BADANIA NAD FAUNĄ JI;;TEK (EPHEMEROPTERA) WIELKOPOLSKI

POZNAŃSKIE TOWARZYSTWO PRZYJ ACióŁ NAUK WYDZTAŁ MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZY PRACE KOMISJI BIOLOGICZNEJ TOM XIX ZESZYT 8 MARIA KEFFERMULLER BADANIA NAD FAUNĄ JI;;TEK (EPHEMEROPTERA) WIELKOPOLSKI POZNAŃ 1960

Komitet Redakcyjny Członkowie: Zygmunt Czubiński, Jan Rafalski, W1acław Skuratowicz, Konstanty Stecki, Zofia Suchcitzowa, Jan Wojdechowski, Aleksander Wróblewski Redaktor książki: Jan Rafalski Printed in Poland PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE ODDZIAŁ W POZNANIU Nakład 600+150 egz. Arkuszy wyd. 5 druk. 4,5. Papier ilustracyjny V kl. 75 g 70X100. Do składania oddano 15. I. 1960. Podp;sano do druku 7. VI. 1960. Druk ukończono w czerwcu 1960. K-9 cena zł 16,- Drukarnia w Wąbrzeźnie - zam. 76 15. I. 1960.

WSTĘP Tema1t niniejszy podjęłam z inicjatywy prof. dra K a z im ie r z a S im ma. Miała to być praca faunistyc:zma, uwzględniająca ekologię poszczególnych gatunków. Przy oznaczaniu materiału naitrafiłam jednak na dość duże trudności wynikające z niedostatecznego opracowania tej grupy, toteż musiałam również zwrócić uwagę ina systematykę niektórych form. Jętki Polski są w ogóle słabo poznane, a w Wielkopolsce nie były dotąd wcale badane. Materiał omówiony w niniejszej pracy był gromadzony od roku 1950. Pochodzi on z małej 1tylko części licznych wód Wielkopoilski i z pewnością nie obejmuje wszystkich żyjących tu gatunków jętek. Starałam się jednak, by miejsca połowów były możliwie różiilorod:ne i by reprezentowały ważniejsze typy ~biorników wodnych Wielkopolski. Główną uwagę poświęciłam Warcie, a zwłaszcza jej nie uregulowanym odcinkom w przeświadczeniu, że partie te najszybciej ulegną bezpowr~tnej zmianie w związku z planowaną dalszą regulacją rreki i z rozwojem przemysłu nad jej śflodkowym biegiem. Większość materiału zebrałam sama, rpewną cz,ęść jednak zawdzic;czam pracownikom obu Zakładów Zoologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Poznańskiego Oddziału Instytutu Zoologicznego PAN1, za co wszystkim serdecznie dziękuję. Pragnę wyrazić Wdzięczność doc. drowi W ac ław 01w i Skurat o w.i cz o w i, pod kforego kierunkiem praca niniejsza została wykonana, Komitetowi Nauk Zoologic~nych Wydziału II PAN, który przez przyznanie»dotacji wydatnie dopomógł mi w przeprowadzeniu prac terenowych ornz drowi G. Dem o u 1 i n, drowi V. Landzie, drowi T. T. M ac a n o w i, ~oiledze B. R u s s e v o w i i drowi M. Z e 1 i n c e, którzy ułatwili mi oznaczenie materiału przez przysłanie bądź tioj okazów porównawczych,.bądź potrzebnych prac. 1 Niestety nie przy wszystkich próbach, zwłaszcza starszych, zachowały się adnotacje z nazwiskiem zbierającego.

4 Maria Keffermiiller [414] Przy zestawianiu danych dotyczących biologii i ekologii poszczególnych gatunków wykorzystałam również materiały jętek zebrane przez kllku studentów w ramach wykonywania przez nich pracy magisterskiej w Zakładzie Zoologii Systematycznej UAM. Wszystkie wyżej wymienione z:biory ~ostały dokonane metodą jakościową i dane ilro~ciowe _są tu tylko orie:ntacyjne. Rozmieszczenia geograficznego wszystkich omawianych gatunków na terenie Polski nie podaję, gdyż po pierwsze zbyt mały procent naszych wód był dotąd itakimi badaniami objęty, a ipo drugie większość prac jest stara i obawiam się, że o:zmaczenia niektórych gatunków mogą być wątpliwe. Ogółem stwiendziłam w Wielkopolsce występowanie 42 gatunków jętek należących do 13 rodzin., Niektóre sta1ni01wiska gatunków: Ephemera lineata Et n Baetis tri-. color T s her. i Procloeon pseudorufulum Kim mi n s były już wymienione w pracy mo1jej 'Z r. 1956 [14].

~- WYKAZ ZNALEZIONYCH GATUNKÓW Fam. Behningiidae Mot as e't Bace s co 1. Behningia lestagei Mot as et Bacesco? 2. Ephoron virgo (0 1 i v.) 3. Potamanthus luteus (L.) Fam. Polymitarcyidae K 1 a pa 1 e k Fam. Potamanthidae K 1 a p a 1 e k Fam. Ephemeridae K 1 a p a 1 e k 4. Ephemera lineata Et n. 5. Ephemera vulgata L. Fam. Siphlonuridae K 1 ap a 1 e k 6. Siphlonurus armatus Et n.? 7. Siphlonurus linnaeanus (Et n.) Fam. Baeiidae K 1 a p a 1 e k 8. Baetis bioculatus (L.) 9. Baetis bucerat'lis Et n.? + 10. Baetis tricolor T s her. 11. Baetis vernus Cu r t. 12. Baetopus wartensis gen., n., sp., n.x+ 13. Centroptilum luteolum (Mi.i 11.) 14. Centroptilum pennulatum Et n. 15. Cloeon dipterum (L.) 16. C!oeon inscriptum B n g tss.? t- 17. C!oeon simile Et n. 18. Procloeon pseudorufulum K i m m i n s 19. Isonychia ignota (W a 1 k) Fam. lsonychiidae E d m u n d s & T r a v e r 20. Oligoneuriella rhenana (Im h.) 21. Oligoneurisca borysthenica T s her. 22. Ametropus eatoni Br od s k i j Fam. Oligoneuriidae U 1 m er Fam. Ametropodidae U 1 m e r X gatunek nowy dla nauki; + gatunek nowy dla Polski

6 Mocia Keffermliller [416]. Fam. Heptageniidae T r a v e r 23. Heptagenia flava Ros t. 24. Heptagenia fuscogrisea (Ret z.) 25. Heptagenia sulphurea (M li 11.) 26. Arthroplea frankenbergeri B a 1 t h as ar? Fam. Leptophlebiidae K 1 a p a 1 e k 27. Habroplebia fusca (Cu rt.)+ 28. Leptophlebia marginata (L.) 29. Leptophlebia vespertina (L.) 3:1. Paraleptophlebia cincta (B r a u er) 31. Paraleptophlebia submargfoata (Step h.) 32. Ephemerella ignita (Podia) 33. Ephemerella mesoleuca (B r a u er) 34. Eurylophella kare lica Tie n IS u u 35. Brachycercus harrisella Co ur t. 36. Brachycercus minutus T s h er. + 37. Caenis horaria (L.) 38. Caen is macrura St e p h.? 39. Caenis maesta B n g tss. 40. Caenis pseudorivulorum s p. n. X + 4 l. Caenis robusta Et n. + 42. Caen is undosa Tie n su u + Fam. Ephemerellidae K 1 a p a 1 e k Fam. Caenidae K 1apa1 e k PRZEGLĄD GATUNKGW Behningia lestagei M o t a s e t B a c e s c o? Opisy wszystkich stadiów rozwojowych tego gatunku, warunki występowania jego Larw w W a:ricie oraz wykaz materiału 'zebranego przeze mnie zostały już opublikowane odde:ielnie [17). Ephoron virgo (O 1 i v.) Gatunek ten znalazłam ty1ko w Wal'cie. Larwy jego żyją tam w norkach wygrz:ebanych w gliniastych brzegach oraz w starych, porrowatych kłodach drzewrnych zatopionych w :rzece, w których, jeśli d:rewno jest już dostatecznie zbutwiałe, same drążą sobie kory;t.arzyki. Nigdy natomiast, w przeciwieństwie do C z e r n o w ej [7] nie udało mi się znaleźć larw Ephoron virgo (O 1 i v.) na dnie piaszczystym. Lot w lipcu i sierpniu po' zachodzie ' slkyńca. Uskrzydlone'? '?,zebrane dnia 7. V. 1950 r. podczas masowej rójki, znajdują się w stadium subimago, choć posiada:ją przylepione do odwłolka pa-

