KUZIORA Łukasz 1 LIPIŃSKI Stanisław 2 KALINKO Jacek 3 ŁAPICZ Marcin 4 Mobilność sił i środków grup ratownictwa specjalistycznego Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego na terenie Polski WSTĘP Charakter współczesnych zagrożeń wymusza konieczność kształtowania rozwiązań systematyzujących funkcjonowanie ratownictwa. W naszym kraju, na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, ma miejsce ewolucja w podejściu do organizowania ratownictwa. Naturalną potrzebą stało się integrowanie ratowników i podmiotów ratowniczych różnych specjalności dla możliwości ich efektywnego wspólnego działania. W kraju działalność prowadzi kilka systemów ratowniczych, z których najbardziej rozległym jest Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG). Jest to system najbardziej mobilny i najlepiej przygotowany do prowadzenia działań ratowniczych. W materiale niniejszym autorzy podejmują jeden z aspektów działalności ratowniczej związanej z obszarem reagowania systemu do działań z zakresu ratownictwa specjalistycznego. Pojęcie ratownictwa specjalistycznego w obrębie KSRG używane jest w odniesieniu do wykonywania tych działań ratowniczych, które wykraczają poza zakres powszechnie realizowany przez jednostki KSRG i wymagają szczególnego przygotowania ludzi i sprzętu do ich wykonywania. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy, który w artykule jest tłem, od ponad dwudziestu lat czynnie funkcjonuje i rozwija się. Jest on najszerszą platformą ratowniczą w kraju, która realizuje i formalizuje różnorodne działania wspólne ratowników. Stanął on na gruncie owocnego dorobku wspólnoty bytów środowisk pożarniczych ochotniczego i zawodowego. Żadna z tych społeczności nie byłaby tak sprawna, gdyby działała osobno. W znakomitej większości państw, taki wzajemnie uzupełniający się system funkcjonuje z obopólną korzyścią dla ratowników, ale naczelnie dla ludzi i ich środowiska. Przy takich uwarunkowaniach, co do składu uczestników działań ratowniczych, zagadnienie jak najszybszego dotarcia grup ratowniczych ma ogromny wpływ na powodzenie i skuteczność działań ratowniczych. 1 STRUKTURA I ORGANIZACJA KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO- GAŚNICZEGO Od 1995 roku zaczął funkcjonować w Polsce, zorganizowany przez Państwową Straż Pożarną, Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG), którego podstawowym celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez: walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku również poprzez ratownictwo ekologiczne i medyczne. Podstawowym założeniem w budowie Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego było stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego powiązane ze sobą różne podmioty ratownicze tak, aby można było podjąć skutecznie każde działanie ratownicze. 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-752, lkuziora@sgsp.edu.pl 2 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-504, slipinski@sgsp.edu.pl 3 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-752, jkalinko@sgsp.edu.pl 4 Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego; 01-629 Warszawa; ul. Słowackiego 52/54. Tel: + 48 22 56-17-7587, mlapicz@sgsp.edu.pl 4404
1.1 Zadania Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy stanowi integralną część bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. Konstrukcja systemu zakłada, że zasady realizacji podstawowych zadań ratowniczych są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, również zdarzeń masowych lub klęsk żywiołowych, kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające, a organizacja działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania uproszczeń. Celem działania Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez [3, s.3009]: Walkę z pożarami, która obejmuje: rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń pożarowych, ocenę rozmiarów powstałego pożaru i prognozowanie jego rozwoju, ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego, dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do rodzaju i miejsca pożaru, lokalizowanie pożaru, gaszenie pożaru. Walkę z klęskami żywiołowymi, która obejmuje: przeciwdziałanie skutkom powodzi, walkę ze skutkami suszy, ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego w czasie pożarów rozległych terenów, ratowanie ludzi i zwierząt oraz mienia poszkodowanych w czasie osuwisk i trzęsień ziemi, usuwanie zagrożeń powstałych po przejściu huraganu. Ratownictwo techniczne, które obejmuje: analizowanie awarii oraz katastrof technicznych i budowlanych, ocenę rozmiarów powstałego zdarzenia i prognozowanie jego rozwoju, dostosowanie sprzętu oraz wdrożenie technik stosowanych do poszukiwania, uwalnianie i ewakuację poszkodowanych i zagrożonych ludzi oraz zwierząt w zależności od rodzaju i miejsca zdarzenia, ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych awarią techniczną, wykonywanie przejść i dojść do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi i zwierząt, usuwanie przeszkód naturalnych i sztucznych utrudniających niesienie pomocy poszkodowanym lub zagrożonym ludziom oraz ratowanie środowiska, oznakowanie i wydzielenie strefy bezpośrednich działań ratowniczych sił systemu oraz stref zagrożenia, przewietrzanie lub wentylowanie stref zagrożenia i bezpośrednich działań ratowniczych sił systemu, oświetlenie oraz zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed osobami postronnymi, wypompowywanie, obwałowywanie lub uszczelnianie miejsc wycieku substancji stwarzającej zagrożenie. Ratownictwo chemiczne i ekologiczne, które obejmuje: rozpoznawanie zagrożeń oraz ocena i prognozowanie ich rozwoju oraz skutków dla ludzi i środowiska, analizowanie powstałych awarii oraz katastrof chemicznych i ekologicznych, ratowanie życia ludzi i zwierząt zagrożonych skażeniem substancją niebezpieczną, identyfikacja substancji stwarzającej zagrożenie w czasie powstałego zdarzenia, prognozowanie rozwoju skażenia środowiska i ocena rozmiarów zagrożenia oraz zmian wielkości strefy zagrożenia dla ludności, ograniczanie parowania substancji niebezpiecznej, zatrzymanie emisji toksycznych środków przemysłowych, 4405
neutralizacja substancji niebezpiecznej substancjami chemicznymi. Ratownictwo medyczne przedlekarskie, które jest zespołem działań planistycznych i organizacyjnych oraz stosowanie technik z zakresu pomocy medycznej, na poziomie przedlekarskim, mających na celu ratowanie życia i zdrowia, podczas zdarzeń prowadzących do nagłej groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia. Zadania ratownictwa medycznego obejmują: zapewnienie możliwości natychmiastowego wezwania pomocy przy użyciu środków łączności, niezwłoczne przybycie na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego, niezwłoczne podjęcie na miejscu zdarzenia właściwych medycznych działań ratowniczych, zapewnienie transportu stosownego do potrzeb, zapewnienie niezwłocznego przyjęcia do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego lub oddziału szpitalnego, niezbędnych w przypadku nagłego zagrożenia życia lub zdrowia. 1.2 Poziomy zarządzania krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym Krajowy system ratowniczo-gaśniczy od 2001 r. zaczął przekształcać się w system otwarty na różne podmioty ratownicze. Aktualnie zadania z zakresu poszczególnych rodzajów ratownictwa realizują następujące podmioty i organizacje: jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, organizacje pozarządowe, w tym ochotnicze straże pożarne i inne ratownicze, organizacje społeczne, np. Grupy Ratownictwa Specjalnego i Polskiego Czerwonego Krzyża, jednostki ochrony zdrowia, w tym szpitalne oddziały ratunkowe, służby, inspekcje i straże oraz instytucje i specjaliści w sprawach ratownictwa, inne podmioty włączone do systemu w drodze umów cywilnoprawnych. Zgodnie z właściwością terytorialną, Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy tworzą oraz koordynują