Załącznik do Uchwały Nr Rady Gminy Lubin z dnia Program Wspierania Rodziny w Gminie Lubin na lata 2013-2015 2013
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 4 2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA... 6 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 9 4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE... 11 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA... 11 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN... 12 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM... 14 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM... 18 4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU... 25 4.6. DZIECKO I RODZINA WSPIERANI PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNĄ... 32 4.7. PRZESTĘCZOŚĆ WŚRÓD NIELETNICH... 33 4.8. RODZINA I DZIECKO POD KURATELĄ SĄDOWĄ... 33 4.9. ANALIZA SWOT... 34 4.10. ZASOBY WSPIERAJĄCE RODZINĘ I DZIECKO W GMINIE... 35 4. CEL GŁÓWNY PROGRAMU, CELE OPERACYJNE, DZIAŁANIA... 38 5. REALIZACJA PROGRAMU... 43 5.1. PROJEKTY... 45 SPIS TABEL I WYKRESÓW... 47 2
WPROWADZENIE Dziecko i rodzina wymagają wsparcia oraz szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz rodzin powinna koncentrować się na wyrównywaniu pomiędzy nimi nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych, tworzeniu im równych szans oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego, natomiast działania podejmowane na rzecz dzieci winny mieć na celu ochronę ich praw, wyrównywanie szans życiowych poprzez ułatwianie dostępu do oświaty, służby zdrowia i wypoczynku oraz zapewnienie im ochrony w obliczu zagrożeń. Z punktu widzenia polityki społecznej, która odpowiada za tworzenie warunków samodzielnego funkcjonowania rodziny, rodzina i dziecko stanowią przedmiot niejako selektywnego zainteresowania. Jest tak dlatego, że odnosi się ono zwłaszcza do tych rodzin i pochodzących z nich dzieci, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane. Czynników powodujących bezradność i marginalizację rodziny jest wiele. Co budzi niepokój, ich liczba w ostatnim okresie wzrasta. Jedną z głównych przyczyn zwiększania się zjawisk niepożądanych, godzących w dobro rodziny i dziecka, jest wyczerpanie się więzi społecznych spajających struktury rodziny, wprowadzające element rozchwiania równowagi i harmonii w ich życiu. Możliwość świadczenia komplementarnego wsparcia rodzinom, które stają się bezradne i marginalizowane, daje stworzenie lokalnego systemu wspierania rodziny. W systemie takim ważne jest, by prowadzone działania oprzeć na przekonaniu, że naturalnym i koniecznym środowiskiem wychowania dziecka jest rodzina. W pierwszej kolejności powinien on być nastawiony na pomoc w rozwiązywaniu życiowych problemów rodziny, zanim nastąpi rozkład więzi rodzinnych oraz zaistnieją okoliczności zmuszające do rozłączenia rodziny. Należy przy tym pamiętać, iż efektywna praca z rodziną musi być stała, intensywna i dotyczyć jej ważnych problemów. Niniejszy Program został opracowany w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Lubinie przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Jest on zgodny z art. 176 pkt. 1 ustawy z dnia 9 marca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 135 ze zmianami), który w ramach zadań własnych gminy przewiduje opracowanie i realizację 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny. 3
1. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Istnieje wiele definicji rodziny. Najogólniej określa się ją jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzica) i dzieci. Podkreśla się również instytucjonalną formę małżeństwa, poprzez którą powstaje system pokrewieństwa i dziedziczenia. Elementem wyróżniającym rodzinę jest wspólnota mieszkaniowa, tworząca najczęściej jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa, a nawet trzy pokolenia. Cechą wspólną wszystkich definicji rodziny jest to, że zapewnia ona ciągłość biologiczną społeczeństwa i przekazuje dziedzictwo kulturowe następnym pokoleniom. Ogólnie rzecz ujmując, rodzinę charakteryzuje współwystępowanie takich elementów, jak: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna