PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY MIASTO LUBARTÓW

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY MIASTO LUBARTÓW Listopad 2004

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY MIASTO LUBARTÓW Opracowany przez: ABRYS Technika Spółka z o.o. 60-401 Poznań ul. Wiślana 46 tel. 0-61 843 06 30 fax. 0-61 843 25 54 e-mail: projekty@abrys-technika.pl Autorzy opracowania: Antoni Niedziałkowski Kierownik zespołu Joanna Masiota Specjalista ds. ochrony środowiska Kamila Sapikowska Specjalista ds. ochrony środowiska Anna Tomaszewska Specjalista ds. inżynierii środowiska

SPIS TREŚCI I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno ściekowej 7 7 7 8 9 9 10 12 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Dane administracyjne 2.2. Położenie geograficzne 2.3. Użytkowanie terenu 2.4. Walory kulturowe 2.5. Uwarunkowania społeczne 2.5.1. Procesy demograficzne 2.5.2. Struktura sieci osadniczej 2.6. Uwarunkowania gospodarcze 2.6.1. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze KUPON REGON 2.7. Rolnictwo 2.7.1. Uwarunkowania ogólne 2.7.2. Produkcja roślinna i zwierzęca 2.8. Turystyka 15 15 17 17 19 19 19 20 22 22 23 23 23 25 III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY 3.1. Gospodarka wodno-ściekowa 3.1.1. Zaopatrzenie w wodę 3.1.1.1. Ujęcia wód 3.1.1.2. Sieć wodociągowa 3.1.2. Gospodarka ściekowa 3.1.2.1. Sieć kanalizacyjna 3.1.2.2. Oczyszczalnia ścieków 3.1.2.3. Oczyszczalnie przydomowe 3.1.2.4 Zbiorniki bezodpływowe 3.1.2.5 Urządzenia do zbierania i oczyszczania wód deszczowych 3.2. Gospodarka odpadami 3.3. Komunikacja 3.3.1. Drogi 3.3.2. Koleje 3.4. Sieć ciepłownicza i energetyczna 3.4.1. Ciepłownictwo 3.4.2. Energetyka 3.4.3. Gazownictwo 3.5. Stacje paliw i gazu 3.6. Sieć telefonii komórkowej 29 29 29 29 30 31 32 32 34 35 36 37 37 37 39 40 40 40 42 42 42 SPIS TREŚCI 3

ABRYS Technika Sp. z o.o. IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY 4.1. Rzeźba terenu 4.1.1. Charakterystyka rzeźby terenu 4.1.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej 4.2. Litologia 4.2.1. Budowa geologiczna 4.2.2. Zasoby kopalin 4.2.2.1. Źródła przeobrażeń związane z eksploatacją kopalin 4.3. Gleby 4.3.1. Degradacja gleb 4.3.1.1 Degradacja naturalna gleb 4.3.1.2. Degradacja chemiczna gleb 4.4. Wody podziemne 4.4.1. Charakterystyka ogólna wód podziemnych 4.4.2 Źródła i tendencje przeobrażeń wód podziemnych 4.4.2.1. Miejsca poboru wód podziemnych jak źródła przeobrażeń 4.5. Wody powierzchniowe 4.5.1. Stan czystości wód powierzchniowych 4.5.2. Źródła i tendencje przeobrażeń wód powierzchniowych 4.5.3. Melioracje 4.5.4. Punktowe źródła przeobrażeń 4.5.5. Obszarowe źródła przeobrażeń 4.6. Klimat 4.7. Powietrze atmosferyczne 4.7.1. Rodzaje emisji zanieczyszczeń do powietrza 4.7.2. Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza 4.7.2.1. Ocena jakości powietrza 4.7.3. Metody ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza - wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych 4.7.3.1. Energia wodna 4.7.3.2. Energia geotermalna 4.7.3.3. Biogaz 4.8. Klimat akustyczny 4.8.1. Hałas przemysłowy 4.8.2. Hałas komunikacyjny 4.8.3. Hałas komunalny 4.9. Pola elektromagnetyczne 4.10. Przyroda ożywiona 4.10.1. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej gminy 4.10.2. Lasy 4.10.3. Zieleń urządzona 4.10.4. Przyczyny degradacji szaty roślinnej i przeobrażeń fauny 4.11. Awarie i zagrożenia środowiska 4.12. Zestawienie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych 4.13. Formy ochrony przyrody na terenie gminy 43 43 43 43 45 45 46 46 47 47 47 48 49 49 49 51 53 53 56 58 58 59 63 64 64 65 67 72 73 74 75 75 76 78 79 79 80 80 80 80 81 82 83 84 4 SPIS TREŚCI

V. POLITYKA I HARMONOGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA 5.1. Założenia rozwoju społeczno gospodarczego gminy w świetle ochrony środowiska 5.1.1. Cele, programy, projekty i zadania w zakresie ochrony środowiska określone w strategii rozwoju gminy 5.1.2. Cele i zadania wyznaczone w Planie Rozwoju Lokalnego dla miasta Lubartów na lata 2004 2013 5.1.3. Cele, kierunki działań i zadania w zakresie ochrony środowiska określone w powiatowym programie ochrony środowiska 5.2. Cele i zadania do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Lubartów 5.3. Strategia realizacji przyjętych celów 5.3.1. Przyjęte kryteria wyboru zadań priorytetowych 5.3.2. Harmonogram realizacji zadań ekologicznych Harmonogram realizacyjny (wraz z planem operacyjnym) Programu Ochrony Środowiska dla Gminy miejskiej Lubartów 87 87 87 89 93 95 104 105 105 107 VI. ZAŁOŻENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 6.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 6.2. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 6.2.1. Grupy społeczne 6.2.1.1. Decydenci 6.2.1.2. Edukacja dzieci i młodzieży 6.2.1.3. Edukacja dorosłych 6.2.2. Społeczne kampanie informacyjne 6.2.2.1. Media w kampanii informacyjnej 6.2.2.2. Okresowe kampanie informacyjne 6.2.3. Włączanie mieszkańców w procesy decyzyjne na poziomie gminy 6.3. Centrum Edukacji Ekologicznej i Gminny Punkt Edukacji Ekologicznej 113 114 115 115 115 116 121 123 123 126 128 128 VII. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 7.1. Założenia systemu finansowania inwestycji 7.2. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska 7.2.1. Instrumenty prawne 7.2.2. Instrumenty finansowe 7.2.3. Instrumenty społeczne 7.2.4. Instrumenty strukturalne 7.3. Analiza możliwości miasta w zakresie finansowania zadań w dziedzinie ochrony środowiska 7.3.1. Sprawozdanie ekonomiczne z budżetu gminy za lata 2002 2004 7.3.2. Analiza wskaźnikowa zdolności kredytowej jednostki administracyjnej 7.3.3. Ocena wydatków na ochronę środowiska 7.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 7.4.1. Zasady monitoringu 7.4.2. Monitorowanie założonych efektów ekologicznych 131 131 134 135 136 136 138 138 138 140 141 143 143 145 BIBLIOGRAFIA SPIS TREŚCI 5

I. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na Burmistrza Gminy Miejskiej Lubartów obowiązek opracowania gminnego programu ochrony środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17, ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627). Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta na podstawie wygranego przetargu nieograniczonego przeprowadzonego w dniu 28 czerwca 2004 roku pomiędzy Gminą Miasto Lubartów reprezentowaną przez Burmistrza Miasta Lubartowa, ul. Jana Pawła II 12 w Lubartowie, a ABRYS Technika Spółką z o.o. z siedzibą w Poznaniu przy ul. Wiślanej 46. 1.2. Przedmiot i zakres opracowania Przedmiotem opracowania jest dla Miasta Lubartów położonego w powiecie lubartowskim, województwo lubelskie. Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla Związku Komunalnego Gmin Ziemi Lubartowskiej wykonanym przez Firmę Abrys Technika Sp. z o.o. z Poznania. W opracowaniu tym została przedstawiona szczegółowa analiza gospodarki odpadami Gminy Miejskiej Lubartów. Hierarchicznie uporządkowanie celów pod kątem ich ważności, decyduje o podziale przyszłego budżetu gminy i spodziewanych środków pomocowych przeznaczonych na ochronę środowiska. Obok wymienionych wyżej funkcji spełnia także funkcje promocyjne i informacyjne. Dokument ten informuje o stanie środowiska w gminie i podejmowanych działaniach zmierzających do jego poprawy. I.WSTĘP 7

ABRYS Technika Sp. z o.o. Program ten oprócz promocji walorów przyrodniczych ma za zadanie promować także samą gminę, której elementem strategii rozwoju gospodarczego jest ochrona środowiska. 1.3. Potrzeba i cel opracowania Programy Ochrony Środowiska są podstawowym instrumentem realizacji II Polityki Ekologicznej Państwa. Sporządzane dla kolejnych jednostek administracji samorządowej, umożliwiają najbardziej efektywną ochronę środowiska przyrodniczego. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego (gospodarczego), przestrzennego. Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu. Są one zależne od specyfiki oraz rzeczywistych potrzeb i możliwości gminy, na niej bowiem spocznie większość obowiązków związanych z wdrażaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju gminy. Do najistotniejszych zaproponowanych dla gminy Lubartów, celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno gospodarczego i ochrony środowiska należą: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin); ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu); ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa); 8 I.WSTĘP

ochrona gleb (racjonalne stosowanie nawozów, ochrona przed erozją); ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów); prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić Gminie Miasto Lubartów rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 1.4. Terminologia wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego, Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. I.WSTĘP 9

ABRYS Technika Sp. z o.o. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnych, jak i przyszłych pokoleń. 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Emisja rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancje, energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne. Hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska. Organizacja ekologiczna rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Poważna awaria rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, 10 I.WSTĘP

w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa Ochrony Środowiska. Standardy emisyjne rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. I.WSTĘP 11

ABRYS Technika Sp. z o.o. Zakład rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Ścieki rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie. Ścieki bytowe rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych. Ścieki komunalne rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Ścieki przemysłowe rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi. 12 I.WSTĘP

Instalacje przez to rozumie się: stacjonarne urządzenia techniczne, zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, obiekty budowlane niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, są gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, stawy, obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Zanieczyszczenie rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Eutrofizacja rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Sieć przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. I.WSTĘP 13

ABRYS Technika Sp. z o.o. Urządzenia kanalizacyjne sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości. Urządzenie pomiarowe przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 14 I.WSTĘP

II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 2.1. Dane administracyjne Lubartów jest głównym miastem znajdującym się w północno-wschodniej części województwa lubelskiego. Licząc 23,5 tys. mieszkańców jest zaliczany do miast średnich (pod względem liczby mieszkańców zajmuje piąte miejsce w województwie). W strefie swojego oddziaływania obejmuje obszar zamieszkały przez ok. 100 tys. osób. Położenie w aglomeracji lubelskiej i wiodąca pozycja w północnym rejonie lubelskim stanowi dla Lubartowa szansę rozwoju, ale jednocześnie zmusza do takiego kształtowania przestrzeni miejskiej, która zapewni wykorzystanie tej szansy. Gmina miejska Lubartów graniczy z dwoma gminami: -Od południa, zachodu i północy okala ją gmina wiejska Lubartów; -Od wschodu graniczy z gminą Serniki. Lubartów w układzie komunikacyjnym województwa pełni rolę węzła komunikacyjnego drogowego i kolejowego. W mieście oraz w strefie podmiejskiej krzyżują się drogi o znaczeniu krajowym i regionalnym. Główne znaczenie ma przede wszystkim droga ekspresowa S 19 relacji Suwałki Białystok Międzyrzec Podl. Radzyń Lubartów Kraśnik Janów Lubelski Rzeszów. Dostęp do kolei oraz stosunkowo wysoka ranga funkcjonalna dróg krajowych przebiegających przez miasto sprawia, że jego rozwój może wykorzystywać możliwości obsługi transportu niemal na równi z szansami jakie stwarza miastu obsługa turystyki wiążąca się z walorami rejonów rekreacyjnych: Lasy Kozłowieckie oraz Środkowej Doliny Wieprza. Dla wykorzystania naturalnych krajobrazowych i rolniczych możliwości tego obszaru duże znaczenie mają drogi, krzyżujące się w strefie miasta. Lubartów jest ośrodkiem, którego rozwój dość ściśle jest związany z jego subregionem (zespołem gmin) - posiadającym naturalne predyspozycje rolno-produkcyjne oraz rekreacyjne. Usytuowanie miasta i gminy na obrzeżu rejonów rekreacyjnych, II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 15

