. - wartość osobodnia wynosiła 171,00zł. 23

2. Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2014 r. na lecznictwo odwykowe w województwie śląskim W 2014 r. po raz pierwszy udało się ustalić realne kwoty z NFZ, które zostały przeznaczone na leczenie uzależnień w województwie śląskim. Kwoty te są podobnej wysokości jak w 2013r., gdyż wartości punktów jednostkowych i wag w poszczególnych zakresach nie zmieniły się a umowy z podmiotami były na podobnym poziomie. W skali całego województwa w 2014r. na świadczenia z zakresu leczenia uzależnień przeznaczono 37.665.091,00 zł. z czego: najwięcej, bo ponad 45% środków, przeznaczono na stacjonarną terapię uzależnienia od alkoholu. nieco ponad 34% środków ogólnej kwoty przeznaczono na lecznictwo ambulatoryjne. na terapię w dziennych oddziałach przeznaczono niespełna 10% wszystkich środków. Wartości kosztów w poszczególnych typach placówek leczenia uzależnień przedstawia wykres nr 9 Wartość umów na świadczenia zdrowotne z zakresu leczenia uzaleznień w 2014r.w woj. śląskim PTUA; 11 629 054,40 DOTUA; 3 594 337,10 COTUA; 11 395 832,00 PTU; 1 492 187,50 OLAZA; 5 805 423,00 COTU; 3 748 257,00 Wykres 9. Wartość umów w 2014r. przeznaczona na świadczenia z zakresu leczenia uzależnień. Źródło: www: NFZ.gov.pl, informator o umowach. Ponadto placówki odwykowe na swoją działalność jak co roku pozyskują środki samorządowe - z Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego oraz z urzędów miast i gmin województwa śląskiego. Jak zwykle samorządy dofinansowują placówki, dla których stanowią organ założycielski. 24

I tak z ankiet wynika, że Samorząd Województwa Śląskiego dofinansował remonty i inwestycje w podlegających mu placówkach lecznictwa odwykowego łącznie na kwotę 1041376,68zł. Natomiast samorządy miast i gmin w 2014r. łącznie na świadczenia zdrowotne wyasygnowały ok. 537764,00zł. Niestety tylko nieliczne placówki otrzymały tego typu wsparcie. Większość placówek nie dostaje żadnego dofinansowania z powodów taki jak: albo nie aplikuje, albo samorządy nie przewidują w swoich gminnych programach rozwiązywania problemów alkoholowych możliwości dofinansowania placówek lecznictwa odwykowego. 25

VI PACJENCI PLACÓWEK LECZENIA UZALEŻNIEŃ WOJEWÓDZTWA ŚLASKIEGO W 2014 ROKU 1. Liczba pacjentów uzależnionych w województwie śląskim a skuteczność leczenia W 2014r. we wszystkich placówkach leczenia uzależnień w województwie śląskim zarejestrowanych było 26484 pacjentów uzależnionych, z czego 6038, to kobiety. W tym roku, po raz pierwszy zarejestrowanych było 9977 uzależnionych, w tym 2567 kobiet. A więc w 2014r., w porównaniu z rokiem 2013r., odnotowuje się wzrost ogólnej liczby przyjęć o 15,55%. Odnotowuje się również przyrost liczby pierwszorazowych przyjęć kobiet o 25,67%, w stosunku do roku przedniego. Uzyskane dane oprócz wskazania ogólnej tendencji, mogą również wskazywać na skuteczność leczenia. W tym celu pogrupowano dane tak, aby ustalić, ilu pacjentów ukończyło podstawowy i pogłębiony program terapeutyczny w stosunku do pacjentów pierwszorazowych, a także do ogólnej liczby pacjentów. Analiza zestawień zawartych w tabeli nr 15, wskazuje w tym względzie na pewne prawidłowości. I tak odnosząc się do ogólnej liczby zarejestrowanych, należy stwierdzić, że z tej liczby niespełna 42% pacjentów zostało zakwalifikowanych do podstawowego programu terapeutycznego. Program ten ukończyło 61,20% włączonych do niego pacjentów, z czego ok 10,80% pacjentów weszło do programu pogłębionego. Program pogłębiony ukończyło 5,71% pacjentów. Jeżeli chodzi kobiety to w 2014r., do podstawowego programu zostało zakwalifikowanych 44,24% zarejestrowanych kobiet, z czego 61,14% pacjentek ten program ukończyło. Podobne zależności dotycz, które realizowały program pogłębiony. Z ogólnej liczby kobiet ok. 11,11% kobiet podjęło leczenie w programie pogłębionym, który ukończyło 5,68% kobiet. W przypadku całodobowych oddziałów leczenia uzależnień, statystyki osiągnięcia sukcesu leczenia tradycyjnie są o wiele wyższe, niż w pozostałych typach placówek. I tak w COTUA z 79,56% pacjentów, którzy zostali zakwalifikowani do podstawowego programu, ukończyło go 81,31% pacjentów. Natomiast jeżeli chodzi o kobiety, to z 84,26% kobiet, które weszły w podstawowy program terapeutyczny w COTUA, 88,29% go ukończyło. Szczegółowo zależności tego typu zostały przedstawione w tabeli nr 15. 26