własność oraz wspólna kultura duchowa. Rodzina pełni szereg funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb swoich członków. Przede wszystkim warunkuje prawidłowy rozwój biologiczny i psychospołeczny dziecka. Jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Rodzina oddziałuje na dziecko poprzez określony i swoisty układ stosunków społecznych, na których podłożu dziecko przyswaja sobie określone wartości i wzory osobowe. Każda rodzina tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają między innymi: stosunki wzajemne między małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, codzienne zachowania członków rodziny, kultywowanie tradycji, a także służba uznawanym wartościom. Wychowawcze oddziaływanie rodziny ma istotny wpływ na socjalizację dzieci i młodzieży w drodze nieuświadomionego często przekazywania wiedzy o otaczającym świecie wraz z wartościowaniem go i preferowaniem wzorów zachowań. Prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny zagraża jednak szereg czynników, wśród których istotną rolę odgrywają zjawiska patologiczne. Ich oddziaływanie czyni daną rodzinę dysfunkcjonalną, czyli taką, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków rodziny oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji kryzysowych. Do zjawisk patologicznych zalicza się: alkoholizm, narkomanię, przestępczość rodziców oraz przemoc w rodzinie. Są one najczęstszą przyczyną niedostosowania społecznego dzieci. Dziecko, podobnie jak rodzina, nie posiada jednoznacznej definicji. Według Kodeksu cywilnego to osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie uzyskała pełnej zdolności do czynności prawnych. W Kodeksie karnym osobę do ukończenia 17. roku życia uważa się za nieletnią. Dzieci do 13. roku życia nie mają zdolności do czynności prawnych, a w ich imieniu działają 4
rodzice lub opiekunowie prawni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych Kodeks cywilny przyznaje dzieciom, które ukończyły 13 lat. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się wraz z ukończeniem 18 roku życia (jedyne odstępstwo stanowi wcześniejsze zawarcie związku małżeńskiego). Dziecko pozostaje aż do uzyskania pełnoletności, tj. ukończenia 18 lat, pod władzą rodzicielską. 5
2. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE RODZINY I DZIECKA Rodzina i dziecko są chronione zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i międzynarodowym. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18. stanowi, że małżeństwo, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne artykuły konkretyzują to stwierdzenie, odnosząc je do różnych aspektów życia rodzinnego. Rozwinięcie norm zawartych w Konstytucji, a odnoszących się do rodziny, znajduje miejsce w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. W dokumencie tym unormowano problematykę zawierania i ustawania małżeństw, stosunków majątkowych między małżonkami, obowiązków alimentacyjnych, pochodzenia dziecka, stosunków między rodzicami i dziećmi, instytucji przysposobienia, opieki i kurateli. Innymi regulacjami prawnymi związanymi z problematyką rodziny są Kodeksy: karny, cywilny, postępowania cywilnego i pracy. Pierwszy z nich zakłada ściganie z urzędu przestępstw przeciwko rodzinie, do których zalicza: bigamię, znęcanie się nad członkami rodziny, rozpijanie małoletniego, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, porzucenie i uprowadzenie dziecka. Natomiast Kodeks cywilny, choć nie jest bezpośrednio związany z ochroną rodziny, służy jej w zakresie przepisów dotyczących ochrony praw małoletniego w obrocie prawnym oraz dotyczących zasad prawa spadkowego. Kodeks postępowania cywilnego z kolei chroni rodzinę w postępowaniu egzekucyjnym. Obejmuje również ustawowe zwolnienie od kosztów sądowych dla osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych i daje możliwość występowania w tych sprawach w charakterze pełnomocnika właściwego przedstawiciela do spraw opieki społecznej organu gminy lub organizacji społecznej, mającej na celu udzielenie pomocy rodzinie. Kodeks pracy służy głównie ochronie macierzyństwa i zdrowia kobiet. Problematykę rodzinną podejmują również ratyfikowane przez Polskę akty międzynarodowe. Jednym z nich jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, której art. 16. stanowi, że rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zapis dotyczący rodziny figuruje również w pkt 16. pierwszej części Europejskiej Karty Społecznej. Mówi on, iż rodzina, jako podstawowa komórka społeczeństwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pełnego rozwoju. 6
