Raport z monitorowania Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku za 2017 rok

Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy Wydział Przekształceń Przestrzennych i Rewitalizacji Raport z monitorowania Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku za 2017 rok Warszawa, kwiecień 2018

Spis treści Metodologia monitoringu (s. 3) Sumaryczna ocena realizacji programu rewitalizacji (s. 5) Uwarunkowania realizacyjne projektów (s. 11) Projekty rewitalizacyjne z Wykazu (s. 12) Projekty rewitalizacyjne spoza Wykazu (s. 15) Przykłady szczególnie udanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych (s. 18) Wyzwania w realizacji programu rewitalizacji (s. 23) Propozycje działań usprawniających realizację programu rewitalizacji (s. 25) Załącznik 1 (s. 26) Załącznik 2 (s. 74) 2

Metodologia monitoringu Monitorowanie Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku, zwanego dalej programem rewitalizacji lub w skrócie ZPR, jest prowadzone zgodnie z założeniami zapisanymi w tym dokumencie, a konkretnie z rozdziałem 7.3.3. Monitorowanie. Szczegółowy tryb monitorowania i raportowania określają Zasady monitorowania realizacji Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku, które zostały sprecyzowane w Zarządzeniu nr 446/2017 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 3 marca 2017 r. Zasady monitorowania ( ) i określają częstotliwość, tryb sprawozdawania oraz sposób raportowania przez podmioty uczestniczące w Programie. Ustalenia te stały się podstawą przygotowanego raportu rocznego. Niniejszy Raport z monitorowania został opracowany przez Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego przy współudziale Biur Urzędu m.st. Warszawy, będących wiodącymi dla realizacji celów Programu, w tym kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, oraz na podstawie danych z jednostek organizacyjnych i pomocniczych miasta, realizujących poszczególne projekty. Informacje przedstawione w Raporcie zostały zebrane przez:» Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego,» Biuro Polityki Lokalowej,» Biuro Rozwoju Gospodarczego,» Biuro Kultury,» Biuro Sportu i Rekreacji,» Biuro Pomocy i Projektów Społecznych,» Centrum Komunikacji Społecznej,» Dzielnice m.st. Warszawy z obszaru rewitalizacji,» Zarząd Mienia m.st. Warszawy,» Zarząd Dróg Miejskich,» Zarząd Miejskich Inwestycji Drogowych,» Zarząd Praskich Terenów Publicznych,» Zarząd Zieleni,» Zarząd Transportu Miejskiego,» Tramwaje Warszawskie oraz» Partnerów zewnętrznych Programu. 3

Podmioty te odpowiadają za wdrażanie projektów wchodzących w skład kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Programu, które zostały ujęte w Wykazie projektów wchodzących w skład kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, stanowiącym Załącznik do Zarządzenia nr 1252/2017 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 26 lipca 2017r., jak również wdrażają pozostałe projekty rewitalizacyjne nie ujęte w Wykazie oraz realizują inne działania rewitalizacyjne. Według określonej w Zasadach monitorowania ( ) częstotliwości raportowania, opracowany Raport z monitorowania obejmuje roczne dane o projektach rewitalizacyjnych. Jego istotną część stanowi zbiorcza tabela raportująca (Załącznik 1), powstała poprzez scalenie informacji cząstkowych, otrzymanych od współrealizatorów projektów rewitalizacyjnych wpisanych do Wykazu. Poza tą tabelą w Raporcie zamieszczono również tabelę z pozostałymi projektami oraz działaniami rewitalizacyjnymi (nie ujętymi w Wykazie), wdrażanymi przez Urząd Miasta, jak i podmioty podległe Miastu (Załącznik 2). Załącznik 2 zawiera również odpowiedni komentarz jeżeli dany projekt rewitalizacyjny był realizowany w ramach budżetu partycypacyjnego na 2017 rok pełna lista projektów realizowanych w ramach budżetu partycypacyjnego jest dostępna na stronie www.app.twojbudzet.um.warszawa.pl. Projekty wyszczególnione w Załączniku 1 i 2 zostały oznaczone kolorystycznie. Kolorem żółtym zaznaczono projekty zrealizowane, nad którymi prace projektowe zostały zakończone, kolorem zielonym zaś zaznaczono projekty, które znajdują się w realizacji, począwszy od fazy przygotowawczej, po fazę zaawansowaną. Natomiast na niebiesko zakreślono projekty planowane do realizacji, nad którymi prace nie rozpoczęly się w 2017 r. W ramach kategorii projektów zakończonych, oznaczonych w Załącznikach 1 i 2 kolorem żółtym, wskazano poprzez pogrubienie tytułu te projekty, które będą lub powinny być kontynuowane w następnych latach realizacji ZPR przez miasto lub partnerów zewnętrznych, w tym organizacje pozarządowe. Projekty rewitalizacyjne wdrażane przez Miasto lub podległe mu jednostki, ujęte w Wykazie, jak i Raporcie z monitorowania, mają zapewnione finansowanie według zapisów Wieloletniej Prognozy Finansowej. Monitorowaniu podlegają więc tylko projekty zabudżetowane, dla których zapewniono środki na realizację. Zatem Raport z monitorowania nie obejmuje tych projektów wpisanych do programu rewitalizacji, które nie zostały ujęte w Wykazie, a w dodatku dla których dotychczas nie zabezpieczono finansowania. W strukturze Raportu zawarto także informacje o problemach wdrożeniowych, jakie wystąpiły w 2017 roku podczas realizacji konkretnych projektów rewitalizacyjnych, a także wskazano przykłady projektów ocenianych przez ich koordynatorów jako realizowane (lub zrealizowane) ze szczególnym sukcesem, którego miarą jest np. pozytywny odbiór społeczny. W końcowej części Raportu zamieszczono propozycje działań usprawniających dotychczasową realizację programu rewitalizacji. 4

Sumaryczna ocena realizacji programu rewitalizacji W 2017 roku łączna liczba projektów rewitalizacyjnych realizowanych/zrealizowanych w ramach ZPR wyniosła 163. Przy czym liczba projektów z Wykazu wynosiła 124, zaś spoza Wykazu 39, co obrazuje wykres. Wykres. 1. Łączna liczba projektów rewitalizacyjnych ZPR 39 124 Projekty rewitalizacyjne z Wykazu Projekty rewitalizacyjne spoza Wykazu Źródło: opracowanie własne. Stosunkowo najwięcej projektów realizowanych/zrealizowanych było w ramach I. celu głównego ZPR Ożywienie społeczno-gospodarcze, jakości przestrzeni publicznej łącznie 105 projektów z Wykazu jak i poza nim (wykres poniżej). Wykres. 2. Łączna liczba projektów rewitalizacyjnych według celów głównych ZPR Łączna liczba projektów według celów głównych ZPR Liczba projektów 8 17 33 105 0 20 40 60 80 100 120 Cel IV. Cel III. Cel II. Cel I. Źródło: opracowanie własne. 5