Tabela nr 15. Liczba pacjentów uzależnionych oraz procentowy wskaźniki skuteczności terapii uzależnień w 2014 r. w województwie śląskim.(źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) a) uzależnieni zarejestrowani ogółem b) liczba uzależnionych, którzy zgłosili się pierwszorazowo c) liczba uzależnionych, którzy weszli do podstawowego programu leczenia d) uzależnieni, którzy ukończyli podstawowy program e) liczba uzależnionych, którzy weszli do pogłębionego programu leczenia f) uzależnieni po ukończonym programie pogłębionym ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety PTUA 17486 4402 6311 1638 6920 1610 3846 837 2766 636 1513 343 36,09% 37,21% 39,57% 36,57% 55,58% 51,99% 15,82% 14,45% 8,65% 7,79% 39,97% 39,50% 54,70% 53,93% 71,92% 75,99% COTUA 3195 699 1844 487 2542 589 2067 520 0 0 0 0 57,72% 69,67% 79,56% 84,26% 81,31% 88,29% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% DOTUA 1674 491 1105 317 1628 472 874 276 95 35 0 0 66,01% 64,56% 97,25% 96,13% 53,69% 58,47% 5,68% 7,13% 0,00% 0,00% 5,84% 7,42% 0,00% 0,00% 10,87% 12,68% OLAZA 4129 446 717 125 - - - - - - - - 17,36% 28,03% - - - - - - - - RAZEM 26484 6038 9977 2567 11090 2671 6787 1633 2861 671 1513 343 37,67% 42,51% 41,87% 44,24% 61,20% 61,14% 10,80% 11,11% 5,71% 5,68% b : a c : a d : c e : a f : a 25,80% 25,12% 52,88% 51,12% e : c 42,15% 41,09% e : d f : e 2. Liczba pacjentów wspóluzależnionych W ramach swojej działalności placówki leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz leczenia uzależnień, zajmują się korekcja zaburzeń zachowania i funkcjonowania będących reakcja na przewlekły stres wynikający z funkcjonowanie z osoba uzależnioną., Podobnie jak w latach ubiegłych, terapią współuzależnienia zajmowały się tyko placówki ambulatoryjne. Wydaje się że ze względu na większą liczbę uzależnionych mężczyzn, więcej kobiet powinno leczyć zaburzenia wynikające ze współuzależnienia. Jednak jak wskazują dane, zarówno za 2013r., jak i 2014r. do placówek ambulatoryjnych województwa śląskiego, trafia mniej więcej taki sam odsetek wspóluzaleznionych mężczyzn jaki kobiet. W 2014r. poradnie leczenia uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, ogółem zarejestrowały 4143 pacjentek i pacjentów wspóluzależnionych, a więc nieco ponad 29% pacjentów więcej, niż w 2013r., w tym zdecydowana większość wspóluzaleznionych (3608 pacjentów) to kobiety. 27