Innym dokumentem zapewniającym ochronę rodzinie jest uchwalona przez Stolicę Apostolską Karta Praw Rodziny. W dokumencie tym zapisane jest m.in. prawo do istnienia i budowy rodziny, czyli prawo każdego do założenia rodziny i posiadania środków na jej utrzymanie, prawo do przekazania życia i wychowania dzieci wedle własnych tradycji i wartości, prawo do mieszkania pozwalającego na godziwe życie rodzinne oraz prawo do zabezpieczenia fizycznego, społecznego, politycznego i ekonomicznego. Problematyka rodzinna podejmowana jest także w Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. W dokumencie tym, w określeniu prawa kobiet do równouprawnienia i partnerstwa podkreślono m.in. wpływ kobiet na wzrost dobrobytu społeczeństwa i rodziny. Część artykułów Konwencji pozostaje w bezpośrednim związku z rodzinnymi funkcjami kobiety, ukierunkowanymi na wzmocnienie społecznego statusu rodziny. Kolejnym dokumentem międzynarodowym, będącym zarazem najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa dziecka, jest Konwencja o Prawach Dziecka. Jej postanowienia dotyczą osób, które nie ukończyły 18. roku życia i obejmują: prawa cywilne, prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania, prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami, prawa socjalne oraz kulturalne i polityczne. Konwencja ustanawia status dziecka oparty na założeniach, że jest ono samodzielnym podmiotem, wymagającym ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną szczególnej opieki i ochrony prawnej, posiadającym jako istota ludzka prawo do poszanowania tożsamości, godności i prywatności, a rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania i wymaga ze strony państwa wsparcia. Tworząc system ochrony dziecka, kierowano się: zasadą dobra dziecka (wszystkie działania podejmowane są w najlepiej pojętym interesie dziecka), zasadą równości (wszystkie dzieci, niezależnie od ich cech: koloru skóry, płci i narodowości, mają być równe wobec prawa), zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za rozwój i wychowanie dziecka (ochronie podlega autonomia rodziny i prawa obojga rodziców do decydowania o sprawach dziecka) oraz zasadą pomocy państwa w zabezpieczeniu odpowiednich warunków socjalnych i zdrowotnych rodziny. Jeszcze innym aktem prawnym zapewniającym ochronę dziecku jest Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci. Ma ona zastosowanie do dzieci, które w momencie przysposobienia nie ukończyły 18 lat, nie zawarły związku małżeńskiego oraz nie są uznawane przez prawo za pełnoletnie. 7
Dokumentem na rzecz praw dziecka jest także Europejska Konwencja o Statusie Prawnym Dziecka Pozamałżeńskiego, która zrównuje w prawach dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. Rodzina i dziecko są chronione w ustawodawstwie Unii Europejskiej. Prawny zapis ochrony rodziny i dziecka znajduje się w wyżej wymienionych aktach międzynarodowych oraz w konstytucjach poszczególnych państw członkowskich. Istnieją poza tym wspólnotowe akty wtórne dotyczące równego traktowania kobiet, które zwracają uwagę na konieczność godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz na szczególną ochronę kobiet w ciąży i w okresie macierzyństwa. 8
3. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Lubin jest gminą wiejską, położoną w północnej części województwa dolnośląskiego, w powiecie lubińskim. Leży wokół miasta Lubina i poza nim graniczy z gminami Rudna i Ścinawa (z powiatu lubińskiego), Prochowice, Kunice, Miłkowice i Chojnów (z powiatu legnickiego) oraz Polkowice i Chocianów (z powiatu polkowickiego). Gmina zajmuje powierzchnię 289,78 km 2 i składa się z 31 sołectw: Buczynka, Bukowna, Chróstnik, Czerniec, Dąbrowa Górna, Gogołowice, Gola, Gorzelin, Gorzyca, Karczowiska, Kłopotów, Krzeczyn Mały, Krzeczyn Wielki, Księginice, Lisiec, Miłoradzice, Miłosna, Miroszowice, Niemstów, Obora, Osiek, Pieszków, Raszowa, Raszowa Mała, Raszówka, Siedlce, Składowice, Szklary Górne, Ustronie, Wiercień i Zimna Woda. Przez gminę Lubin przebiega droga krajowa nr 3 w ciągu drogi międzynarodowej E-65 (Świnoujście Jakuszyce), z którą łączy się droga nr 371 prowadząca do przejścia granicznego w Lubawce. W odległości 25 km od miasta Lubina przebiega autostrada A4 łącząca przejście graniczne z Niemcami w Olszynie. Z autostradą A4 łączy się droga E40 prowadząca do przejścia granicznego w Zgorzelcu i w Jędrzychowicach. Gmina Lubin jest gminą o charakterze rolniczo-przemysłowym. Podstawowymi gałęziami gospodarki gminnej są rolnictwo oraz działalność produkcyjno usługowa, w tym eksploatacja surowców naturalnych. W północnej części gminy znajdują się złoża rudy miedzi, a w południowo-wschodniej węgiel brunatny. W latach 2009-2011 liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących w gminie zwiększała z roku na rok z 1.085 w 2009 r. do 1.222 w 2011 r. Sieć placówek oświatowo-wychowawczych na terenie gminy tworzą: 1 przedszkole z oddziałem zamiejscowym oraz 6 szkół podstawowych, w tym jedna szkoła filialna (w 5 szkołach są klasy I-VI, a w 1 I-III). Część dzieci z gminy uczęszcza do szkół podstawowych w mieście Lubinie, podobnie jak wszyscy uczniowie w wieku gimnazjalnym (dowóz dzieci do szkół organizowany i finansowany jest przez gminę Lubin). Działalność kulturalną na terenie gminy Lubin prowadzą Gminny Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna w Raszówce wraz z filiami w Szklarach Górnych, Miłoradzicach, Niemstowie, Chróstniku, Księginicach i Oborze oraz Punktem Bibliotecznym przy świetlicy wiejskiej w Zimnej Wodzie. Integralną częścią Gminnego Ośrodka Kultury w Raszówce są świetlice wiejskie w miejscowościach: Buczynka, Bukowna, Składowice, Czerniec, Gorzelin, Pieszków, Miłoradzice, Kłopotów, Gorzyca, Siedlce, Miłosna, Karczowiska, Lisiec, Raszowa, Wiercień, Ustronie i Miroszowice (na terenie gminy działają 9
również świetlice OSP w Niemstowie, Zimnej Wodzie i Księginicach). Pod auspicjami GOK-u działa kilkanaście zespołów artystycznych, w tym wokalne, taneczne, teatralne i kabaretowe, które swoimi występami promują gminę Lubin. Działalność w zakresie sportu i rekreacji prowadzona jest w gminie głównie w ramach klubów i sekcji sportowych. Należą do nich m.in.: Polonia Krzeczyn Wielki, Unia Miłoradzice, Iskra Księginice, Fortuna Obora, Platan Siedlce, Victoria Niemstów i Huzar Raszówka oraz sekcje tenisa stołowego, piłki koszowej, piłki siatkowej czy piłki nożnej halowej. Rozwój kultury fizycznej, amatorskiego ruchu sportowego i działalności rekreacyjnej możliwy jest dzięki nowym lub zmodernizowanym gminnym obiektom sportowym. Zadania służby zdrowia w gminie realizują dwa 2 niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Medycyny Pracy i Centrum Diagnostyczno-Terapeutyczne MEDICUS Sp. z o.o. w Lubinie) oraz 2 wiejskie ośrodki zdrowia (w Raszówce i Szklarach Górnych) z 2 punktami lekarskimi (w Miłoradzicach i Siedlcach). Na terenie gminy działa także jedna apteka. Pomoc społeczną mieszkańcom gminy świadczy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubinie, a nad bezpieczeństwem publicznym mieszkańców czuwa Rewir Dzielnicowych Komendy Powiatowej Policji w Lubinie. 10
4. DIAGNOZA SYTUACJI RODZINY I DZIECKA W GMINIE Diagnoza sytuacji rodziny i dziecka w gminie Lubin została oparta na badaniu źródeł zastanych, tj. danych pozyskanych z instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, oraz analizie ankiet skierowanych do przedstawicieli funkcjonujących w gminie placówek oświatowych oraz reprezentantów środowiska lokalnego (liderzy lokalni, mieszkańcy). Diagnoza uwzględnia również analizę SWOT, która w obszarze Rodzina, dziecko i młodzież została przeprowadzona z udziałem przedstawicieli samorządu gminy. 4.1. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA Na koniec 2011 roku gmina Lubin liczyła 13.436 mieszkańców, w tym 6.714 kobiet, które stanowiły 49,97% ogółu ludności. W latach 2009-2011 liczba ludności gminy rosła z roku na rok; zwiększała się zarówno liczba dzieci i młodzieży, jak i liczba osób w wieku produkcyjnym i starszych. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Struktura wiekowa ludności gminy w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym 2.913 2.986 3.027 liczba osób w wieku produkcyjnym 8.140 8.412 8.662 liczba osób w wieku poprodukcyjnym 1.631 1.685 1.747 ogółem 12.684 13.033 13.436 Dane Urzędu Gminy Lubin. Sytuacja demograficzna kształtowana jest przez takie wskaźniki, jak będący różnicą między liczbą urodzeń żywych i zgonów przyrost naturalny oraz saldo migracji, która odbywa się zarówno w ruchu wewnętrznym, jak i zagranicznym. Dane szczegółowe w tym zakresie odnoszące się do gminy przedstawiają poniższe tabele. Tabela 2. Ruch naturalny ludności gminy w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba urodzeń żywych 144 165 148 liczba zgonów 83 114 104 przyrost naturalny 61 51 44 Dane Urzędu Gminy Lubin. 11
Tabela 3. Ruch migracyjny ludności gminy w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. saldo migracji w ruchu wewnętrznym 509 350 317 saldo migracji w ruchu zagranicznym -1 1-7 saldo migracji ogółem 508 351 310 Dane Urzędu Gminy Lubin. Wpływ na liczbę dzieci i młodzieży w gminie miała m.in. dzietność rodzin, która w latach 2009-2011 ulegała wahaniom 144 w 2009 r., 165 w 2010 r., 148 w 2011 r. Dużo niższa liczba zgonów decydowała o korzystnym przyroście naturalnym (61 w 2009 r., 51 w 2010 r., 44 w 2011 r.). Zwiększająca się liczba mieszkańców gminy była głównie efektem korzystnego salda migracji, która odbywała się przede wszystkim w ruchu wewnętrznym. Na obszar gminy ludność migrowała przede wszystkim z miasta Lubina. Biorąc pod uwagę powyższe dane i próbując dokonać prognozy ludności gminy na najbliższe lata, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na systematycznie zwiększającą się liczbę dzieci i młodzieży oraz osób w wieku poprodukcyjnym. Ta ostatnia grupa będzie w przyszłości zasilana przez osoby będące obecnie w wieku produkcyjnym, które zakończą aktywność zawodową. Powyższe tendencje demograficzne, które w kolejnych latach się utrzymają, będą wymagały dopasowania usług społecznych do potrzeb zarówno dzieci i młodzieży, jak i seniorów. W przypadku tych pierwszych konieczne będzie dostosowanie dostępu do wychowania, edukacji, kultury, sportu i rekreacji, tym drugim trzeba będzie natomiast udzielić stosownej pomocy materialnej i rzeczowej, ułatwić im korzystanie z usług medycznych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych oraz różnorodnych form aktywnego spędzania czasu wolnego. 4.2. SYTUACJA MIESZKANIOWA RODZIN W latach 2009-2011 liczba budynków mieszkalnych w gminie Lubin zwiększała się z roku na rok (z 3.091 w 2009 r. do 3.627 w 2011 r.), co wiązało się z przyrostem jej ludności. Tym samym zwiększała się liczba mieszkań (z 3.887 w 2009 r. do 4.066 w 2010 r.), liczba izb (z 18.124 w 2009 r. do 19.127 w 2010 r.), powierzchnia użytkowa mieszkań (z 393.410 m 2 w 2009 r. do 420.577 m 2 w 2010 r.), przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania (ze 101,2 m 2 w 2009 r. do 103,4 m 2 w 2010 r.) i przeciętna powierzchnia użytkowa 12
mieszkania na 1 osobę (z 30,6 m 2 w 2009 r. do 31,4 w 2010 r. m 2 ). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Zasoby mieszkaniowe w gminie w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba budynków mieszkalnych w gminie 3.091 3.248 3.627 liczba mieszkań w gminie 3.887 4.066 liczba izb w mieszkaniach w gminie 18.124 19.127 powierzchnia użytkowa mieszkań w gminie (w m 2 ) 393.410 420.577 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w gminie (w m 2 ) 101,2 103,4 przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w gminie na 1 osobę (w m 2 ) Dane Głównego Urzędu Statystycznego. 30,6 31,4 brak danych W analizowanym okresie zwiększała się również liczba mieszkań pozostających w zasobach mieszkaniowych gminy (z 57 w 2009 r. do 68 w 2011 r.). Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Zasoby mieszkaniowe gminy w latach 2009-2011 liczba mieszkań w zasobach mieszkaniowych gminy (komunalnych) powierzchnia użytkowa mieszkań w zasobach mieszkaniowych gminy (komunalnych; w m 2 ) 2009 r. 2010 r. 2011 r. 57 63 68 2.907 3.213 3.668 Dane Urzędu Gminy Lubin. W 2011 roku liczba nowych mieszkań oddanych do użytkowania w gminie była niższa niż w latach poprzednich 136 w stosunku do 179 w 2009 roku i 189 w 2010 roku. Wśród nich było 7 mieszkań komunalnych; najwięcej z nich (6) oddano do użytku w 2011 roku. Jeśli chodzi o budownictwo niemieszkalne, w analizowanym okresie oddano do użytkowania w sumie 21 budynków; najwięcej (13) w 2009 roku. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Nowo oddane mieszkania i budynki niemieszkalne w gminie w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba nowych mieszkań oddanych do użytkowania 179 189 136 liczba nowych mieszkań komunalnych oddanych do użytkowania 0 1 6 liczba nowych izb oddanych do użytkowania 993 1.054 783 13
powierzchnia użytkowa oddanych mieszkań (w m 2 ) 25.416 28.510 20.809 powierzchnia użytkowa oddanych mieszkań komunalnych (w m 2 ) 0 50 300 liczba nowych budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania 13 5 3 powierzchnia użytkowa budynków niemieszkalnych oddanych do użytkowania (w m 2 ) Dane Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Gminy Lubin. 2.808 1.016 195 Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez gminę, a realizowana przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubinie. Dane szczegółowe w tym zakresie przedstawia poniższa tabela. Tabela 7. Dodatki mieszkaniowe przyznane w gminie w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba rodzin, którym decyzją przyznano dodatek mieszkaniowy 15 16 21 liczba przyznanych dodatków mieszkaniowych 139 79 117 wartość przyznanych dodatków mieszkaniowych (w zł) 16.314,45 9.971,43 16.973,73 Dane Urzędu Gminy Lubin. W latach 2009-2011 liczba rodzin, którym decyzją administracyjną przyznano dodatek mieszkaniowy zwiększała się z roku na rok (z 15 w 2009 r. do 21 w 2011 r.). Wahaniom ulegała natomiast liczba przyznanych dodatków (139 w 2009 r., 79 w 2010 r., 117 w 2011 r.) oraz wysokość kwot przeznaczonych na ten cel (16.314,45 zł w 2009 r., 9.971,43 zł w 2010 r., 16.973,73 w 2011 r.). 4.3. SYTUACJA DZIECKA W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I RODZINNYM Analiza sytuacji dziecka w gminie Lubin została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w funkcjonujących na jej terenie placówkach oświatowych. Badania te pozwoliły zdiagnozować środowisko szkolne i rodzinne uczniów pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej oraz uzyskać informację na temat prowadzonych w szkołach działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych. W sumie do analizy przedłożono 6 ankiet wypełnionych przez pedagogów szkolnych lub, w przypadku ich braku, dyrektorów z następujących placówek oświatowych: 14
Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w Krzeczynie Wielkim (liczba uczniów: 119), Szkoła Podstawowa w Niemstowie (liczba uczniów: 104), Szkoła Podstawowa w Niemstowie, Filia w Osieku (liczba uczniów: 67), Szkoła Podstawowa w Raszówce (liczba uczniów: 166), Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Siedlcach (liczba uczniów: 120), Szkoła Podstawowa w Szklarach Górnych (liczba uczniów: 87). Zasoby i oferta szkolna Z analizy ankiet wynika, że pięć szkół zatrudnia pedagoga (brak w SP w Krzeczynie Wielkim), a po dwie pielęgniarkę (Filia w Osieku, SP w Siedlcach) i logopedę (SP w Raszówce, SP w Siedlcach). Żadna placówka nie oferuje wsparcia psychologa. Wszystkie szkoły prowadzą dożywianie uczniów; cztery z nich SP w Niemstowie, SP w Niemstowie, Filia w Osieku, SP w Raszówce, SP w Siedlcach zgłosiły potrzebę zwiększenia o łącznie 28 liczby dzieci objętych tym rodzajem pomocy. Ogół placówek zapewnia uczniom dostęp do Internetu i umożliwia korzystanie z sali gimnastycznej. Żadna szkoła nie posiada klas integracyjnych. Uczniowie żadnej placówki nie mają trudności z dojazdem do szkoły. Wszystkie placówki oferują dzieciom