Uwagi na temat biologii, systematyki i rozmieszczenia Scoliocentra (Leriola) nigrinervis (WAHLGREN, 1918) w Polsce i Europie (Diptera: Heleomyzidae)

Podobne dokumenty
Suillia variegata (LOEW, 1862) nowy dla fauny Polski gatunek błotniszki (Diptera: Heleomyzidae)

Trixoscelis paraproxima SOÓS, 1979 nowy dla fauny Polski gatunek muchówki (Diptera: Trixoscelididae)

Suillia mikii (Pokorny, 1886) - gatunek nowy w faunie Polski (Diptera: Heleomyzidae)

Artykuły (Proceedings)

Nowe stanowisko Pinthaeus sanguinipes (Fabricius, 1781) (Hemiptera: Heteroptera: Pentatomidae) w południowo-wschodniej Polsce

DIPTERON 25 Tom 25: Wrocław, 31 XII Graphomya minor ROBINEAU-DESVOIDY, 1830 (Diptera: Muscidae) gatunek nowy dla fauny Polski

ISSN DIPTERON

Biologia i systematyka muchówek

**Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wrocław, Kożuchowska 5b,

Andrzej J. WOŹNICA*1-2 and Anna Klasa**

Nowe dane o występowaniu rodzaju Polietes RONDANI, 1866 (Diptera: Muscidae) w Polsce

Imię i nazwisko . Błotniaki

pierwsze doniesienie o występowaniu w Polsce the first report for the Polish fauna

Best for Biodiversity

Dwa nowe dla Polski gatunki miernikowców (Lepidoptera: Geometridae) z Tatr

Olethreutes subtilana (FALKOVITSH, 1959) w Polsce (Lepidoptera: Tortricidae)

długości grzebienia mostka wynoszącej odpowiednio15,98 cm i 15,12 cm. Nie zaleca się tych ptaków do prowadzenia tuczu owsianego.

Nowe dane o muchówkach z rodziny Mythicomyiidae i Bombyliidae (Usiinae) dla Polski, Bułgarii, Ukrainy i Iranu

4003 Świstak Marmota marmota latirostris

Restytucja gatunku na przykładzie żubra zajęcia w ogrodzie zoologicznym

Hemerodromiinae (Diptera: Empididae) Gorców. Subfamily Hemerodromiinae (Diptera: Empididae) of the Gorce Mountains

Stwierdzenie muchówki Hydrophoria ruralis (MEIGEN, 1826) (Diptera: Anthomyiidae) w Polsce

Nowe stanowisko chrząszcza Typhaeus typhoeus (L.) (Coleoptera, Geotrupidae)

Badister collaris MOTSCHULSKY, 1845 nowy dla fauny Polski gatunek z rodziny biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae)

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO

Tachysphex austriacus KOHL, 1892 (Hymenoptera: Crabronidae) w Polsce

Pierwsze stwierdzenie Augyles (Augyles) crinitus (KIESENWETTER, 1850) (Coleoptera: Heteroceridae) w Polsce

Małże jako podłoże dla innych organizmów: składanie jaj przez ryby na muszli Unio crassus

Klucz do oznaczania wybranych. w Polsce. Opracowała: Anna Kimak-Cysewska

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 1/14 za okres

Pierwszy dzień wiosny i pory roku

SPITSBERGEN HORNSUND

First record of Melangyna pavlovskyi (VIOLOVITSH, 1956) (Diptera: Syrphidae) in Europe

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Potwierdzenie występowania w Polsce Stenus maculiger WEISE, 1875 (Coleoptera: Staphylinidae)

SPITSBERGEN HORNSUND

KARTA KURSU. Biologia środowiskowa. Kod Punktacja ECTS* 2. Dr Lucjan Schimscheiner Dr Robert Kościelniak

PTASI KALENDARZ 2013 WRZESIEŃ. PŁOCHACZ HALNY (Prunella collaris) (Płochacze Prunnellidae)

Nowe stanowiska pluskwiaków różnoskrzydłych (Hemiptera: Heteroptera) w Polsce

Imię i nazwisko. Błotniaki. Gniazdowanie... 2 W Polsce Gniazdowanie... 3 W Polsce Błotniak stawowy - Circus aeruginosus...