[417] Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) 7 kieciki :zmiesionych już jajek. Jest to zgodlne z obserwacją Cze r n owej, która stwierdziła, że u gatunku tego 9 '? nie dochodzą dio' stadium imago [7]. Materiał: Wart a: Kucmi, Góry (pow. Poddębice): 16. VI. 1957-2 lr 2 ; 21. VI. 1958-6 lr; Koło: 17. VI. 1'957-1 w; Patrzyków (pow. Konin): 8. VI. 1956-7 Ir; 18. VI. 1957-1 w; 1. VII. 1958-5 lr; 4. IX. 1958-1.s d ~suchy); Konin: 19. VI. 1957-1 w; Sługocin (pow. Konin): 21. VI. 1;957-15 lr, 2 w; Ląd (pow. Słupca): 5. VIII 1955-2 w; Nowe Miasto (pow. Jarocin): 6. VIII. 1955-2 i ó; Most Chwaliszewski (Poznań - Miasto): 7. VII. 1950-11 s 9 (leg. doc. dr A. W r ó b 1 ew rs ki). Potamanthus luteus (L.) Obecno,ść tego gatuinku stwierdziłam dotąd tylko w dwu rzekach. W Wełnie k. Parkowa ba~dzo liczny. Larwy znajdowałam wśród żwiru dennego oraz na zanurzonych gałęziach i kaw.alkach drewna. Dwa okazy uskrzydlone spotkałam tam w końcu lipca. W W arcie znala:ziłam tylko jedną larwę na zamulonym dnie, w miejscu płytkim, przy brzegu. Materiał: War,ta: Brodnia (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-1 Ir; W ełna: Parkowo (pow. Oborniki): 29. VII. 1951-4 lr; 14. IX. 195i - 3 Ir; 30. VII. 1952-2 Ir, 1 i Ó, 1 i <_(; 6. VII. 1957-41 Ir; 3. VII. 11958-1 Ir. Ephemera lineata Et n. O występowaniu Ephemera lineata Et n. w WeŁnie dbniosłam już w 1956 r. [14]. Od tego czasu nie znalazłam żadnego nowe,go stanowiska togo gatunku. Stwierdziłam jedynie, że w jego towarzystwie występuje tam również, choć w znacznie mniejszej ilości osobników, Ephemera vulgata L. Postaci uskrzydlone 'zebrałam w czasie od drugiej połowy czerwca do końca Upca. Kilkakrotnie miałam ioikazję obserwować samiczki podczas składania jaj. Miało to miejsce w godzinach połurdntowych, prawdopodobnie wskutek silnego zacienienia tego oddnka rzeki przez las. Pojedyncze okazy latały zygzakami nad rzeką, to wzinos'ząc się, to opadając tak nisko, że co chwila dotykały odwłokiem powierzjchni wody; wreszci2 z reguły znikały pod nią schwytane przez rybę. Materiał: Wełna: Parkowo (pow. Oborni:ki): 14. IX. 1951-40 Ir; 10. VI. 1952-4 Ir; 15-30. VI. 1952 - H: 1 i Ó ; 14. VII. 1952-1 i ó; 30. VII. 1952-4 i S' ; 6. VII. 1957 -- 14 lr; 26. IX. 1957-12 Ir; 5. VI' 1953-3 Ir. 2 lr - larwa, w - wylinka larwalna, s - subimago, uzyskane w drodze hodowli. imago. H: okazy

8 Mairia Keffe:rmilller [418] Ephemera vulgata L. Gatunek ba:ridzo pospolity i miejscami liczny. Larwa wyrazme eurytopowa; może żyć zarówno w wodzie płynącej jak stojącej, a nawet w małych oczkach", tak w dnie piaszczystym, jak i żwirowym. Nie spotkałam jej dotąd tylko w dużej rzece - Warcie. Postaci uskrzydlone znajdowa1łam od maja do lipca. Lot obserwowałam w godz~nach popołudntowych, niedaleko od brzegu zbiornika wodnego, w grupach liczących po kilka sztuk. Mate:riał: Je z. Góreckie (pow. Poznań): 27. V. 1950-1 's ó; 3. VII. 1950-1 i? ;.Jez. Gor1z,~ńskie (pow. Międzychód): 3. VI.,1950-1icJ,1 s9; Jez. Gorzyckie Wiejskie (pow. Międzychód): 3. VI. 1950-1 só; Jez. Kierskie (pow. Poznań-Miasto): 6. VII. 1950-1 1i 9; 4. VII. 1951-1 i ó, 1 s Ó; je z. Koc i o ł ek Opow. Poznań): 13. V. 1950-1 s 9; 1. VI. 1'956-1 Ir; Je z. Ko.łat - kowskie (pow. Poznań): 2. VII. 1950-1 i cf'; Jez. Strzeszyńskie (pow P<Oznań-Miasto),: 7. VI. 1955-5 ió, 1 i 9, 1 s 9 (leg. mgr A. Burków n a); Str u rnie ń Jun i k owski (pow. Poznań-Miasto): 22. VI. 1950-1 Ir; Ka n a ł Kości a ń s ki, Racot (po.w. Kościan): 7. VI. 1952-1 ió (leg. mgr Z.Cz ar n e ck i); Głuszy n k a koło młyna (pow. Boznań): 25. V. 1952-1 s 9 (leg. mgr L. Berger); Babki (pow. Poznat'l): 22. VIII. 1954-1 Ir; Gł ó :w n a (Poznań-Miasto), przepływ z glinianki: 25. IV. 1954-1 Ir (leg. doc. dr A. Wrób Ie wski); niżej stawu młyfaskiego: 2. IX. 1954-2 Ir (1,eg. doc. dr A. Wróble wski); Wełna, Parkowo (pow. Oborniki): 26. IX. 1957-2 Ir; 5. VI. 1958-1 s ó ; oczko", Strz.e1szyn, pow. Poznań Miasto): 15. V. 1951-1 lr. Siphlunurus armaius Et n.? Larwy oznaczałam przy pomocy kluc'za M a ca n a [30] na podstawie rozmieszczenia szczecinek na członie środkowym głaszczka szczękowego i członie oistatnim głaszczka wargowego. Niektóre okazy mają jednak ciemną plamę nie ty]ko na bocznych skrzydełkach" segmentów odwłokowych VIII i IX, lecz również na poprzednich, co według M a c a n a ma być typowe dla larwy S. lacustris Et n. Kolce segmentu IX są długie, dosięgają nasady bocznych szczecin. U imagimes ó ó uzyskanych w drodze hodowli kolce te sięg:ają do połowy segmentu X (cecha podawana przez M i k u 1 s k i e g o [36] i S c h o e nem und a [42] za typową dla S. aestivalis Et n.). Deseń brzusznej striony odwłoka, wyraźnie widoczny zresztą ty1ko na okazach świeżych, zgodny z rysunkiem M i k u 1 s k i ego [36] dla S. armatus E t n. Penis zbudowany podobnie jak u S. armatus Et n. według rysunku Kim mi n s a [18]; różnioę stanowi położenie końcowych otwó,rów w płatach penisa, które na wyżej wymienionym rysunku są skieriowane ku sobie {do wewnątrz), a u moich okazów - na zewnątrz (tab. V, rys. 1).

[419] Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) 9 Brak dokładnego opisu larwy i imago ó S. aestivalis Et n. uniemożliwia pewne oznaczenie tego gatunku. Roz:wój roczny. Pora pojaiwu, podioilmie jak u Heptagenia fuscogrisea (Ret z.), która zresztą najliczniej mu towarzyszy, dost9sowana do życia we wiosennych rozlewiskach rz.ek. W dolinie Warty na wiosnę bardzo liczny, z końcem maja zniika. W hodowli prowadzonej w r. 1955 subimagiines wylęgały się od 21. V. do 27. V., w czasie między godziną 12,30 a 16,30. Wylęg przebiegał następująco: larwa wypełzała z wody i zaraz ro:llpoczynał się proces linie!ilia, trwający ± 10 min.; z odbytu wylęgłego subima:go wydzielało się k~lejno kilka kropel przejrzystej, zielonej cieczy. Przeobrażenie w imago następowało po upłyiwie około 68 godzin. L1arwy spotyka się oprócz zalewisk 'l'ównież w zatokach samej rzeki. Po1za Wartą obecnoś ć tego gatunku stwierdziłp.m ~ dolinie Wełny. Materiał: W art a, Patrzyków (pow. Konin): 16. V. 1957-1 J.r, 1 w; 17. V. 1957-1 s 9; 2CJ. V. 1958-1 i 9; Puszc7.ykowo (pow. Poznań): 12. V. 1956-3 lr; Miękowo (pow. Poznań): 6. V. Hl50-6 lr; zalewisko wiosenne Warty, Patrzyków (pow. Konin): 16-210. V. 1957-21 lr, 5 w; PU1s1zczykowo (pow. Poznań): 21-30. V. 1955-2 lr, H: 4 i ó, 5 i 9, 1 s y, 6 w; Dębina (Poznań-Miasto): 26. IV. 1950-5 lr; Miękowo (pow. Poznań): 6. V. 19.50-5 Ir; zafewisko wiosienne wełny, Parkowo (pow. Oborniki): 1. IV. 1953-5 Ir (leg. mgr L. B erg er). Siphfonurus linnaeanus (E t n.) Larwy, w niezbyt dużej ilości osobni1ków, znajdowałam we wiosennych zalewiskach War1ty, w towarzys!twie S. armatus Et n.?, Heptagenia fuscogrisea (R e t z.) i Cloeon dipterum (L). Biologia, jaik u dwu pierwszych gatunków, związana z występowaniem we wiosennych zalewiskach rzek. Wylot obse:riwowałam w czerwcu, a więc wtedy, gdy jeszcze masowo la~ tała Heptagenia fuscogrisea (Ret z.), lecz S. armatus Et n.? już wylot zakończył. Owady dorosłe łapałam o zachodzie słońca, latające wysoko nad brzegiem rzeki, pojedynczo lub po kilka sztuk. Materiał: Z a 1 ew isk o W arty: Patrzyków (pow. Konin): 16-20. V. 1957-16 Ir; Konin: 19. VI. 1957-3 lr; Pusz,czykowo (pow. Foznań): 12. V. 1956 -- 4 lr; nad W art ą: Siedlątków (porw. Poddębice): 14. VI. 1957-1 i ó; Kuczki (pow. Poddębice): 5. VI. 1958-1 i ó ; 23. VI. 1958-1 i Ó; Patrzyków ~pow. Konin): 8. VI. 1956-1 i ó; Konin: 19. VI. 1957 -- 1 i '?, 1 s 9 ; W a re i ca koło uj'ścia (pow. Konin): 18. V~. 1957-1 lr; Po z n a ń, na oknie: 10. VI. 1958-1 i '?.