jego funkcjonowanie następujące organy władzy: wójt (burmistrz lub prezydent miasta) w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę, starosta, który określa zadania i kontroluje wykonywanie zadań na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy powiatowego zespołu reagowania kryzysowego, wojewoda, który określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie na poszczególnych poziomach, tj.: powiatowym, jako podstawowym poziomie wykonawczym działań ratowniczych na obszarze gmin i powiatu, wojewódzkim, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze województwa, centralnym, jako poziomie wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na obszarze kraju. Szczególnie ważnym poziomem zbudowanego systemu jest powiat, gdyż wszelkie wymagające podjęcia działań ratowniczych zdarzenia z tego obszaru, zgłaszane są do stanowiska kierowania komendanta powiatowego PSP (SKKP). Przyjmowane i interpretowane zgłoszenia stanowią podstawę co do zakresu i formy dysponowania odpowiednich sił i środków z zasobów powiatowych. Działania ratownicze podejmowane na miejscu zdarzenia prowadzone są w oparciu o procedury ujęte w planach ratowniczych. Realizowane są również działania ratownicze wówczas, gdy siły i środki gminnych podmiotów ratowniczych są niewystarczające i wymagają wsparcia z poziomu wojewódzkiego i krajowego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających, odbywa się poprzez SKKP, współdziałające ze stanowiskami dyżurnymi administracji samorządowej wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) i starostów. 4406
W przypadku, gdy siły i środki krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze powiatu okażą się niewystarczające (drastyczny wzrost skali zdarzenia, równoczesność zdarzeń, brak jednostek specjalistycznych) lub zdarzenie swym zasięgiem wykracza poza obszar powiatu, uruchamiany jest wyższy poziom KSRG poziom wojewódzki. Podstawowe siły i środki Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego na poziomie centralnym (kraju), to centralny odwód operacyjny (COO) z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów wojewódzkich), krajowe bazy sprzętu specjalistycznego oraz siły i środki szkół PSP. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się poprzez Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności (KCKRiOL). Uruchamianie poziomów wspomagania (wojewódzkiego i centralnego) następuje na żądanie kierującego działaniami ratowniczymi (KDR) poprzez stanowisko kierowania komendanta powiatowego PSP przy uruchamianiu poziomu wojewódzkiego i stanowisko kierowania komendanta wojewódzkiego PSP przy uruchamianiu poziomu centralnego. W przypadku zagrożeń wymagających współdziałania na szczeblu centralnym podmiotów KSRG z podmiotami innych resortów, rolę koordynatora pełni minister właściwy do spraw wewnętrznych. 1.3 Państwowa Straż Pożarna jako fundamentalny element Krajowego Systemu Ratowniczo- Gaśniczego Według danych Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej (z dnia 31 grudnia 2012 r. [6]) w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym na terenie Państwa Polskiego funkcjonuje: Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, 16 komend wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, 335 komend powiatowych/ miejskich Państwowej Straży Pożarnej, 500 (w tym 5 szkolnych) jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej, 4000 jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, 4 Zakładowe Straże Pożarne. System oprócz własnych sił i środków opiera swoją pracę i działania na zasadzie zawartych umów i porozumień z innymi służbami, inspekcjami i strażami, między innymi z: Policją, Strażą Graniczną, Państwową Inspekcją Ochrony Środowiska, Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwową Agencją Atomistyki, Stacją Ratownictwa Górniczego, Morską Służbą Poszukiwania i Ratownictwa (SAR), Lotniczym Pogotowiem Ratunkowym (LPR), organizacjami pozarządowymi takimi