ABRYS Technika Sp. z o.o. a jednocześnie w ich otoczeniu, tworzy przesłanki dla rozwoju tu funkcji regionalnych związanych z obsługą turystyki, oraz wzmocnienia funkcji produkcyjno-usługowych związanych z zapleczem rolniczym. Należy podkreślić także rolę kulturową miasta jako ośrodka handlowo-usługowego. Szczególnym dziedzictwem przeszłości są m.in.: układ urbanistyczny objęty ścisłą ochroną konserwatorska, wartościowe zabytki, tradycje handlowo-rzemieślnicze. Ranga miasta jako ośrodka administracyjno-usługowego umocniła się w okresie 1954-75 tj. kiedy było ono siedzibą powiatu. Zespolenie czynników rozwoju miasta jak: bliskie położenie wobec Lublina ok. 20 km), węzeł komunikacyjny, rzeka umożliwiająca odprowadzenie wód pościekowych, tereny dogodne dla rozwoju budownictwa, tereny przygotowane dla inwestycji w sferze produkcyjnej tworzące możliwości rozwoju i koncentracji różnych funkcji - stawia Lubartów w rzędzie ośrodków regionalnych. W obecnych czasach Lubartów rozwija się w zmiennych warunkach gospodarczych, w których siłą sprawczą wzrostu są głównie czynniki ekonomiczne. Ich zaistnienie i efektywność są uwarunkowane m.in. sprawnością węzła komunikacyjnego a także modernizacją bazy i struktury przestrzennej Lubartowa, w której z kolei ważne są: tożsamość kulturowa, stan i standardy urządzeń publicznych. Oprócz znanych już uwarunkowań stricte gospodarczych, związanych z procesami koncentracji przedsiębiorczości i rozwojem funkcji osadniczych, należy wziąć pod uwagę obecnie wdrażane zmiany organizacji terytorialnej państwa. Utworzenie powiatu w Lubartowie oznacza wzmocnienie powiązań węzłowych miasta z większym niż obecnie otoczeniem, m.in. w zakresie jego funkcji administracyjno-usługowych. Jest to dodatkowy impuls rozwojowy, a jednocześnie stwarza potrzebę lokalizacji obiektów dla obsługi nowych zadań ponadlokalnych. Z ogólnej powierzchni 1 392 ha gruntów, grunty orne stanowią 832 ha, użytki leśne 10 ha, grunty zurbanizowane i zabudowane 498 ha a wody 29 ha. Strukturę terytorialną tworzy 131 ulic, które są zamieszkałe przez 23.504 osoby, co stanowi aż 25% ogólnej liczby ludności powiatu lubartowskiego. Najwięcej mieszkańców zamieszkuje ulicę Powstańców Warszawy 2.512 mieszkańców (10,6% mieszkańców gminy). Lubartów ma charakter ponadlokalnego ośrodka handlowego i gospodarczego. W sektorze przedsiębiorstw dominują firmy prowadzone przez osoby fizyczne oraz spółki cywilne. W mieście działa około 2.230 podmiotów gospodarczych, wśród których najliczniejsze są placówki handlowe i usługowe. W ostatnich latach wzrosła liczba zakładów produkcyjnych. Szczególnie dynamicznie rozwijają się branże: spożywcza, budowlana 16 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

(produkcja materiałów budowlanych i wykończeniowych), odzieżowa, poligraficzna, produkcji opakowań. W Lubartowie funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć placówek szkolno-wychowawczych. Na uwagę zasługuje fakt istnienia przedszkola z oddziałami integracyjnymi (Przedszkole Miejskie nr 1). Na terenie miasta działają:4 przedszkola,- 3 szkoły podstawowe, 2 gimnazja, 3 szkoły średnie, 2 szkoły policealne oraz szkoła muzyczna. 2.2. Położenie geograficzne Według rejonizacji fizyczno-geograficznej obszar gminy położony jest na obszarze Wysoczyzny Lubartowskiej (J. Kondracki 1988 r.) i stanowi peryferyjny rejon Nizin Środkowopolskich. Charakter gminy i miasta Lubartowa odzwierciedla położenie fizyczno-geograficzne we wschodniej części Równiny Lubartowskiej, mezoregionu Niziny Południowo-Podlaskiej sąsiadującej z Pojezierzem Łęczyńsko-Włodawskim oddzielonym doliną rzeki Wieprz. Krajobraz gminy jest dość zróżnicowany: wschodnią część stanowi dolina Wieprza z łąkami, pastwiskami i zadrzewieniami łęgowymi. Pozostałą część gminy cechuje bezleśna równina, która jest dość zantropogenizowana. 2.3. Użytkowanie terenu Gmina miejska Lubartów jest typową gminą miejską o charakterze produkcyjnousługowym z zapleczem rolniczym. W rezultacie działalności człowieka przeważa tu dziś krajobraz zagospodarowany. Prawie 36% powierzchni gminy to grunty zabudowane i zurbanizowane. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie miasta Lubartów, na podstawie danych pochodzących z Urzędu Miasta przedstawiono w tabeli 1. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 17