Projekty rewitalizacyjne z Wykazu obejmowały niemal wszystkie cele szczegółowe ZPR, poza dwoma - 2.4 i 3.3. Cele dotyczące: Rozwoju i promocji przedsięwzięć o znaczeniu turystyczno-kulturalnym (cel 2.4.) oraz Wsparcia szkół w organizacji dodatkowych zajęć edukacyjnych rozwijających talenty i redukujących deficyty rozwojowe uczniów, realizowanych w korelacji z Lokalnymi Systemami Wsparcia (cel 3.3.), które nie miały realizowanych w 2017 r. żadnych projektów. W ramach celów tych podejmowane były albo działania przygotowawcze (cel 3.3 do włączenia nauczycieli i szkół do konsorcjów Lokalnych Systemów Wsparcia), albo działania rewitalizacyjne podejmowane poza Wykazem (cel 2.4 praskie spacery varsavianistyczne). Wykres 3. Łączna liczba projektów rewitalizacyjnych według celów szczegółowych ZPR Łączna liczba projektów według celów celów szczegółowych ZPR Cel 4.2. Cel 4.1. Cel 3.2. Cel 3.1. Cel 2.3. Cel 2.2. Cel 2.1. Cel 1.6. Cel 1.5. Cel 1.4. Cel 1.3. Cel 1.2. Cel 1.1. 1 2 6 4 5 5 8 8 12 21 25 29 37 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Źródło: opracowanie własne. Do 2017 roku zakończono realizację 48. projektów objętych Wykazem oraz 17. projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu. Niektóre projekty, zważywszy na zapotrzebowanie, będą kontynuowane w kolejnym okresie przykładowo projekt Otwarta Ząbkowska. Jeden z projektów dotyczący celu szczegółowego ZPR 4.1. pn. Działania wielokulturowe na obszarze ZPR wakacyjne warsztaty wielokulturowe nie został zrealizowany w 2017 r., a środki na jego realizację zostały zwrócone do budżetu programu rewitalizacji. Bezpośrednią przyczyną niezrealizowania projektu było przesunięcie terminu otwarcia Centrum Wielokulturowego w Warszawie. Na efekty programu rewitalizacji przekładają się rezultaty wdrażanych projektów. Skumulowana informacja o tym co udało się osiągnąć w ramach poszczególnych projektów i działań rewitalizacyjnych daje zbiorczy obraz efektów w skali całego Programu. Poniżej zamieszczono syntetyczną charakterystykę czterech celów głównych programu rewitalizacji w aspekcie osiągnięć, które udało się uzyskać w raportowanym okresie. 6

W ramach celu I. Ożywienie społeczno-gospodarcze, : W zakresie długofalowej przemiany przestrzeni w obszarze rewitalizacji został uchwalony plan miejscowy Rejonu Ronda Wiatraczna cz. II, niezbędny m.in. dla zmiany zagospodarowania terenu na potrzeby rozbudowy Orkiestry Sinfonia Varsovia (pozwolenie na budowę siedziby OSV zostanie wydane w 2018 r.). W granicach obszaru rewitalizacji prowadzonych jest także 18 procedur planistycznych. Zakończono prace nad koncepcją architektoniczną, a następnie rozpoczęto prace mające na celu zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych związanych z przebudową Pałacyku Konopackiego oraz stworzenie wokół niego ogrodu na potrzeby Domu Kultury Praga, który będzie jego gospodarzem. Przygotowano koncepcję zabudowy fragmentu kwartału w pierzei nowego placu miejskiego przy stacji metra Szwedzka na potrzeby przyszłego budynku administracji samorządowej (Zarządu Praskich Terenów Publicznych) pod adresem ul. Stalowa 67. Kontynuowano prace budowlane związane z remontem budynku przy ul. Siarczanej 6 na potrzeby Centrum Kultury i Aktywności Lokalnej oraz przeprowadzono i rozstrzygnięto konkurs na zagospodarowanie otoczenia wilii. Na realizację inwestycji uzyskano dofinansowanie z funduszy unijnych. Prowadzono prace związane z powstaniem centrów lokalnych na obszarze rewitalizacji. Przeprowadzono konsultacje społeczne Centrum Lokalnego Bazar Rogatka i rozpoczęto przygotowania do ogłoszenia konkursu architektoniczno-urbanistycznego na projekt jego zagospodarowania. Kontynuowano prace dot. utworzenia Centrum Lokalnego Plac Hallera opracowywano wielobranżową dokumentację techniczną (umożliwiającą m.in. realizację pierwszego etapu projektu remont lokali użytkowych w parterach budynków). W związku z potrzebą zwiększenia liczby nasadzeń zieleni, a także realizacji tzw. nasadzeń kompensacyjnych ze względu na zmniejszenie się obszaru Parku Michałowskiego z powodu budowy Trasy Świętokrzyskiej, obszar rewitalizacji został objęty ogólnomiejskim programem Milion drzew dla Warszawy. Przeprowadzono spacery badawcze, trwały prace przygotowawcze do uruchomienia projektu Na_Prawa Zieleni celem podniesienia jakości istniejącej i wprowadzeniu nowej zieleni w Dzielnicy Praga-Północ (15 projektów parków linearnych, zieleni przyulicznej i skwerów). Rozwinęło swoją działalność Centrum Kreatywności Targowa 56, dla którego rozpoczęto procedurę wyłonienia operatora. Wszystkie pomieszczenia biurowe w Centrum zostały wynajęte. Uruchomiony został projekt w ramach programu Rewitalizacja wspólna sprawa mający na celu przekazanie wiedzy przez mistrzów rzemiosła wybranym w otwartym naborze uczniom. Rzemieślnicy wskazani do przeprowadzenia szkoleń byli reprezentantami zawodów tradycyjnie obecnych na obszarze rewitalizowanym. Ogłoszono konkurs architektoniczny na koncepcję Centrum Kreatywności Nowa Praga. Przeprowadzono konsultacje społeczne dot. programu funkcjonalnoużytkowego Centrum oraz badanie w celu jak najlepszego wpisania projektu w cele rewitalizacyjne programu. Wypracowano założenia narzędzia IT, które będzie wspomagać proces planowania wielowymiarowego i międzyinstytucjonalnego wsparcia (tzw. ścieżka wsparcia) dla osób bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo. Zmodernizowano system grzewczy w 44 budynkach mieszkalnych poprzez podłączenie do sieci ciepłowniczej w 1043 lokalach mieszkalnych zainstalowano centralne ogrzewanie i centralną ciepłą wodę. Przeprowadzono modernizację 3 budynków komunalnych. Dla 19. kolejnych budynków przygotowano dokumentacje techniczną, dla 11. budynków ogłoszono postępowanie przetargowe na wykonawcę robót budowlanych, w 6. budynkach trwają prace budowlane. 7