jak GOPR, WOPR, TOPR, Aeroklub Polski, ZHP, PCK, Polski Związek Alpinizmu. Mnogość służb, z którymi Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy współpracuje, jest wynikiem tego, iż jednostki ochrony przeciwpożarowej zajmują się wieloma aspektami ratowniczymi. Dawniej zamysłem powstania tego typu straży było gaszenie powstających pożarów oraz nałożenie odpowiedzialności za ich zwalczanie i powstrzymywanie. W przeszłości strażacy mieli wąski zakres działalności, czyli zajmowali się gaszeniem pożarów, których łatwość powstawania była wywołana brakiem jakichkolwiek wymagań odnośnie zabezpieczeń przeciwpożarowych. W dzisiejszych czasach postęp technologiczny i rozwój cywilizacji doprowadził do tego, iż powstają coraz to nowe zagrożenia. Wart podkreślenia jest fakt, iż strażacy są wzywani do dużej liczby różnego rodzaju zdarzeń, wśród których jest coraz mniej pożarów. Z biegiem lat doszło do sytuacji, iż Państwowa Straż Pożarna, jako formacja zawodowa, umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt jest przeznaczona do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Przez termin miejscowe zagrożenie rozumiemy zdarzenie wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych praw przyrody, niebędące pożarem ani klęską żywiołową, stanowiące zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska, któremu zapobieżenie lub którego usunięcie skutków nie wymaga zastosowania nadzwyczajnych środków [2]. Widać mnogość i ogromną ilość zagrożeń ukrytych pod terminem miejscowe zagrożenie a którym muszą sprostać jednostki ochrony przeciwpożarowej. Z kolei mnogośc takich zdarzeń spowodowała konieczność wszczęcia wzmożonej współpracy między służbami i organizacjami. W systemie ratownictwa funkcję wiodącą pełnią strażacy z Państwowej Straży Pożarnej. W wyniku przeprowadzonej analizy danych statystycznych Komendy Głównej Państwowej Straży 4407
Pożarnej [6] odnośnie funkcjonowania komend i jednostek ochrony przeciwpożarowej, wynika, że liczba jednostek OSP jest 8 razy większa niż jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP. Wydawałoby się, że prymat w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym powinni mieć strażacy i jednostki z Ochotniczej Straży Pożarnej. W rozrachunku rocznym liczba zdarzeń, w których brały udział zastępy PSP to ok. 440 tys. W tym zestawieniu są uwzględnione pożary, miejscowe zagrożenia i alarmy fałszywe. Liczba interwencji z udziałem zastępów OSP działających w ramach KSRG to ok. 220 tys. Widać, że mimo bardzo dużej przewagi liczebnej strażacy ochotnicy biorą udział w dwukrotnie mniejszej liczbie zdarzeń niż strażacy z PSP, a dodatkowo przeważnie są służbą pomocniczą w działaniach. Zaistniałe sytuacje są związane z tym, iż Ochotnicza Straż Pożarna jest organizacją społeczną, która składa się z grupy ochotników. Największy wpływ w OSP na taki stan rzeczy ma finansowanie ich działalności przez jednostki samorządu terytorialnego. Poziom i wielkość finansowania ochotniczych straży pożarnych jako organizacji społecznej działającej charytatywnie jest dużo mniejszy od finansowania zawodowej Państwowej Straży Pożarnej. Fakt ten jest ściśle związany z wymaganiami jakie są nakładane na OSP i PSP. Strażak pełniący służbę w PSP ma obowiązek spełniać bardzo rygorystyczne wymagania zdrowotne, dodatkowo posiada szerszą wiedzę i większe umiejętności z zakresu ratownictwa niż ochotnicy z OSP. Jest tak dlatego, iż oprócz niższego poziomu wyszkolenia, braku wyspecjalizowanego sprzętu, ich dyspozycyjność związana ze służbą ochotniczą jest niższa. 