i młodzieży zajęcia dodatkowe. Najczęściej przyjmują one postać różnorodnych tematycznie kół zainteresowań (m.in. koła językowe, matematyczne, informatyczne, sportowe, teatralne, taneczne, muzyczne, plastyczne, ekologiczne, techniczne, nauka pływania na basenie). Jednocześnie placówki prowadzą zajęcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wśród nich najczęściej organizowane są zajęcia wyrównawcze, socjoterapeutyczne (w 6 szkołach), korekcyjnokompensacyjne, logopedyczne (w 4 szkołach) oraz zajęcia rozwijające, rewalidacyjne i terapię pedagogiczną. Problemy dosięgające uczniów i ich rodziny Ankietowani identyfikowali problemy, które w najpoważniejszym stopniu dosięgają uczniów i ich rodziny, w dwojaki sposób, tj. odpowiadając na pytanie o charakterze otwartym oraz wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych obejmujący 14 zmiennych. Określając problemy w odpowiedzi na pytanie otwarte, badani wskazywali głównie na dysfunkcje występujące w domu odnoszące się do bezradności opiekuńczo-wychowawczej rodziców oraz nadużywania przez nich alkoholu. Badani zwracali także uwagę na niski status 15
materialny wielu rodzin oraz występowanie zjawiska agresji i przemocy tak w rodzinie, jak i w grupie rówieśniczej. Wypełniając zamknięty katalog cech patologicznych, ankietowani stwierdzali ich obecność, podając jednocześnie liczbę ujawnionych przypadków. Szczegółowe informacje na temat zdiagnozowanych w środowisku szkolnym i w domu rodzinnym uczniów problemów społecznych zawierają poniższe tabele. Tabela 16. Problemy występujące w środowisku szkolnym i rodzinnym dzieci i młodzieży z gminy cechy patologii społecznej sięganie po alkohol obecność poszczególnych cech liczba ujawnionych przypadków 5 (4; także w domu) sięganie po narkotyki 5 palenie papierosów 4 (4) 1 ucieczki z domu 4 kradzieże 2 (3) 3 agresja i przemoc, w tym: poniżanie, zastraszanie, znęcanie się, bicie, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia papierosów 3 (6) 2 autoagresja 5 przestępczość ujawniona 5 niszczenie mienia szkolnego 2 3 udział w grupach negatywnych 5 problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego 5 (6) przemoc w rodzinie 2 (1) 3 zaniedbanie przez dom 3 (5) 2 wykorzystywanie seksualne 5 Dane z badań ankietowanych przeprowadzonych w placówkach oświatowych gminy. nie występuje Do problemów najczęściej występujących w szkole i w domu rodzinnym dzieci i młodzieży ankietowani zaliczyli: sięganie przez uczniów po papierosy i alkohol, problemy wymagające nadzoru kuratora sądowego, stosowanie agresji i przemocy w grupie rówieśniczej oraz zaniedbanie przez dom. Obszary, w jakich należałoby przeprowadzić badania wśród dzieci, młodzieży i rodziców Ankietowani identyfikowali również obszary, w jakich należałoby przeprowadzić badania wśród dzieci, młodzieży i rodziców. Najczęściej podkreślali potrzebę zdiagnozowania 16
sytuacji materialnej rodzin, stosowanych przez rodziców metod wychowawczych oraz zachowań negatywnych występujących w środowisku szkolnym i rodzinnym, głównie kwestię sięgania przez uczniów po środki uzależniające oraz problemy agresji w grupie rówieśniczej oraz przemocy domowej. W opinii ankietowanych trzeba również dokładnie rozpoznać potrzeby rodzin i uczniów odnośnie oferty spędzania czasu wolnego oraz rozwoju zainteresowań. Ważne jest także zbadanie poziomu bezpieczeństwa dzieci i uczniów tak w szkole, jak i poza nią. Działania profilaktyczne podejmowane w szkołach W placówkach oświatowych podejmowane są różnorodne działania wychowawcze i profilaktyczne. Wśród nich realizowane i prowadzone są programy profilaktyczne i zajęcia warsztatowe (np. W krainie dymka, Żyję w zgodzie z samym sobą nie palę, nie piję, nie biorę, Pułapki w sieci, Dzień bezpiecznego Internetu ), prowadzona jest pedagogizacja rodziców, organizowane są konkursy plastyczne, spektakle profilaktyczne oraz pogadanki z pielęgniarką, pedagogiem, przedstawicielami Policji, pracownikami Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej i kuratorami sądowymi. Działania profilaktyczne i naprawcze konieczne do przeprowadzenia Określając działania