10 Mada Keffe['milller [420] Rodz. Baetis L e a c h Z postaci uskrzydlonych rodzaju Baetis Le ai c h na razie :lldołałam pewnie oznaczyć tylko imag~nes ó ó, a 9 9 ornz subima!gines - tylko u B. tricolor T s h er., dzięki charakterystycznej budowie tylnego skrzydła tego gatunku. Wśród larw wyróżniam dotąd dobrze B. bioculatus (L.) i B. tricolor T s h er. Inne, choć posiadam ich zebranych wi~le i rozróżniam (przynajmniej częściowo) pomiędzy sobą, na razie pomijam, gdyż bądź nie zdołałam ich jeszcze 1 zidentyfikować z postaciami 1doriosłymi, bądź też stwierdziłam mniejsze lub większe różnice budowy między okazami moimi, a opisanymi w dostępnych mi pracach. Do oznaczenia gatunków rodzaju Baetis L e a c h i Caenis S t e p h. jestem bowiem zmuszqn1a posługiwać się pracaimi aingielskimi (Kim - mi n s [22], Ma c a n [29, 32, 33], bardzo dobrymi, lecz niestety dostosowanymi do oznaczania fauny angielskiej. TymC'zasem okazuje się, że pewne moje gatunki nie są identyczne z angielskimi (np. B. buceratus Et n.'\ B. tricolor T s h re r.). Dokładne opracowanie la!i"w rodzaju Baetis Le ach, występujących choćby tylko w samej Wielkopolsce, wymaga oddzielnej pracy opartej przede wszystkim na hodowli. Baetis bioculatus (L.) Larwy 3 znajdowałam dość licznie we większych potarkach oraz rzekach na :roślinach wodnych, na zatopionych kłodach i gałęziach ornz pod kamieniami. W małym potoku dotąd 1ty}ko dwukrotnie natrafiłam na pojedyncze larwy; w obu przypadkach w miejscu płytkim, o stosunkowo sil-. nym prądzie i żwiroiwym dnie. Na wiosnę pojedyincze okazy trafiają się również w nadrzecznych zalewiskach Warty, gdzie zostają odcięte w czasie opadlania wody. Imągines latają od wiosny do jesieni. Lot obserwowałam przed zachodem słońca. 3 Już po przygotowaniu niniejszej publikacji do druku otrzymałam pracę C. Bog oes c u i I. Tab ac ar u poświęconą larwom z rodz. Baetis Leach [4]. W pracy tej larwa gatunku oznaczonego przeze mnie jako B. biocuiatus (L) jest uważana za B. scambus Et n a m B. bi o c u 1 at us (L) - larwa bardzo podobna do tej, z której ja w drodze hodowli uzyskałam imagines ó ó B. buceratus Et n.?, lecz różniąca słę od niej obecnością długich, maczugowatych kolców na przedniej krawędzi ud (patrz gatunek następny). Nie miałam już czasu porozumieć się w tej sprawie z autorami wyżej WYmienionej pracy; ponieważ jednak z larw, które ja uważam za należące do gatunku B. biocuiatus (L.), ki1kakrotnie wyhodowałam imagines ó ó o oczach tull'banowych żółtych i przysadkach kopu1acyjnych zbudowanych typowo dla tego gatunku (klucz Kim mi n s a [18]), na razie nie zmieniam swego oznaczenia.

[421] Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) 11 Materiał: Cy bi n a koło ujścia (pow. Boznań-Miasto): 25. VIII. 1951-2 lr; Do j ca, Wolsztyn: 18. VU. 1957-14 lr; Głów n a, niż.ej młyna (Poznań-Miasto): 29. VIII. 1951-llr; 10.IX. 1951-1 i Ó; 20. VII. 1957-3 lr; Głuszy n ka, Babki (pow. Poznań): 22. VIII. 1954-3 lr; międz.y młynem, :a ujściem (pow. Poznań): 20. V. 1'953-14 lr; Ka n a ł Koś '(li a i'is ki, Czacz (pow. Kośdan): 20. VIII. 19516-8 lr; Ka n a ł Mo 5 iński, Głuchowo (pow. Kościan): 20. VIII. 1956-13 lr; strumyczek w Czerwonaku (pow. Poznań): 13. VIII. 1954-7 Ir; Pr os n a koło ujśda (pow. Września): 23. VL 1957 _,.. 5 Ir; Ustronie,pow. Kępno): 5. VIII. 1957-55 lr; 13. VIIJ1. 1957 - Z'5 Ir; Sam i ca, Kiekrz (pow. Poznań-Miasto): 19. VIII. 1951 -...,. 1 Ir; W ar ta, Brodnia (pow. PoddGbice): 14. VI. 1957-3 Ir; Skęczniew (pow. Turek): 15. VI. 1957 _: 5 lr; Góry (pow. PoddPbice): 16. VI. 1957-3 lr; Patrzyków (pow. Konin): 4. VIII. 1955-2 lr; 3. VI. 1956-3 Ir; 8. VI. 1956-13 lr; 16-20. V. 1957-26 Ir, 6 i ó; 9. IX. 1957-9 Ir; 10. LX. 1957-17 lr; 21. V. 11953-1 Ir; N. Wieś Podgóma (pow. Września): 23. VI. 1957-2 Ir; Czeszewo (pow. Wrześnh): 19. VIII. 1954-11 lr; Puszczykówko (pow. Poznań): 19. VI. 1953-2 lr; Puszczykowo (pow. Poznań): 15. IX. l95j - 11 Ir, 2 i ó; 14. VII. 1952-8 lr; 17. VII. 1953-12 Ir; 29. VH. 1953-18 lr; 12. VIII. 1955 -- 14 Ir; 31. VII. 1956-3 Ir; 20. IX. 1956-44 Ir; 7. V. 11957-7 Ir; 7. IX 1957 -- 10 lr; Dębina (Pozlllań-MLasto): 20. V. 1950-15 Ir; 22. VI. 1951-3 Ir, H: 1 i Ó ; 4. VII. 1952-2 Ir; 20. VII. 1952 - H: 5 i Ó, 1 s Ó, 3 w; 3. VIII. 1952 - H: 1 i ó, 1 w; 5. VIII. 1954-2 i Ó, 3 lr, 3 w; 24. VIII. 1954-6 i Ó, 16 w; 2. IX. 1954-2 Ir, 6 w, H: 2 i ó, 2 i 9, 2 s 9, 16 w; Crzerwonak (pow. Poznań): 13. VIII. _1954-32 Ir; Obrzycko (pow. Szamotuły): 10. VII. 1953-18 Ir; zalewisko wiosenne Warty Patrzyków (pow. Konin): 17 V. 1957-2 Ir; Wełna, Parkowo (pow. Oborniki): 14. IX. 1951-27 Ir; 17. VIII. 1955-2 Jr; 6. VII. 1957-31 lr. Baetis buceratus E tn.? Imago ó tego gatunku daje się bez trudności oznaczyć przy pomocy klucza Kim ni i n s a [18] na podstawie budowy aparatu kopulacyjnego; często też zaznacza się, zwłasz;cza u samic, podawane również przez tego autora rozwidlenie pierwszej żyłki wzdłużnej w tylnym skrzydle. Jako inną cechę charakterystyczną, występującą u moich okazów tego gatunku, mogę jeszeze przytoczyć deseń szaroczarnych kresek i kropek, zwykle wyraźnie widocznych ina białawym tle srodkorwych tergitów odwłoka (patrz tabelka). Często podic bne plamki są widocme i na sternitach. Natomiast wylinki larw, z których te ó ó w fi.odowli wyleciały, choć z deseniu podobne do larwy B. buceratus Et n. opisanej przez Mac a 111 a f33], różnią się od niej wynźnie brakiem długich, maczugow3tych kolców osadzonych wzc'łuż górnej krawędzi uda. Wobec tych trudności oznaczam gatunek ten :zmakiem pyctania, a larw Jego nie oddzielam na razie od innych, mających głaszczki wargowe zbudowane podobnie jak larwa B. vernus C ur t. i dla uniknięcia błędów chwilowo pomijam. W r. 1939 Tie n su u [45] opisał z Finlandii gatunek B. saliens, pojawiający się nad brzegami jezior. Opisy i rysunki aparatu kopulacyjnego

