Finansowanie działalności gospodarczej Umowa kredytu, umowa pożyczki oraz formy zabezpieczenia wykonania zobowiązań mgr Eryk Pietrusiński Katedra Prawa Finansowego UMCS w Lublinie
Źródła prawa i literatura Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), dalej: k.c.; Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939 z późn. zm.), dalej: pr.b.; Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.), dalej: pr.w.; Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece(dz.u. Nr 19, poz. 147 z późn. zm.), dalej: u.k.w.h.; Ustawa z dnia 6 grudnia 1996r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów Dz.U. Nr 149, poz. 703 z późn. zm.), dalej: u.z.r.r.z.; - Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. Nr 21, poz. 86 z późn. zm.), dalej: u.p.d.o.p.; - Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 350 z późn. zm.), dalej: u.p.d.o.f.; - Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 86, poz. 959 z późn. zm.), dalej: u.p.c.c.; Mojak J., Obrót wierzytelnościami, Warszawa 2012; Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009; Ofiarski Z., Prawo bankowe, Warszawa 2017
Umowa kredytu i umowa pożyczki jako zewnętrzne źródło finansowania działalności gospodarczej Zalety finansowania Pozyskanie niezbędnego kapitału Elastyczność (zmiana harmonogramu spłat, rolowanie kredytu Pozyskany kapitał nie wpływa na strukturę kapitału zakładowego (akcjonariuszy) Pewność uzyskania pożądanego kapitału Wady finansowania Zwiększenie wskaźników zadłużenia Bieżące koszty obsługi Obowiązek spłaty kwoty głównie Wymóg posiadania zdolności kredytowej Podwyższenie dźwigni finansowej Dopuszczalność wypowiedzenia umowy kredytu przez bank Bieżące koszty obsługi
Umowa kredytu pojęcie (art. 69 ust. 1 pr.b.) Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Umowa kredytu cechy istotne czynność bezwzględnie bankowa pieniężność Umowa kredytu odpłatność celowość zwrotność
Umowa kredytu charakterystyka odpłatna nazwana u. kredytu dwustronnie zobowiązująca konsensualna
Funkcje kredytu emisyjną (polegającą na wprowadzeniu pieniądza doobiegu), stymulacyjną (wykorzystanie instrumentów polityki kredytowej na kierunki rozwoju gospodarczego), dochodową (kredyt zastosowany w produkcji uruchamia mechanizm przyrostu dochodów dzięki rozwinięciu działalności wytwórczej).
Kredytodawcy Według polskiego prawa kredytów mogą udzielać wyłącznie: banki, oddziały banków zagranicznych; oddziały instytucji kredytowych; spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe; inne jednostki organizacyjne uprawnione do tego na podstawie ustawy
Umowa kredytu treść umowy Umowa kredytu powinna być zawarta napiśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2)kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowoodsetkowych oraz zasad przeliczania nawalutę wypłaty albo spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia dodyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych; 9)wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
Rodzaje kredytów Umowa kredytu (kredyt) konsumpcyjny hipoteczny odnawialny konsolidacyjny inwestycyjny
Umowa kredytu Umowa kredytu typy dla podmiotów gospodarczych kredyt obrotowy kredyt w rachunku kredytowym kredyt w rachunku bieżącym kredyt inwestycyjny kredyt docelowy przeznaczony na określoną w umowie operację kredyt na pokrycie bieżących zobowiązań linia kredytowa odnawialna i nieodnawialna sezonowy hipoteczny kredyt mieszkaniowy o zabezpieczeniu innym niż hipoteka dla osób fizycznych gotówkowy samochodowy konsumpcyjny studencki w rachunku oszczędnościowym