Typy strefy równikowej:

SPITSBERGEN HORNSUND

Historia Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego

Czerwona księga gatunków zagrożonych to publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem

Nowe stanowiska Ctenophora (Cnemoncosis) festiva MEIGEN, 1804 (Diptera: Tipulidae: Ctenophorinae) w Polsce

SPITSBERGEN HORNSUND

Ż M I J A ZYGZAKOWATA

ISSN ARTUR SKITEK WSTĘP

Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych

SPITSBERGEN HORNSUND

W MODELU REWIROWYM I MODELU LICENCYJNYM ZRÓWNOWAŻONE ŁOWIECTWO

Ekspertyza chiropterologiczna dla budynków Szkoły Muzycznej w Solcu Kujawskim (ul. Kościuszki 12, działka ewidencyjna 498, obręb 0001).

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Katarzyna Bocheńska Katarzyna Mikulec Kuba Polański. pijawka lekarska. gryziel. poskocz krasny. Skakun

TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY

SPITSBERGEN HORNSUND

Wiosna, wiosna. Autor: Dominik Kasperski

1 Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, Bielsko-Biała, ul. Doliny Miętusiej 27/44;

SPITSBERGEN HORNSUND

INFORMACJA. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

MONITORING KORNIKA ZROSŁOZĘBNEGO (Ips duplicatus Sahlb.) W SAKSONII, SUDETACH I NA DOLNYM ŚLĄSKU

Nowe dane o chrząszczach stonkowatych (Coleoptera: Chrysomelidae) odłowionych na obszarze Pienin

Wilk - opis. rolę w komunikacji i utrzymaniu. 1/3 długości ciała (pełni istotną. puszysty ogon stanowi prawie

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Lasy w Tatrach. Lasy

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku. Wydra - opis

Buczynowe Turnie mini monografia by Krzysiek Sobiecki

Temperatura powietrza i pokrywa śnieżna w Polsce w dniu 31 grudnia i 1 stycznia w latach Warunki termiczne

SPITSBERGEN HORNSUND

Dwa gatunki z rodzaju Temnostoma LE PELETIER ET SERVILLE, 1828 (Diptera: Syrphidae) nowe dla fauny Polski

DŁUGOTRWAŁOŚĆ WYSTĘPOWANIA MAS POWIETRZNYCH W POLSCE POŁUDNIOWEJ ( ) Duration of air mass occurrence in Southern Poland ( )

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI

Zrównoważona turystyka i ekstensywne rolnictwo dla rezerwatu przyrody Beka

Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak

SPITSBERGEN HORNSUND

Artykuły (Proceedings)

Muchówki z rodzin Xylomyidae i Stratiomyidae (Diptera) ze zbiorów Wigierskiego Parku Narodowego

Biuletyn Śniegowy dla Tatr Polskich nr 6/14 za okres

INFORMACJA. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

SPITSBERGEN HORNSUND

Zlodzenie polskiej strefy przybrzeżnej w zimie 2015/2016 The Ice Winter 2015/2016 on the Polish Baltic Sea Coast

Wygląd Długość ciała 6-9 cm, długość ogona 5-8 cm, masa ciała 9-23 g. Grzbiet ma brązowo-szary ubarwienie rude, spód ciała jest kremowy.

SPITSBERGEN HORNSUND

INFORMACJA. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

2012 w Europie - temperatura wg E-OBS (1)

P O L I S H J O U R N A L OF ENTOMOLOG Y

Załącznik nr 14. OGa-DPDExss-543/180-08/194/2008. Gdynia,

SPITSBERGEN HORNSUND

Białystok, Rotmanka. listopad 2011 r.

Artykuły (Proceedings)

INFORMACJA. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

INFORMACJA. z wykonanego zadania na rzecz postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej

- new species to the Polish fauna

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci Lindeman, 1888 ssp. communis Uzel, 1895

Tundra na mapie świata

new to the Polish fauna

Transkrypt:

