Streszczenie Niniejsze opracowanie zawiera opis wyników studium dotyczącego wymagań bezpieczeństwa kominków zasilanych alkoholem. Produkty te zasadniczo są wykorzystywane jako element dekoracyjny. Istnieją dwa typy takich kominków: wolno stojące lub naścienne. Moc termiczna takich urządzeń jest ograniczona, stąd nie ma potrzeby podłączania ich do kanału dymowego. Kominki tego typu są często sprzedawane pod nazwą biokominki lub kominki na biopaliwo. Zagadnienie bezpieczeństwa kominków zasilanych alkoholem jest stosunkowo nowe. W ostatnich latach w wielu krajach europejskich biokominki cieszą się coraz większą popularnością, przy czym odnotowano szereg ciężkich wypadków powstałych w wyniku problemów ze stabilnością lub bezpośredniego kontaktu użytkownika z ogniskiem, palnikiem czy za bardzo nagrzanymi częściami powierzchni kominka. Kominki mogą również stanowić źródło problemów zdrowotnych ze względu na gazy wydzielane w procesie spalania. Studium zostało przeprowadzone w wyniku dyskusji na forum Komitetu ds. dyrektywy w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (Komitetu GPSD), działającego przy Komisji Europejskiej. 1 Celem studium było przedstawienie propozycji rozwiązań w sprawie zagrożeń związanych z używaniem takich kominków. Studium zostało zrealizowane pod przewodnictwem Danii i przy udziale Francji, Niemiec, Norwegii i Szwecji, a także wkładzie ze strony Finlandii. Zgromadzone informacje obejmują wyniki z wcześniejszych badań, przeprowadzonych przez te państwa na szczeblu krajowym, raporty z badań rynkowych oraz informacje na temat krajowych wymagań w zakresie bezpieczeństwa. Studium zostało zrealizowane w okresie od czerwca 2009 r. do czerwca 2010 r. W raporcie zostały przedstawione trzy podstawowe rodzaje ryzyk związanych z kominkami zasilanymi alkoholem: ryzyko pożaru w wyniku zetknięcia się palnych materiałów z ogniem lub gorącymi elementami urządzenia; ryzyko poparzeń, np. w sytuacji gdy ulegnie zapaleniu przedmiot znajdujący się w pobliżu urządzenia, w wyniku bezpośredniego kontaktu użytkownika z rozgrzanymi elementami lub samym urządzeniem, bądź w sytuacji gdy kominek się przewróci; ryzyko zatrucia gazami (tlenkiem węgla, tlenkami azotu i lotnymi związkami organicznymi), wydzielanymi w procesie spalania. Badania przeprowadzone w Norwegii i Francji wykazały, że poziom bezpieczeństwa kominków dostępnych na rynku tych państw, wydaje się być niedostateczny. Przebadane kominki ulegają podczas użytkowania rozgrzaniu do bardzo wysokiej temperatury, gorące powierzchnie nie są w żaden sposób zabezpieczone przed dotknięciem ich przez użytkowników, a emisja niebezpiecznych substancji gazowych przekracza wartości akceptowane na szczeblu międzynarodowym. Grupa robocza zbadała wymagania dotyczące bezpieczeństwa oraz metody badania mające zastosowanie w Finlandii, Francji, Niemczech i Szwecji i zaproponowała dodatkowe wymagania bezpieczeństwa w celu uzupełnienia braków stwierdzonych w istniejących 1 Na podstawie art. 15 dyrektywy 2001/95/WE w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów komitet ten tworzy Komisja Europejska oraz organy nadzoru rynku państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego. 1