Podział umów kredytowych Umowy kredytu można podzielić ze względu na: okres kredytowania: krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe formę kredytowania: kredyt na rachunku bieżącym, kredyt na rachunku kredytowym, dyskontowy, akceptacyjny, w formie linii kredytowej nieodnawialnej i odnawialnej, rolowany, pomostowy stawkę procentową: o stałym lub zmiennym oprocentowaniu sposób ich spłaty - kapitału i odsetek: o stałych bądź zmiennych ratach kapitałowych, o stałej lub zmiennej stopie procentowej, annuitetowe, kredyty, w których odsetki są płacone z góry bądź z dołu sposób wykorzystania sumy kredytowej: jednorazowe, w transzach, w ciągnieniach
Etapy zawarcia i realizacji umowy kredytu Wnioskowanie Analiza sytuacji finansowej wnioskodawcy Podjęcie decyzji kredytowej przez bank Podpisanie umowy kredytu Wypłata kwoty kredytu w formie określonej umową
Zdolność kredytowa (art. 70 ust. 1 pr.b.) Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
Udzielenie kredytu w sytuacji braku zdolności kredytowej (art. 70 ust. 2 pr.b.) Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może udzielić kredytu pod warunkiem: 1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu; 2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie, przy czym programem naprawy gospodarki podmiotu, o którym mowa powyżej, może być w szczególności układ przyjęty w ramach postępowania restrukturyzacyjnego prowadzonego zgodnie z ustawą z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2017 r. poz. 1508).
Scoring kredytowy Scoring kredytowy metoda oceny wiarygodności kredytobiorcy. Wynik scoringu kredytowego jest zwykle przedstawiany w postaci punktowej. Z reguły im więcej punktów, tym większa wiarygodność kredytowa przyszłego kredytobiorcy. Kredytodawca może również wykorzystywać ocenę punktową potencjalnego kredytobiorcy nie tylko do decyzji o udzieleniu lub nie udzieleniu kredytu, ale także do ustalenia ceny kredytu, to jest marży. Scoring behawioralny Scoring aplikacyjny Scoring kredytowy Rodzaje scoringu kredytowego
Wypowiedzenie umowy kredytu (art. 75 pr.b) W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu, o ile ustawa z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne nie stanowi inaczej. Termin wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, o ile strony nie określą w umowie dłuższego terminu, wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy - 7 dni. Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej lub zagrożenia jego upadłością nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego.
Termin spłaty i wypowiedzenia umowy kredytu (art. 75a pr.b.) O ile umowa kredytu nie stanowi inaczej, termin spłaty kredytu jest terminem zastrzeżonym na rzecz obu stron. W przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego.
Oprocentowanie umowy kredytu (art. 76 pr.b.) Zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy: 1)określić w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procentowej kredytu; 2)powiadomić w sposób określony w umowie kredytobiorcę, poręczyciela oraz, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, inne osoby będące dłużnikami banku z tytułu zabezpieczenia kredytu o każdej zmianie stopy jego oprocentowania. Rodzaje oprocentowania Oprocentowanie stałe - niezmienne w całym okresie kredytowania Oprocentowanie zmienne - zmianie w okresie obowiązywania umowy.
Niewykorzystane środki pieniężne z umowy kredytu Umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do dyspozycji kredytobiorcy i przez niego niewykorzystanego przysługuje bankowi odrębna prowizja.
kazus Jan Z, jako przedsiębiorca wpisany do CEIDG, postanowił dokonać inwestycji. Z uwagi na brak kapitału postanowił zawrzeć z bankiem umowę kredytu. Złożył wniosek kredytowy, bank wniosek zaakceptował i w celu wykonania zobowiązania pozostawił środki pieniężne do dyspozycji kredytobiorcy. Jednak Kredytobiorca pozostawionych mu do dyspozycji środków pieniężnych nie odebrał, ponieważ już ich nie potrzebował. Nie dokonał także żadnych czynności skutkujących rozwiązaniem umowy, gdyż stwierdził, że dopóki nie skorzysta z środków pieniężnych, umowa go nie wiąże. Czy Kredytobiorca miał racje?
