Warszawa, lipiec 2015 OZE tylko w planach Analiza prawna projektu nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w kontekście rozwoju odnawialnych źródeł energii w Polsce I. Przedmiot analizy Niniejsza analiza ma na celu zbadanie zgodności projektowanego art. 10 ust. 2c ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowanie przestrzennym 1 (art. 1 pkt 1 lit. b projektu ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy Prawo budowlane 2 ) z art. 31 ust. 3 oraz art. 32 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. 3, a także z art. 1 oraz art. 13 ust. 1 dyrektywy PE i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych 4. Wnioskodawcą projektu są sejmowe Komisje Infrastruktury oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (druk sejmowy nr 2964). Projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej ustanawia możliwość lokalizacji wszystkich instalacji OZE, innych niż mikroinstalacje w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii 5, wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 6. Jednocześnie ww. przepis nie ustanawia takiego wymogu w stosunku do innych, porównywalnych kategorii obiektów. II. Tezy analizy 1. Projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej budzi poważne wątpliwości co do zgodności z zasadą równości, wynikającą z art. 32 Konstytucji, z uwagi na niemające racjonalnego uzasadnienia różnicowanie porównywalnych kategorii obiektów, co prowadzi do zróżnicowania podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji prawnej. 1 Dz. U. z 2015 r. poz. 199, z późn. zm. (dalej jako: ustawa planistyczna"). 2 Dalej jako: projekt". Niniejsza analiza bazuje na wersji projektu z dnia 10 lipca 2015 r., tj. po sprawozdaniu komisji po pierwszym czytaniu (druk nr 3640). 3 Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z późn. zm. 4 Dz. Urz. UE L 140 z 5.6.2009 r., s. 16. (dalej jako: dyrektywa OZE"). 5 Dz. U. z 2015 r. poz. 478 (dalej jako: "ustawa o OZE"). 6 Dalej jako: plan miejscowy".
2. Projektowany przepis budzi poważne wątpliwości co do zgodności z zasadą proporcjonalności, wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji, z uwagi fakt, iż efekt projektowanej regulacji nie jest proporcjonalny do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela. 3. Projektowany przepis budzi poważne wątpliwości co do zgodności z art. 1 oraz art. 13 ust. 1 dyrektywy OZE, z uwagi na dykryminację instalacji OZE w stosunku do instalacji niefunkcjonujących w oparciu o odnawialne źródła energii. III. Aktualny stan prawny w zakresie objętym analizą Na gruncie aktualnie obowiązującego stanu prawnego określenie sposobów zagospodarowania terenu i warunków zabudowy, co do zasady, powinno następować w planie miejscowym. 7 Zasadniczo jednak, w polskim systemie normatywnym uchwalanie planów miejscowych przez radę gminy nie jest obligatoryjne. Zgodnie z art. 14 ust. 7 ustawy planistycznej, plan miejscowy sporządza się bowiem obowiązkowo wyłącznie jeżeli wymagają tego przepisy odrębne. Obecnie tego typu przepisy umiejscowione są w sześciu ustawach. Należy jednak podkreślić, że odnoszą się one do obowiązku uchwalenia planu miejscowego stosując kryterium terytorialne (tj. odnoszące się cech obszaru, który ma zostać objęty planem), a nie przedmiotowe (tj. odnoszące się do rodzaju planowanych inwestycji). W praktyce plany miejscowe obejmują zaledwie ok. 1/4 powierzchni kraju. Co zaś istotne w kontekście dalszej części analizy, małe instalacje OZE, działające zazwyczaj na własne potrzeby, są instalowane często na obszarach wiejskich, gdzie tzw. pokrycie planistyczne jest zdecydowanie mniejsze aniżeli w miastach. Projektowane zmiany w ustawie planistycznej potencjalnie najbardziej mogą oddziaływać właśnie na inwestycje w małe instalacje OZE. W przypadku braku planu miejscowego określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy następuje natomiast w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, której podstawową postacią jest decyzja o warunkach zabudowy (tzw. WZ-ka) 8. W tym miejscu trzeba podkreślić, że procedura uchwalenia planu miejscowego jest nie tylko kosztowna, ale potrafi również