Biuletyn Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego DIPTERON Bulletin of the Dipterological Section of the Polish Entomological Society ISSN 1895 4464 Tom 28: 23 28 Akceptacja: 27.12.2012 Wrocław 31 XII 2012 Uwagi na temat biologii, systematyki i rozmieszczenia Scoliocentra (Leriola) nigrinervis (WAHLGREN, 1918) w Polsce i Europie (Diptera: Heleomyzidae) Comments on the biology, systematics and distribution of Scoliocentra (Leriola) nigrinervis (WAHLGREN, 1918) in Poland and Europe (Diptera: Heleomyzidae) AGNIESZKA SOSZYŃSKA-MAJ 1, ANDRZEJ J. WOŹNICA 2 1 Department of Invertebrate Zoology and Hydrobiology, University of Łódź, ul. Banacha 12/16, 90-237 Łódź, Poland e-mail: agasosz@biol.uni.lodz.pl 2 Institute of Biology, Wrocław University of Environmental & Life Sciences, ul. Kożuchowska 5B, PL 51 631 Wrocław, Poland e-mail: andrzej.woznica@up.wroc.pl http://dx.doi.org/10.6084/m9.figshare.105626 ABSTRACT. New records of Scoliocentra (Leriola) nigrinervis (WAHLGREN, 1918) from the snow in Poland and Romania are given; geographical distribution and biology of the species are annotated. Based on the material examined, the species is compared with other European Scoliocentra of the nigrinervis species group, and the systematic position and diagnostic characters of adults are illustrated and discussed. A key to European species of the subgenus Leriola is also given. KEY WORDS: Diptera, Heleomyzidae, Scoliocentra, systematics, new records, Poland, Romania WSTĘP Heleomyzidae to średniej wielkości muchówki - długość ich ciała zazwyczaj nie przekracza 1cm, szczególnie liczne w strefie klimatu chłodnego i umiarkowanego (WOŹNICA 2007). Przedstawiciele plemienia Heleomyzini, do którego należy m.in. rodzaj Scoliocentra, to gatunki typowo zimnolubne, liczne na północy Europy, a na południu spotykane przede wszystkim w okresie zimowo-wiosennym, bądź na dużych wysokościach (powyżej 600 m n.p.m.) albo w jaskiniach. W Polsce większość z nich notowana jest jesienią i zimą na śniegu, stąd niektóre z nich zaliczane są w naszym kraju do fauny naśnieżnej jako gatunki niwalne. W Polsce muchówki te są jedną z grup dominujących w okresie zimowym (SOSZYŃSKA 2004). - 23 -

MATERIAŁ W pracy wykorzystano trzy okazy Scoliocentra (Leriola) nigrinervis zebrane na śniegu w Rumunii i Polsce. Materiał z Rumunii oznaczono na podstawie zdjęć fotograficznych (ryc. 1). Materiały wykorzystane do analizy morfologicznej zostały zebrane metodą na upatrzonego wprost ze śniegu w ramach badań nad Ekologią owadów naśnieżnych Polski, prowadzonych w różnych rejonach kraju. W okresie kilkunastu sezonów zimowych pozyskano zaledwie dwa osobniki omawianego gatunku: Rumunia, Karpaty Południowe, Masyw Retezat ok. 1200 m (1, 5.01.2008) C. MANCI leg (ryc. 1). Polska, Gorce, Szczawa, dolina Kamienicy, DV49, 700 m n.p.m. (1, 26-31.12.2012, +1 o C, na śniegu) A. DROZD leg. Polska, Tatry, Bukowina Tatrzańska, DV36, 1000 m n.p.m. (1, 31.12.2011,-5 o C, na śniegu) M. SOSZYŃSKI leg. Ryc. 1. Scoliocentra nigrinervis na śniegu (, Rumunia, P. N. Retezat ) Fot. C. MANCI. UWAGI SYSTEMATYCZNE Rodzaj Scoliocentra to muchówki posiadające dwie pary szczecin orbitalnych i co najmniej jedną parę szczecin prosternalnych z wydatnym owłosieniem nóg i odwłoka u samców. Gatunki z podrodzaju Leriola GORODKOV, 1962 (GORODKOV 1962) ogólnym wyglądem przypominają przedstawicieli rodzaju Heleomyza FALLÉN, od których odróżniają się przeważnie krótszą przednią parą szczecin orbitalnych, wyraźnie odmienną budową tylnych nóg i zaodwłoka u samców. Diagnozowanie Leriola i Heleomyza należy do najtrudniejszych spośród błotniszkowatych (Heleomyzidae), bowiem gatunki tu - 24 -