ABRYS Technika Sp. z o.o. Struktura użytkowania gruntów w gminie miejskiej Lubartów T a b e l a 1 Rodzaje gruntów Powierzchnia [ha] Udział w ogólnej powierzchni [%] 1 2 3 Powierzchnia ogólna 1.392 100,00 Użytki rolne 832 59,77 grunty orne 603 43,31 sady 26 1,86 łąki trwałe 170 12,21 pastwiska trwałe 33 2,37 Użytki leśne 10 0,72 lasy 7 0,50 grunty zadrzewione i zakrzewione 3 0,21 Grunty zabudowane i zurbanizowane 498 35,78 tereny mieszkalne 165 11,85 tereny przemysłowe 45 3,23 inne tereny zabudowane 83 5,96 zurbanizowane tereny niezabudowane 21 1,50 tereny rekreacyjne wypoczynkowe 17 1,22 tereny komunikacyjne 156 11,20 użytki kopalne 11 0,79 Wody 29 2,08 powierzchniowe płynące 18 1,29 powierzchniowe stojące 4 0,28 rowy 7 0,50 Tereny różne 1 0,07 Nieużytki 22 1,58 (stan na dzień 01.01.2004 r.) Jak wynika z powyższej tabeli największy udział procentowy w powierzchni gminy jest użytkowany rolniczo (ogółem 60%). Lasy zajmują zaledwie 0,7% powierzchni ogólnej. Lasy rozmieszczone są nierównomiernie, a większe kompleksy leśne w krajobrazie miasta nie istnieją. Powierzchnia wód na terenie gminy stanowi 2,08% ogółu powierzchni gminy. Taki sposób użytkowania gruntów predyscynują gminę do dalszego rozwoju w tym kierunku, uwzględniając zasadę zrównoważonego rozwoju. Ponadto z uwagi na fakt, bliskiego zaplecza turystycznego, gmina ma znaczne szanse na rozwój branży turystycznej i rekreacyjnej na swoim terenie w większej skali, zwłaszcza w powiązaniu z okolicznymi gminami 18 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.4. Walory kulturowe Założycielem miasta był Piotr Firlej, wojewoda lubelski i sandomierski. W drugiej połowie XV wieku do Lubartowa, zwanego początkowo Lewartów - od herbu Lubartów "Lewart", zaczęli napływać osadnicy z Niemiec Holandii i Francji, którzy przyczynili się do kultury materialnej miasta. Dużą rolę odegrali kupcy żydowscy, zapoczątkowując tradycje kupieckie Lubartowa trwające do dziś. Szczególną uwagę zwraca zabytkowa architektura miasta. Do najcenniejszych zabytków należą barokowy pałac Sanguszków, otoczony parkiem i kościół św. Anny. Jako najważniejsze zabytkowe obiekty znajdujące się na terenie gminy miejskiej Lubartów należy wymienić: Zespół pałacowo-parkowy; Kościół św. Anny i Muzeum Parafialne; Zespół klasztorny o. Kapucynów; Cmentarz z murowaną kaplicą; Dworek przy ul. Kościuszki 28; Dworek przy ul. Kościuszki 3/5; Cmentarz żydowski przy ul. Cichej i 1-go Maja; Dom przy ul. Jana Pawła II 9. 2.5. Uwarunkowania społeczne 2.5.1. Procesy demograficzne Lubartów jest gminą miejską, zamieszkałą przez 23.504 mieszkańców na powierzchni 1.392 ha (13,9 km 2 ) (stan na rok 2003). Gęstość zaludnienia wynosi 1688 osób na 1 km 2. Gminę Lubartów tworzy 131 ulic. Kształtowanie się liczby mieszkańców gminy w przeciągu ostatnich pięciu lat przedstawia tabela 3. Liczba mieszkańców gminy wraz przyrostem naturalnym T a b e l a 2 Rok Liczba mieszkańców Przyrost naturalny 1999 23.833 55 2000 23.821 68 2001 23.828 74 2002 23.224 32 2003 23.504* 95 Źródło: Główny Urząd Statystyczny w Warszawie, *Urząd Miasta Lubartów II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 19

ABRYS Technika Sp. z o.o. 2.5.2 Struktura sieci osadniczej Głównym ośrodkiem powiatowym jest właśnie miejscowość Lubartów. Zestawienie jednostek terytorialnych-ulic przedstawia tabela 3. Struktura sieci osadniczej według ulic w Gminie miejskiej Lubartów T a b e l a 3 Lp. Nazwa ulicy Liczba mieszkańców 1 2 3 1. Aleje 1000-lecia 135 2. Akacjowa 10 3. Aleje Zwycięstwa 250 4. Annoborska 47 5. Armii Krajowej 35 6. Armii Ludowej 140 7. Astronautów 54 8. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego 140 9. Józefa Bema 7 10. Błękitna 33 11. Władysława Broniewskiego 15 12. Bukowa 43 13. Chmielna 89 14. Fryderyka Chopina 488 15. Bolesława Chrobrego 8 16. Cicha 1.009 17. Krzysztofa Ciołkowskiego 75 18. Cisowa 130 19. Cmentarna 134 20. Czwartaków 193 21. Dębowa 32 22. Farna 49 23. Pawła Findlera 137 24. Piotra Lubartówa 10 25. Małgorzaty Fornalskiej 67 26. Jurija Gagarina 16 27. Gazowa 0 28. Antoniego Gojdana 75 29. Gwiezdna 44 30. Harcerska 39 31. Jana Heweliusza 70 32. Hubalczyków 77 33. Hutnicza 78 34. Władysława Jagiełły 0 35. Jana Pawła II 22 36. Jasna 54 37. Jaśminowa 9 38. Jesionowa 19 39. Kasztanowa 66 40. Kawalerzystów 22 41. Kazimierza Wielkiego 0 42. Gen. Kleeberga 62 43. Klonowa 130 44. Kolejowa 31 20 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