normach. Wyniki zostały przedstawione w załączniku do niniejszego raportu. W raporcie uwzględniono wymagania dotyczące konstrukcji, maksymalnego poziomu emisji, oznakowania, a także instrukcji obsługi. 6. Proponowane wymagania w zakresie badania biokominków Wymagania dotyczące bezpieczeństwa biokominków (kominków zasilanych alkoholem) powinny uwzględniać następujące kwestie: Wymagania ogólne: Norma powinna dotyczyć wszystkich rodzajów urządzeń wykorzystujących paliwo na bazie alkoholu, samego paliwa oraz wyposażenia dodatkowego (akcesoriów). Wymagania dotyczące konstrukcji: Wymagania dotyczące stabilności; Wymagania w zakresie parametrów mechanicznych i termicznych systemów montażowych do kominków wieszanych (oraz stojących w stosownych przypadkach); Wymagania w zakresie przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się ognia na elementy budynku; Kominek nie powinien posiadać dodatkowego wyposażenia (kółek, uchwytów itp.), które może umożliwiać użytkownikowi przemieszczenie kominka podczas jego użytkowania; Wymagania dotyczące procesu palenia; Niezbędne są elementy zabezpieczające użytkownika przed bezpośrednim kontaktem z ogniem i palnikiem; Dostępne powierzchnie nie mogą osiągać niebezpiecznych temperatur; Wymagania dotyczące przewodności cieplnej, wytrzymałości mechanicznej oraz ognioodporności ekranów ochronnych oraz zasadniczej konstrukcji kominka; Wymagania dotyczące montowania ekranów ochronnych; Szczegółowe wymagania dotyczące kominków zawierających drewno ceramiczne nad komorą spalania; Konstrukcja kominka musi uniemożliwiać ponowne rozpalenie, przedwczesne zapalenie paliwa (tzn. zapalenie podczas nalewania paliwa do kominka, gdy użytkownik trzyma pojemnik z paliwem w rękach) i wyciek paliwa; Komponenty wewnątrz palnika nie mogą się nagrzewać do temperatury umożliwiającej samoistne, ponowne rozpalenie ognia w kominku; Układ paliwowy, wraz z wszelkimi elementami uszczelniającymi, musi charakteryzować się dostateczną wytrzymałością mechaniczną i odpornością na korozję; Zbiornik na paliwo musi posiadać odpowiedni mechanizm zamykający; W przypadku wycieku nie może dojść do nagromadzenia paliwa w zamkniętych komorach lub pojemnikach wewnątrz urządzenia, z których mógłby ulatniać się w postaci oparów i w ten sposób spowodować wybuch; Użytkownik musi mieć zapewnioną możliwość bezpiecznego rozpalenia w kominku w dowolnym momencie; W komplecie z kominkiem musi zostać dostarczone odpowiednie urządzenie umożliwiające zgaszenie ognia w kominku; Kominek powinien zostać zabezpieczony przed przypadkowym rozpaleniem np. przez małe dzieci. Postanowienia dotyczące maksymalnego poziomu emisji gazów: 2
Limity ilościowe dla tlenku węgla i tlenków azotu; Maksymalny czas eksploatacji; Maksymalna moc w przypadku kominków niepodłączonych do kanału dymowego; Wymagania dotyczące paliwa, w tym paliwa żelowego i dodatków do paliwa mających na celu ograniczenie ilości wydzielanego tlenku węgla i lotnych związków organicznych. Oznakowanie: Istotne znaki bezpieczeństwa; Nazwa producenta i importera; Nazwa i oznakowanie identyfikacyjne produktu; Na kominku należy umieścić podstawowe informacje na temat bezpieczeństwa; Oznakowanie musi odznaczać się trwałością; Oznakowanie musi zostać sporządzone w języku kraju, w którym kominek jest oferowany do sprzedaży. Instrukcja obsługi dla użytkownika: Na kominku powinny znajdować sie podstawowe informacje dotyczące bezpieczeństwa i instrukcja obsługi; Opis techniczny wymagań dotyczących ściany, na której zostanie powieszony kominek; Opis techniczny wymagań dotyczących elementów z otoczenia, w