klasyfikowane charakteryzuje duża zmienność ubarwienia i chetotaksji tułowia (CZERNY 1924, 1927; GORODKOV 1972; WOŹNICA 1996). Leriola skupia szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej gatunki zimnolubne. W Europie do podrodzaju Leriola zaliczamy zaledwie pięć gatunków notowanych prawie wyłącznie w górach na południu Europy i na północy (Skandynawia). W podrodzaju tym wyróżniamy dwie grupy gatunkowe. Grupę niginervis wyróżniają charakterystyczne plamki na żyłkach poprzecznych skrzydła, jedna szczecina katepisternalna, szczeciny zgrupowane w formie grzebyka osadzonego po wewnętrznej stronie uda tylnej nogi samca, cerci zwężające się apikalnie (ryc. 2A), VIII sternit samicy rozdwojony (ryc. 2E) oraz brachypterna mająca skrzydła bez plamek i dwie wyraźne wibrysy, bez dodatkowych szczecin na wewnętrznej stronie uda samca i z VIII sternitem pojedynczym palcowatym u samicy (WOŹNICA 2004). Scoliocentra (L.) nigrinervis jest gatunkiem posiadającym anepimeron i anepisternum gołe (ryc. 1) oraz swoistą budowę aparatu kopulacyjnego samca z krótkim bazistylusem, szerokim okrągławym distystylusem (ryc. 2B, C) i charakterystycznymi postgonitami (ryc. 2D). Ryc. 2. Przydatki płciowe Scoliocentra nigrinervis (bez skali), : A - D; : E - F (A cerci, B bazistylus, C dististylus, D- postgonity, E- sternit VIII, F spermateki). - 25 -

Drugi gatunek, Scoliocentra (Leriola) maculipennis (BECKER, 1897) ma anepimeron i anepisternum owłosione (patrz: Klucz do oznaczania gatunków), a distystylus jest nieregularnego kształtu (GORODKOV 1962). BIOLOGIA I ROZMIESZCZENIE W Polsce Scoliocentra (Leriola) nigrinervis został stwierdzony do tej pory tylko raz z Beskidu Żywieckiego, na śniegu w okolicach Pilska (WOŹNICA 1993). Ostatnie doniesienia na temat występowania tego gatunku w Karpatach wskazują na zwiększenie częstości jego występowania, choć w środkowej i południowej Europie dotychczas notowany był bardzo rzadko, wyłącznie w wysokich górach (Alpy, Karpaty). Gatunek ostatnio został po raz pierwszy wykazany z Czech (PREISSLER & ROHACEK 2012), a znany jest także z Bułgarii, Estonii, Finlandii, Kazachstanu, Niemiec, Norwegii, Rosji, Słowacji i Szwecji (WOŹNICA 2012). Nie był dotychczas wykazany z Rumunii. Jednakże jedna samica (det. A. WOŹNICA 2008r.) została odłowiona z masywu Retezat (Karpaty Południowe - COSMIN MANCI leg.). Ze względu na zasięg gatunek ten może być uznany za relikt postglacjalny jako element zoogeograficzny arktyczno-alpejski (WOŹNICA 2007) lub borealno-górski (PREISSLER & ROHACEK 2012) i zasługuje na umiejscowienie w Czerwonej Liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Imagines tego gatunku spotykane jest od listopada do kwietnia, zwykle w okresie zalegania pokrywy śnieżnej. W środkowej Szwecji i południowej Norwegii okazy zbierane były na śniegu przy temperaturze od -2 C do nawet -8 C (SVENSSON 1966, HÅGVAR & GREVE 2003), a granica przeżywalności tej muchówki została ustalona na -16 o C (SÖMME & ÖSTBYE 1969). Do kopulacji dochodzi zwykle wiosną po zaniku pokrywy śnieżnej, dlatego zimę przeżywają obie płcie, ale obserwowano również w południowej Norwegii kopulację na śniegu (HAGVAR & GREVE 2003). Osobniki dorosłe mają tendencje do przebywania w podziemnych siedliskach ponieważ, pułapki do których były odławiane w Czechach (Szumawa, regiel górny) znajdowały się głęboko wśród kamieni (PREISSLER & ROHÁČEK 2012). Larwy są saprofagiczne (CZERNY 1927) i mogą być spotykane w odchodach ssaków. Ryc. 3. Występowanie Scoliocentra (L.) nigrinervis w Polsce (fragment mapy UTM obejmuje Polskę południową). - 26 -