kazus Jan Z, jako przedsiębiorca, postanowił dokonać inwestycji. Z uwagi na brak kapitału postanowił zawrzeć z bankiem umowę kredytu. Przedsiębiorca posiadał zdolność kredytową. W celu sfinansowania inwestycji, tj. zakupu maszyn zawarł z bankiem umowę na kwotę 100 000 zł. Umowa spełniała wszelkie warunki wymagane obowiązującymi przepisami prawa. Jan Z., stwierdził po kilku dniach, że lepsza inwestycją będzie inwestycja w obligacje i za całą kwotę kredytu nabył obligacje JST. Bank dowiedziawszy się o tym zażądał Przedsiębiorcy natychmiastowego zwrotu całej kwoty środków pieniężnych. Przedsiębiorca twierdził, że nowa inwestycja jest bardzie dochodowa, przy tym bezpieczniejsza od pierwotnej. Zatem Bank nie powinien obawiać się o zwrot środków. Oceń decyzję Banku.
Umowa pożyczki (art. 720 724 k.c.) Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. 2. Umowa pożyczki, której wartość przekracza 1 000 zł, wymaga zachowania formy dokumentowej Termin zwrotu Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Umowa pożyczki bankowej Do umów pożyczek pieniężnych zawieranych przez bank stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu. (art. 78 pr.b.)
Umowa pożyczki charakterystyka konsensualna Dwustronnie zobowiązująca Odpłatna Umowa pożyczki nazwana Nigdy nie jest wzajemna
Formy udzielania pożyczki pożyczka gotówkowa, pożyczka lombardowa, pożyczka ratalna,
Umowa kredytu a umowa pożyczki Umowa pożyczki Umowa kredytu Rodzaj czynności - czynność względnie bankowa - czynność bezwzględnie bankowa Podstawowe regulacje - Kodeks cywilny (w przypadku umowy pożyczki bankowej głównie Prawo bankowe) - ustawa Prawo bankowe Przedmiot umowy Udostępnienie przedmiotu umowy Przeznaczenie przedmiotu umowy Charakter umowy Forma umowy - znaki pieniężne (rzeczy ruchome) - środki pieniężne (wartość ekonomiczna) - przedmiot umowy jest przenoszony - przedmiot umowy jest oddawany na własność pożyczkobiorcy do dyspozycji kredytobiorcy - brak określonego celu - cel ustalony w umowie - odpłatna bądź nieodpłatna (umowa pożyczki bankowej zawsze jest odpłatna) - dowolna, po wyżej 1000 zł forma dokumentowa (umowa pożyczki bankowej nie ma progu kwotowego i co do zasady jest udzielana w formie pisemnej) - odpłatna - pisemna Okres umowy - nieoznaczony albo oznaczony - oznaczony
Formy prawne zabezpieczeń umowy poręczenie weksel własny in blanco osobowe poręczenie wekslowe (aval) ubezpieczenie kredytu przelew wierzytelności (cesja) Formy zabezpieczeń przysztąpienie do długu zastaw na rzeczach i prawach blokada środków na rachunku bankowych rzeczowe kaucja przewłaszczenie na zabepieczenie hipoteka
Hipoteka (art. 65-111 1 u.k.w.h.) Istota (definicja) hipoteki W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej.
Przedmiot hipoteki (art. 65 ust. 2 u.k.w.h.) Przedmiotem hipoteki może być także: 1)użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego; 2)spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; 3)wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Hipoteką może być obciążona część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela, oraz przysługujący współuprawnionemu udział we wspólności praw wymienionych w pkt 1 i 2. Do hipotek wyżej określonych stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece na nieruchomości.
Przedmiot zabezpieczenia (art. 68 u.k.w.h.) Hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą. 2. Hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki. 3. Sumę hipoteki wyraża się w tej samej walucie co zabezpieczona wierzytelność, jeżeli strony w umowie ustanawiającej hipotekę nie postanowiły inaczej.