Realizowano inwestycje w zakresie budowy nowych budynków komunalnych oraz budowy mieszkań i kompleksowej modernizacji przez TBS budynków wyłączonych z eksploatacji. W trakcie realizacji była budowa budynku komunalnego przy ul. Odrowąża, w wyniku której powstanie 156 mieszkań. W ramach inwestycji TBS były prowadzone cztery inwestycje, w tym: budowa budynku przy ul. Korzona, gdzie powstaną 64 nowe mieszkania oraz modernizacje budynków wyłączonych z eksploatacji (56 lokali) w lokalizacjach: ul. Mała 15 i ul. Łomżyńska 20. Na etapie prac przygotowawczych było 5 inwestycji dotyczących budowy nowych budynków (300 mieszkań) w lokalizacjach: ul. Radzymińska, ul. Chyrowska/ul. Złotopolska, ul. Targowa 12 /ul. Skaryszewska oraz inwestycje dotyczące modernizacji budynków (89 lokali) przy ul. Łomżyńskiej 26 i ul. Targowej 14. Podpisano 4 umowy między miastem i TBS dotyczące przygotowywanych inwestycji. Przygotowywano do przekazania na rzecz TBS-ów nieruchomości przy ul. Strzeleckiej 19 oraz ul. Markowskiej 13 i ul. Ząbkowskiej 30. Rozpoczęto prace budowlane w budynku przy ul. Stalowej 29 (12 lokali) na potrzeby kamienicy wielopokoleniowej, w której znajdzie się przestrzeń prywatna (mieszkania na piętrach dla seniorów i młodszych pokoleń) oraz przestrzeń wspólna dostępna zarówno dla mieszkańców kamienicy, jak i osób z zewnątrz. Rozpoczęto prace mające na celu opracowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznej na zagospodarowanie terenu otoczenia dawnego zespołu tzw. Młynu Michla na potrzeby pracowni dla rzemieślników. Trwa budowa II. linii metra, dzięki czemu zwiększy się dostępność komunikacyjna obszaru rewitalizacji. Zaawansowane były m.in. prace budowlane przy stacji metra Szwedzka, Targówek i Trocka. Dodatkowo przy stacji metra Szwedzka trwa budowa nowego placu miejskiego na przedłużeniu ul. Strzeleckiej. Przygotowano wstępną koncepcję Obwodnicy Śródmiejskiej, która została poddana publicznym konsultacjom. Wykonano i oddano do użytku fragment Trasy Świętokrzyskiej na odcinku od ul. Kijowskiej do ul. Zabranieckiej na Targówku. Wraz z budową trasy oraz konkursem na otoczenie willi przy ul. Siarczanej rozpoczęto konsultacje wewnątrzurzędowe dotyczące dalszej kontynuacji trasy przez Targówek Fabryczny w kierunku wschodniego wyjazdu z Warszawy i zmniejszenia jego uciążliwości dla obszaru rewitalizacji. Przeprowadzono konkurs realizacyjny i studialny na wyłonienie najlepszej pod względem wizualnym, użytkowym, komunikacyjnym i ekonomicznym koncepcji zagospodarowania ulic Środkowej i Strzeleckiej wraz z sąsiadującymi przestrzeniami publicznymi. Wyłoniona w konkursie Ulice Nowej Pragi najlepsza koncepcja zakłada przebudowę ul. Środkowej na tzw. woonerf. Wykonano modernizację szeregu ulic lokalnych, m.in. remont nawierzchni, chodników i oświetlenia na ul. Namysłowskiej, oświetlenie na ul. Bliskiej, sygnalizację na skrzyżowaniu ul. Grodzieńskiej i ul. Radzymińskiej, pasy rowerowe na ul. Radzymińskiej. Oddano do użytkowania zmodernizowaną ul. Frycza-Modrzewskiego, wprowadzono oświetlenie, małą architekturę i zieleń. Wykonano dokumentację projektu przebudowy skrzyżowania ul. Szwedzkiej z al. Solidarności. Poprawiono bezpieczeństwo i komfort poruszania się pieszych powstały nowe przejścia dla pieszych na skrzyżowaniu ul. Lubelskiej i ul. Berka-Joselewicza, poprawiono infrastrukturę dla pieszych na pl. Hallera. Trwały prace koncepcyjne nad pieszo-rowerową obwodnicą Targówka, w ramach projektu przewidziana jest wydzielona ścieżka biegowa i liczne nasadzenia zieleni. Rozstrzygnięto międzynarodowy konkurs architektoniczny na pieszo-rowerowy most przez Wisłę. W ramach celu II. Rozwój turystyki, kultury i sportu w oparciu o tożsamość lokalną oraz zasoby dziedzictwa kulturowego: Kontynuowano system stypendiów dla animatorów działań integrujących, którzy pracują na sześciu podobszarach priorytetowych wyznaczonych w programie rewitalizacji na Kamionku, Szmulowiźnie, Nowej Pradze, Starej Pradze, Targówku Mieszkaniowym oraz Targówku Fabrycznym. Dzięki pracy animatorów działań 8

integrujących nawiązano nowe relacje między podmiotami i osobami działającymi na obszarze rewitalizacji. Praca animatorów w połączeniu ze wzmożonymi działaniami instytucji kultury przyczyniła się do ożywienia i zaktywizowania środowisk zaniedbanych i do pobudzenia lokalnej społeczności. W ramach Funduszu Animacji Kultury wsparto 16 projektów realizowanych przez biblioteki i domy kultury we współpracę z podmiotami działającymi lokalnie na obszarze rewitalizacji przy realizacji projektów z zakresu edukacji kulturalnej. Osiągnięto zwiększenie liczby lokalnych organizacji lub grup mieszkańców zaangażowanych w realizację działań kulturalno-społecznych we współpracy z instytucjami kultury realizującymi przedsięwzięcia kluczowe (58). Bogaty program kulturalny promował prawobrzeżną Warszawę poszerzona została działalność pięciu instytucji kultury działających na obszarze Programu Rewitalizacji: Teatru Baj, Teatru Powszechnego (Festiwal Otwarta Ząbkowska i Miasto Szczęśliwe), Teatru Rampa (program Otwarta Rampa), Muzeum Warszawskiej Pragi i Orkiestry Sinfonia Varsovia. Prowadzono prace przygotowawcze do remontów zabytkowych budynków z przeznaczeniem na cele kulturalne (Teatru Baj, Domu Kultury Praga i Orkiestry Sinfonia Varsovia). Przebudowano boisko szkolne Gimnazjum Nr 141 przy ul. Trockiej 4. Budowa boiska na terenie szkoły przyczyniła się do zwiększenia bezpieczeństwa i komfortu użytkowników oraz poprawiła zabezpieczenie zamontowanych urządzeń przed dewastacją. Wybudowano kort ze ścianką do tenisa na terenie Targówka Mieszkaniowego, gdzie brakowało takiego obiektu. Zakupiono i zamontowano dwa zadaszenia pneumatyczne dla dwóch boisk przy ul. Remiszewskiej 40, dzięki czemu uzyskano poprawę warunków korzystania z boisk dla uczniów szkoły i mieszkańców z możliwością korzystania z boisk również w okresie zimowym. Opracowano projekt budowlany i wykonawczy, a także uzyskano decyzję o lokalizacji inwestycji celu publicznego, uzyskano warunki techniczne przyłącza gazu, energii elektrycznej i wody oraz złożono wniosek o pozwolenie na budowę dla inwestycji pn. Modernizacja Ośrodka Namysłowska wraz z zagospodarowaniem terenu. Ogłoszono otwarty konkurs ofert na realizację zadania publicznego z zakresu wspierania i upowszechniania kultury fizycznej - Szkolenie i współzawodnictwo sportowe dzieci i młodzieży. Dla oferentów prowadzących szkolenie dzieci i młodzieży ze szkół z terenu objętego programem rewitalizacji przeznaczono w konkursie dodatkowe środki. W ramach celu III. Zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu: Realizowano Lokalne Systemy Wsparcia dla wszystkich 3 grup wiekowych - LSW 0-6, LSW 6-18, LSW 16-26 oraz projekt unijny LSW - dobry start wspólna przyszłość. Nawiązano współpracę z 33. organizacjami pozarządowymi na rzecz dzieci, młodzieży i młodych dorosłych. Wsparciem objęto ponad 8 tys. uczestników. Realizowane działania służyły m.in. zapobieganiu wykluczeniu społecznemu, wsparciu edukacyjnemu i psychologicznemu, integracji rodzin i podnoszeniu kompetencji opiekuńczo-wychowawczych rodziców i opiekunów oraz aktywności zawodowej młodych dorosłych. W ramach działań skierowanych do dzieci i młodzieży oraz ich rodzin uzyskano: o wyników w nauce uczniów w wieku 6-18 lat poprzez wzrost średnich ocen końcowych do poziomu 3,61; o frekwencji uczniów w wieku 6-18 lat poprzez spadek godzin nieusprawiedliwionych do poziomu 121 w przeliczeniu na ucznia; o zwiększenie kompetencji społecznych dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat oraz ich rodzin do poziomu 3,52 pkt; 9