45. Kombatantów 134 46. Mikołaja Kopernika 210 47. Kosmiczna 39 48. Kosmonautów 96 49. Tadeusza Kościuszki 202 50. Krańcowa 148 51. Jana Krasickiego 89 52. Kręta 57 53. Królowej Jadwigi 0 54. Krótka 0 55. Krzywe Koło 361 56. Księżycowa 34 57. Kwiatowa 32 58. Legionów 168 59. Leśna 133 60. Lipowa 869 61. 11-listopada 40 62. Lotników 104 63. Lubelska 1.494 64. Łąkowa 330 65. Władysława Łokietka 3 66. 1- Maja 2.197 67. 3- Maja 1.661 68. Adama Mickiewicza 285 69. Mieszka I 14 70. Stanisława Moniuszki 144 71. Mostowa 9 72. Nadrzeczna 21 73. Nowodworska 288 74. Obywatelska 7 75. Ogrodowa 78 76. Okopowa 42 77. Olchowa 75 78. Osikowa 0 79. Gen. Orlicz - Dreszera 193 80. Ignacego Paderewskiego 173 81. Parkowa 397 82. Partyzancka 223 83. Piaskowa 29 84. Piękna 59 85. Planetarna 36 86. Pocztowa 16 87. Polarna 33 88. Polesie 177 89. Księcia Józefa Poniatowskiego 16 90. Księdza Jerzego Popiełuszki 1.523 91. Powstańców Warszawy 2.512 92. Północna 146 93. Pradnik 0 94. Przychodnia 59 95. Przemysłowa 19 96. Bolesława Prusa 94 97. Mikołaja Reja 95 98. Różana 28 99. Rynek I 35 100. Rynek II 23 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 21

ABRYS Technika Sp. z o.o. 101. Saperów 35 102. Hanki Sawickiej 69 103. Henryka Sienkiewicza 26 104. Składowa 11 105. Sławińskiego 146 106. Słoneczna 61 107. Juliusza Słowackiego 1.629 108. Spacerowa 137 Klemensa Junoszy 109. Szaniawskiego 350 110. Ks. Aleksandra Szulca 99 111. Wandy Śliwiny 182 112. Świerkowa 178 113. Targowa 4 114. Tęczowa 69 115. Twardowskiego 44 116. Ułańska 35 117. Ludwika Waryńskiego 36 118. Wąska 7 119. Weteranów 98 120. Henryka Wieniawskiego 204 121. Wierzbowa 150 122. Wiśniowa 89 123. Wojska Polskiego 74 124. Wspólna 25 125. Wrzosowa 17 126. Zachodnia 17 127. Zielona 15 128. Zygmunta I Starego 0 129. Stefana Żeromskiego 81 130. Żołnierska 83 131. Żwirki i Wigury 39 Ogółem: 23.504 Źródło: Urząd Miasta w Lubartowie 2.6. Uwarunkowania gospodarcze 2.6.1. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze KUPON REGON Na terenie gminy zarejestrowanych jest ok. 2.230 podmiotów gospodarczych. Wśród nich najliczniejsze, to placówki handlowe i usługowe. W ostatnich latach wzrosła liczba zakładów produkcyjnych. Szczególnie dynamicznie rozwijają się branże: spożywcza, budowlana (produkcja materiałów budowlanych i wykończeniowych), odzieżowa, poligraficzna, produkcji opakowań. W Lubartowie funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć placówek szkolno-wychowawczych. 22 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.7. Rolnictwo 2.7.1. Uwarunkowania ogólne Rolnictwo odgrywa ważną rolę w tworzeniu struktury gospodarczej omawianego terenu. Stanowi ono jedną z wiodących funkcji gminy, obszar użytków rolnych na terenie gminy stanowi prawie 60% jej powierzchni. Skupia ono znaczne zasoby w postaci siły roboczej oraz majątku trwałego. Łączna liczba gospodarstw rolnych w gminie wynosi 711 szt. Najwięcej jest gospodarstw małych, czyli do 1 ha (443) i od 1 5 ha (254) co stanowi około 98% wszystkich gospodarstw gminy. Gospodarstw od 5 10 ha jest tylko 12. Poniższa tabela przedstawia charakterystykę gospodarstw rolnych: Charakterystyka gospodarstw rolnych według siedziby gospodarstwa T a b e l a 4 Grupy obszarowe użytków rolnych Liczba gospodarstw Powierzchnia w ha Ogółem 711 930,24 Do 1 ha 443 190,91 1 5 ha 254 583,57 5 10 ha 9 64,07 10 15 ha 3 40,53 15 ha i więcej - 51,16 Źródło: Powszechny Spis Rolny; 2002r. Gmina miejska Lubartów posiada dogodne warunki do rozwoju rolnictwa. Ekstensywna gospodarka roślinna i zwierzęca prowadzona na terenie gminy nie zapewnia właścicielom gospodarstw wysokiej dochodowości. Ponadto problemem jest struktura obszarowa gospodarstw rolnych na terenie gminy. Główne kierunki produkcji rolnej to: - uprawy, - produkcja zwierzęca. 2.7.2. Produkcja roślinna i zwierzęca Według przeprowadzonego w 2002 roku Powszechnego Spisu Rolnego struktura gospodarki rolnej przedstawia się następująco: Strukturę użytkowania gruntów ornych według zasiewów zbóż przedstawia tabela 5. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 23