Zakres zabezpieczenia (art. 68 1 i 69 u.k.w.h.) 1. Hipoteka umowna może także zabezpieczać kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi. 2. W umowie ustanawiającej hipotekę należy określić stosunki prawne oraz wynikające z nich wierzytelności objęte zabezpieczeniem. 3. Wierzyciel hipoteczny może podzielić hipotekę. Oświadczenie o podziale hipoteki należy złożyć właścicielowi nieruchomości. Podział hipoteki staje się skuteczny z chwilą wpisu w księdze wieczystej. Hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
Rozporządzanie nieruchomością obciążoną hipoteką (art. 72 u.k.w.h.) Niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.
Tryb zaspokojenia (art. 72 u.k.w.h.) Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny.
Hipoteka łączna (art. 76 u.k.w.h.) W razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża w tym samym zakresie części ułamkowe wszystkich nieruchomości utworzonych przez podział. Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża nieruchomość otrzymaną w wyniku zniesienia współwłasności przez współwłaściciela, którego udział był obciążony tą hipoteką. Jeżeli współwłaścicielowi nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką, przysługuje spłata, na wierzytelności z tego tytułu jego wierzycielowi hipotecznemu przysługuje ustawowe prawo zastawu. O pierwszeństwie ustawowego prawa zastawu na wierzytelności o spłatę rozstrzyga pierwszeństwo hipotek obciążających udział współwłaściciela. Jeżeli w wyniku podziału współwłaścicielowi nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką przypada nieruchomość z dopłatą, stosuje się odpowiednio przepis o spłacie Postanowienie umowy albo ugody sądowej znoszącej współwłasność, na mocy którego współwłaściciel nieruchomości, którego udział był obciążony hipoteką, nie otrzymuje spłaty lub dopłaty, jest nieważne.
Przedawnienie (art. 77 u.k.w.h.) Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne.
Przelew i przeniesienie hipoteki (art. 77 u.k.w.h.) 1. W razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. 2. Hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza.
Zakres obciążenia nieruchomości (art. 84, 85, 86 u.k.w.h.) Hipoteka na nieruchomości obciąża także jej przynależności. Części składowe nieruchomości są objęte hipoteką również po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia jest stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną. Hipoteka nie obejmuje odłączonych części składowych, które przypadają dzierżawcy, oraz tych, które przypadają użytkownikowi lub mającemu służebność, jeżeli użytkowanie lub służebność ma pierwszeństwo przed hipoteką. Rzeczy, które wskutek zbycia przestały być przynależnościami, są objęte hipoteką do czasu pozostawania ich na nieruchomości, chyba że zostały zbyte w granicach prawidłowej gospodarki, a umowa zbycia została stwierdzona pismem z datą urzędowo poświadczoną.
Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (art. 94, 100 u.k.w.h.) Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki, chyba że z danego stosunku prawnego mogą powstać w przyszłości kolejne wierzytelności podlegające zabezpieczeniu. Wygaśnięcie wierzytelności hipotecznej powodują w szczególności: 1)zapłata wierzytelności hipotecznej (art. 354 1 KC); 2)potrącenie (art. 498 KC); 3)zwolnienie z długu (art. 508 KC); 4)świadczenie w miejsce wykonania (datio insolutum) dokonane za zgodą wierzyciela hipotecznego (art. 453KC); 5)złożenie przedmiotu świadczenia dodepozytu sądowego (art. 470 KC); 6)ziszczenie się warunku rozwiązującego lub nadejście terminu końcowego przewidzianego w treści czynności prawnej stanowiącej źródło zabezpieczonej wierzytelności (art. 89 KWU); 7)umowne zwolnienie z długu (art. 508 KC); 8)rozwiązanie umowy, z której wynika zabezpieczona wierzytelność lub jej unieważnienie przez sąd (art. 357 1 i 388 KC). W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać wszelkich czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.