o zwiększony dostęp dla młodzieży w wieku 15-26 lat do doradztwa zawodowego w ramach 90. zrealizowanych indywidualnych programów rozwoju i 83. działań z zakresu wsparcia, edukacji, rozwoju osobistego i zawodowego, a także 13261 godzin pracy asystentów usamodzielniania; o zwiększenie liczby rodzin korzystających z oferty Klubu dla Rodzin (objęto 750 rodzin); o zwiększenie liczby dzieci w wieku 0-3 lata korzystających z różnych form opieki (żłobek, mini żłobek czy dzienny opiekun) zapewniono 220 miejsc. Wspierano formy aktywizacji dla seniorów - łącznie w radach seniorów w Dzielnicach: Praga-Południe, Praga-Północ oraz Targówek działa 35 radnych. Każda z Rad ma swojego przedstawiciela w Warszawskiej Radzie Seniorów. Podstawowym zadaniem Rad jest współpraca z dzielnicami przy tworzeniu i realizacji polityki senioralnej na poziomie dzielnicowym oraz monitorowanie potrzeb i oczekiwań osób starszych. Na obszarze rewitalizacji działają trzy Uniwersytety Trzeciego Wieku - Grochowski Uniwersytet Trzeciego Wieku, Europejskie Centrum Uniwersytetów Drugiego i Trzeciego Wieku oraz Uniwersytet przy Stowarzyszeniu Katolicki Ruch Antynarkotyczny KARAN, w ramach których organizowano cykliczne zajęcia edukacyjne i wydarzenia dostosowane do oczekiwań, potrzeb i możliwości poznawczych osób starszych. W ramach realizowanej przez TBS inwestycji przy ul. Targowej 12 zaprojektowano powstanie Centrum Usług Społecznych, którego celem jest organizowanie i koordynowanie świadczenia usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych dla osób starszych i z niepełnosprawnościami, a także 12 mieszkań dla osób z niepełnosprawnościami. Prowadzone były prace nad schematem funkcjonalnym i projektem koncepcyjnym remontu kamienicy przy ul. Markowskiej 16 na potrzeby stworzenia "Synergii" miejsca służącego integracji i aktywności społecznej mieszkańców Pragi (w jego ramach powstanie m.in.: Centrum Inicjatyw Lokalnych, jadłodajnia, sala sportowa, placówka wsparcia dziennego, harcówka, sala konferencyjna, miejsca rzemieślniczych usług lokalnych, powierzchnie biurowe do współpracy lokalnych organizacji pozarządowych i przestrzeń ekspozycyjna). W ramach celu IV. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz ich udziału w różnych obszarach funkcjonowania miasta: Wdrażano systemowe rozwiązania związane ze wzmacnianiem lokalnych wspólnot na obszarach rewitalizowanych. Zrealizowano przedsięwzięcia dotyczące tworzenia sieci miejsc aktywności lokalnej (MAL) zarówno nowe przestrzenie, tzw. Domy Sąsiedzkie (m.in. Centrum PACA, Dom Sąsiedzki Szmulowizna, Cafe Sąsiad), jak i wykorzystując istniejącą infrastrukturę społeczną - siedziby organizacji pozarządowych, domy kultury czy biblioteki. Dotychczas powstało 12 tego typu miejsc. Podejmowano działania mające na celu otwieranie infrastruktury społecznej na działania sąsiedzkie i wspólnototwórcze. Wspierano rozwój wolontariatu w instytucjach działających na obszarach rewitalizowanych. Program wolontariatu udało się wdrożyć m.in. w warszawskim ZOO. Prowadzono działania animacyjne, mające na celu wywołanie poruszenia społecznego i zaangażowanie mieszkańców w zmiany na terenie zamieszkania. Dzięki temu możliwe było wzmocnienie i zaangażowanie lokalnego kapitału społecznego w realizację programu rewitalizacji. Osiągnięto wzrost liczby wydarzeń o charakterze sąsiedzkim, międzypokoleniowym i animacyjnym (1024) oraz wzrost liczby realizowanych inicjatyw lokalnych (59). Zakończono działania 14. organizacji pozarządowych realizujących 8 zadań publicznych w ramach tzw. konkursu międzybiurowego, co miało na celu m.in. wzmocnić społeczność lokalną i pobudzić aktywność społeczną mieszkańców, rozwinąć ofertę kulturalną, zaktywizować i zintegrować osoby w wieku 60+ i osoby z niepełnosprawnościami, wspierać organizację zajęć rekreacyjnych i działań z zakresu edukacji kulturalnej w oparciu o tożsamość lokalną. 10

Prowadzono konsultacje w ramach kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych i innych działań prowadzonych na obszarze programu rewitalizacji. Przeprowadzono w sumie 9 procesów konsultacyjnych, które są jednym z podstawowych narzędzi angażowania mieszkańców nie tylko w zmiany w miejscu zamieszkania, ale również w późniejsze funkcjonowanie zmodernizowanych przestrzeni. Rozpoczęto realizację zadania w ramach programu Modelowa Rewitalizacji Miast, którego celem jest utworzenie modelu angażowania mieszkańców w podnoszenie atrakcyjności przestrzeni publicznej na obszarach rewitalizowanych (konsultacje wraz z projektowaniem Skweru przy ul. Letniej i ul. Kamiennej). Wykonano ewaluację realizacji projektów z budżetu partycypacyjnego i dotyczących rozwoju aktywności obywatelskiej wśród młodzieży. Opracowano i uruchomiono serwis informacyjny Mapa Na_Prawa Warszawa (www.mapanaprawa.pl). Uwarunkowania realizacyjne projektów W 2017 roku inicjowanie i wdrażanie projektów rewitalizacyjnych przebiegało zasadniczo podobnie jak w latach ubiegłych, choć z dwoma istotnymi zmianami w zakresie sposobu naboru projektów do programu rewitalizacji. Istotną modyfikacją dotychczasowej praktyki wdrażania ZPR było umożliwienie partnerom zewnętrznym, działającym na rzecz obszaru rewitalizacji (wspólnotom mieszkaniowym, fundacjom, stowarzyszeniom, osobom fizycznym), wpisania ich projektów rewitalizacyjnych do Wykazu projektów realizujących kluczowe przedsięwzięcia programu rewitalizacji. Nabór projektów partnerów zewnętrznych jest prowadzony w sposób ciągły. W ramach przeprowadzonego naboru otwartego projektów rewitalizacyjnych złożonych przez partnerów zewnętrznych procedurę kwalifikacji przeszło 6 projektów, które zostały umiejscowione w Wykazie ZPR (podczas jego aktualizacji 26 lipca 2017 r.). Dążąc do zwiększenia efektywności wydatkowanych środków budżetu miasta na projekty rewitalizacyjne ZPR, w listopadzie 2017 roku przygotowano i wdrożono Regulamin zgłaszania projektów miejskich do Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku. Przewiduje on nabór nowych projektów rewitalizacyjnych ZPR, zgłaszanych przez Biura Urzędu Miasta, wedle opracowanej procedury kwalifikacji. Zgodnie z Regulaminem każdy nowy projekt przechodzi ocenę poprzez kryteria dostępowe i jakościowe, dopiero po spełnieniu których może być wpisany do Wykazu projektów ZPR. Projekty, które uzyskały pozytywną ocenę podczas kwalifikacji mogą być finansowane ze środków, ujętych w budżecie miasta pod pozycją Rewitalizacja obszarów Pragi oraz Rewitalizacja obszarów miejskich. Wdrażanie projektów rewitalizacyjnych z Wykazu, jak i spoza Wykazu, analogicznie jak w latach ubiegłych koordynowały Biura Urzędu m.st. Warszawy oraz jednostki miejskie, jak również Partnerzy zewnętrzni ZPR. Rozkład projektów rewitalizacyjnych (zakończonych, w realizacji i planowanych) na poszczególne podmioty przedstawia poniższy wykres. Jednocześnie należy pamiętać, że poszczególne projekty mają różny zakres merytoryczny, zadaniowy oraz skalę finansowania. 11