2 FUNKCJONOWANIE GRUP RATOWNICTWA SPECJALISTYCZNEGO KSRG W Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym działa 500 jednostek ratowniczo-gaśniczych (JRG) co oznacza, że codziennie na terenie kraju jest rozlokowanych 500 jednostek interwencyjnych. Według Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej powołano PSP jako zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formację, która jest przeznaczona do [2]: walki z pożarami, walki z klęskami żywiołowymi, walki z innymi miejscowymi zagrożeniami. Z analizy tego zapisu wynika, iż siły Państwowej Straży Pożarnej mogą być wysłane do każdego zdarzenia zagrażającego ludziom, a które nie jest pożarem ani klęską żywiołową. Widać w tym przypadku, jak szerokie może być wykorzystanie PSP. Przykładami miejscowych zagrożeń może być: wydobycie poszkodowanych uwięzionych w pojeździe w wyniku wypadku w komunikacji drogowej, usunięcie wyciekających substancji chemicznych, zatamowanie wycieku paliwa z cysterny, dostanie się do uwięzionego poszkodowanego w mieszkaniu. 2.1 Zakres działań grup ratownictwa specjalistycznego W strukturze Państwowej Straży Pożarnej, oprócz normalnych jednostek ratowniczo-gaśniczych, których zadaniem jest walka z pożarami, klęskami żywiołowymi i miejscowymi zagrożeniami, istnieją wyspecjalizowane jednostki ratownicze, które są przystosowane do działań z zakresu ratownictwa specjalistycznego. Pojęcie ratownictwa specjalistycznego w obrębie KSRG używane jest w odniesieniu do wykonywania tych działań ratowniczych, które wykraczają poza zakres powszechnie realizowany przez jednostki KSRG i wymagają szczególnego przygotowania ludzi i sprzętu do ich wykonywania. Grupy ratownictwa specjalistycznego realizują: ratownictwo wodno-nurkowe, ratownictwo wysokościowe, ratownictwo chemiczno-ekologiczne, ratownictwo techniczne, działania poszukiwawczo-ratownicze. Ratownictwo specjalistyczne zostało podzielone ze względu na zakres działań na zakres podstawowy oraz specjalistyczny. 4408
Podstawowy obejmuje zakres czynności ratowniczych wykonywanych przez wszystkie JRG PSP, inne jednostki ochrony przeciwpożarowej lub inne podmioty ratownicze, deklarujące zdolność do realizacji zadań wg posiadanych możliwości organizacyjno-sprzętowym i wyszkolenia, w systemie całodobowym i całorocznym. Każda jednostka KSRG samodzielnie podejmująca działalność ratowniczą, powinna docelowo posiadać zdolność do przeprowadzenia podstawowego zakresu działań specjalistycznych przez okres czasu niezbędny do usunięcia zagrożenia lub niezbędny do podjęcia działań przez specjalistyczny podmiot ratowniczy (grupę ratownictwa specjalistycznego). W myśl tego stwierdzenia działania ratownicze w każdych okolicznościach musi podjąć jednostka, która dotrze do miejsca zdarzenia najszybciej i nie zawsze będzie to jednostka przygotowana w pełnym zakresie do prowadzenia działań specjalistycznych. W chwili obecnej na terenie Polski funkcjonuje około 2500 jednostek OSP, które są zdolne do podejmowania działań ratownictwa specjalistycznego na poziomie podstawowym. Warto zauważyć, iż w przypadku jednostek ratowniczo-gaśniczych (JRG) należących do Państwowej Straży Pożarnej, każda z tych jednostek jest przygotowana do podjęcia tego typu działań. W poniższej tabeli zostały przedstawione liczby różnego typu jednostek realizujące ratownictwo w zakresie podstawowym przypadające na dane województwo. Tab. 1. Liczba obecnych jednostek realizujących ratownictwo specjalistyczne w zakresie podstawowym [6] Województwo JRG OSP OSP KSRG PJRG ZSP Suma końcowa dolnośląskie 46 135 181 kujawsko-pomorskie 31 6 142 179 lubelskie 31 1 200 1 1 234 lubuskie 19 109 128 łódzkie 34 3 302 339 małopolskie 32 16 245 2 295 mazowieckie 62 2 237 1 302 opolskie 17 71 88 podkarpackie 27 1 101 1 130 podlaskie 20 124 144 pomorskie 30 10 165 205 śląskie 50 6 128 184 świętokrzyskie 18 1 104 123 warmińsko-mazurskie 24 2 155 181 wielkopolskie 44 28 255 327 zachodniopomorskie 30 120 150 Polska 515 76 2593 5 1 3190 Przy uwzględnianiu liczby i rozmieszczenia jednostek zdolnych do podjęcia działań ratownictwa specjalistycznego w zakresie podstawowym na terenach powiatów uwzględniano następujące warunki: a) stopień zagrożenia poszczególnych gmin w powiecie określony w analizie zagrożeń, o której mowa w Załączniku Nr 1 do rozporządzenia MSWIA z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji KSRG [3]; b) rozkład terytorialny zdarzeń wymagający podjęcia działań ratownictwa specjalistycznego z ostatnich 10 lat; 4409