Zastaw (zastaw na prawach) art. 306-335 k.c. Przedmiot i treść W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli sązbywalne.
Ustanowienie zastawu (art. 307 k.c.) Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa. Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną.
Pierwszeństwo zaspokojenia art. 310 k.c. Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze.
Rozporządzanie rzeczą i tryb zaspokojenia (art. 311, 312 k.c.) Nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu. Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.
Obowiązki zastawnika (art. 318, 319 k.c.) Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem. Po wygaśnięciu zastawu powinien zwrócić rzecz zastawcy. Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien, w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek.
Zwrot rzecz obciążonej zastawem (art. 325 k.c.) Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy, zastaw wygasa bez względu na zastrzeżenia przeciwne. Zastaw nie wygasa pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta.
Zastaw rejestrowy ustanowienie zastawu (art. 2 i 36 u.z.r.r.z.) Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane umowa o ustanowienie tego zastawu(umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu(zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Rzeczy obciążone zastawem rejestrowym, a także papiery wartościowe lub inne dokumenty dotyczące praw obciążonych takim zastawem mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli wyraziła ona na to zgodę. Rejestr zastawów prowadzą sądy rejonowe (sądy gospodarcze). Sądem miejscowo właściwym dla dokonania wpisu jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania (siedziba) zastawcy.
Zakres zabezpieczenia zastawem rejestrowym (art. 6 i 6a u.z.r.r.z.) Zastaw rejestrowy może zabezpieczać dwie lub więcej wierzytelności wynikające z umów przysługujących jednemu wierzycielowi. Wierzytelności te określa umowa zastawnicza. Zastaw rejestrowy zabezpiecza odsetki, roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej oraz koszty zaspokojenia zastawnika mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie zastawu.
Przedmiot zastawu rejestrowego (art. 7 u.z.r.r.z.) 1.Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome i zbywalne prawa majątkowe, z wyjątkiem: 1)praw mogących być przedmiotem hipoteki; 2)wierzytelności na których ustanowiono hipotekę; 3)statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej. 2. Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć: 1)rzeczy oznaczone co do tożsamości; 2)rzeczy oznaczone co do gatunku, jeżeli w umowie zastawniczej określona zostanie ich ilość oraz sposób wyodrębnienia od innych rzeczy tego samego gatunku; 3)zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą, choćby jego skład był zmienny; 4)wierzytelności; 5) prawa na dobrach niematerialnych; 6) prawa z papierów wartościowych; 7) prawa z niebędących papierami wartościowymi instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy o obrocie instrumentami finansowymi 3. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony także wówczas, gdy zastawca nabędzie przedmiot zastawu w przyszłości. Obciążenie zastawem rejestrowym takiego przedmiotu zastawu staje się skuteczne z chwilą jego nabycia przez zastawcę.
Zbieg obciążeń (art. 15 i 16 u.z.r.r.z.) Ograniczone prawo rzeczowe powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego. Jeżeli ten sam przedmiot jest obciążony więcej niż jednym zastawem rejestrowym, o pierwszeństwie tych zastawów rozstrzyga dzień złożenia wniosku o wpis do rejestru zastawów. Za dzień złożenia tego wniosku uważa się dzień jego wpływu do sądu prowadzącego rejestr zastawów. Wnioski, które wpłynęły tego samego dnia, uważa się za złożone równocześnie.
Wygaśnięcie wierzytelności (art. 18 u.z.r.r.z.) 1. Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu, z zastrzeżeniem ust. 2. 2. Zastaw rejestrowy nie wygasa, jeżeli umowa zastawnicza tak stanowi i określa co najmniej: 1)stosunek prawny, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność; 2) termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem; 3)najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności, przy czym suma ta nie może być wyższa od ujawnionej w rejestrze.