Wykres 4. Podmioty koordynujące wdrażanie projektów rewitalizacyjnych ZPR Projekty rewitalizacyjne z Wykazu W 2017 roku lista projektów realizowanych w ramach Wykazu projektów wchodzących w skład kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku, po zmianach, wprowadzonych Zarządzeniem nr 1252/2017 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 26 lipca 2017r., obejmowała 124 tytuły projektowe. Całkowita wielkość zaangażowanych środków (obliczona na podstawie sumarycznej, szacunkowej wartości tych projektów) wynosiła ponad 900 mln zł. Większość projektów z Wykazu (71) była realizowana w ramach I. celu głównego ZPR - Ożywienie społeczno-gospodarcze, oraz poprawa środowiska. Pokrycie projektami z Wykazu pozostałych celów głównych ZPR przedstawiało się następująco: 16 projektów w ramach II. celu głównego ZPR - Rozwój turystyki, kultury i sportu w oparciu o tożsamość lokalną oraz zasoby dziedzictwa kulturowego, 5 projektów w ramach III. celu głównego ZPR - Zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, 32 projekty w ramach IV. celu ZPR - Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz ich udziału w różnych obszarach funkcjonowania miasta. 12

Obłożenie projektami z Wykazu poszczególnych celów szczegółowych ZPR w badanym okresie było zróżnicowane, zależąc od specyfiki celu - wahało się w przedziale od 2 projektów dla celu 1.2. Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej obszaru pod kątem określonych dziedzin aktywności gospodarczej do 29 projektów dla celu 1.5. Podniesienie standardu. Rozkład ilościowy projektów na poszczególne cele szczegółowe ZPR przedstawia poniższy wykres. Przy czym cele szczegółowe ZPR 1.3., 2.4., 3.2., 3.3. nie były objęte projektami z Wykazu. Wykres 6. Projekty rewitalizacyjne według celów szczegółowych ZPR Liczba projektów według celów celów szczegółowych ZPR CEL 4.2. CEL 4.1. CEL 3.1. CEL 2.3. CEL 2.2. CEL 2.1. CEL 1.6. CEL 1.5. CEL 1.4. CEL 1.2. CEL 1.1. 2 4 5 5 7 8 11 12 17 24 29 0 5 10 15 20 25 30 35 Źródło: opracowanie własne. Relatywnie najwięcej projektów rewitalizacyjnych z Wykazu było realizowanych w ramach pięciu przedsięwzięć kluczowych, mianowicie:» I.4. Remont i modernizacja substancji mieszkaniowej podnoszące standard 29 projektów,» I.3. Likwidacja indywidualnych źródeł ciepła w budynkach 17 projektów,» I.1. Porządkowanie i podnoszenie atrakcyjności przestrzeni publicznej 12 projektów,» I.5. Budowa i modernizacja budynków z lokalami na wynajem 11 projektów,» IV.4. Działania animacyjne ukierunkowane na pobudzenie wspólnotowości mieszkańców oraz na wspieranie lokalnych inicjatyw, w tym promocja inicjatywy lokalnej 11 projektów. 13

Wykres 7. Projekty rewitalizacyjne z Wykazu według kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Liczba projektów według przedsięwzieć kluczowych IV.5. IV.4. IV.2. IV.1. III.3. III.2. III.1. II.9. II.8. II.6. II.5. II.4. II.3. II.2. I.5. I.4. I.3. I.2. I.1. 1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 5 6 7 8 11 11 12 0 5 10 15 20 25 30 35 17 29 Źródło: opracowanie własne. Spośród sześciu projektów partnerów zewnętrznych wpisanych do Wykazu, dwa projekty zostały uruchomione w 2017 roku. Należy do nich projekt Dom Sąsiedzki Szmulowizna zrealizowany przez Fundację Hereditas w ramach celu szczegółowego 4.1. ZPR. W przypadku projektu Szybki Montaż PARK KULTURY, którego pomysłodawcą jest Stowarzyszenie Niezależnych Osób Realizujących Materię Ambitną NORMA w minionym roku wykonano prace przygotowawcze. Dwa projekty Stowarzyszenia Monopol Warszawski, tj. Praskie Centrum Aktywności Lokalnej Kobiety dla Kobiet (cel. 4.1. ZPR) oraz Praskie Centrum Wspierania Młodzieży Nowe perspektywy (cel 3.1.) zostaną uruchomione w 2018 roku, zgodnie z przyjętym harmonogramem, pod warunkiem uzyskania finansowania. Projekt Wspólnoty Mieszkaniowej Kępna 13 o tym samym tytule projektowym (cel 1.5. ZPR). znajduje się na etapie przygotowawczym, tj. po opracowaniu dokumentacji projektowej i złożeniu wniosku o dofinansowanie ze środków unijnych. Realizacja tego projektu w przypadku nieuzyskania finansowania zewnętrznego może być zagrożona. Projekt o nazwie Kamionek Milowy, realizujący założenia celu 1.1. ZPR w 2017 roku nie został uruchomiony, pomimo założeń harmonogramu. Główną barierą dla partnerów zewnętrznych we wdrażaniu projektów rewitalizacyjnych, wpisanych do Wykazu, jest brak zewnętrznych źródeł finansowania, co często warunkuje rozpoczęcie projektów. Problem ten artykułowała większość partnerów programu rewitalizacji. 14