c) lokalizacje i gotowość operacyjną grup ratownictwa specjalistycznego; d) lokalizacje i gotowość innych podmiotów ratowniczych; e) zasięgi obszarów chronionych takich samych jednostek z innych powiatów; f) zdolność do podjęcia działań ratowniczych (czas, który upłynął od momentu zaalarmowania do momentu przyjazdu na miejsce zaalarmowanych zastępów) w zakresie podstawowym na terenie powiatu obejmującą co najmniej: 80% populacji zamieszkałej w powiecie, 80% powierzchni całkowitej powiatu, maksymalnie w czasie: 15 min dla powiatów wysokiego poziomu zagrożenia; 20 min dla powiatów średniego poziomu zagrożenia; 25 min dla powiatów niskiego poziomu zagrożenia; z prawdopodobieństwem co najmniej 80%. Rys. 1. Mapa zagrożeń powiatów dla poziomu podstawowego ratownictwa technicznego [6] Zakres specjalistyczny obejmuje zakres czynności ratowniczych dla specjalistycznych grup ratowniczych PSP i innych podmiotów KSRG, których wyposażenie i wyszkolenie pozwala realizować w systemie całodobowym i całorocznym, podstawowe i specjalistyczne czynności ratownicze. Podstawowymi zasadami organizacji poziomu specjalistycznego jest: a) realizacja przez specjalistyczne grupy ratownicze PSP i inne podmioty, określone w wojewódzkim planie sieci jednostek działań z zakresu ratownictwa specjalistycznego. b) utrzymanie gotowości operacyjnej poziomu A i B lub A, B i C w zależności od możliwości realizowania zadań i ich kwalifikacji oraz wyposażenia technicznego wraz z liczebnością dostępnych ratowników. c) dowódcy grup specjalistycznych podejmują decyzje o poziomie gotowości grupy (2 lub 3 poziomy gotowości operacyjnej rozróżniane ze względu na rodzaj zadań przewidzianych do wykonania). Opracowanie planów poszczególnych dziedzin ratownictwa w zakresie specjalistycznym odbywa się na poziomie wojewódzkim i krajowym, które obejmuje: inwentaryzację aktualnego potencjału ratowniczego, ilość i rozmieszczenie poszczególnych podmiotów ratownictwa specjalistycznego, docelowy i bieżący stan gotowości operacyjnej podmiotów ratownictwa specjalistycznego, trzyletni plan szkolenia ratowników, trzyletni plan zapewnienia i utrzymania wyposażenia technicznego podmiotów ratownictwa specjalistycznego, zestawienie kosztów zapewnienia i utrzymania gotowości podmiotów ratownictwa specjalistycznego. 4410
2.2 Mobilność grup ratownictwa technicznego KSRG na terenie Polski W celu szczegółowego zobrazowania sposobu dobierania liczby i zakresu grup ratownictwa specjalistycznego na terenie Polski, posłużono się przykładem opartym na specjalistycznych grupach ratownictwa technicznego (SGRT). Umożliwiło to przedstawienie toku postępowania w doborze rozmieszczenia SGRT wraz z ich obszarami chronionymi do różnego typu występujących zagrożeń na terenach powiatów. Rozporządzenie o KSRG [3] w sprawie technicznego ratownictwa obejmuje planowanie, organizację, a także realizację ratowniczych działań, które są niezbędne dla szukania i dotarcia do poszkodowanych lub zagrożonych osób, a także zwierząt oraz dążenia do likwidacji zagrożenia dla zdrowia, życia, mienia lub środowiska lub jego zmniejszenia. Ratownicze działania, które są nazywane technicznym ratownictwem, realizuje Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy, zwanym KSRG w zakresie: podstawowym, specjalistycznym. Zdolności do realizacji ratowniczych działań na podstawowym poziomie jest powszechna dla wszystkich jednostek z PSP oraz ponad połowy jednostek z OSP, które są w KSRG. Celem na przyszłość jest dążenie do tego, aby zdolność do podjęcia działań technicznego ratownictwa w podstawowym zakresie posiadały wszystkie jednostki KSRG. W ramach działań z zakresu ratownictwa technicznego podstawowe ratownicze czynności w szczególności obejmują [4]: a) rozpoznanie i ocena zagrożenia dla: zdrowia i życia, mienia i środowiska. b) pomoc osobom uwięzionym przez dotarcie do zagrożonych