12 Maria Keffermi.iller [422] ó oraz tylne skrzydła tego gatunku odpowiadają w zupełności budowie tych narządów u B. buceratus E t n. Rólinicę stanowiłaby obecność u niektórych osobników 8. saliens Tie in su u dwóoh lub czterech żyłek poprzecznych w tylnym skrzydle, podczas gdy B. buceratus Et n. wykazuje raczej tendencję do rozwidlenia drugiej żyłki wzdłużnej. Drobne niezgodności w ubairwieniu między B. saliens 'l;' ie n su u, a mormi okazami B. buceratus Et n.? zestawiam poniżej: B. saliens Tie n s Ul u B. buceratus E t n.? Barwa bocznej ściany u podstawy ciemno-, wyoka turbanowego zielonawa żej jasnopomarańczowa Colour of the 1ateral dark-orange at the base 'Mall of a turban eye greenish higher uplight-orange Deseń tergitów odwłoka autor nie wspomina na każdym tergicie o żadnym deseniu 2 kropki i 2 ukośne kreski barwy szaroczarnej Pattern of abdominal author mentions on eacµ tergite 2.doti.s tergites no pattern and 2 diagonal greyishblack lines Ogólna barwa cia~a jaśniejsm niż u B. bio- tułów ciemnobrązowy, Colour of body in generał culatus odwłok białawy lighter than in thorax. dark brown B. bioculatus 1abdomen whitish Szczegóły przebiegu żyłek poprzecznych w skrzydłach 'są dość zmienne. W!kilku praq1ch o jętkach półnoano-wschodniej Europy spotkałam się z wzmianką c występowaniu w przybrzeżnej strefie jezio r takich gatunków, które u nas są znane tylko z rzek. Wydaje mi się więc możliwe, że B. saliens Ti e n s u u i B. bucera.tus Et n. mogą być synonimami jednego gatunku, wykazującego, być może, na t~k dużej przestrzeni <W. Bryta nia - Polska - Finlandia) pewną zmiennoś.ć ubarwienia. B. buceratus Et n.? w wi ększej ilości okazów stwierdziłam dotąd (na podstawie hodowli') tylko w dwu ma łych dopływach Warty pod Poznaniem. Prawdopodlc bnie żyje on i w innych strumieniach i rzeczkach, lecz ze względu na trudność przewożenia żywych larw rodzaju Baetis L e a c h miałam ogramkzoną możliwość hodowania tych larw pochodzących z wód bardziej odległych i dotąd postaci uskrzydlonych tego gatunku z nich nie uzyskałam. W Warcie B. buceratus Et n.? zdaje się być bardzo nieliczny. Dwa okazy imagines ó ó (jedyne nie uzyskane z hodowli) zostały złapane nad nią w locie (jeden przed południem, drugi o zachoc:zie słoń ca).

[423] i3adania nad fauną jętek (Ephemeroptera) Larwy, które hodowałam, były zbierane z roślin wodnych strumieni, zwłaszcza z moczarki kanadyjskiej. W Polsce B. 1Juceratus E tn. nie był c:lotąd znaleziony; podawany jest z Anglii (Kim mi n s [18], Mac a n [33]). Materiał: Bogdanka przed jez. Rusałka (:Boznań-Miasto): 17. V. 1951 - H: 2 i c:j; Strumień Junikow,ski (Poznań-Miasto): 16. VII. 1957 - H: 3 i c:j,lsc:j; 9. V. 11958- H: 3 i Ó 3 i 9?, 5 w; 12. V. 1958 - H: 10 ió, 3 i 9?, 11 w; Warta, Kuczki (pow. Poddębice): 21. VI. 1958-1 i ó; Patrzyków (pow. Konin): 21. V. 1958-1 i ó. Baetis tricolor T s her. O znalezieniu tego g1a1tunku w Warcie doniosłam już w r. 1956 [14]. Od tego czasu występowanie jego1 stwierdziłam jeszcze w drwu tej dopływach (co prawda tuż przed ich ujściem do Warty), w Kanale Kościańskim i sporadycznie również we wiosennych mlewisikach W arty. W Warcie B. tricolor T s he r. jest bardzo liczny i wraz z Procloeon pseudorufulum K i m mi n s stanowi g!łówną masę drobnych larw typu pływającego, żyjących przede wszystkim na roślinach wodnych. Lata od wtosny do jesieni, głównie przed zachodem słońca. Imagines tego g,aitunku szczególnie często opadają na powierzchnię rzeki, skąd możi;ia je zbierać w dużych ilościach. Budoiwa tylnego skrzydła, tak charakterystyczma dla B. tricolor T s h e r. wykazuje dość dużą zmienność. Przede wszystkim trafiają się osobniki posiadające ostrogi na obu lub tyl\ko na jednym ze skrzydeł. W moim materiale znajdują się 2 imagines 9 9 otrzymaine w drodze hodwli, ma Jące tylko na jednym tylnym skrzydle wyraźiilą ostrogę oraz 2 imagines ó ó i 1 imago? z ostrogą wykształconą na obu tylnych skrzydłach. Oprócz tego szerokość tylnych skrzydeł u różnych i0kazów waha s7ę dość znaczmie. U obu wyżej wymienionych samców silrnzydła te są szczególnie szerokie. Nadto kh oczy turibanowe są nieco większe niż u innych okazów, a oglądane z góry - bardziej wydłużone i mają jasne obrzeżenie. Poza tym jednak ubarwienie, użyłkowainie tylnego skrzydła i kształt przysadek kopulacyjnych jest u tych okazów taki sam, jak u postaci typl()lwych. Zbyt mała ilość materiału uniemożliwia mi na riazie dokładniejsze zbadanie tej sprawy. Ubarwienie larwy ó B. tricolor T s her., opisane przeze mnie uprzednio [14] występuje tylko u części osobników; więks:wść larw ó jest ubarwiona jasno, tak jak 9 9. Wśród larw 9 9 natomiast zinalazłam dotąd tylko jeden okaz zabarwiony ciemno (Warta, Puszcz~kowo k. Poznania, 31. VII. 1956).

14 Mada Keffermi.iller [424] Materiał: Ka n a ł Kościański, Czacz (pow. K,ościan): 20. VIII. 19516-2 Ir; Lutyn i a koło ujścia '(pow. Jarocin): 6. VIII. 1955-3 lr; strumyk koło Czerwonaka (pow. Poznań): 13. VIII. 11954-1 lr; Pro,sna koło ujścia (pow. Września): - 23. VI. 1957-23 lr; Wada, Brodnia (pow. Poddębke): 14. VI. 1957-177 Ir; Si e d I ą t k ów (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-18 i ó; 15. VI. 1957-5 lr; K.sięże Młyny (pow. Poddębiiee): 15. VI. 1957-167 Ir; Uniejów (pow. Poddębice): 3. VIII. 1955-17 lr; 15. VI. 1957-7 i cj, 1 i Cf', 1 s Cf', 2 w; 16. VI. 1957-1 s ó, 2 s Cf'; Kuczki i Góry (pow. Poddębice): 16. VI. 1957-2 i cj, 1 i 9, 1 Ir; 21. VI. 1958-19 i ó (1 i ó**); 22. VI. 11958-:- 37 lr; ~oło: 17. VI. 1957-1 i ó **, 1iCf',1 s ó, 5 w; Ochle (pow. Koło): 3. VIII. 1'955-1 i ó, 16 i 9, 1 s 9; Patrzyków (pow. Konin): 4. VIII. 1955-6 lr; 3. VI. 1956-1 i ó, 1 i Cf', 25 lr; 8, 9. VI. 1956-4 ió, 4 i c;?, 1 s ó, 3 s c;?, 75 lr, 3 w; 17. V. 1957-74 lr; 18. VJ:. 1'957-2 i ó, 4 i Cf', 3 s ó, 2 s Cf', 1 w; 9. IX. 1957-2 Jtt-; 10. IX. 1957-2 i Cf', 27 lr; 21. V. 1958-1 lr; 28, ;z9. V. 1958-49 lr; Konin: 19. VI. 1957-8 i Ó, 4 i c;? ; SłaWJSk (pow. Konin): 20. VI. 1957-2 i cj, 1 i '?, 16 s ó, 30 s 9, 181 lr, 2 w; Sługocin ~pow. Konin): 21. VI. 1957-8 i Ó, 3 i 9, 3 s Ó, 4 s c;?; 22. VI. 11957-4 i 9 (1 i 9 *"); Lądek, Ląd (pow. Słupca): 5. VIII. 1955-28 lr; Pyzdry (pow. Września): 23. VI. 1!951. -1 i 9, 15 lr; Czeszewo (pow. Września): 19. VLII. 1954-1 lr; Puszczykówiko (pow. Poznań): 19. VI. 1'953-2 lr; Puszczy~owo (pow. Ploznań): 15. IX. W51-1 s ó; 29. VII. 1953 - H: 2 w, 2 i c;? (1 i Cf' *); 12. VIII. 1955-1 lr; 31. VII. 1956-241 lr; 20. IX. 19516-88 lr; 7. IiX. 1957-57 lr, H: 1 i ó, 2 i Cf', 1 s Ó; Dębina (Poznań-Miasto): 4. VII. 1952-5 Ir; 20. VII. 1952 - H: 1 i ó, 1 i c;?, 1 w; 28. VIII. 1952 - H: 1 i C(, 1 w; 5. VlII. 1954-15 lr, 8 w, H: 3 i Ó,.~i s>; 2. IX. 1954 - H: 1 i Ó 3 i C(, (1 i 9 *), 6 w; Czerwonak (pow. Poznań): 13. VIII. 1954-3 lr; zalewiska Warty, Platrzyków (pow. Konin): 17. V. 1957-14 lr. Baetis vernus C u r t. Imagines ó ó tego gatunku uzyskałam pvzede wszystkim z hodowli larw pochodzących ze strumieni i mniejszych rzek. W strumieniach larwy typu B. vernus C u r t. stanowią główną masę larw jętek typu pływającego. Jestem jednalk pewna, że należy tu kilka gatunków (m. in. B. buceratus Et n.?), toiteż przy wyszczególnianiu posiadanego materiału pomijam zupełnie larwy, a spośród wylinek larwalnych wymieniam tylko te, z których w hodoiwli wyleciały imagines ó ó. Wyloty- te miały miejsce od maja do września. W Warcie larwy typu B. vernus Cu r t. są stosunkmvo nielic:zme. Materiał: B 1ogd1anka, Park Sołacki (Poznań-Miasto): 27. VI. 1955 - H: 1 ió; Strumyk JunikoW\ski (Poznań-Miasto): 3. VI. 1955 - H: 1 i Ó 1 w; 16. VII. 1957-2 i Ó, H: 3 i Ó, 2 w; Głów n a, niżej młyna (Poznań-Mi1asto): 10. IX. 1951-1 i Ó : 20. VII. 1957 - H: 2 i cj, 2 w; S am i ca, Kiekrz (pow. Poznań-Miasto: \i III. 11955 - H: 2 i Ó, 2 w; 18. VIII. 1956 - H: 1 i ó,.1 w; W art a, Puszczykowo (paw. Poznań): 15. IX. 1951-1 i Ó; Dębina (Poznań-Miasto): 20. V. 1954-1 i ó * okaz posiada 1 skrzydło z ostrogą; ** oba skrzydła z ostrogą