szczególności powierzchni podłogowych (oraz stropów w stosownych przypadkach); Opis techniczny rodzaju paliwa; Informacje na temat zużycia tlenu i instrukcje dotyczące wentylacji pomieszczenia; Informacje na temat minimalnych wymiarów pomieszczenia (powierzchni lub kubatury); Informacje na temat bezpiecznych odległości od materiałów palnych; Instrukcje dotyczące nalewania paliwa, w tym ostrzeżenie przed wlewaniem paliwa do rozgrzanego kominka; Instrukcje dotyczące bezpiecznego przechowywania paliwa; Instrukcja, że kominka nie należy używać w pomieszczeniach, w których panują przeciągi; Instrukcja, że ognia nie należy rozpalać w rozgrzanym kominku; Instrukcja dotycząca gaszenia kominka; Instrukcja obsługi musi być sporządzona w języku kraju, w którym kominek jest oferowany do sprzedaży. Metoda badania powinna umożliwiać producentowi zademonstrowanie, że kominek jest bezpieczny, a organowi nadzoru zweryfikowanie powyższego w ramach badania fizycznego. 7. Wnioski i zalecenia dotyczące dalszej pracy Badanie wykazało, że krajowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa biokominków istnieją jedynie w kilku państwach członkowskich: Francji, Niemczech i krajach skandynawskich (w tych ostatnich zostały opracowane w oparciu o szwedzką normę bezpieczeństwa). Po zanalizowaniu powyższych wymagań okazało się, że występują między nimi jedynie niewielkie różnice. Prawie wszystkie wymagania w zakresie bezpieczeństwa dotyczą tych samych zasadniczych kwestii bezpieczeństwa, a metody badania są bardzo podobne. Jednakże, stwierdzono jedną zasadniczą różnicę. Zgodnie z francuskimi wymaganiami bezpieczeństwa kominek musi być wyposażony w urządzenie, które spowoduje automatyczne wyłączenie kominka w przypadku jego przewrócenia lub w sytuacji, gdy stężenie CO 2 w otaczającym powietrzu przekroczy przewidziany limit ilościowy. W rezultacie niektóre 3
dostępne na francuskim rynku kominki wydają się być bardziej zaawansowane technicznie ze względu na zastosowanie wyszukanych urządzeń elektronicznych, czujników i układu paliwowego z zaworem umożliwiającym odcięcie dopływu paliwa do palnika. Jak się wydaje, zastosowanie powyższych urządzeń nie wpłynęło w istotnym stopniu na cenę detaliczną bardziej ekskluzywnych kominków. Niemniej jednak najprawdopodobniej spowoduje zniknięcie z rynku kominków o prostszych konstrukcjach z otwartymi palnikami, których nie można przystosować do powyższych wymagań. Zdaniem autorów raportu, kwestia bezpieczeństwa biokominków zdaje się wymagać szybkiej interwencji, ponieważ produkt cieszy się dużą popularnością, a jednocześnie dosyć częste są poważne wypadki z ich użyciem. Dlatego też grupa proponuje następujące działania krótko- i długoterminowe. 7.1. Działania krótkoterminowe Autorzy raportu proponują, aby Komitet GPSD przyjął wspólne wymagania w zakresie ostrzeżeń i instrukcji dotyczących biokominków, które obowiązywałyby do momentu opracowania stosownej normy europejskiej. Propozycja obejmuje następujące wymagania: Biokominek należy oznakować za pomocą następujących instrukcji bezpieczeństwa: Zdanie Stosować jedynie paliwo zgodne z wymaganiami podanymi w instrukcji obsługi. Zdanie Paliwa nigdy nie należy wlewać do rozgrzanego lub rozpalonego kominka. Zdanie Przed rozpaleniem ognia w kominku należy starannie usunąć wszelki nadmiar paliwa. Zdanie Pomieszczenie należy starannie wietrzyć. W przypadku kominków naściennych