Tematyka projektów Partnerów zewnętrznych ZPR, które zostały wpisane do Wykazu, przedstawia się następująco: Kamionek Milowy projekt ma na celu poprawę jakości funkcjonowania małych zakładów rzemieślniczych i usługowych z tradycjami oraz promocję Kamionka jako ciekawego obszaru o bogatej tożsamości i dużym potencjale. Założono działania projektowe integrujące różne obszary - obejmują m.in. redekorację wnętrz pracowni rzemieślniczych i edukację przedsiębiorców poprzez realizację warsztatów szkoleniowych. Projekt łączy w sobie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość wykorzystuje zjawisko marketingu nostalgicznego (sentyment do dawnych produktów, moda na przedwojenną Warszawę) do wsparcia promocyjnego i biznesowego mikroprzedsiębiorstw. Rewitalizacja kamienicy przy ul. Kępnej 13 projekt dotyczy termomodernizacji, kompleksowego remontu elewacji, klatek schodowych oraz przystosowania podwórka dla celów integracji mieszkańców kamienicy przy ulicy Kępnej 13 w Warszawie. SZYBKI MONTAŻ park Kultury - projekt dotyczy organizacji cyklicznych wydarzeń kulturalnych w okresie od maja do września w latach 2017-2022 ożywiających przestrzeń Parku Praskiego zlokalizowanego na terenie objętym ZPR, z "wpisaniem" na powrót budynku muszli koncertowej w tkankę ważnych punktów lokalnej integracji mieszkańców Pragi Północ. Praskie Centrum Wspierania Młodzieży Nowe perspektywy celem projektu jest stworzenie narzędzi wyrównujących szanse rozwojowe i godny start w przyszłość praskiej młodzieży głównie poprzez zredukowanie barier w dostępie do edukacji i zdobyczy współczesnej techniki. Projekt polega na utworzeniu stałej platformy wsparcia i aktywizacji, której beneficjentami będzie młodzież z 2. grup wiekowych (odpowiednio: 15-18 i 19-26 lata) oraz ich rodzin. Praskie Centrum Aktywności Lokalnej Kobiety dla Kobiet - istotą projektu jest utworzenie stałej platformy wsparcia i integracji kobiet z obszarów kryzysowych Pragi Płd. i Pragi Płn., funkcjonującej jako komponent planowanego Centrum Aktywności Lokalnej "Markowska16". Założono zwiększenie aktywności lokalnej, a także pomoc kobietom w uzyskaniu większej samodzielności, umożliwiającej uniezależnienie się od opieki społecznej a w skrajnych, lecz częstych przypadkach: od toksycznych relacji rodzinno - osobistych, odbijających się niekorzystnie na dzieciach. Dom Sąsiedzki Szmulowizna (kontynuacja) projekt polega na kontynuacji tworzenia sprzyjających warunków do rozwoju wspólnoty lokalnej, w tym wzmocnienia i zwiększenia udziału mieszkańców podobszaru Szmulowizny we wspólnych inicjatywach, podejmowanych na rzecz społeczności zamieszkującej kryzysowy podregion Szmulowizny. Projekty rewitalizacyjne spoza Wykazu Poza projektami ujętymi w Wykazie projektów wchodzących w skład kluczowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku miasto stołeczne Warszawa poprzez swoje Biura i podmioty zależne, prowadzi dodatkowe projekty rewitalizacyjne lub inne działania o charakterze rewitalizacyjnym nieujęte w Wykazie. Są one finansowane z puli środków rewitalizacyjnych lub ze środków spoza programu rewitalizacji. W okresie raportowania zidentyfikowano w sumie 39 projektów i działań rewitalizacyjnych nieujętych w Wykazie, realizowanych przez: Biuro Polityki Lokalowej, Biuro Rozwoju Gospodarczego, Biuro Kultury, Biuro Pomocy i Projektów Społecznych, Zarząd Dróg Miejskich, Zarząd Miejskich Inwestycji Drogowych, Zarząd Zieleni, Zarząd 15

Praskich Terenów Publicznych i Zarząd Transportu Miejskiego. Zaangażowanie środków finansowych na projekty spoza Wykazu wyniosło łącznie ok. 1.210 mld zł., obejmując m.in. nakłady finansowe na duże projekty infrastrukturalne jak budowa Trasy Świętokrzyskiej, budowa Obwodnicy Śródmiejskiej na odc. Rondo Wiatraczna Rondo Żaba, rozbudowa ul. Wybrzeże Helskie. W grupie projektów spoza Wykazu znajdują się zarówno projekty o krótkim horyzoncie wdrożeniowym jednoroczne, jak i wieloletnie. Są to w większości projekty w realizacji, niemniej status projektu zamkniętego miało 17 projektów, w tym projekt zakończony w 2016 roku pn. Przyłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej budynków przy ul. Kordeckiego 61 oraz ul. Kobielskiej 24, ul. Komorskiej 50, 58, 60, ul. Makowskiej 99 i ul. Pustelnickiej 28. W większości, projekty i działania rewitalizacyjne spoza Wykazu dotyczyły celu I. ZPR Ożywienie społeczno-gospodarcze, oraz poprawa środowiska. Szczegółowy rozkład projektów i działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu w podziale na poszczególne cele główne i cele szczegółowe ZPR przedstawiają poniższe wykresy. Wykres 8. Liczba projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu realizowanych w 2017 r. według celów głównych ZPR Liczba realizowanych projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu IV. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz ich udziału w różnych obszarach funkcjonowania miasta 1 III. Zapobieganie i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu 3 II. Rozwój turystyki, kultury i sportu w oparciu o tożsamość lokalną oraz zasoby dziedzictwa kulturowego 1 Liczba realizowanych projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu I. Ożywienie społeczno-gospodarcze, jakości przestrzeni publicznej naturalnego zgodnie z 34 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Źródło: opracowanie własne. 16

Wykres 9. Liczba projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu realizowanych w 2017 r.- według celów szczegółowych ZPR Liczba realizowanych projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu 4.1. Wzmocnienie wspólnot lokalnych, wspieranie oddolnych inicjatyw mieszkańców oraz stworzenie, utrzymanie i rozwój miejsc aktywności 3.2. Ułatwienie dostępu do przestrzeni publicznej oraz tworzenie i wspieranie form aktywizacji dla seniorów oraz osób z niepełnosprawnościami 3.1. Zwiększenie szans rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży w wieku 0 26 lat i ich rodzin poprzez wzmocnienie kompetencji społecznych, 2.1. Kreowanie i koordynacja działań wzmacniających tożsamość lokalną, pobudzających aktywność kulturalną i społeczną mieszkańców 1.6.Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego 1 2 1 1 1 1.4.Poprawa charakterystyki energetycznej budynków 4 1.3.Zwiększenie aktywności zawodowej mieszkańców obszaru 1.2.Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej obszaru pod kątem określonych dziedzin aktywności gospodarczej 1.1. Zapewnienie ładu przestrzennego i uporządkowanie kluczowych dla rewitalizacji przestrzeni publicznych Źródło: opracowanie własne. 1 3 25 0 5 10 15 20 25 30 Liczba realizowanych projektów/działań rewitalizacyjnych spoza Wykazu 17

Przykłady szczególnie udanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych Spośród wszystkich projektów rewitalizacyjnych ZPR można wskazać przykłady takich, których realizacja w 2017 roku została oceniona przez Biura odpowiedzialne za ich koordynację jako zakończona lub prowadzona z wartym odnotowania sukcesem, w tym m.in. z pozytywnym odbiorem społecznym. Wśród nich są projekty zakończone oraz projekty w trakcie realizacji. Do tej grupy projektów zarówno o charakterze inwestycyjnym, jak i miękkim należą: Projekt rewitalizacyjny Warszawska Przestrzeń Technologiczna - Centrum Kreatywności Targowa 56 Fot. Urząd m.st. Warszawy W 2017 r. Centrum w pełni rozpoczęło swoją działalność. Tym samym powstała infrastruktura wsparcia przedsiębiorczości w sektorze kreatywnym zaś zabytkowy budynek zyskał nową funkcję. Centrum stało się ośrodkiem o dużym potencjale zaangażowanym na rzecz lokalnego biznesu i mieszkańców Warszawy, włączającym Pragę i Prażan w Warszawską Przestrzeń Technologiczną. Z oferty Centrum korzystają przede wszystkim małe i średnie firmy z branży kreatywnej, którym udostępniana jest infrastruktura techniczna i instytucjonalna na preferencyjnych warunkach (o ponad 30% taniej niż rynkowo), a także jest oferowane wsparcie organizacyjne, promocyjne, informacyjne i doradcze. 18