[425] Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) 15 Baetopus g e n. n. Jedyny okaz larwy omawianego gatunku ornacizyłam początkowo (przy pomocy ogólnego klucza i na podstawie oględzin wyłącznie zewnętrznych) jako Metretopus Ea to n sp., o czym doniosłam w roku 1957 [16}. Dopiero później, po spreparowaniu larwy s1twierdzha1m, że pazurki wszystkich jej nóg są zbudowane jednakowo (para I nie jest roodwojona), a skrzeloitchaiwki najszersze w połoiwie długości, nie zaś przy podstawie. Nadto długość ciała omawianego okazu jest o połorwę mniejsza od długości podawanej dla larwy M. borealis E t n. - mniejszeg,to1 z dwu znany;ch gatunków tego rodzaju. Wobec tego pierwsze oznaczenie muszę uznać za błędne. Larwa posiada cechy pozwalające zaliczyć ją do rodziny Baetidae K 1 ap a 1 e k. Pokrój ogólny przypomina lairwę z rodzaju Baetis L e a c h. Obecne zawiązki oczu turbanowych. Skrzelotchawki w ilości 7 par, podedyncze, owalne. Szczeciny odwłokowe trzy: boczne oiwłosione tylko po stronie wewnętrznej. Stopa ± tej długości co goleń (tylko' w nodze I pary nieco dłuższa), pazu:rki niewiele krótsze od goleni, smukłe, bez ząbków. Obecne zawią 1 md skrzydeł II pary; wyjęte z nich skrzydła są bardzo małe, wydłużone, z ostrogą. Baetopus wartensis sp. n. Larwa ó, dorosła (a1lrohol) Ciało silnie wydłużone, cylindryc~ne, najszersze. w okolicy śródtułowia (tajbl. I, rys. 1). Długość ciała: 5,2 mm; długość szczecin: 2 mm. Głowa mała, okrągła; oczy małe, osadzone boaznie; całą przestrzeń między nimi wypełniają za. wiązki oczu turbainowych. Rożki (niestety oba uszkodzone) prawdopodobnie dosięgają nasady związków skmydeł; człon I znaczmie większy od pozostałych, nieco dłuższy niż s'zeroki; nas 1 tępne człony krótkie i szerokie, ku końcorwi coraz bardziej wydłużają się (tab. I., rys. 3). Narzędzia pyszczkowe (taib. II, rys. 1-6): La.brum ponad 1,5 X szersze niż długie; przednie kąty silnie zaokrąglone; przednia krawędź w środku z płytką, lecrz dość szeroką wklęsłością o wypulkłym dmie, cała obsadzona" zwartym szeregiem szczecinek; nadto na całej powierzchni lai.brum nieregularmie rozrzucione dość długie włosy. Mandibulae z prosteką; w części tnącej opatrzone dwoma zębami niewyraźnie oddzielonymi od siebie: ząb zewnętrzny wyższy, z wyraźnymi trzema, wewnętrzny niższy - z dwoma szczytowymi ząbkami. Prawa man1dibula prawie prostokątna, niewiele dłużsiza niż szeroka; prosteka długości wewnętrznego zęba, smukła, na końau zaostrzona. Lewa

16 Maria Keffermilller [426] ma1ndi1bula prawie 2 X dłuższa niż szeraka; prosfoka wyższa od wewnętrznego zęba, na końcu rozszęrzona grzebykowato. Hypopharynx rzbudowany z trzech płatów równej długości. Maxilla zachowała się niestety tylko jedna i to trochę uszkodzona. Lacinia na koń cu zaostrzona; głaszczek 2?-członowy: człon I ± prostokątiny, krótszy od lad:nii, człon II dłuższy od pierwszego, na końcu maczugowato rozszerzony i porośnięty długimi włosami; długością znacznie przewyższa lacinię. Labium: Glossae ponad 4 X dłuższe niż szerokie, na końcu zaostrzone; paraglossae tej samej długosci, lecz w części środkowej rozszerzone i łukowato zgięte ku środkowi. Palpi labiales 2-człOlnowe: człon I dłuższy niż szeroki, człon II nieco dłuższy od pierwszego, owalny, z guzjkowatym wyrostkiem na szczycie, oały (z wyjątkiem części nasadowej) gęsto owłosiony. Również glossae i paraglossae w części końcowej owłosio111e (paraglossae tylko na brzegu zewnętrznym). Przedtułowie ponaid 2X szersze niż długie, w części przedniej tak szerokie jak głowa, z tyłu nieco szersze. Nogi przednie najdłuższe, tylne najkrótsze, lecz różnice długości bardzo małe; wszystkie nogi (tabl. I, rys. 2a-c) jednakowo zbudnwane: biodto i krętarz małe, ± rtak długie jak szerokie; Jao leklko spłaszczone, 4X dłuższe niż szeroikie i niewiele tylko krótsze ad goleni i stopy razem wziętych; te ostatnie węższe od urda i mniej spłaszczone; pazurki trochę krótsze od goleni, słaba łukowato zgięte, bardzo cienkie i ostre, w połowie długości iekko przewęrżone, bez ząbków. Stosunek długości poszczególnych części nóg ilustrują następujące liczby: noga goleń goleń I + stopa udo foot I II III pazurek I cl a w 27 27 27 stopa tar sus 42 35 32 tibia 35 37 35 tibia+ tarsus 77 72 67 femur Górna kr:awędź uda i goleni z bardzo drobnymi kolcami i włoskami, na końcu uda 1 kolec maczugowaty (na przedniej nodze jesizcze parę takich koków wzdłuż całej gómej krawędzi uda). Dolna krawędź nogi z niewielkimi ostrymi kolcami, na udzie bardw nieliczinymi, coraz liczniejszymi ku kiońoorwi nogi. Segmenty odwłokowe o krawędziach bocznych ± równoległych, nie wyciągniętych z tyłu w kolce. Skrzelotchawki (tabl. I, irys. 4) ws1zystkich siedmiu par w kszitałcie pojedynczych blaszek, w zarysie prawie symetrycznie jajowatych (przy nasadzie węższych), bez wyraźnych tchawek; blaszka pary VII najmniejsza. 60 60 59 ~. '.