konieczne są następujące ostrzeżenia dodatkowe: Zdanie Stosować jedynie śruby, elementy montażowe i wtyczki przeznaczone do montażu kominka. Zdanie Należy upewnić się, że ściana, na której zostanie zamontowany kominek, posiada odpowiednią wytrzymałość nośną i cieplną. Zdanie Należy regularnie sprawdzać, że kominek jest odpowiednio solidnie zamontowany. Zamiast powyższych zdań można zastosować odpowiednie piktogramy. Jeżeli producenci wskażą inne rodzaje ryzyka, może zajść konieczność zastosowania dodatkowych ostrzeżeń. Ostrzeżenia należy umieścić na kominku w sposób uniemożliwiający ich usunięcie bez użycia narzędzi. 7.2. Działania długoterminowe Autorzy raportu zalecają, aby Komisja Europejska przygotowała dla Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) upoważnienie do opracowania normy technicznej, które zawierałoby podstawowe wymagania bezpieczeństwa, które powinny zostać uwzględnione w 4
przyszłej normie. Jednakże, przed przygotowaniem upoważnienia Komitet GPSD musi podjąć decyzję, jaką przyjmie filozofię przy ustalaniu takich warunków. W toku swoich prac autorzy raportu stwierdzili, że u podstaw analizowanych wymagań dotyczących bezpieczeństwa zdają się leżeć dwie różne filozofie. Autorzy pragną zwrócić Komitetowi GPSD uwagę na ten fakt, ponieważ wybór jednej z nich będzie miał istotny wpływ na treść upoważnienia. Zdaniem autorów można wyodrębnić następujące dwa kierunki: Z jednej strony można przyjąć, że na rynku będą dostępne kominki o prostszej konstrukcji palnika. W tym wariancie, CEN powinien opracować wymagania, które zapewniałyby jak najwyższy poziom bezpieczeństwa takich urządzeń. Niemniej jednak władze powinny jednocześnie zdawać sobie sprawę, że istnieje możliwość opracowania jeszcze bardziej bezpiecznych produktów. Z drugiej strony można przyjąć podejście, przy którym wszystkie (duże) kominki będą musiały być wyposażone w zaawansowany (elektroniczny) system bezpieczeństwa. Takie podejście umożliwia wyeliminowanie większości zagrożeń, o których mowa w niniejszym raporcie, co nie pozostanie jednak bez istotnego wpływu na rynek, ponieważ skutecznie wyeliminuje z rynku wszelkie mniej ekskluzywne kominki o prostszej konstrukcji. Istnieją również rozwiązania pośrednie. Można na przykład opracować bardziej rygorystyczne wymagania dla kominków o wyższej wydajności termicznej, a mniej rygorystyczne dla kominków o niższej wydajności termicznej ze względu na różne zagrożenia i rodzaje ryzyka występujące w obu tych przypadkach. Autorzy raportu zalecają przeprowadzenie na forum Komitetu GPSD dyskusji, które podejście należy wybrać. W załączniku do niniejszego raportu została podana szczegółowa wersja proponowanych wymagań bezpieczeństwa dla państw europejskich. W przypadku przyjęcia przez CEN upoważnienia Komisji Europejskiej w tym zakresie, propozycja ta może służyć jako punkt wyjścia do opracowywania przez CEN normy. W załączonej propozycji zostały opisane wszystkie wymagania bezpieczeństwa, które wspólnie się odnoszą do prostszych, jak i bardziej zaawansowanych konstrukcji. Wymagania, które mają zastosowanie jedynie do kominków o bardziej zaawansowanej konstrukcji, zostały w stosownych przypadkach wskazane w uwagach. Autorzy raportu zalecają, aby państwa członkowskie przekazały swoje uwagi i komentarze na temat propozycji. Przekazane uwagi i komentarze zostaną uwzględnione w ostatecznej wersji niniejszego raportu. 5