Faza inwentaryzacji projektu GEF w Polsce MATERIAŁY ROBOCZE DO SPORZĄDZENIA PROFILU TZO W POLSCE (do ograniczonego korzystania) GF/POL/INV/R.19 WSTĘPNA OCENA POTENCJAŁU MONITORINGU ŚRODOWISKA W ZAKRESIE TRWAŁYCH ZANIECZYSZCZEŃ ORGANICZNYCH Bogusław DĘBSKI, Krzysztof OLENDRZYŃSKI Niniejszy raport nie był redagowany. Został odtworzony w takiej postaci, w jakiej został przekazany do Instytutu Ochrony Środowiska przez Autora (Autorów)
Wstępna ocena potencjału monitoringu środowiska w zakresie TZO Dla zidentyfikowania potencjału monitorowania dotyczącego trwałych związków organicznych zwrócono się do szeregu laboratoriów - głównie w WSSE, WIOŚ-ach i wyższych uczelniach; tabela 1.) - z pytaniem, czy dane laboratorium wykonuje analizy substancji objętych postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej (aldryna, chlordan, dieldryna, endryna, heptachlor, heksachlorobenzen, mireks, toksafen, polichlorowane bifenyle, DDT, polichlorowane dibenzo-p-dioksyny i dibenzofurany) oraz czy byłoby gotowe poddać się badaniom międzylaboratoryjnym wskazanych przez siebie substancji w wybranych komponentach środowiska (powietrze, woda, odpady, żywność itp.) Wzór wysłanej ankiety przedstawiono w tabeli 2. W odpowiedzi otrzymano 40 ankiet, na podstawie których można sformułować następującą wstępną charakterystykę potencjału monitorowania emisji i stężeń w/w trwałych związków organicznych: a. pięć laboratoriów (WIOŚ Lublin, Politechnika Krakowska, IMGW Gdańsk, Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska w Warszawie) wykonują pomiary w najszerszym zakresie, w tym w obrębie wszystkich mediów dla trzech głównych grup substancji (PCB, HCB, dioksyny i furany) oraz gotowe są poddać się badaniom międzylaboratoryjnym. Tylko te laboratoria wykonują pomiary dioksyn i furanów. b. większość laboratoriów WIOŚ (12 z 17) wykonuje pomiary jedynie dla wody i to w ograniczonym zakresie głównie PCB i DDT. W tej grupie najszerszy zakres pomiarów oferują WIOŚ Olsztyn wraz z delegaturą w Elblągu, WIOŚ Poznań oraz WIOŚ Szczecin. c. siedem laboratoriów Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych wykonuje pomiary prawie wyłącznie dla wody i produktów żywnościowych, przede wszystkim dla aldryny, HCB i DDT. Najszerszy zakres pomiarów oferują WSSE Warszawa i WSSE Poznań. d. z trzech laboratoriów Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, dwa ( IMGW Wrocław i IMGW Warszawa) wykonują jedynie pomiary PCB i DDT. Trzecie
laboratorium, IMGW Gdańsk, oferuje pełny zakres pomiarów i zostało uwzględnione w punkcie a. e. pozostała grupa to 10 laboratoriów instytutów badawczych i wyższych uczelni nie uwzględnionych powyżej. Trzy laboratoria (Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla, Instytut Ochrony Środowiska i Morski Instytut Rybacki Gdynia) wykonują bardzo ograniczony zakres pomiarów. Pozostałe placówki wykonują pomiary w różnych mediach dla większości omawianych substancji, zazwyczaj zależnie od specjalizacji branżowej. Informacje o potencjale wykonywania oznaczeń TZO uzyskane z ankiety zestawiono w tabeli 1. W kolumnach dla PCB, HCB oraz dioksyn i furanów podano media w jakich oznaczane są trwałe zanieczyszczenia organiczne. Tekst w nawiasach oznacza brak gotowości ze strony laboratorium poddania się badaniom międzylaboratoryjnym. W kolumnie Pozostałe osiem TZO podano informację, dla jakich pozostałych zanieczyszczeń wykonywane są pomiary. Należy wziąć pod uwagę, że dla tych zanieczyszczeń media mogą być inne niż dla PCB i HCB. Biorąc pod uwagę znaczny potencjał pięciu wyżej wymienionych laboratoriów (WIOŚ Lublin, Politechnika Krakowska, IMGW Gdańsk, Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska w Warszawie) zwrócono się do nich o podanie dodatkowych informacji w następującym zakresie: 1. Informacje o wykonanych badaniach (zrealizowane prace, projekty, publikacje) 2. Stosowane metody pomiarowe 3. Wykorzystywany sprzęt pomiarowy 4. Posiadane akredytacje 5. Przeprowadzone porównania międzylaboratoryjne 6. Odbyte szkolenia i doświadczenie zawodowe personelu. Obecnie oczekujemy na odpowiedzi na powyższe dodatkowe pytania. Uzyskane odpowiedzi wykorzystane będą do rozwinięcia treści tego punktu
Tabela 1. Lista laboratoriów wykonujących pomiary w TZO
Tabela 2. Wzór ankiet przesłanej do laboratoriów Jednostka wypełniając a ankietę (i adres) Ankieta na temat możliwości wykonania oznaczeń 12 trwałych zanieczyszczeń organicznych w podanych mediach w oraz gotowości uczestniczenia w badaniach międzylaboratoryjnych analizowanych próbek Osoba kontaktowa tel/fax/ e-mail) Trwałe zanieczyszczenia organiczne Media powietrze woda Odpady, w tym osady ściekowe i popioły Osady denne Organizmy żywe Rośliny Produkty żywnościowe Organizm ludzki (mleko matki, krew itd.) do picia powierzchnio wa, podziemna, morska aldryna chlordan dieldryna endryna heptachlor heksachloroben zen mireks
toksafen polichlorowane bifenyle (PCB) DDT PCDD/ PCDF Przykład wypełnienia tabeli A; M A A; M A - - A; M A A Prosimy o wstawienie następujących symboli w komórkach powyższej tabeli w przypadku: A możliwości oznaczania przez Państwa laboratorium wskazanych substancji w danych mediach; M gotowości poddania się badaniom międzylaboratoryjnym w następujących mediach: powietrze, woda, odpady (osady).