trwać wiele lat. Indywidualną decyzję o warunkach zabudowy można zatem traktować jako swego rodzaju wentyl bezpieczeństwa na wypadek braku planu miejscowego. Bez ustalenia warunków zabudowy, czy to w planie miejscowym, czy też na podstawie WZ-ki, nie można bowiem przejść do etapu realizacji inwestycji, uregulowanego zasadniczo w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 9. Trzeba także podkreślić, że już na gruncie obecnego stanu prawnego, w ustawie planistycznej obowiązuje przepis o charakterze szczególnym, odnoszący się do lokalizacji instalacji OZE, albowiem aktualne brzmienie art. 10 ust. 2a tejże ustawy stanowi, iż: Jeżeli na obszarze gminy przewiduje się wyznaczenie obszarów, na których rozmieszczone będą urządzenia 7 Por. art. 4 ust. 1 UPZP. 8 Zob. art. 4 ust. 2 pkt 2 UPZP. 9 Dz. U. z 2013 r. poz. 1409, z późn. zm. 2
wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw, a także ich stref ochronnych związanych z ograniczeniami w zabudowie oraz zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu, w studium ustala się ich rozmieszczenie.. Literalnie przywołany przepis odnosi się jednak wyłącznie do ewentualnej zawartości tzw. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (którego uchwalenie poprzedza ustanowienie planu miejscowego) i w taki sposób należy interpretować przywołany przepis. Innymi słowy, obecny art. 10 ust. 2a ustawy planistycznej nie wyklucza lokalizacji instalacji OZE o mocy powyżej 100 kw na podstawie decyzji administracyjnej, w przypadku braku planu miejscowego. IV. Charakterystyka projektowanych zmian Na mocy analizowanego projektu do ustawy planistycznej ma zostać dodany nowy art. 10 ust. 2c. Zgodnie z treścią tego przepisu 10 lokalizacja wszystkich instalacji odnawialnych źródeł energii innych niż mikroinstalacje 11 może nastąpić wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. A contrario lokalizacja ww. instalacji nie może nastąpić na podstawie decyzji o warunkach zabudowy. Wcześniej w polskim prawodawstwie zdarzały się wyjątki odnoszące się ustalania warunków zabudowy, z tym że działające w sposób odwrotny aniżeli projektowane zmiany w ustawie planistycznej. W tym względzie należy wskazać, że na gruncie aktualnie obowiązującego stanu normatywnego ramy prawne wyznaczające lokalizację instalacji OZE są w zasadzie takie same, jak w przypadku wszystkich innych kategorii inwestycji. Wyjątki od tych zasad zostały zaś przewidziane przede wszystkim w różnego rodzaju tzw. specustawach, których przepisy skierowane są do dużych przedsiębiorstw i w odróżnieniu od analizowanej nowelizacji, mają na celu uczynienie środowiska inwestycyjnego bardziej atrakcyjnym. Tytułem przykładu, na mocy art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących 12, w przypadku tej kategorii obiektów przepisy ustawy planistycznej zasadniczo w ogóle nie znajdują zastosowania, a instalacje, o których mowa w specustawie jądrowej lokalizuje się w sposób obligatoryjny na podstawie, będącej odpowiednikiem decyzji z art. 4 ust. 2 ustawy planistycznej, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej 13. Warto przy tym wskazać, że regulacje odnoszące się do ww. decyzji zawierają ponadto szereg postanowień o charakterze preferencyjnym w stosunku do standardowej" decyzji z ustawy planistycznej 14. Ponadto, obiekt energetyki jądrowej może, choć nie musi, 10 W zw. z projektowanym brzmieniem art. 10 ust. 2a UPZP w zw. z art. 2 pkt 19 ustawy o OZE. 11 Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 19 ustawy o OZE, mikroinstalacje to instalacje OZE o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 40 kw, przyłączone do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kv o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 120 kw. 12 Dz. U. z 2011 r. Nr 135, poz. 789, z późn. zm. (dalej jako: "specustawa jądrowa"). 13 Por. art. 15 ust. 4 pkt 2 w zw. z art. 22 ust. 3 pkt 3 specustawy jądrowej. 14 Por. np. art. 8 ust. 1 specustawy jądrowej, na mocy którego nieuregulowany stan prawny nieruchomości objętych wnioskiem o wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu 3