lub poszkodowanych ludzi oraz udzielenie im pierwszej pomocy kwalifikowanej, a także odstawienie poza strefę zagrożenia osób, które są poszkodowane zespołom Państwowego Ratownictwa Medycznego, c) podjęcie ratowniczych działań, które uwzględniają asekurację ratowników podczas ratowniczych działań, które są prowadzone bezpośrednio w strefie zagrożenia oraz w bezpośrednim sąsiedztwie, d) działania stabilizujące, rozpieranie, cięcie, przemieszczanie lub podnoszenie elementów konstrukcji, urządzeń i instalacji, a także części obiektów oraz naturalnych i sztucznych przeszkód, aby zlikwidować lub ograniczyć zagrożenia dla osób, zwierząt, środowiska, infrastruktury i mienia innego zgodnie z posiadanym wyposażeniem, e) dokonanie ewakuacji ludzi z miejsc, w których występuje zagrożenie dla zdrowia i życia, f) dokonanie ewakuacji zwierząt, g) likwidacja lub ograniczenie nagłych, niewielkich zagrożeń, które są wywołane przez niebezpieczne substancje lub inne szkodliwe dla środowiska czynniki, h) współdziałanie z pozostałymi podmiotami KSRG, które realizują podstawowe i specjalistyczne ratownicze czynności, i) współdziałanie z innymi podmiotami, które są zdolne do wykonywania technicznego ratownictwa. W ramach KSRG techniczne ratownictwo w zakresie specjalistycznym realizują Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Technicznego, w skrócie SGRT". Grupy te są ujęte w planach wojewódzkich sieci jednostek specjalistycznego ratownictwa, organizowane przez odpowiednich kierowników jednostek włączonych do KSRG, oraz podmiotów innych ratowniczych, które posiadają operacyjną gotowość do realizacji zadań SGRT oraz spełniają standardy wyposażenia, gotowości i wyszkolenia. W zależności od możliwości realizowania zadań ratowniczych, liczebności dostępnych ratowników i ich kwalifikacji oraz wyposażenia technicznego, SGRT utrzymują gotowość operacyjną poziomu A lub B. 4411
Rys. 2. Mapa zagrożeń powiatów wraz z rozmieszczeniem Specjalistycznych Grup Ratownictwa Technicznego (SGRT) poziomu A i B [6] Gotowość operacyjną poziomu A określa się jako zdolność do podjęcia działań (czas, który upłynął od momentu zaalarmowania do momentu przyjazdu na miejsce zaalarmowanych zastępów), polegających na realizacji przewidzianych zadań, przez co najmniej 6 ratowników przy zachowaniu czasu alarmowania (czas, który upłynął od momentu zaalarmowania do momentu osiągnięcia gotowości do wyjazdu zaalarmowanych zastępów) nie dłuższym niż 45 minut. Przy planowaniu liczby i rozmieszczenia SGRT zdolnych do podjęcia działań ratownictwa technicznego w zakresie specjalistycznym poziomu A na terenach województw, uwzględniono zdolność do podjęcia działań ratowniczych obejmujących co najmniej: 80 % populacji zamieszkanej w województwie, 80 % powierzchni zurbanizowanej województwa, Maksymalnie w czasie 105 min (w tym 45 min czas alarmowania) dla powiatów wysokiego poziomu zagrożenia 135 min (w tym 45 min czas alarmowania) dla powiatów średniego poziomu zagrożenia 165 min (w tym 45 min czas alarmowania) dla powiatów niskiego poziomu zagrożenia Rys. 3. Obszary chronione przez Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Technicznego (SGRT) poziomu A po czasie 105 oraz 135 minut [6] Gotowość operacyjną poziomu B określa się jako zdolność do podjęcia działań polegających na realizacji określonych zadań przez zastęp składający się z co najmniej 9 ratowników przy zachowaniu czasu alarmowania nie dłuższym niż 60 minut. Przy planowaniu liczby i rozmieszczenia SGRT 4412