Projekt rewitalizacyjny Praska Dorożka Teatralna realizator Teatr Baj Fot. Urząd m.st. Warszawy Praska Dorożka Teatralna to unikatowy, mobilny teatr, z którym w maju, czerwcu i wrześniu Teatr Baj odwiedził praskie podwórka. Do specjalnie zaaranżowanej, kolorowej nyski wsiadał zespół teatru, aby zawieźć specjalnie na ten cel przygotowany podwórkowy spektakl. Projekt rewitalizacyjny Otwarta Ząbkowska - realizator Teatr Powszechny Fot. Urząd m.st. Warszawy W ramach projektu realizowanego przez Teatr Powszechny Miasto Szczęśliwe. Festiwal Sztuki i Społeczności" co roku odbywa się festiwal Otwarta Ząbkowska. W tym czasie ulica Ząbkowska jest zamykana dla ruchu samochodów, by zmienić się w deptak i scenę. Wraz z sąsiadującymi z nią podwórkami i zaułkami staje się miejscem zabawy, ale przede wszystkim przyjazną przestrzenią publiczną i miejscem spotkań praskich środowisk twórczych z lokalną społecznością. 19

Projekt rewitalizacyjny Aktywna Przestrzeń Kultury Potańcówki na Grochowskiej realizator Orkiestra Sinfonia Varsovia Fot. Urząd m.st. Warszawy Projekt Potańcówki na Grochowskiej realizowany przez Orkiestrę Sinfonia Varsovia, to letni cykl spotkań tanecznych odbywających się na plenerowej scenie w siedzibie Orkiestry. Zabawa przy swingu, tangu czy muzyce warszawskiej rozpoczyna się od warsztatów prowadzonych przez profesjonalnych tancerzy. Do uczestniczenia w muzycznych wieczorach organizatorzy zapraszają słuchaczy niezależnie od wieku. Projekt rewitalizacyjny Procesy konsultacji będące wynikiem realizacji innych przedsięwzięć kluczowych ZPR skwer między ul. Letnią i ul. Kamienną Fot. Urząd m.st. Warszawy Pierwszy proces konsultacyjny, realizowany w ramach Modelowej Rewitalizacji Miast w Warszawie. Proces, który pokazał czym powinny różnić się konsultacje społeczne na obszarach rewitalizowanych, jaki jest ich cel i na jakich komponentach procesy te powinny być oparte. 20

Projekt rewitalizacyjny Stworzenie miejsca aktywności lokalnej na terenie Szmulowizny Fot. Fundacja Hereditas Szmulowizna była do tej pory pozbawiona miejsca, gdzie można by realizować działania społeczno-kulturalne. Dlatego zrealizowany pilotaż projektu spotkał się z zainteresowaniem mieszkańców. Został zrealizowany w oparciu o konkurs dla organizacji pozarządowych. Planowany drugi etap projektu będzie również realizowany przez NGOs. Docelowo miejsce to powinno funkcjonować jako jednostka miejska np. filia domu kultury. Projekt rewitalizacyjny - Przebudowa boiska szkolnego Gimnazjum nr 141 przy ul. Trockiej Fot. Szkoła Podstawowa nr 377 im. Mjr Henryka Dobrzańskiego Hubala, ul. Trocka 4 W ramach projektu wybudowano boisko do piłki nożnej z nawierzchnią trawy syntetycznej, boisko wielofunkcyjne i kort tenisowy z nawierzchnią syntetyczną i ścianką tenisową. Powstanie wielofunkcyjnej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej przyczyni się do większej integracji mieszkańców dzielnicy, poprzez utworzenie miejsca, które zaspokoi potrzeby aktywności ruchowej na świeżym powietrzu, szczególnie dzieciom i młodzieży szkolnej. W oparciu o nowopowstałą infrastrukturę prowadzona są zajęcia rozwijające zainteresowania sportowe uczniów. 21

Projekt rewitalizacyjny - Zakup dwóch zadaszeń pneumatycznych dla dwóch boisk przy ul. Remiszewskiej 40 Fot. Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 114 im. Jędrzeja Cierniaka, ul. Remiszewska 40 Projekt zadaszeń pneumatycznych dwóch boisk przy ul. Remiszewskiej 40 boiska z bieżnią na terenie szkoły, jak i Orlika. Boiska zostały wyposażone w urządzenia do ogrzewania i wentylacji oraz wewnątrz oświetlone. Wymieniono również nawierzchnie na boisku piłkarskim oraz na bieżniach. Inwestycja pozwoli na użytkowanie boisk sportowych w systemie całorocznym i ułatwi upowszechnianie kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży. Projekt rewitalizacyjny realizowany poza obszarem rewitalizacji, ale na jego rzecz Budowa mieszkań komunalnych przy ul. Odrowąża z pomieszczeniami dla żłobka, przedszkola i poradni psychologiczno-pedagogicznej Fot. Urząd m.st. Warszawy Przy ul. Odrowąża powstaje budynek ze 156 mieszkaniami komunalnymi, pomieszczeniami dla przedszkola i poradni psychologiczno-pedagogicznej, realizowany przez Dzielnicę Targówek. Trwają prace budowlane, po rozstrzygnięciu przetargu i wyborze wykonawcy na dokończenie robót w zakresie konstrukcji żelbetowej budynku. W przygotowaniu przetarg na dokończenie prac budowlanych całego budynku. 22

Projekt rewitalizacyjny - Przebudowa ulicy Frycza-Modrzewskiego Fot. Urząd Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy Zakończono w 2017 r. kompleksowy projekt przebudowy ulicy Frycza-Modrzewskiego, uwzględniający instalację oświetlenia, budowę chodnika, miejsc parkingowych i nasadzenia zieleni. Wyzwania w realizacji programu rewitalizacji Na wyzwania w realizacji programu rewitalizacji składają się trudności pojawiające się przy wdrażaniu poszczególnych projektów rewitalizacyjnych. Niektóre z nich są wpisane w ryzyka projektowe, jako stosunkowo łatwe do identyfikacji i poniekąd naturalne, inne zaś są trudno przewidywalne i nieoczekiwane. Zważywszy na wielowątkowy charakter programu rewitalizacji, w jego poszczególnych celach tematycznych występują różne trudności realizacyjne. W pierwszej kolejności przedstawiono wyzwania w celach, które są powiązane z projektami o charakterze inwestycyjnym, mianowicie:» Cel 1.2.Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej obszaru pod kątem określonych dziedzin aktywności gospodarczej Dla powstającej infrastruktury służącej efektywnemu wsparciu przedsiębiorczości konieczne jest zaprojektowanie adekwatnych działań towarzyszących oraz innych zadań dodatkowych wpływających bezpośrednio i pośrednio na ożywienie gospodarcze okolicy.» Cel 1.4. Poprawa charakterystyki energetycznej budynków Poważnym zagrożeniem dla realizacji projektów związanych z likwidacją indywidualnych źródeł ciepła poprzez budowę instalacji c.o. i c.c.w. jest otrzymanie zgód formalnych na przejście sieci przez działki prywatne, zważywszy na długotrwałe negocjacje z innymi właścicielami działek oraz niezbędne procedury odstępstwa od warunków technicznych, trwające procedury uzyskania pozwolenia na budowę oraz zgody Konserwatora Zabytków czy ZDM. Ponadto występują niekiedy problemy z pogorszeniem się stanu technicznego podłączanych budynków, przy których w pierwszej kolejności powinny zostać wykonane kompleksowe remonty budynków zanim rozpoczną się prace instalacyjne. Niekiedy realizację tego typu projektów uniemożliwiają roszczenia do nieruchomości, na których to zlokalizowane są podłączane budynki. 23