Placówkach leczenia uzależnień w 2014r. zarejestrowano ok. 45% pacjentów pierwszorazowych, z czego 41,64% podjęło terapię w podstawowym programie dla wspóluzaleznionych. Program ten ukończyło 21,77% pacjentów które go rozpoczęły. Porównując dane z 2014r. z rokiem 2013, zauważalna jest tendencja obniżania się w 2014r. skuteczność leczenia współzależnych. Nawet przy zwiększonej liczbie przyjętych do terapii pierwszorazowych pacjentów zauważalny jest niższy odsetek pacjentów kończących terapię podstawową. Szczegółowy rozkład danych dotyczący pacjentów wspóluzależnionych objętych opieką w ramach lecznictwa odwykowego, a wykazany w ankietach: lecznictwo uzależnień 2013 oraz ankiety lecznictwo uzależnień 2014 r. przedstawia tabela nr 16. Tabela nr 16. Liczba pacjentów wspóluzaleznionych oraz procentowy wskaźniki skuteczności terapii współuzależnienia w 2013 i 2014 r. w województwie śląskim. (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2013 oraz ankiety Lecznictwo odwykowe 2014 ) g) współuzależnieni zarejestrowani ogółem h) liczba wspóluzależnionych, którzy zgłosili się pierwszorazowo i) liczba wspóluzależnionych, którzy weszli do programu leczenia j) współuzależnieni po ukończonym programie podstawowym: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobie ty 2014r. 4143 3608 1862 1639 1725 1590 902 785 44,94% 45,43% 41,64% 44,07% 21,77% 21,76% h : g i : g j : g 52,29% 49,37% j : i 2949 2665 1519 1357 892 861 519 504 2013r 51,51% 50,92% 30,25% 32,31% 17,60% 18,91% h : g i : g j : g 58,18% 58,54% j : i 3. Pozostali pacjenci leczeni w 2014 r. placówkach terapii uzależnień Do systemu leczenia uzależnień trafiają również osoby: nadużywające alkoholu bez objawów uzależnienia (F10.1), młodociane do 18 r. ż. pijące w sposób szkodliwy z rozpoznaniem F10.1, młodociane do 18 r. ż. uzależnione od alkoholu (F10.2), z syndrom DDA, a także dzieci i młodzież z rodzinach alkoholowych. W systemie lecznictwa uzależnienia od alkoholu, problemami wymienionymi wyżej zajmują się zazwyczaj placówki ambulatoryjne, ale zdarza się, że osoby z syndromem DDA trafiają do DOTUA. W 2014r. takich osób było zdiagnozowanych i leczonych 3,23% ogólnej liczby pacjentów. W przypadku kobiet obserwuje się ten sam odsetek kobiet w stosunku do ogólnej liczby kobiet. Dane wykazane w tabeli nr 16 wskazują, że w 2014 r. tego typu rozpoznania trafiały do 28

zazwyczaj do poradni leczenia uzależnień gdzie przyjęto: 835 (3,52% ogółu) pacjentów pijących alkohol w sposób szkodliwy (rozpoznanie wg ICD 10 - F10.1), z czego 293 pacjentów stanowią kobiety 3,17% ogółu kobiet. 106 (0,45% ogółu przyjętych), to dzieci i młodzież z rodzin alkoholowych z czego 69 pacjentów to pacjenci płci żeńskiej, co stanowi 0,37% ogółu przyjętych w 2014r. takich pacjentów. 64 (0,37% ogółu przyjętych) pacjentów, to młodociani pacjenci do 18 r. ż., z rozpoznaniem picia szkodliwego (F10.1) oraz uzależnionych od alkoholu (F10.2), przy czym wśród tych pacjentów, 33 osoby to pacjenci płci żeńskiej, co stanowi 0,75% wszystkich zarejestrowanych pacjentek; Z pośród wymienionych wyżej rozpoznań, największą grupę leczonych w poradniach stanowili pacjentów z syndromem DDA. Było ich 1185 pacjentów co stanowi 4,99% ogółu przyjętych. W PTUA leczono również 883 kobiet z syndromem DDA, co stanowi 9,54% ogółu przyjętych do leczenia kobiet) Tabela nr 17. Liczba pozostałych pacjentów wymagającymi specjalistycznych interwencji w placówkach odwykowych województw śląskiego w 2013 r. (Źródło: ankiety Lecznictwo uzależnień 2014 ) RAZEM s = (a + g + k + l + n) k) osoby pijące alkohol szkodliwie (F10.1): l) dzieci i młodzież z rodzin alkoholowych: m) pacjenci do 18 roku życia (F10.1, F10.2): n) osoby z syndromem DDA ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety PTUA 23755 9255 835 293 106 69 64 33 1185 883 3,52% 3,17% 0,45% 0,75% 0,37% 0,75% 4,99% 9,54% DOTUA 1732 509 2 0 0 0 0 0 56 18 0,12% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 3,23% 3,54% OLAZA 4129 446 - - - - - - - - COTUA 3195 699 - - - - - - - - Razem 32811 10909 837 293 106 69 64 33 1241 901 2,55% 2,69% 0,32% 0,63% 0,24% 0,55% 3,78% 8,26% k : s l : s m : a n : s 4. Populacja uzależnionych od alkoholu w 2014 ze względu na wiek W 2014r. we wszystkich typach placówek leczono 25033 uzależnionych, z czego 5449 to uzależnione kobiety. W porównaniu z 2013r. nastąpił wzrost liczby leczonych uzależnionych o 13.37%. Odnotowano również wzrost liczby leczonych kobiet o 10,56%. Podobnie jak w latach ubiegłych najwięcej pacjentów uzależnionych od alkoholu wywodziło się z przedziału wiekowego mieszczącego się pomiędzy 30 a 64 rokiem życia. W tym przedziale wiekowym mieściło się nieco ponad 84% wszystkich leczonych pacjentów, a także 84% 29