zostać przewidziany w odpowiednim planie miejscowym 15. Paradoksalnie zatem, po, ewentualnym, uchwaleniu nowelizacji ustawy planistycznej w projektowanym kształcie, w Polsce sporządzenie planu miejscowego nie będzie wymagane w przypadku lokalizacji elektrowni jądrowej o mocy kilku GW; bez planu miejscowego nie będzie natomiast możliwa budowa, zajmującej ok. 250 m2, instalacji fotowoltaicznej o mocy 41 kw. V. Uzasadnienie projektowanych zmian Projektodawca uzasadnia konieczność nowelizacji ustawy planistycznej, w szczególności, w następujący sposób: "W obecnym polskim systemie prawnym, niedostatecznie sformułowane są ramy dla planowego lokalizowania elektrowni wiatrowych, co rodzi liczne obawy wśród mieszkańców i konflikty społeczne. Nie został uregulowany szereg niezwykle istotnych, newralgicznych kwestii przede wszystkim odnoszących się do sposobu lokalizacji elektrowni wiatrowych, umożliwiający ograniczenie negatywnego wpływu ich funkcjonowania na życie i zdrowie ludzi(...)" 16. Po pierwsze, jak nietrudno zauważyć, uzasadnienie projektu odnosi się wyłącznie do elektrowni wiatrowych, podczas gdy treść samych przepisów obejmuje wszystkie instalacje OZE (za wyjątkiem mikroinstalacji w rozumieniu ustawy o OZE), tj. wszystkie instalacje OZE przekraczające umowną granicę 40 kwe lub 120 kwt. Regulacja ta dotyczy zatem również np. małych biogazowni lub instalacji fotowoltaicznych. Po drugie natomiast projektodawca uzasadnia konieczność ustanowienia ww. zmian niedostatecznie sformułowanymi ramami normatywnymi w zakresie lokalizacji, znów, tylko i wyłącznie elektrowni wiatrowych, które to obiekty mają, w szczególności, negatywnie wpływać na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, a także powodować różnego rodzaju napięcia społeczne. Wydaje się zatem, że zasadnicze konstytucyjne wartości lub tzw. interes (cel) publiczny, które projektodawca zamierza chronić poprzez dodanie do ustawy planistycznej art. 10 ust. 2c można sprowadzić do ochrony zdrowia i życia ludzi oraz ochrony środowiska. Niestety, ustawa w projektowanym kształcie może wyłącznie doprowadzić do zmniejszenia ochrony ww. dóbr prawnie chronionych. VI. Uzasadnienie tez analizy Na wstępnie należy wskazać, że projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej nie dotyczy innych kategorii obiektów aniżeli instalacje OZE o mocy większej niż 40 kwe lub 120 kwt; energetyki jądrowej nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania o ustalenie lokalizacji tejże inwestycji. 15 Por. art. 9 ust. 2 specustawy jądrowej, którego brzmienie wyklucza konieczność uchwalenia planu miejscowego; sugeruje jedynie zmiany planu w przypadku jego ówczesnego obowiązywania. 16 Zob. uzasadnienie do przedmiotowego projektu, s. 1. 4
w szczególności zaś przepis ten nie dotyczy instalacji wytwarzających energię elektryczną lub ciepło w oparciu o konwencjonalne, mniej innowacyjne technologie, a więc zwłaszcza instalacji, w których następuje proces spalania paliw stałych. Instalacje te nie zostały objęte przedmiotowym projektem pomimo faktu, iż oddziałują one na środowisko, w tym na zdrowie i życie ludzi, w zdecydowanie większym stopniu aniżeli instalacje OZE. W związku z powyższym konieczne jest zwrócenie uwagi na fakt, iż nawet na pierwszej stronie uzasadnienia do projektu można przeczytać, że (pis. oryg.): Ponieważ znaczna część aspektów wpływu elektrowni wiatrowych na otoczenie nie zostały dostatecznie zbadane, mając na względzie również fakt, iż istnieją rozbieżności co do oceny ich wpływu, brak jest możliwości określenia z wystarczającą pewnością skali potencjalnego zagrożenia" 17. Należałoby zatem wnioskować, że za ustanowieniem obowiązku lokalizacji inwestycji na podstawie planu miejscowego wyłącznie w stosunku do instalacji OZE nie stoi w istocie żadna relewantna wartość konstytucja; wartością taką nie może zaś być zwłaszcza ochrona środowiska lub zdrowia i życia ludzi. Projektowana regulacja w sposób preferencyjny traktuje bowiem obiekty funkcjonujące wyłącznie w oparciu o inne aniżeli OZE i w większym stopniu oddziałujące na środowisko technologie, które to obiekty można lokalizować alternatywnie na podstawie planu miejscowego albo decyzji o warunkach zabudowy. Szczególnego podkreślenia wymaga przy tym fakt, iż projektodawca stosuje ww. zabieg legislacyjny bez jakiejkolwiek racjonalnej przyczyny. Brak istnienia relewantnej (a w tym przypadku istnienie odwrotnie relewantnej) wartości, która uzasadniałaby naruszenie określonych w Konstytucji praw i wolności musi natomiast w sposób negatywny wpływać na ocenę zasadności samego tego naruszenia. W związku z powyższymi ustaleniami, projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej budzi poważne wątpliwości z punktu widzenia zasady równości wynikającej z art. 32 Konstytucji. 