» Cel 1.5. Podniesienie standardu Remontując lub modernizując budynki i lokale mieszkalne realizatorzy projektów borykają się również z problemami uzyskania pozwolenia na budowę, a wcześniej ewentualnych odstępstw od warunków technicznych, zgód służb Konserwatora Zabytków bądź ZDM, bądź zgód formalnych innych właścicieli działek na przejście sieci c.o. i c.c.w. Stosunkowo często remonty i modernizacje wiążą się z koniecznością czasowego wykwaterowania dotychczasowych lokatorów. Także i w tym przypadku byłych właścicieli działek blokują działania inwestycyjne.» Cel 1.6. Rozwój społecznego budownictwa mieszkaniowego Niekiedy budowy i modernizacje budynków z lokalami na wynajem wstrzymuje odstąpienie wykonawcy od umowy. Prowadzi to do opóźnień prac budowlanych, w ramach których konieczne było rozpisanie nowego przetargu na wyłonienie wykonawców. Dla przykładu przy inwestycji dotyczącej budowy budynku mieszkalnego przy ul. Targowej 12 konieczne było unieważnienie postępowania przetargowego na wykonanie inwestycji, gdyż złożone oferty przekroczyły wartość środków zabezpieczonych na to zadanie, z czym wiąże się konieczność przeprowadzenia nowego (w 2018 r.) postępowania na wyłonienie wykonawcy. Natomiast przy modernizacji budynku mieszkalnego przy ul. Stalowej 29 wystąpiło zagrożenie w postaci czasowego wstrzymania prac ze względu na kłopoty finansowe lidera konsorcjum wykonującego roboty budowlane. Przy projektach rewitalizacyjnych prowadzonych w ramach tego celu realnym zagrożeniem są potencjalne roszczenia w stosunku do nieruchomości objętych pracami.» Cel 2.2. Poprawa jakości historycznej przestrzeni Warszawy, stanu technicznego zabytków oraz szersze wykorzystanie ich na cele kulturalne, społeczne, edukacyjne Rozbudowując lub modernizując istniejące instytucje kultury bądź remontując obiekty z przeznaczeniem na funkcje kulturalno-społeczne realizatorzy napotykają problemy z gorszym stanem technicznym budynków aniżeli pierwotnie zakładano. Często zdarza się, że obiekty zabytkowe wymagają dodatkowych zabezpieczeń np. przeciwwilgociowych, co wydłuża czas robót i podwyższa koszty projektowe.» Cel 2.3. Budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz promocja oferty sportowej i rekreacyjnej w oparciu o istniejące obiekty Podczas realizacji dwóch projektów w ramach celu 2.3. związanych z przebudową boiska szkolnego przy ul. Trockiej 4 oraz zakupem zadaszeń pneumatycznych dla boisk przy ul. Remiszewskiej 40 wystąpił problem z wykonywaniem prac na czynnych obiektach sportowych. Dodatkowe trudności wiązały się z koniecznością przeszkolenia użytkowników w obsłudze i konserwacji zamontowanych urządzeń. Natomiast w przypadku modernizacji Ośrodka Namysłowska trudności wystąpiły z uzyskaniem wymaganych zgód i uzgodnień niezbędnych do wydania decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz pozwolenia na budowę, zgodnie z przyjętym w projekcie harmonogramem. Swoistym wyzwaniem przy realizacji projektu jest również pogodzenie oczekiwań wszystkich interesariuszy projektu, zarówno w ramach Urzędu Miasta, jak i poza urzędem (wśród mieszkańców czy użytkowników giełdy kupców). Nieco inne trudności napotykają projekty nieinwestycyjne z działaniami o charakterze miękkim. Wśród przykładowych można podać:» Cel. 2.1. Kreowanie i koordynacja działań wzmacniających tożsamość lokalną, pobudzających aktywność kulturalną i społeczną mieszkańców Niekiedy wydarzenia kulturalne organizowane w ramach projektów rewitalizacyjnych nie zawsze są właściwie wypromowane. Konieczne są kompleksowe plany ich promocji. Istnieje realne zagrożenie, że działania kulturalne i programy instytucji kultury nie są optymalnie dopasowane do potrzeb mieszkańców obszaru, ze względu na wciąż małe angażowanie mieszkańców na etapie konsultacji przygotowywanych projektów.» Cel 3.1. Zwiększenie szans rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży w wieku 0 26 lat i ich rodzin poprzez wzmocnienie kompetencji społecznych, opiekuńczowychowawczych, wsparcie edukacyjne i psychologiczne rodziców, m.in. poprzez tworzenie i wspieranie Lokalnych Systemów Wsparcia Osoby wdrażające projekty mają problem z rekrutacją uczestników ze względu na relatywnie dużą podaż projektów społecznych. Zdarza się, że zrekrutowani do projektów - młodzież i dzieci opuszczają zajęcia projektowe, co zagraża uzyskaniu zakładanych rezultatów projektowych. 24

Propozycje działań usprawniających realizację programu rewitalizacji Kolejny rok realizacji Zintegrowanego Programu Rewitalizacji dał asumpt do przemyśleń i sformułowania wniosków o charakterze systemowym i operacyjnym, mogących wspomóc proces rewitalizacji oraz zwiększyć efektywność wdrażanego obecnie programu. Zostały one sformułowane na bazie codziennej praktyki wdrażania programu i projektów rewitalizacyjnych przez podmioty koordynujące, tj. właściwe Biura Urzędu m.st. Warszawy. Propozycje te zostały skatalogowane poniżej:» Widoczna jest potrzeba zintensyfikowania wymiany wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu programu pomiędzy Biurami Urzędu m. st. Warszawy, Dzielnicami i partnerami programu. W związku z tym celowe jest m.in. przeprowadzenie szkoleń tematycznych dla pracowników Biur koordynujących projekty rewitalizacyjne.» Należy wzmocnić komunikację i informację ze strony Urzędu Miasta o prowadzonych i planowanych działaniach rewitalizacyjnych.» Należy rozważyć utworzenie centrum wiedzy o rewitalizacji w Warszawie, umożliwiające zapoznanie się ze wszystkimi przeprowadzonymi bądź wdrażanymi działaniami rewitalizacyjnymi, szczególnie z rozwiązaniami innowacyjnymi wartymi naśladowania.» Należy zwrócić szczególną uwagę na realizację zasady kompleksowości i koncentracji terytorialnej projektów rewitalizacyjnych tak, aby projekty rewitalizacyjne były silniej ze sobą powiązane.» Należy mieć na uwadze synergię pomiędzy wdrażanymi projektami rewitalizacyjnymi, w celu zwiększenia ich efektów oddziaływania.» Należy zwrócić uwagę na potrzebę przygotowania spójnego i kompleksowego planu promocji wydarzeń kulturalnych podejmowanych w związku z programem rewitalizacji.» Główną barierą dla partnerów zewnętrznych we wdrożeniu projektów rewitalizacyjnych, wpisanych do Wykazu, jest brak zewnętrznych źródeł finansowania, co często warunkuje ich rozpoczęcie. Dlatego rozważenia wymaga przygotowanie dodatkowego systemu grantowego dla partnerów zewnętrznych ZPR.» Konieczna jest kontynuacja działań mających na celu pozyskanie i aktywne włączenie partnerów zewnętrznych w działania rewitalizacyjne. Opracowano w Wydziale Przekształceń Przestrzennych i Rewitalizacji Biura Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy: Jacek Grunt-Mejer, Monika Kordek, Piotr Sawicki, Agnieszka Siłuszek Zestawienie tabel Załącznika 1 i 2 na podstawie informacji Biur Urzędu oraz Dzielnic m.st. Warszawy, podmiotów miejskich i partnerów zewnętrznych. 25