ABRYS Technika Sp. z o.o. Struktura zasiewów na terenie gminy miejskiej Lubartów T a b e l a 5 Wyszczególnienie Powierzchnia w odsetkach zasiewów [%] [ha] Ogółem 269,13 100,0 zboża ogółem a 230,13 85,5 -w tym zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 216,06 80,3 strączkowe jadalne na ziarno 0,17 0,1 ziemniaki 23,38 8,7 przemysłowe 0,23 0,1 -w tym buraki cukrowe 0,07 0,0 rzepak i rzepik 0,16 0,1 pastewne b 1,49 0,6 pozostałe 13,73 5,1 -w tym warzywa 4,14 1,6 Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002 a- zboża ogółem łącznie z kukurydzą na ziarno, b- łącznie z mieszankami zbożowo-strączkowymi. Z przedstawionych powyżej danych wynika, że w strukturze zasiewów dominują zboża, zajmując 85,5% powierzchni zasiewów. Stosunkowo mały udział ma rzepak. Zajmuje on zaledwie 0,1% powierzchni upraw. Zapewne większy jest udział ziemniaków (około 8,7%) i warzyw (1,6%). Natomiast buraki cukrowe są marginalną uprawą w gminie. Taka struktura upraw jest spowodowana niską jakością i żyznością tutejszych gleb. Powierzchnia zasiewów zbóż podstawowych w gminie miejskiej Lubartów T a b e l a 6 Produkcja roślinna/uprawy Rodzaj upraw Powierzchnia upraw [ha] Udział procentowy Ogółem 210,25 100,0 pszenica 37,46 17,8 żyto 84,25 40,1 jęczmień 11,46 5,5 owies 46,71 22,2 pszenżyto 30,37 14,4 Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002 24 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Zwierzęta gospodarskie w gminie miejskiej Lubartów T a b e l a 7 Rodzaj hodowli Produkcja zwierzęca Liczba pogłowia [szt.] Bydło 32 Trzoda chlewna 113 Owce 11 Kozy 19 Konie 33 Króliki 7 Pozostałe zwierzęta futerkowe 16 Pnie pszczele 115 Drób ogółem 393 Źródło: Powszechny Spis Rolny, 2002 W produkcji zwierzęcej dominuje tutaj bydło i trzoda chlewna Drób utrzymuje 2,4% gospodarstw rolnych gminy, następnie bydło 2.3% gospodarstw, trzodę chlewną 2,0% gospodarstw, konie 1,1%.Hoduje się tu także kozy 0,3% i króliki 0,3%. Pnie pszczele posiada 5 gospodarstw rolnych w liczbie pni 115. 2.8. Turystyka Lubartów jest ośrodkiem, którego rozwój dość ściśle jest związany z jego subregionem (zespołem gmin) posiadającym naturalne predyspozycje rolno-produkcyjne oraz rekreacyjne. Usytuowanie miasta i gminy na obrzeżu rejonów rekreacyjnych, a jednocześnie w ich otoczeniu, tworzy przesłanki dla rozwoju tu funkcji regionalnych związanych z obsługą turystyki. Należy podkreślić rolę kulturową miasta jako ośrodka handlowo-usługowego. Szczególnym dziedzictwem przeszłości są m.in.: układ urbanistyczny objęty ścisłą ochroną konserwatorską, wartościowe zabytki, tradycje handlowo-rzemieślnicze. Ranga miasta jako ośrodka administracyjno-usługowego umocniła się w okresie 1954 75 tj. kiedy było ono siedzibą powiatu. Lubartów posiada interesujące zabytki kultury sakralnej, zespół pałacowo-parkowy założycieli Lubartowa oraz zabytkowe kamieniczki z XIX i początku XX wieku. Zespół pałacowo-parkowy Obejmuje: - murowany pałac z połowy XVIII w. - murowaną oranżerię, II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 25

ABRYS Technika Sp. z o.o. - bramę pałacową, - pozostałości mostu, - założenie dziedzińca i zieleń przed pałacem, - park i staw za pałacem. Kościół św. Anny i Muzeum Parafialne Murowany, dwuwieżowy, założony na polanie centralnym wraz z wyposażeniem wnętrza w zabytki ruchome, dzwonnica, bramką i ogrodzeniem cmentarza kościelnego, plebanią oraz drzewostanem w granicach cmentarza kościelnego. Pochodzący z lat 1735-1738. Zespół klasztorny o. Kapucynów Obejmuje: - kościół św. Wawrzyńca wraz z wyposażeniem wnętrza, - klasztor, - drzewostan w granicach cmentarza kościelnego, - ogród kwiatowo-spacerowy, - Kompleks wzniesiony w połowie XVIII w. według projektu P. Fontany. Cmentarz z murowaną kaplicą -Kaplica zbudowana z pocz. XIX wieku. Dworek przy ul. Kościuszki 28 -Obecnie Muzeum Regionalne w Lubartowie Dworek przy ul. Kościuszki 3/5 -Neoklasyczny z I poł. XIX w. z dobudowanym piętrem w 1931 r. Gościł w nim w latach dzieciństw i młodości Klemens Junosz Szaniawski, autor powieści o Lubartowie. Cmentarz żydowski przy ul. Cichej i 1-go Maja -Założony w 1600 r., dwukrotnie powiększony, zamknięty w końcu XIX w. częściowo zniszczony w 1943 i po wojnie. Zachowało się wiele macew o wysokich walorach artystycznych (obecnie wmurowanych w pomnik). Powierzchnia 0,79 ha. Dom przy ul. Poprzecznej 9 Wybudowany w XVIII w. przez Sanguszków podczas przebudowy miasta. Obecnie budynek Telekomunikacji S.A. Ponadto Lubartów posiada dwa obiekty świadczące usługi noclegowe: Obiekt I - "AMBER" - ul. Kleeberga 14, - 28 miejsc noclegowych, sauna, siłownia, solarium, parking 26 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Obiekt II - ul. Lubelska 104 A, - 36 miejsc noclegowych, parking. W Lubartowie działa Międzyszkolne koło turystyki rowerowej "Relaks" MKTR "Relaks" działa od 1997 roku przy Zespole Szkół Zawodowych Nr 1 w Lubartowie. Zrzesza 21 uczniów lubartowskich szkół. Przy kole istnieje też sekcja rodzinna, promująca aktywne formy wypoczynku. Członkowie koła dopracowali się stałych rajdów i imprez, na które zapraszają wszystkich chętnych miłośników turystyki rowerowej. Są to: Rajd Rowerowy "W poszukiwaniu wiosny" - od 4 lat w pierwszą sobotę wiosny Rajd Rowerowy Ekologiczny - 1-3 czerwca - po Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim Rowerowy Tor Przeszkód - pierwsza sobota października. Ponadto MKTR "Relaks" organizuje rajdy sobotnie i niedzielne po najbliższej okolicy. W pobliżu Lubartowa, poza miastem, jest wiele miejsc, gdzie wraz z rodziną można miło spędzić weekend oraz urlop wypoczynkowy. Należą do nich: XVIII wieczny zespół pałacowo-parkowy i Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (7 km od Lubartowa), Kozłowiecki Park Krajobrazowy(10 km od Lubartowa) z rezerwatem Kozie Góry (skupisko dębów bezszypułkowych), z licznymi trasami rowerowymi, domek myśliwski "Stary Tartak" (9 km od Lubartowa), Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie (m.in. jeziora:krasne, Piaseczno, Rogóźno), Jezioro Firlej z bazą noclegowo-wypoczynkową. W okolicach Lubartowa powstało w ostatnich latach wiele gospodarstw agroturystycznych, które oferują atrakcyjne formy wypoczynku oraz zakwaterowanie. II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 27