Wygaśnięcie zastawu i wykreślenie z rejestrów zastawu (art. 18a i 19 u.z.r.r.z.) Zastaw rejestrowy wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie 20 lat od chwili wpisu, chyba że strony postanowią o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy niż 10 lat, i do rejestru zastawów zostanie złożona zmiana umowy zastawniczej. Sąd dokonuje wykreślenia z urzędu. W przypadku wygaśnięcia zastawu rejestrowego podlega on wykreśleniu z rejestru zastawów. Wykreślenie zastawu rejestrowego z rejestru zastawów powoduje wygaśnięcie zastawu, o ile zastaw nie wygasł wcześniej.
Kolejność i tryb zaspokojenia zastawnika (art. 20, 21, 22 u.z.r.r.z.) Wierzytelność zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokojeniu z przedmiotu tego zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zaspokojenie zastawnika z przedmiotu zastawu rejestrowego następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, o ile przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. Umowa zastawnicza może przewidywać zaspokojenie zastawnika przez przejęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, jeżeli: 1)zastaw rejestrowy ustanowiony został na instrumentach finansowych zapisanych na rachunku papierów wartościowych lub na innym rachunku w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi; 2)przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym; 3)przedmiotem zastawu rejestrowego są rzeczy, wierzytelności i prawa lub zbiory rzeczy lub praw stanowiące całość gospodarczą, a strony w umowie zastawniczej ściśle oznaczyły wartość przedmiotu zastawu albo określiły sposób ustalenia jego wartości dla zaspokojenia zastawnika; 4) przedmiotem zastawu rejestrowego jest wierzytelność z rachunku bankowego.
Poręczenie (art. 876-887 k.c) Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie.
Poręczenie dług przyszły (art. 878 k.c.) Można poręczyć za dług przyszły dowysokości z góry oznaczonej. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie.
Zakres poręczenie i odpowiedzialność (art. 879 i 881 k.c.) O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny.
Ponaglenie wierzyciela (art. 882 k.c.) Jeżeli termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie 6 miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły - od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie (art. 101 pr.b.) Zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika lub osobę trzecią, do czasu spłaty zadłużenia wraz z należnymi odsetkami i prowizją, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. W przypadku gdy przeniesiona została własność rzeczy określonej co do gatunku lub zbioru rzeczy, dłużnik lub osoba trzecia obowiązani sąwyodrębnić i oznaczyć rzecz lub zbiór rzeczy oraz - jeżeli umowa nie stanowi inaczej - prowadzić ewidencję zmian w zakresie przedmiotu przewłaszczenia.
Etapy przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie 1. Zawarcie umowy na mocy której dłużnik przenosi na wierzyciela prawo własności nieruchomości. 2. Zawarciu umowy, w której wierzyciel występujący jako zbywca zobowiązuje się wobec dłużnika występującego jako nabywca do przeniesienia prawa własności nieruchomości pod warunkiem zawieszającym spłaty zadłużenia Zaspokojenie wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie może nastąpić poprzez: sprzedaż nieruchomości i zaliczenie uzyskanej kwoty na poczet wierzytelności, oddanie nieruchomości do odpłatnego korzystania osobie trzeciej i zaliczenie uzyskanych pożytków na poczet wierzytelności albo zatrzymanie przedmiotu zabezpieczenia przez wierzyciela
Przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości a hipoteka Przewłaszczenie na zabezpieczenie podobieństwa przedmiot zabezpieczenia (nieruchomość) pozostaje w posiadaniu dłużnika; prawnorzeczowa forma zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości; różnice katalog przedmiotów, które mogą zostać przewłaszczone na zabezpieczenie, nie jest ograniczony (rzeczy ruchome, nieruchomości, papiery wartościowe czy zbiór rzeczy); prawo własności jest przenoszone na wierzyciela; wpis prawa własności nieruchomości (ujawnienie zmiany właściciela) ma charakter deklaratoryjny; w przypadku niespłacenia zadłużenia zaspokojenie wierzytelności następuje bez potrzeby przeprowadzenia sądowego postępowania egzekucyjnego, np. określony w umowie; Hipoteka przedmiot zabezpieczenia (nieruchomość) pozostaje w posiadaniu dłużnika; prawnorzeczowa forma zabezpieczenia wierzytelności na nieruchomości; przedmiotem mogą być wyłącznie nieruchomości; prawo własności zachowuje dłużnik; wpis hipoteki do księgi wieczystej ma charakter konstytutywny; w przypadku niespłacenia zadłużenia zaspokojenie wierzytelności następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego;
Weksel rodzaje Weksel papier wartościowy posiadający cechy ściśle określone przez prawo, w którym wystawca albo sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej, albo poleca zapłatę weksla i poddaje się odpowiednim, przewidzianym w Prawie wekslowym, rygorom prawnym. Weksel trasowany Weksel własny Rodzaje weksli:
Funkcje weksli w obrocie gospodarczym 1. Funkcja kredytowa 2. Funkcja płatnicza 3. Funkcja obiegowa 4. Funkcja gwarancyjna 5. Funkcja refinansowa 6. Funkcja legitymacyjna
Dłużnicy wekslowi W zależności od sytuacji dłużnikami wekslowymi mogą być: trasat akceptant wystawca weksla poręczyciel wekslowy (avalista) indosant (żyrant) akceptant przez wyręczenie (adresat w potrzebie) osoba podpisująca weksel w imieniu innej osoby nie posiadająca takiego umocowania regresat (zwrotni dłużnicy wekslowi) remitent indosatariusz (żyrantariusz) wyręczyciel regredient
Weksel trasowany (art. 1-100 pr.w.) Weksel trasowany (trata, przekazowy, ciągniony) pisemne polecenie wystawcy skierowane do trasata, dotyczącej bezwarunkowej zapłaty na rzecz remitenta określonej sumy pieniężnej. W stosunku wekslowym muszą występować co najmniej trzy podmioty: wystawca (trasant), remitent i trasat. Treść weksla trasowanego 1)nazwa "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2)polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej; 3)nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata); 4)oznaczenie terminu płatności; 5)oznaczenie miejsca płatności; 6)nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; 7)oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu; 8)podpis wystawcy wekslu.
Weksel własny treść weksla(art. 100-104 pr.w.) Weksel własny zawiera: 1)nazwę "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2)przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej; 3)oznaczenie terminu płatności; 4)oznaczenie miejsca płatności; 5)nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; 6)oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu; 7)podpis wystawcy wekslu.
Weksel in blanco (art. 10 pr.w.) Jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartem porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki: 1. na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo, 2. niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny).
Przenoszenie praw z weksla Indos (art. 921 9 k.c, art. 11-20 pr.w.) Przelew (art. 509 k.c.) Inne: Dziedziczenie Zbycie weksla w drodze indosu nie jest możliwe jeżeli w jego treści została zawarta klauzula: nie na zlecenie"
Poręczenie wekslowe (art. 30-32 pr.w.) Zapłatę wekslu można zabezpieczyć poręczeniem wekslowem (aval) co do całości sumy wekslowej lub co do jej części. Poręczenie może dać osoba trzecia lub nawet osoba, podpisana na wekslu. Poręczenie umieszcza się na wekslu albo na przedłużku. Poręczenie oznacza się wyrazem "poręczam" lub innym zwrotem równoznacznym; podpisuje je poręczyciel. Sam podpis na przedniej stronie wekslu uważa się za udzielenie poręczenia, wyjąwszy gdy jest to podpis wystawcy lub trasata. Poręczenie powinno wskazywać, za kogo je dano. W braku takiej wskazówki uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę. Poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo, jak ten, za kogo poręczył. Zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej. Poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel, nabywa prawa, wynikające z wekslu, przeciw osobie, za którą poręczył, i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z wekslu.