LEKSYKON LEKTUR DLA GIMNAZJUM

Dyrektor, redaktor naczelny Wojciech G³uch Autorzy artyku³ów has³owych Gra yna Grzegorek (G.G.), Magdalena Gumienny (M.G.), Monika Komisarczyk (M.K.), Ma³gorzata Kosiñska-Pu³ka (M.K.-P.), Kamila Mo d eñ-berbeæ (K.M.-B.), Bo ena Mrugalska (B.M.), Iwona Polak (I.P.), Ewa Promna-Baj (E.P.-B.), Leszek Pu³ka (L.P.), Rafa³ Wawrzynów (R.W.), Dominika Wieczorek (D.W.), Agnieszka Zió³ek (A.Z.) Koncepcja leksykonu oraz konteksty i nawi¹zania Ma³gorzata Kosiñska-Pu³ka, Leszek Pu³ka Redakcja Bo ena Dembiñska Korekta Zofia Bronicka-Wyrwas Rysunki Janusz Ordon Projekt ok³adki Studio MAK Sp. z o.o. Fotografia na ok³adce Piotr Bujnowicz, Fabryka Obrazu Opracowanie typograficzne Agnieszka Gutkowska, Maciej Sz³apka Przygotowanie do druku Pracownia Sk³adu Komputerowego TYPO-GRAF Wydanie pierwsze 2006 2006 by Wydawnictwo EUROPA Spó³ka z o.o. Wszystkie prawa zastrze one, szczególnie prawo do przedruku i t³umaczeñ na inne jêzyki. adna czêœæ tej ksi¹ ki nie mo e byæ publikowana bez uprzedniej zgody wydawnictwa. Dotyczy to równie sporz¹dzania fotokopii, mikrofilmów oraz przenoszenia danych do systemów komputerowych. ISBN 83-7407-101-X (oprawa miêkka ó³ta) ISBN 83-7407-106-0 (oprawa miêkka niebieska) ISBN 83-7407-105-2 (oprawa twarda) Wydawnictwo EUROPA Spó³ka z o.o. ul. Koœciuszki 35, 50-011 Wroc³aw tel. 071 346 30 11, faks 071 346 30 15 e-mail: europa@wydawnictwo-europa.pl www.wydawnictwo-europa.pl Druk i oprawa Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca SA, Kraków Spis treści Wstêp 9 Adam Asnyk 11 Limba Krzysztof Kamil Baczyñski 15 Elegia o... (ch³opcu polskim), Z lasu, Bia³a magia Miron Bia³oszewski 24 Szare eminencje zachwytu, Ballada o zejœciu do sklepu, Pamiêtnik z powstania warszawskiego Biblia 37 Powstanie œwiata i stworzenie cz³owieka, Wie a Babel, Ksiêga Hioba, Ksiêga Psalmów, Przypowieœæ o mi³osiernym Samarytaninie, Hymn o mi³oœci, Apokalipsa Bogurodzica 45 W³adys³aw Broniewski 48 Bagnet na broñ Miguel de Cervantes Saavedra 52 Przemyœlny szlachcic Don Kichote z Manczy Anton Czechow 63 Kameleon Charles John Huffman Dickens 69 Opowieœæ wigilijna Aleksander Fredro 76 Zemsta Witold Gombrowicz 80 Ferdydurke 5