Program Ochron Środowiska III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY 3.1. Gospodarka wodno ściekowa Gmina miejska Lubartów reguluje gospodarkę ściekową i wprowadza odpowiednie działania zapobiegające zagrożeniom środowiska naturalnego jakie mogłyby wynikać z zanieczyszczeń ściekowych, jak również dba o jakość wód pitnych. Na terenie gminy istnieje obecnie jedna komunalna oczyszczalnia ścieków oraz 3 przemysłowe. Skomplikowane zagadnienia związane z optymalizacją techniczno ekonomiczną gospodarki wodno ściekowej skłoniły władze Gminy Miasto Lubartów i Gminy Lubartów do wspólnego rozwiązywania występujących problemów, ze wspólnym inwestowaniem infrastruktury włącznie. W tym celu zawiązano Związek Miasta i Gminy Lubartów, który podjął się realizacji wykonania wspólnych inwestycji w zakresie gospodarki wodno ściekowej, wiążących się ze sobą funkcjonalnie i lokalizacyjnie. Poniższej omówiono prowadzoną gospodarkę wodno-ściekową na terenie gminy. 3.1.1. Zaopatrzenie w wodę 3.1.1.1. Ujęcia wód Dla Miasta Lubartów, źródłem wody pitnej są wyłącznie ujęcia wód podziemnych tzw. wgłębnych. Gmina miejska Lubartów posiada 2 ujęcia wody podziemnej. Oba ujęcia znajdują się na terenie gminy Lubartów. W tym, jedno funkcjonujące znajduje się przy samej granicy miasta z gminą Lubartów; przy ul. Nowodworskiej, natomiast drugie zamknięte w miejscowości Nowodwór Piaski (gmina Lubartów). Administratorem tych ujęć jest Zakład Gospodarki Komunalnej w Lubartowie z siedzibą przy ul. Parkowej. Na bieżąco przez stacje sanitarne, wykonywane są analizy wód, których jakość na podstawie otrzymanych wyników, w skali gminy można uznać za dobrą, natomiast potrzeby w zakresie zaopatrzenia w wodę jako zadawalające. III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY 29

Data wydania/ ważność pozwolenia ABRYS Technika Sp. z o.o. Wykaz ujęć wód na terenie Gminy Lubartów T a b e l a 8 Lp. Lokalizacja Użytkownik Wydajność [m 3 /d] Nr pozwolenia 1. Lubartów/ ul. Nowodworska (gmina Lubartów) 2. Nowodwór-Piaski (gmina Lubartów) Zakład Gospodarki Komunalnej w Lubartowie Zakład Gospodarki Komunalnej w Lubartowie Źródło: Pozwolenia wodnoprawne; Urząd Miasta w Lubartowie; Zakład Gospodarki Komunalnej w Lubartowie 5 200,0 5 studni 5 studni ujęcie zamknięte 31.03.2004 31.12.2014 Brak pozwolenia wodnoprawnego ŚiR.II.6811/19/2004r. - 3.1.1.2. Sieć wodociągowa Obecnie istniejący układ wodociągów obejmuje prawie cały obszar gminy. Stan zapotrzebowania w wodę w gminie można uznać jako zadawalający. Obecnie z sieci wodociągowej korzysta 98 % ogółu mieszkańców gminy. Długość sieci wodociągowej w gminie miejskiej Lubartów wynosi 104,6 km wraz z przyłączami. Szczegółowo przedstawia się następująco: Sieć magistralna 5,7 km; Sieć rozdzielcza 54,5 km; Przyłącza - 44,4 km. W całej sieci wodociągowej gminy znajduje się 20 km wodociągu złożonego z rur azbestowo-cementowych. Inwentaryzacja tego rodzaju rur jest potrzebna ze względu na możliwość potraktowania właśnie tych odcinków wodociągowych jako priorytetowych w momencie wymiany i modernizacji sieci. Rodzaje rur wodociągowych na terenie Lubartowa: Rury azbestowo-cementowe 20,1 km; Rury żeliwne Rury PCV 24,65 km; 10,85 km. 30 III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY

Program Ochron Środowiska 3.1.2. Gospodarka ściekowa Sytuacja w zakresie gospodarki ściekowej w porównaniu z innymi gminami jest dość zadawalająca. Obecnie, kanalizacją i urządzeniami do oczyszczania ścieków, objęta jest nadal niewystarczająca ilość mieszkańców. Prawidłowo funkcjonująca gospodarka ściekami wymaga jeszcze wielu działań w zakresie infrastruktury technicznej gminy. Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229 z późn. zm.) w art. 43 ust. 3 i art. 208 ust. 2 zobowiązała Ministra Środowiska do sporządzenia i przedłożenia Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych Radzie Ministrów do zatwierdzenia do końca 2003r. Zgodnie z zapisami art. 43 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. - Prawo wodne, Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych ma określić wykazy: aglomeracji, które powinny być wyposażone - w terminach ustalonych w art. 208. w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków oraz wielkość ładunków zanieczyszczeń biodegradowalnych z tych aglomeracji koniecznych do usunięcia, przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków komunalnych oraz terminy ich realizacji. Miasto Lubartów zostało zakwalifikowane do KPOŚK jako aglomeracja Lubartów. Aglomeracja znajduje się w dorzeczu Wisły w regionie wodnym Region Średniej Wisły. Charakterystyka parametrów inwestycyjnych w KPOŚK przedstawia się następująco: równoważna liczba mieszkańców - 3 9646; średnia przepustowość oczyszczalni - 6 100 m 3 /d; rodzaj oczyszczalni wg kryteriów rozporządzenia oraz docelowy rodzaj oczyszczalni to oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem biogenów ze standardami odpływu: Nog= 15 mg/l, Pog= 2mg/l; potrzeby inwestycyjne to modernizacja oczyszczalni, w tym gospodarki osadowej; termin realizacji inwestycji określono na rok 2005; docelowa potrzeba przepustowości oczyszczalni wynosi 3722 m 3 /d; koszty wyposażenia aglomeracji w oczyszczalnię dostosowaną do wymagań UE określono na 7 420 000 zł. przewiduje się budowę 1 km sieci kanalizacyjnej; koszty budowy i modernizacji sieci kanalizacyjnej w aglomeracji określono na 38 306 000 zł; koszty wyposażenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną do 2005 roku określono na 8 840 000 zł; koszty wyposażenia aglomeracji w sieć kanalizacyjną i oczyszczalnię dostosowaną do wymagań UE do końca roku 2005 określono na 45 726 000 zł; III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY 31

ABRYS Technika Sp. z o.o. 3.1.2.1. Sieć kanalizacyjna Długość sieci kanalizacyjnych w gminie Lubartów oraz procent skanalizowania przedstawia się następująco: Określa się, że miejscowość Lubartów jest skanalizowana w ok. 90 %, tj. (21.154 mieszkańców jest objętych kanalizacją). Pozostali mieszkańcy miasta (2.350 osób) zwykle są objęte systemem odprowadzania ścieków do zbiorników bezodpływowych (szamb). Długość sieci kanalizacyjnej (z przyłączami) na terenie całej gminy wynosi 60,4 km. W tym: Kolektory kanalizacyjne A, B i B1 9,1km; Sieć rozdzielcza 37,2 km; Sieć przyłączy 14,1 km. Teren miasta częściowo jest objęty kanalizacją deszczową. Długość kanalizacji deszczowej wynosi 13,028 km. Na terenie gminy, działa także komunalna oczyszczalnia. 3.1.2.2. Oczyszczalnia ścieków Brak dostatecznej infrastruktury technicznej uniemożliwia doprowadzenie ścieków do oczyszczalni, również niewłaściwa eksploatacja oczyszczalni (zbyt mała lub zbyt duża ilość ścieków) wpływa niekorzystnie na jakość odprowadzanych ścieków, co może obniżyć stopień oczyszczenia ścieków, a tym samym źle wpłynąć na jakość wód odbiornika. Na terenie Gminy działa jedna oczyszczalnia ścieków w Lubartowie. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna. 32 III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY

Program Ochron Środowiska CHARAKTERYSTYKA OCZYSZCZALNI Tabela 9 zamieszczona poniżej przedstawia oczyszczalnię ścieków z wyszczególnieniem sposobu oczyszczania i przepustowości. Charakterystyka oczyszczalni ścieków w Lubartowie T a b e l a 9 Ważność Qśr pozwolenia Miejscowość Administrator Odbiornik [m 3 Typ /d] wodnoprawnego Bezpośrednio: Zakład Gospodarki -rów melioracyjny; Lubartów mechanicznobiologiczna Komunalnej Pośrednio: 4 500,0 31.12.2014 ul. Sławińskiego w Lubartowie - rzeka Wieprz w km 97 + 600; Źródło: Pozwolenie wodnoprawne, Urząd Miasta w Lubartowie Oczyszczalnia ścieków powstała w 1997 roku. Jest to oczyszczalnia mechanicznobiologicza. Znajduje się ona w Lubartowie przy ulicy Sławińskiego. Jej użytkownikiem jest Zakład Gospodarki Komunalnej z siedzibą w Lubartowie. Przepustowość oczyszczalni określa się na 6 100 m 3 /d. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych bezpośrednio jest rów melioracyjny, a pośrednio rzeka Wieprz. Obecnie oczyszczalnia jest wykorzystywana tylko w 50 % swojej mocy. W wyniku pracy oczyszczalni powstaje 6.391 Mg osadów ściekowych w ciągu roku. Powstające osady ściekowe są zagospodarowywane rolniczo oraz do rekultywacji. Wykorzystywanie osadów ściekowych: -formowanie pośredniej warstwy izolacyjnej na składowisku odpadów 4.620 Mg -na cele rolnicze 1.204,5 Mg. Unieszkodliwianie: -przez składowanie 566,5 mg; -przez higienizację 5.824,5 Mg. Składowanie: -składowanie na wysypisku w Nowodworze (gm. Lubartów) 566,5 mg; Urząd Miasta Lubartów aktualnie prowadzi eksploatację oczyszczalni i odprowadza ścieki do wód powierzchniowych na podstawie pozwolenia wodnoprawnego wydanego przez Wojewodę Lubelskiego z dn. 31.03.2004 roku. Obciążenie oczyszczalni określono na 80.000 RLM (tj. od 15.000 do 99.000 RLM). Pozwolenie wydane jest na odprowadzenie ścieków oczyszczonych w ilości: Q dśr = 4 500,0 m 3 /d; Qd max = 5 500,0 m 3 /d; 33 III. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA GMINY