l427] Badania naci fauną jętek (Ephemeroptera) 17 Szczeciny 3; środkowa (niestety ułamana) już pusta wewnątrz w związku z jej redukcją u postaci uskrzydlonej, owłosiona z obu stron; zewnętrzne owłosione tylko od wewnątrz. Skrzydła (ta1bl. I, rys. 5) wydobyte z pochewek skrzydłowych nie dały się niesitety dobrze I1ozprostowa1ć. W kaiżidym razie są 2 pary skrzydeł: przednie ± owa:lne, tylne bardzo ma:łe i wąskie, na przednim brzegu wypukłe, na końcu zaokrąglone, koiło nasady postadają ostrogę odchyloną na zeiwnątrz. UiŻy~kowainie słabo widoczne; tylko na skrzyd[e przednim można niezbyt dokładnie rowóżnić iżyłki wzdłużne. Ubarwienie. Oczy boczne czarme; zawiązki oczu turbanowych żółtopomarańczowe;.przyoczka parzyste białawe, tr:zecie popielatawe, wszystkie 3 ciemnobrunatno obrzeiżone. Całe dało kremowe, głowa i tuiłów nieco ciemniejsze, beżowe,!z ciemnobrunatnymi szwami. Nogi białawe, pazurki brunatnoszare. Przednia krawędź tergitów i sternitów odwłoka z wąską ciemnobrunatną linią, na bokach segmentów coraz mniej wyraźną, w środku tergitów przerwaną na bardzo krótkiej pnzestrzeni. Nadto w przedniej części każdego tergitu znajdują się 2 brunatnawe trrójkątne plamki, oparte podstawami o demną linię brzeżną. Tergity V i X najjaśniejsze, VI i VII całe ( z wyjątkiem boków i przednich kątów) brunatne, w środku z niewyraźnym, jaśniejszym deseniem. N a tergitach I - VII mała brunatna plamka obok nasady każdej skr,zelotchawki. Szczeciny beżowe, ibez ciemnej przepaski. Skrzydła subimaginalne szare. Materiał: W art a, Patrzyków (pow. Konin): 17-20. V. 1957-1 lr (typ). Okaz ten został zebrany z roślinności przybrzeżnej wraz z larwami Baetis bioculatus (L.) i B. tricolor T s he r Procloeon pseudorufulum K i mm i n s, Ephemerella ignita (P od a), H eptagenia flava R o s t. i H. fuscogrisea (Ret z.). Centroptilum luteolum (Mil 11.) Larwy, zwykle w niewielkiej ilości osobników, znajdowałam tak w strefie przybrzeiżnej wielkich je1zior, jak również w potokach i rzekach. Żyją na roślinach wodnych, pod kamieniami, na zanurzonych kawałkach drewna i gałęziach. Postaci uskrzydlone spotykałam od maja do września. Materiał: Jez. Bytyńskie (pow. Szamotuły): 28. VIII. 1953-4 lr; Jez. G.orz.yńskie (pow. Międzychód): 4. VII. 11953-6 J;r; Je z. Góreckie (pow. Poznań): 26. VIII. 195'0-4 lr; 22. VII. 1952-6 lr; 25. V. 1956-1 lr; 1. VI. 1956-13 lr; 9. V.

"""'-- ----"',.-,---... -,. 18 Maria Keffe'.rmilller [428] 1959-5 lr; Je z. Ki,er ski e (pow. P:omań-Miasto); 6. VII. 1950-3 lr; 5. v III. 1950-2 lr; 5. V. 195.1-2 lr; 4. VII. 1951-1 i ó; 11-18. VIII. 1952-1 i y, 1 só, 1 s y, 5 lr; 22. VIJJ. 1953-2 i y, 1 lr; 8. IX. 1954-1 i Ó, 1 s Ó, 1 lr, 1 w; 26. VIII. 1955-1 lr; strumień k. Wydorowa (pow. Kościan): 20. VIII. 1956-15 lr; Pr o an a, Ustronie (pow. Kępno): 5. VIII. 1957-9 lr; 13. VlII. 1957-9 lr; Sam i ca, Kiekr:z. (pow. Poznań-Miasto): 18. VIII. 1950-1 lr; 22. V. 1951-2 lr; 18. VIII. 1951-4 lr; 19. VI~!. 1951-1 s '.(; 30. IV. 1955-1 lr; Smolnica, Smolnica (pow. Szamotuły): 24. VIII. 1953-1 lr; W art a, Patrzyków (jpow. Konin): 17. V. 1957-1 s 9; 21. V. 1958-3 k; Sławsk (pow. Konin): 20. VI. 1957-1 lr; Puszczykówlw (pow. Poznań): 19. VI. 1953-1 lr; Puszczykowo (pow. Poznań): 14. VII. 1952-1 Ir; 12. V. 1956-1 lr; Wełna, Parkowo (pow. Obor.niki): 14. IX. 19151-13 lr; 6. VII. 1957-4 lr; 5. VI. 1958-1 s C(. Centroptilum pennulatum E t n. Obecność tego ga1twnku stwierdziłam dotąd tylko w Warcie. Larwy znajdowałam w małej ilości 1osobników, wyłącznie na rośli:nach wodnych. Lot obserwowałam w czerwcu przed zachodem słoń ca. W obecnych granicach Polski podany dotąd :raz z Gorców (37] - 2 i 9. Mac k i e w i cz - Gutowska [34] zmajdowała imagłnes nad większymi rzekami Wileńszczyzny. Wydaje mi się, że larwy C. pennulatum Et n. łatwo jest przy pomocy przestarzałych kluczy oznaczyć błędnie jako Procloeon. bifidum (B n g t s s.). Materiał: W1a r ta, Brodnia (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-1 lr; Siedlątków (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-3 i 9 ; Księże Młyny (pow. Poddębice): 15. VI. 1957-1 lr; Uniejów (pow. Poddębice): 15. VI. 1957-3 s Ó, 1 w; Kuczki, Góry (pow. Poddębice): 16. VI. 1957-1 s ó, 1 s 9; 21. VI. 1958-7 id; Ochle (pow. Koło): 18. VI. 1957-1 i ó, 1 i 9 ; Patrzyków (pow. Konin): 8. VI. 1956-1 i Ó; 18. VI. 1957-1 i y ; Konin: 19. VI. 1957-1 i 'j ; SławSlk (pow. Konin): 21. VI. 1957-1 s ó, 1 s '? ; Sługocin (pow. Konin): 21. VI. 1957-2 i Ó, 1 i 9 ; N. Wieś Podgórna (pow. Września): 23. VI. 1957-1 w. Cloeon dipterum (L.) i Cl. inscriptum B n g tss.? Cl. dipterum (L.) jest najpospoutszym ze zna1jdowanych przeze i~nie gatunków. Lmwy w bardzo dużej ilości osobników żyją na roślinach w wodach stojących i wolno płynących; w rzekach i strumieniach trzymają się miejsc o jak najsłabszym prądzie, zwłaszcza z;arośniętych zatok. Imagines przy oznaczaniu nastręczają tę trudność, że stosunkowo niewiele okazów posiada wszystkie cechy typ~we dla CZ. dipterum (L.); większość wykazuje mniejs ze lub większe odchylenia, zbliżające ten gatunek do Cl. inscriptum B n g tss. Odchylenia te dotyczą różnych cech: wielkości, ubarwienia, stosunku długości pomiędzy poszezególnymi segmentami nóg qraz kształtu oczu turbanowych samców.

l429l Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) Podobnie przedstawia się sprawa zmienności cech u imagines Cl. inscriptum B n g tss. Nie znając larwy tegio 1ostatniego, nie wiem czy cho dzi tu o dwa. pokrewne gatunki i krzyżówki pomięd:zy nimi, czy też jest to jeden gatunek wykazujący tak dużą zmienil10ść. Za ostatnim przypuszczeniem przemawiałaby wielka rozpiętość wielkości larw Cl. dipterum '(L.>. Postaci uskrzydlone znajdowałam od wiosny do jesieni, liczmiej w drugiej połowie sezonu. Odlatują one daleko od!wlody. Jest to gatunek najczęściej znajdowany p11zeze mnie w Poznaniu na szybach okiennych (zwłaszcza okazy małe, o cechach zbliżonych do Cl. inscriptum B n g tss.). W wykiazie materiału okazy o cechach przejściowych między obu gaturnkami włączyłam do Cl. dipterum (L.); jako Cl. ins.criptum B n g tss. wymimiam tylko okaizy typkj1we. Materiał: Cl. dipterum (L.) Jez. Berzyń1skie, WoI1sztyn: 29. VII. 1'953-4 Ir; 18. VII. 1,957-35 Ir; Jez. Budzyńskie (pow. Poznań): 5. VI. 1954-3 i 9 (leg. mgr M. B,eiger); jez. Br 210,s tek ~pow. Poznań): 8. VII. 1954-5 Ir; Je z. Bytyńskie (pow. Szamotuły): 28. VIII. 1953-5 lr, 1 s ó?'; jez Gopło, Kruiszwica (pow. Inowroclaw): 4. VIII. 1953-9 Ir (l,eg. doc dr A. Wll'óblewski); Jez. Gorzyckie W 1i ej,ski e (pow. Międzychód,): 3. VI. 1950-3 Ir; J,ez. Górzyńskie (pow. Międzychód): 31. V. 1952-1 i ó; 4. VII. 1953-1 i ó?; Jez. Góreckie (pow. Poznań): 22. VlI. 1952-2 lr; 7. v Il. 1953-1 Ir; Je z. Kier sik ie (pow. Poznań Miasto): 6. VII. 195D - 1'6 lr; 18. VIII. 1950-4 lr; 5. V. 1951-8 lr; 11. V. 1951 - H: 3 s ó; 27. V. 1951-1 i ó, 1 s Ó, 1 w; 2. IX. 1953-1 Ir; 8. :FX. 1954-1 lr, 2 w, 1 i 9; 1'9. VIII. 1955-2 s ó; Jez. Kierskie Małe (pow. Poznań-Miasto): 10. V..1954-4 Ir; małe j ez i or o na północ od Je z. S w a Il z, ę dz.k i e g o (pow. Boznań): 24. IX. 1950-32 lr; jez. Koc i o ł e k (pow. Poznań): 13. V. 1950-13 lr; 27. VII. 1'952-1 s 9; 19. VI. 1954-4 Ir; 17. VIII. 1954-2 i 9, 1 lr; 1. VI. 1956-6 lr; 23. IX. 1956-4 lr; 9. V. 1959-2 lr; jez. Li n o w i e c (pow. Konin): 3. VI. 1958-1i9; Jez. M1altańskie (Poz,nań-Miasto 5 ): 13. VII. 1953-35 Ir; 16. IX. 1953-5 Ir; 7. X. 11953-34 Ir; 21. JiV. 1954-8 Ir; 19. V. 1954-5 lr; 15. VI. 1954-1 lr; 21. VII. 1954-26 Ir; 18. VIII. 1954-16 lr; 1 1 6. IX. 1954-28 Ir; 15. X. 1954-263 lr; 18. XI. 1954-2 lr; 5. VIII. 1955-1 s ó?; st a wy rybne, koło Nadolnika (pow. Szamotuły): 24. VIII. 1953-17 lr; jez. Skrzy n ka (pow. Poznań): 27. VII. 1952-12 lr; Je z. Str ze s z y ń ski e (pow. P01Znań-Miasto): 2. VII. 1950-14 Ir; 7. Vl. 1955-4 i 9, 1 s Ó ; jez. Rus a łka (Poznań-Miasto): '14. VII. 1953-2 s ó; J. Wórjtostwo (pow. Poznań): 8. VII. 1954-14 lr; Jez. Z1nińskie Duże (Żnin): VIII. 195!0-1s9, 1 lr; _glinianka k. Osiedla Grunwaldzkiego (Poznań-Miasto): 18. V. 1950-8 lr; na Głównej (Poz!llań-Miasto): 11. V. 1954 - _H: 1 i ó, 1 i 9 (le,g. doc. dr A. Wrób 1 ew ski); Mosina-Pożegowo (pow. Kościani): 4. XI. 1953-8 lr (leg. mgr L. Berger); st1awki i rowy 4? - okaz wykazuje cechy przejściowe między Cl. dipterum (L.) a Cl. inscriptum B n g t s IS. 5 leg. pracownicy Jinstytutu Zoologkznego PAN, Odc!Wał w Poznaniu