Spis treści Ernest Hemingway 86 Stary cz³owiek i morze Zbigniew Herbert 93 Przes³anie pana Cogito, Nike która siê waha, Kamyk Kai Hermann i Horst Rieck 101 My, dzieci z dworca Zoo Marek H³asko 109 Okno Homer 115 Iliada Aleksander Kamiñski 120 Kamienie na szaniec Ryszard Kapuœciñski 127 Heban Jan Kochanowski 134 Fraszki, Pieœni, Treny Maria Konopnicka 147 Mendel Gdañski Hanna Krall 153 Pola Ignacy Krasicki 159 Bajki, Satyry Leon Kruczkowski 164 Niemcy Stanis³aw Lem 171 Jak ocala³ œwiat? Boles³aw Leœmian (w³. Lesman) 178 Urszula Kochanowska Spis treści Adam Mickiewicz 182 Ballady i romanse, Dziadów czêœæ II, Reduta Ordona, Niepewnoœæ, Pan Tadeusz Czes³aw Mi³osz 211 S³oñce, Piosenka o koñcu œwiata, Dwór Mitologia grecka 217 Jan Andrzej Morsztyn 226 Cuda mi³oœci S³awomir Mro ek 232 Dzieci, Wesele w Atomicach Ma³gorzata Musierowicz 240 Ida sierpniowa Cyprian Kamil Norwid 247 W Weronie, Moja piosnka II Pieœñ o Rolandzie 252 Boles³aw Prus (w³. Aleksander G³owacki) 257 Lalka fragmenty Kazimierz Przerwa Tetmajer 264 Limba Tadeusz Ró ewicz 268 Warkoczyk, Kto jest poet¹, Prawa i obowi¹zki, Drzewo, List do ludo erców Antoine Marie Roger de Saint-Exupéry 278 Ma³y Ksi¹ ê Henryk Sienkiewicz 285 Z pamiêtnika poznañskiego nauczyciela, Latarnik Juliusz S³owacki 297 Balladyna, Hymn o zachodzie s³oñca, Testament mój 6 7

Spis treści Sofokles 304 Antygona Leopold Staff 314 Dzieciñstwo, Wysokie drzewa Wis³awa Szymborska 321 Radoœæ pisania, Koniec i pocz¹tek, Utopia, Odkrycie, Niektórzy lubi¹ poezjê Olga Tokarczuk 330 Prawiek i inne czasy Julian Tuwim 339 Rzecz czarnoleska Jan Twardowski 343 Sprawiedliwoœæ Stefan eromski 347 Syzyfowe prace Wybrana bibliografia 357 Standardy wymagañ egzaminacyjnych 361 Wstęp Ka dy gimnazjalista wie, e g³ównym celem egzaminu bêdzie sprawdzenie jego samodzielnoœci w rozwi¹zywaniu problemów oraz sprawnoœci w pos³ugiwaniu siê zdobytymi wiadomoœciami i umiejêtnoœciami. Dlatego praca autorów tej ksi¹ ki nie zast¹pi czytelnikowi samodzielnej lektury tekstów ze szkolnej biblioteki ani nie pomo e w rozwi¹zaniu losów bohaterów. Tê akurat pracê czytanie i wyci¹ganie wniosków z lektury ka dy z naszych czytelników musi sam wykonaæ. My tylko próbujemy podpowiedzieæ jeden ze sposobów czytania, niektóre z mo liwoœci interpretacji, przekonuj¹ce naszym zdaniem sposoby odnoszenia indywidualnych doœwiadczeñ czytelnika wierszy, dramatów i powieœci do doœæ skomplikowanej historii literatury polskiej i obcej. Tym bardziej e lektury gimnazjalisty obejmuj¹ wiele epok, stylów i konwencji. Proponujemy czytanie ksi¹ ek prowadz¹ce do kontekstu innych dziedzin humanistyki. Wskazujemy interpretacje zgodne z naszym rozumieniem historii, wiedzy o spo³eczeñstwie, plastyki, muzyki czy specyficznych œcie ek edukacyjnych (filozoficznej, dotycz¹cej dziedzictwa kulturowego, œwiata mediów) oraz rozmaitoœci t³a tradycji. Nie odczytywaliœmy tekstów w sposób dos³owny. Próbowaliœmy wskazaæ te z interpretacji, które wyda³y siê nam najw³aœciwsze lub po prostu najciekawsze. Chcieliœmy tak e uwspó³czeœniæ znaczenia przenoœne czy symboliczne, zw³aszcza tekstów dawnych. Wpisywaliœmy tak e poszczególne utwory w dziedzictwo kultury polskiej. Wskazanie przez nas g³ównej myœli, okreœlenie czasoprzestrzeni dzie³ i zachowañ bohaterów, konteksty czy krótka prezentacja tradycji gatunku z pewnoœci¹ przydadz¹ siê na lekcjach jêzyka polskiego i podczas pracy z ksi¹ k¹ do egzaminu. Minê³y lata od czasu naszej gimnazjalnej edukacji. A jednak przekonaliœmy siê, e nadal i zawsze warto wiersze, dramaty i opowieœci czytaæ. I rozumieæ, po co siê czyta. Autorzy 8 9

Objaśnienia piktogramów Do przemyślenia Informacja Zapamiętaj!