18 Konstytucyjna zasada równości nie ma, rzecz jasna, charakteru nieograniczonego; jednakże zgodnie z orzecznictwem TK, sprowadzać się ona musi do tego, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się w równym stopniu tą samą cechą, powinny być traktowane w sposób jednakowy, tj. zarówno bez zróżnicowań o charakterze dyskryminacyjnym, jak i preferencyjnym 19. Projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej niewątpliwie różnicuje sytuację prawną podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji normatywnej tj. inwestorów zamierzających lokalizować instalacje wytwarzające energię elektryczną lub ciepło tylko i wyłącznie ze względu na wybraną technologię, bez jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia, przy czym w sposób dyskryminacyjny traktuje technologie bardziej przyjazne środowisku naturalnemu. W uzasadnieniu do projektu nie znajdziemy odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób np. mała biogazownia może w bardziej negatywny sposób oddziaływać na środowisko lub na człowieka, czy też burzyć ład przestrzenny (bo ta wartość jest głównym przedmiotem ochrony na gruncie ustawy planistycznej) niż konwencjonalna, lokalna ciepłownia, o dokładnie takiej samej mocy, 17 Por. tamże, s. 1. 18 Przepis ten stanowi, iż: 1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.". 19 Por. np. wyrok TK z dnia 5 listopada 1997 r., sygn. Akt K 22/97 (OTK ZU Nr 3-4 z 1997 r., poz. 41). 5
pomijając już fakt, że w planach miejscowych nie muszą być obligatoryjnie lokowane nawet duże obiekty przemysłowe. Ponadto, koncepcję wprowadzenia do ustawy analizowanego ograniczenia inwestycyjnego, które opiera się na kryterium zainstalowanej w danej instalacji mocy należy ocenić jako niefortunną, albowiem wartość zainstalowanej w instalacji mocy nie ma bezpośredniego przełożenia na ingerencję tego obiektu nie tylko na krajobraz, ale także na środowisko. Jeżeli zaś projektodawca decyduje się już na takie rozwiązanie, to tenże wyjątek od zasad ogólnych powinien obejmować wszystkie instalacje o mocy powyżej 40 kwe lub 120 kwt, wytwarzające energię elektryczną lub ciepło, bez względu na to, czy paliwo stosowane w danym obiekcie jest paliwem odnawialnym, czy też nieodnawialnym. Wątpliwości co do zgodności przedmiotowego, arbitralnego rozróżnienia poczynionego w projektowanym art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej potęguje dodatkowo fakt, że przeprowadzone zróżnicowanie nie ma rangi natury konstytucyjnej, jak również okoliczność, iż analizowana regulacja pozbawiona jest cechy proporcjonalności. Co ciekawe, na potencjalne naruszenie przez przedmiotowy projekt poprzez "ograniczenie własności(...) polegające na obniżeniu mocy obiektów wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych do 40 kw bez względu na źródło energii(...), rodzaj obiektów, technologię i wiążący się z tymi parametrami wpływ na przestrzeń oraz krajobraz" zwracało uwagę w swojej opinii prawnej Biuro Analiz Sejmowych 20. Pomimo tego typu wątpliwości, projekt jest w dalszym ciągu procedowany, w zasadzie, w niezmienionej formie. Należy przy tym zastrzec, iż projekt może oddziaływać jeszcze na inne konstytucyjne prawa lub wolności aniżeli prawo własności, w szczególności zaś na wolność działalności gospodarczej, wynikającą z art. 22 Konstytucji. Konstytucyjna zasada proporcjonalności jest wyprowadzana z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, który stanowi, iż: Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Zgodnie z przedstawionymi powyżej uwagami, ograniczeń, które