20 Maria Keffermilller [430] ~- <1 w Dębinie (Poznań-Miasto): 26. IV. 1950-3 llr; 4. V. 19510-3 Ir; 27. VI. 1950 : Li lr; 20. III. 1951-16 Ir; 23. V. 1956-30 lr; 24. V. 1957 - H: 2 i ó?, 1 i SJ, 3 w; torf i a n ka, Bagno (pow. Oborniki): 1'0. IV. 1953-1 lr (leg. doc. dr A. W r Ó b 1 ew ski); 11. VII. 1954-20 lr; Promno (pow. Poznań): 10. VI. 1952-11 lr; koło J. Kierskiego (pow. Poznań-M~asto): 15. V. 1951-6 Ir; 2. IX. 1953-2 i? ; Łąki Piskorzewskie (pow. Poznań): 17. VI. 1950-26 lr; 28. VI. 1950-12 lr, 2 i '?; 7. VII. 1953-2 i '? ; 15. VI. 1954-4 i '? ; 19. VI. 1954-1 i '? ; 17. VIII. 1954 -- 11 lr, 3 i '?, 1 s? ; 1. VI. 1956-19 lr; Strzeszynek (pow. Poznań-Miasfo): 22. IV. 1950-10 lr; 29. V. 1950-11 lr; 2. VII. 1950-22 Ir; 19. V. 1951-2 s SJ; o cz ko" Główna (Poz.nań-Miasto): 12. V. 1953-2 lr (leg. doc. dr A. Wrób 1 ew ski); Golęcin (Poznań-Miasto): 22. IV. 1950-3 lr; PuJSzczykowo (pow. Poznań): 24. IV. 1952-1!6 lr; stawek, Park Sołacki (Poznań-Miasto): 4. VI. 1952-3 lr; Golęcin (Poznań-Miasto): 22. IV. 1950-12 Ir; 9. V. 11950-4 Ir; Rataje (Poznań-Miasto): 6. X. 1950-33 Ir; lais k. Osiecznej (pow. Leszno): 17. VI. 1952-8 lr; rów śródl ą ko wy, Bagno (pow. Oborniki): 11. VII. 1954-9 Ir; Ludwinów (pow. Jarocin): 11. V. 1954-1 lr (leg. mgr L. Berger); k. J. Wójte1stwo (pow. Poznań): 8. VII. 1954-13 l:r; Bogdanka (pow. Poznań-Miasto), wyżej j. Rusałka: 29. V. 195,0-3 lr; 23. V. 1956 - H: 1 i Ó, 1 w; niżej J. Strzeszyńskiego: 22. VII. 1954-19 Ir; Strzeszyn: 15. VIII. 1954-8 Ir; Cy bi n a koło ujścia (Poznań-Miasto): 25. VIII. 1951-5 lr; pavk w Kobylepolu (pow. Poznań-Miasto): 7. VIII. 1'954-2 lr; Gł ó v: na, wodospad k. młyna (Poznań-Miasto): 29. VIII. 1951-1 i ó? ; Gł u is z y n k a, staw młyński (pow. Poznań): 20. V. 1953-2 lr; Ka n a ł Mo is i ń 9 ki, Głuchowo (pow. Kościan): 20. VIII. 11956-1 lr; Wielichowo: 20. VIII. 1956-6 lr; Luty n i a koło ujścia (pow. Jarocin): 6. VIII. 1955-8 Ir; Ner koło ujścia (pow. Koło): 17. VI. 1957-1 i? ; Pr os n a koło ujścia (pow. Września): 23. VI. 1957-1 lr; Ustronie (pow. Kępńo): 5. Vll[. 1957-2 lr; 6. VIII. 11957-9 lr; 13. VIII. 1957-4 lr; Sam i ca, Kiekrz 'U>ow. Poznań-Miasto): 18. VIII. 1950-4 lr; 22. V. 1951-18 lr; 18. v:m. 1951-1 lr; 18 VIII. 1956-1 i Ó, 2 i '?, 2 w; Sm o 1 n i ca, Smolnica (pow. Szamotuły): 24. VIII. 1953-1 J:r; strumień koło Bagna (pow. Oborniki): 11. VII. 1954-2 lr; k. Wydorowa (pow. Kościan): 20. VIII. 195'6-17 lr; W ar t a, Kuiezki, Góry Gpo:~. Poddębice): 16. VI. 1957-1 i? ; 5. VI. 1958-1 i ó; Patrzyków (pow. Konin): 9. VL 1956-1 i SJ ;16. V. 1957-1 i Ó, 4 lr; 20. V. 11957 - l lr; 18. VI 1957-10 i? ; 29; V. 1958-1 i cf; Sł a ws k (pow. Konin): 20. VI. 1957-2 i?, 8 lr; Puszczykowo (pow. Poznań): 15. IX. 1951-1 i '?; 14. VII. 1952-8 lr; 12. V. 1956-1 Ir; 20. IX. 1956-1 Ir; Dębina (Poznań-Miais.to): 25. VI. 1950-3 lr; 20. V. 1954-1 s? ; 23.V. 1956-2 lr; Czerwonak (pow. Poznań): 13. VIII. 1954 -,9 lr; Obrzycko (pow. Szamotuły): 10. VII. 1953-2 Ir; z a 1 ew isk o W arty, Patrzyków (pow. Konin): 16-20. V. 1957-65 Ir; s t ar or z e c ze W a r ty niżej Uniejowa (pow. Poddębke): 3. VIII. 1955-10 lr; Konin: rn. VI. 1957-7 lr; Czeszewo (pow. Września): 19. VIII. 1954-21 lr; Solec Wkp. (pow. środa): 19. VI. 1953-42 lr; Śródka (Poznań-Miasto): 25. VIII. 1951-25 lr; Wełna, Parkowo (pow. Oborniki): 14. IX. 1951-11 lr; 29. VI. 1951-1 lr; 30. VII. 1951-3 lr; 6. VII. 1954-49 Ir; Po1znai1-Mia1sto, ńa oknach: 15. V. 1950-1 i c;i; 14. VIII. 1950-1 i O 20. VIII. 1950-3 i cf?, 1 i??; 18. IX. 1950-1 i SJ; 17. V. 1951-1 i cf?; 12. VIlI'. 1951-1 i SJ, 2 i Ó?, 2 i SJ?; 14. IX. 1951-1 i Ó?; 20. VI. 1952-1 i SJ; 6. VII. 1953-2 icf?; 10. IX. 1953,- 3icf?,1iSJ?;15. Vl.1954-1 isj?; 5. VI. 1955-1 i? ; 29. VII. 1955-1 i '??; 23. vm:. 1955-1 i y? ; 28. V. 1956-1 i? ; 29. V. 1956-1 i cf?; 7. VI. 1956-1 i cf?; 12. VI. 1956-1 i cf?; 11. VIII. 1956-1 i '?? ; 1. VI. 1957-1 i ó ; 10. VII. 1957-1 i cf ; L u b i a t ó w k o (pow. Śrem): 7. VIII. 1954-1 i cf, 1 i y, 1 i Ó?.