Spośród gatunków zaliczanych do grupy nigrinervis, których imagines poławiane są na śniegu, drugi z gatunków Scoliocentra (Leriola) maculipennis jest gatunkiem holarktycznym i zaliczany jest do elementu arktycznego, bowiem występuje w okolicy kręgu polarnego [Nowa Ziemia, Północna Syberia i arktyczna część Ameryki Północnej (GORODKOV 1962)]. Jak wynika z analizy rozmieszczenia (ryc. 3), S. (L.) nigrinervis w Polsce jest gatunkiem występującym wyłącznie w górach na dużych wysokościach (od 700 do ponad 1500m n.p.m.). PODZIĘKOWANIA Autorzy składają serdeczne podziękowania Pani ANNIE DROZD oraz Panu MIROSŁAWOWI SOSZYŃSKIEMU za przekazanie materiału do badań oraz Panu COSMINOVI OVIDIU MANCI, pracownikowi Parku Narodowego Retezat (Rumunia) za udostępnienie fotografii do niniejszej publikacji. Klucz do oznaczania europejskich gatunków podrodzaju Leriola w obrębie Scoliocentra (LOEW) (w nawiasach kwadratowych zaznaczono gatunki nie wykazane z Polski) 1. Żyłki poprzeczne i ich okolice nieprzyciemnione............. 2 -. Żyłki poprzeczne i ich okolice przyciemnione............. 4 2. Głaszczki dwukolorowe, żółto-czarne... brachypterna (LOEW) -. Głaszczki jednokolorowe... 3 3. Dwie szczeciny katepisternalne nierównej długości. I i II-gi tarsomer stopy tylnej nogi samca prawie równej długości. Mniej niż 10 włosków w przednim rogu anepisternum, szczeciny dorsocentralne osadzone na malutkich czarnych plamkach... [alpina (LOEW)] -. Co najmniej dwie szczeciny katepisternalne równej długości. I tarsomer tylnej stopy samca krótszy od II-go. Więcej niż 10 włosków w przednim rogu anepisternum... [collini WOŹNICA] 4. Anepisternum w przednim rogu i z tyłu oraz anepimeron owłosione, postpronotum szare, I flagellomer czerwono-brązowy do brunatnego... [maculipennis (BECKER)] -. Anepisternum za szwem, podobnie jak anepimeron nieowłosione, postpronotum szarożółte, I flagellomer pomarańczowy, w części apikalnej brązowy... nigrinervis (WAHLGREN) LITERATURA CZERNY L. 1924. Monographie der Helomyziden. Abhandlungen der Zoologisch-Botanischen Gesellschaft in Wien 15(1): 1-166. CZERNY L. 1927. Helomyzidae, Trichoscelidae und Chiromyidae. [W:] LINDNER. Die Fliegen der Palaearktischen Region 5(2): 1-56. GORODKOV K. B. 1962. Revision of the Palearctic species of the genus Leria R.-D. (Diptera, Helomyzidae). Entomologicheskoe obozrenie. 41(3): 643-671. GORODKOV K. B. 1972. A system of Holarctic Helomyzidae (Diptera, Acalyptratae). Doklady XXIII ezheg. chtenii pam. N.A. Kholodkovskogo, 2 april 1970: 50-92 [po rosyjsku]. - 27 -

HÅGVAR S. & GREVE L. 2003. Winter active flies (Diptera, Brachycera) recorded on snow - a long-term study in south Norway. Studia dipterologica 10: 401-421. PREISLER J., ROHÁČEK J. 2012. New faunistic records of Heleomyzidae (Diptera) from the Czech Republic and Slovakia, and notes on the distribution of three rare Suillia species. Časopis Slezského Zemského Muzea - série A - vedy prírodní 61(1): 85 90. SOSZYŃSKA A. 2004. The influence of atmospheric factors on supranivean activity of flies (Diptera) in Central Poland. European Journal of Entomology 101(3): 481-490. SÖMME L., ÖSTBYE E. 1969. Cold-Hardiness in Some Winter Active Insects. Norsk Entomologisk Tidsskrif.16(1): 45-48. SVENSSON S.A. 1966. Studier över vissa vinteraktiva insecters biologi. Norsk Entomologisk Tidsskrift 13: 335-338. WOŹNICA A. J. 1993. New records of the Polish Heleomyzidae (Diptera) with taxonomic notes on the Central European fauna. Annals of the Upper Silesian Museum, Entomology 4:179-192. WOŹNICA A. J. 1996. Rewizja systematyczna palearktycznych błotniszek rodzaju Scoliocentra LOEW (Diptera: Heleomyzidae). PhD thesis, Gdynia, 122 ss + 45 tablic. WOŹNICA A. J. 2004. Redescription of Scoliocentra (Leriola) brachypterna (LOEW, 1873) with description of a new species from Europe (Diptera: Heleomyzidae). Polskie Pismo Entomologiczne 73: 327-338. WOŹNICA A. J. 2007. Błotniszkowate (Heleomyzidae). [W:] Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków. (red. W. BOGDANOWICZ ET AL.), tom II: 124-126, 211-213. WOŹNICA A. J. 2012. Fauna Europaea: Heleomyzidae. [W:] PAPE T., BEUK P. (ed.) (2012) Fauna Europaea: Diptera: Brachycera. Fauna Europaea version 2.5, http://www.faunaeur.org. - 28 -