zdolnych do podjęcia działań ratownictwa technicznego w zakresie specjalistycznym poziomu B na terenach województw, uwzględniono zdolność do podjęcia działań ratowniczych obejmujących co najmniej: 80 % populacji zamieszkanej w województwie, 80 % powierzchni zurbanizowanej województwa, Maksymalnie w czasie 240 min (w tym 60 min czas alarmowania) dla powiatów z wysokim, średnim i niskim poziomem zagrożenia Rys. 4. Mapa zagrożeń powiatów oraz obszary chronione przez Specjalistyczne Grupy Ratownictwa Technicznego (SGRT) poziomu B po czasie 240 minut [6] WNIOSKI W powszechnym rozumowaniu strażacy zajmują się gaszeniem pożarów oraz działaniami prewencyjnymi z zakresu ochrony przeciwpożarowej. To ich obecności spodziewamy się, gdy zdarzą się katastrofy, wypadki drogowe czy klęski żywiołowe. Dodatkowo jednostki ochrony przeciwpożarowej zajmują się ratownictwem biologicznym, chemicznym, poszukiwawczym, wodnym i wysokościowym, radiologicznym, technicznym oraz medycznym. W zakresie działań jednostek PSP i OSP mieści się ratownictwo na poziomie podstawowym i specjalistycznym. W poszczególnych rozdziałach przedstawione zostały zagadnienia, które w połączeniu ze sobą stworzyły zarys działalności jednostek w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego w pełni obrazując postęp w jej rozwoju przy jednoczesnym wpływie na rozszerzenie jej działalności. Ukazany został również sposób w jaki został zorganizowany system jednostek specjalistycznych na przykładzie Specjalistycznych Grup Ratownictwa Technicznego tak, aby ich rozmieszczenie umożliwiło jak najszybsze prowadzenie działań na całej powierzchni kraju. Przedstawiono porównanie mapy powiatów (z występującymi zagrożeniami na różnych poziomach) z mapą obszarów chronionych stworzonych w oparciu o czas dotarcia do działań zastępów ratowniczych realizujących działania ratownicze z zakresu podstawowego oraz specjalistycznego na poziomie A i B. W oparciu o materiały, które zostały wykorzystane w pracy można stwierdzić, iż założenia funkcjonowania i organizacji KSRG są wprowadzane bardzo rzetelnie. Cała organizacja, przez odpowiednie założenia systemowe i konsekwentną ich realizację, pozwala na szybkie i sprawne udzielanie pomocy ratowniczej opierając się na organizacji wykwalifikowanych grup ratowniczych dobranych w zależności od zasięgu zdarzenia i stopnia zagrożenia. Streszczenie W artykule zaprezentowano istotę funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Wskazano na konstrukcję organizacyjną systemu, integrującą środowiska ratownicze z ochrony przeciwpożarowej. W realiach wzajemnej relacji elementów systemu zarysowano problematykę zarządzania dotarciem do działań sił i środków wchodzących w skład grup ratownictwa specjalistycznego na ternie Polski. Przybliżono główne 4413
przesłanki normatywne determinujące reguły lokalizacji i wyposażenia zwiększające zdolności do podjęcia działań ratowniczych. Słowa kluczowe: obszary chronione, grupy ratownictwa specjalistycznego, Krajowy System Ratowniczo- Gaśniczy, specjalna grupa ratownictwa technicznego. Mobility forces and resources of the specialist rescue groups of National Rescue and Firefighting System in Polish Abstract Article presents the essence of functioning the national rescue and firefighting system. It pointed the organizational structure of the system which integrates parts of fire protection systems and organizations from outside the system. In reality of the system components interaction it was outlined management issues of reaching to scene of forces and resources of specialist rescue groups in Poland. Brought closer the main normative rules which determine the location and equipment to increase capacity to undertake rescue operations. Keywords: road protected areas, specialist rescue group, the National Rescue and Firefighting System, specialist technical rescue group. BIBLIOGRAFIA 1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm.). 2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68). 3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 2011 r. Nr 46, poz. 239). 4. Zasady organizacji ratownictwa technicznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Warszawa 2013. 5. Skuteczne ratownictwo. Fachowy poradnik dla służb ratowniczych, pod red. S. Lipińskiego. Wydawnictwo Verlag Dashöfer Sp. z o.o. ISBN 83-88285-68-8. Warszawa 2005-2014. 6. Dane statystyczne KG PSP, źródło: www.straz.gov.pl, 15.03.2015 r. 4414