[431] Badania nad fauną jętek (Ephemeroptera) 21 Cl. inscriptum B n g t s s.? Poznań-Miasto, na oknaoh: 20. VII. 1953-1 i o"; 30. VII. 1953-1 i ó; 1. VIII. 1953-1ió;11. VIII. 1954-1 i ó; 8. IX. 1954-1 ió; 30: V. 1958-1 io. Cloeon simile Et n. ( =? Cl. praetextum B n g tss.) Larwy pospolite na roślinach, przede wszystkim w więks1zych jeziorach i stawach. Trafiają się też w wodach bieżących, najczęściej w strumieniach przepływających przez zbioriniki stojące; z1najdowałam je również w torfiankach położonych w sąsiedztwie jezior. W Warcie larw tego gatunku nie spotka>łam nigdy i znalezienie tam 1 i? uważam za przypadkowe. Stanowisko w Kanale Mosińskim mo,że być wynikiem bliskości dużych s.tawów koło Mikoszek. Lot obserwowałam od wiosny do jesieni, tak w godzinach rannych jak i popołudniowych, w odległości kilkudziesięciu metrów od brzegu zbi1orniika wodrnego. Materiał: Je z. B u d z y ń s k i e (pow. Poznań): 22. VII. 1952-1 s? ; J ez. B y t y ń s k i e (pow. Szamo1tuły): 28. VIII. 1953-2 lr; Jez. Ga1 zyń1skie (pow. Mi1ędzychód): 7. VIII. 1952-1 i?; 4. VIL 1953-1 i O 2 lr; Jez. Góreckie (pow. Poznań): 26. VII'l:. 1950-3 Ir; 22. VII. 1952-23 lr; 1. VI. 1956-3 Ir; 23. IX. 19~6-1 lr ; J ez. Kierskie (pow. Poznań): '6. VII. 1950-2 Ir; 5. VIII. 1950-20 lr, 5 i cl, 5 i y,.3 s Ó, 3 s? ; 18. VIII 1950-1 lr; 5. V. 1951-34 lr; 11. V. 1951 - H: 2 i Ó ;" 22. V. 1951-1 i Ó ; 18. VII. 1951-1 i 9 ; 5. VI. 1952-4 i cl, 2 i :', 1 s Ó, 1 s Q ; 2. IX. 1953-1 i Ó, 1 w; 8. IX. 1954-2 i Ó, 2 lr, H: 1 i Ó, 1 i?. 2 w; 26. VIII. 1955-2 lr; jez. Kociołek (pow. Poznań): 26. VIII. 1950-1 i C(. 2 lr; 23. IX. 1956-1 lr; st a w rybny Mnichowo (pow. Gniezno): 13. IX. 1953 --- 3 s '? (leg. mgr S. M i e 1 e w c z y k); N adoln1k (pow. Szamotuły): 24. VIII. 1953-2 i?, 1 lr: torf i a n'k a koło J. Kierskiego (pow. Poznań-Miaisto): 4. VII. 1951 -- 3 lr; mir;dzy Kiekrzem, a Strzeszynkiem (pow. Poznań-Miasto): 2. VII. 1950-1 lr; Cy bi n a koło uj~cia (Poznań-Miasto): 25. VIII. 1951-1 lr; Ka n a ł Mos i i1- s k t, Głuchowo (pow. Kościan): 20. VIII. 1956-8 lr; Mi a ł a, Miały (pow. Czarnków): 28. VIII. 1956-3 lr; Sam i ca, Kiekrz (pow. Poznań-Miasto): 18. VIII. 1950-1 lr; 22. V. 1951-1 lr; 18. VIII. 1956-1 i ó; War ta, Siedlątków (pow. Poddębice): 14. VI. 1957 -- 1 i I_( 1 Procloeon pseudorufulum K i m m i n s O znalezieniu tego gatunku w Wielkopolsce doniosłam już w r. 195G [14], określając go wówczas jako P. rufulum (M ti 11.). Od tego czasu obecność jego stwierdziłam jeszcze w Prośnie i w Kanale Mosińskim, a pojedyncze okazy także w zalewiskach Warty. W Warcie larwy Pr. pseudorufulum Kim mi n s występują w bardzo dużej ilości osobników, przede wszystkim na roiślinach wodnych.

22 Maria Keffexmiiller [432] Na większym materiale stwierdziłam, że trafiają się rówmez okazy nie posiadające deseniu czerwonych plamek; cechy tej nie możina więc uznać, jak mi się to początkowo zidawało [14], za charakterystyc.zmą dla gatunku. Na uwagę zdaje się zasłuiiwać przypadek częściowegio1 zaniku ubarwienia, trafiający się u pewnych okazów. Mialilowicie u pięciu larw wzdłuż środkowej linii grzbietu ciągnie się jasny, nie wybarwiony pas, najlepiej widoczny n1a oidwłoku, gdzie zajmuje ± 1/5 sze:!'okości tergitów. Nie wiem czy cecha ta przenosi się również na postaci uskrzydlone i czy jest dziedziczna. Ponieważ jednak wy1żej wymienione larwy zostały znalezione w Warcie na: trzech odległych od siebie stanowiskach, o różnym czasie i znajdują się w różnym stadium wzrostu, cecha ta musi się w obre;>bie gatunku utrzymywiać. Toteż wydaje mi się słus2lnym uznanie tych okazów za przedstawicieli osobnej odmiany?mawianego gaturnku. Postaci uskrzydlone Pr. pseudorufulum Kim mi n s znajdowałam od czerwca do września; lot obserwo)wafam przed zachodem słoń ca, nad brzegiem. Materiał: Ka n a ł Mosiński, Głuchowo (pow. Kościan): 20. VIII. 1956-2 Ir; Pr os n a, Ustronie (pow. KE;pno): 5. VHI. 1957-21 Ir; 13. VIII. 1:957-19 lr; koło uj~cia (pow. Września): 23. V I. 1957-15 Ir; s t r u m y k koło Czerwonak.a (pow. Poznań): 13. VIIIi. 1954-3 lr: W art a, Mikołiajewice (pow. Turek): 13. VI. 1957 _; Q s 9; Hrodnia (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-46 lr; Siedlątków (pow. Poddc;biee): 14. VI. 1957-4 i 9, 1 s 9 ; Księże Młyny (pow. Podd:;bice): 15. VI. 1957-46 lr, 1 w; Uniej6w (pow. Poddębice): 3. VIII. 1955-5 lr; 15. VI. 1957-3 i 9 ; Kuczki, Góry (pow. Poddębice): 16. VI. 1957-1 w; 21. VI. 1958-1 i 9; 22. VI. 1958-1 lr; Ochle (pow. Koło): 3. VIII. 1955-14 i 9; 17. VI. 1957-1 i 9; 18. VI. 1957 -- 2 i 9; Patrzyków (pow. Konin): 3, 4. VIi. 1956-7 lr, 2 w; 8. VI. 1956-11 i ó, 1 i 9, 2 s 9, 35 lr, 1 w; 17-20. V. 1957-2 lr; 18. VI. 1957-3 i 9 ; 10. IX. 1957-1 s Ó, 2 s y, 5 Ir; 28, 29. V. 1958-9 Ir; 3, 4. IX. 1958-4 i ó, 1 i 9, 1 Ir; Konin: 19. VI. 1957-2 i ó, 1 i 9 ; Sławsk ~pow. Konin): 19. VI. 1957-3 i ó; 20. VI 1957-2 i?, 1 s 9, 46 Ir; Sługocin (pow. Konin): 21. \'I. 1957-6 i 9 ; Ląd (pow. Słupca): 5. VIII. 1955-5 Ir; N. Wieś Podgóma (pow. Września): 23. VI. 1957-2 lr; Nowe Miasto (pow. Jarocin): 6. VIII. 1:955-1 s 9 ; Pusz.czykówko (pow. Poznań): 19. VI. 1953-20 lr; Puszczykowo (pow. Poznań): 14. VII. 1952-9 lr; 2. V;III. 1:952-3 Ir; 17. VII. 1953-4 Ir; 12. VIII. 1955 ~ 1 Ir; 31. VII. 1956-75 Ir; 20. IX. 19516-1 i ó, 42 Ir; Dębina (Poznań-Miasto): 10. IX. 1951-1 w; 4. VII. 1952-27 Ir; VII/VIII. 1952 - H: 1 i ó, 1 i 9, 3 s Ó, 1 s y, 1 w; 5-9. VIII. 1954-34 lr, H: 4 i ó, 5 i 9, 3 s ó, 4 s y, 17 w; Ozierwonak (pow. Poznań): 13. VIII. 1954-11 lr; Wełna, Parkowo (pow. Oborniki): 29. VI. 1951-4 lr; 14. IX. 1951-1 lr; 6. VII. 1957-17 Ir. Oka1zy z nie wybarwioną pręgą wzdłuż grzbietu: W art a koło udiicia Meszny (pow. Sieradz): 13. VI. 1957-3 lr; Brodnia (pow. Poddębice): 14. VI. 1957-1 lr; Puszczykowo (pow. Poznań): 31. VIr. 1956-1 lr.