wynikają z projektowanego art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej, nie sposób jest uznać za konieczne z uwagi na ochronę żadnego z dóbr wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jak już bowiem podkreślano, projektowana regulacja faktycznie nie ma na celu ani ochrony środowiska, ani zdrowia ludzi. Ewentualne uchwalenie nowelizacji ustawy planistycznej w aktualnym kształcie najbardziej uderzyć zaś może w rozwój obywatelskich instalacji OZE, formalnie niebędących mikroinstalacjami (tj. rzędu kilkudziesięciu kw), gdyż trudno wyobrazić jest sobie sytuację, w której, specjalnie z uwagi na plany inwestycyjne małego przedsiębiorcy, organy gminy będą przystępować do sporządzenia planu miejscowego. 20 Por. B. Lackoroński, Opinia prawna dotycząca projektu ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawy Prawo budowlane, Warszawa, 29.01/2014 r., s. 1 (dostępna pod adresem: http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk7.nsf/opdodr?openpage&nr=2964) (odczyt z dnia 15 lipca 2015 r.). 6
Należy również wskazać, że deklarowane przez projektodawcę cele ustawy można osiągnąć poprzez procedurę oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, regulowaną ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 21. W związku z powyższym projektowaną regulację można uznać za zbędną. Ponadto, projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej budzi poważne wątpliwości co do zgodności z prawem unijnym, w szczególności z regulacjami z art. 13 ust. 1 dyrektywy OZE. Postanowienia zawarte w tym przepisie, w odróżnieniu od wielu innych jednostek redakcyjnych umiejscowionych w dyrektywie OZE, zostały sformułowane w sposób imperatywny: państwa członkowskie zapewniają ; podejmują(...) kroki niezbędne do zapewnienia. Co więcej, art. 13 ust. 1 dyrektywy OZE, wyznaczający ramy dla krajowych przepisów o charakterze proceduralnym, odnosi się również do procedur o charakterze planistycznym. Na mocy przedmiotowej regulacji prawa ponadnarodowego, państwa członkowskie są obowiązane, w szczególności, zapewnić, aby krajowe procedury administracyjne w przedmiotowym zakresie były proporcjonalne i niezbędne ; muszą one także podjąć właściwe kroki niezbędne do zapewnienia usprawnienia i przyspieszenia tychże procedur. Ponadto, adekwatne przepisy proceduralne powinny odznaczać się proporcjonalnością oraz niedyskryminacyjnym charakterem. Nie można również abstrahować od faktu, iż ogólnym, a zarazem głównym celem dyrektywy OZE jest promowanie energii ze źródeł odnawialnych 22. Tymczasem projektowany art. 10 ust. 2c ustawy planistycznej stawia instalacje OZE w gorszej pozycji aniżeli obiekty funkcjonujące w oparciu o konwencjonalne źródła energii. VII. Wnioski Z uwagi na nakreślone w niniejszej analizie wątpliwości, przedmiotowy projekt nie powinien być, w obecnym kształcie, dalej procedowany. Właściwe organy publiczne powinny dogłębnie przeanalizować ww. wątpliwości, celem zapewnienia zgodności regulacji z Konstytucją i prawem unijnym oraz zabezpieczenia wskazanych w niniejszej analizie wolności i praw obywatelskich. 21 Dz. U. z 2013 r. poz. 1235, z późń. zm. 22 Por. art. 1 dyrektywy OZE. 7
Wojciech Kukuła Prawnik ul. Żurawia 45, 00-680 Warszawa +48 22 307 21 02 wkukula@clientearth.org www.clientearth.org Fundacja ClientEarth jest międzynarodową organizacją prawników zajmujących się kwestiami ochrony środowiska. Jesteśmy jedyną organizacją pozarządową, która stale dba o stanowienie dobrego prawa ochrony środowiska i jego przestrzeganie. Interesuje nas praca analityczna oraz działanie w miejscach, gdzie potrzebują tego ludzie i przyroda. Brussels 4ème Etage 36 Avenue de Tervueren 1040 Bruxelles Belgium London 274 Richmond Road London E8 3QW UK Warsaw ul. Żurawia 45 00-680 Warszawa Poland ClientEarth is a company limited by guarantee, registered in England and Wales, company number 02863827, registered charity number 1053988, registered office 2-6 Cannon Street, London EC4M 6YH, with a registered branch in Belgium, N d entreprise 0894.251.512, and with a registered foundation in Poland, Fundacja ClientEarth Poland, KRS 0000364218, NIP 701025 4208 8