profilaktyczne i naprawcze, które należałoby przeprowadzić w szkołach, badani wskazywali głównie na potrzebę zintensyfikowania pedagogizacji rodziców oraz działalności profilaktycznej służącej umacnianiu właściwych postaw i zachowań oraz przeciwdziałaniu zjawiskom sięgania przez uczniów po środki uzależniające i stosowania agresji i przemocy w grupie rówieśniczej. Współpraca szkół z rodzicami uczniów Przedstawiciele wszystkich ankietowanych placówek uznali współpracę z rodzicami uczniów za zadowalającą. W jej ramach odbywają się zebrania, konsultacje indywidualne, rozmowy telefoniczne, prelekcje i warsztaty. Rodzice są również angażowani w organizację wycieczek oraz imprez i uroczystości szkolnych i pozaszkolnych. Współpraca szkół z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny Przedstawiciele wszystkich badanych placówek stwierdzili, że współpraca z instytucjami i organizacjami wspierającymi dzieci, młodzież i rodziny jest zadowalająca. Do podmiotów tych zaliczyli przede wszystkim: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnię 17
Psychologiczno-Pedagogiczną, Sąd Rejonowy, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Komendę Powiatową Policji, Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną oraz organizacje pozarządowe. Potrzeby dzieci i młodzieży Wskazując najpilniejsze potrzeby dzieci i młodzieży, pedagodzy zwrócili uwagę na konieczność zapewnienia im szerszego dostępu do alternatywnych sposobów spędzania czasu wolnego, w tym do zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych, oraz innych form umożliwiających rozwijanie zainteresowań. Wśród innych potrzeb dzieci i młodzieży ankietowani wskazali konieczność dalszego wspierania dzieci i młodzieży pochodzących z rodzin ubogich i niewydolnych wychowawczo. Możliwości przyczynienia się szkół do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży Zastanawiając się nad tym, w jaki sposób szkoła może się przyczynić do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży w gminie, pedagodzy wskazywali przede wszystkim na możliwość zagospodarowania czasu wolnego (przy wykorzystaniu bazy szkolnej), m.in. poprzez organizowanie zajęć pozalekcyjnych, wycieczek szkolnych, kół zainteresowań i imprez środowiskowych. Zwracali także uwagę na możliwość stałego monitorowania uczniów, w tym ich sytuacji dydaktyczno-wychowawczej, prowadzenia pedagogizacji rodziców oraz utrzymywania kontaktu z instytucjami wspierającymi rodziny, dzieci i młodzież. 4.4. SYTUACJA RODZINY I DZIECKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM Analiza sytuacji rodziny i dziecka w środowisku lokalnym została dokonana na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej (m.in. wójta, sołtysów, radnych, pracowników Urzędu Gminy, członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przedstawicieli placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, pomocy społecznej, służby zdrowia, policji, organizacji pozarządowych, Kościoła) oraz mieszkańców gminy. Do analizy przedłożono w sumie 14 wypełnionych anonimowo ankiet, w których badani odnieśli się do wybranych zagadnień dotyczących sytuacji rodziny i dziecka w gminie. W pierwszej kolejności poproszono przedstawicieli środowiska lokalnego o wskazanie problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie. Szczegóły w tym zakresie przedstawia poniższy wykres. 18
Wykres 1. Problemy najczęściej dotykające rodziny mieszkające w gminie 12,8% alkoholizm 4,3% 21,3% bezrobocie 6,4% ubóstwo problemy związane ze starzeniem się 10,6% 19,1% dysfunkcyjność rodzin długotrwała lub ciężka choroba 12,8% 12,8% złe warunki mieszkaniowe inne problemy Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Do problemów, które najczęściej dotykają rodziny mieszkające w gminie, respondenci zaliczyli alkoholizm (21,3%) i bezrobocie (19,1%), a także ubóstwo, problemy związane ze starzeniem się (po 12,8%) oraz dysfunkcyjność rodzin, bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i w prowadzeniu gospodarstwa domowego, zaniedbanie dzieci i rozpad więzi rodzinnych (10,6%). Uwagę zwrócili również m.in. na długotrwałą lub ciężką chorobę (6,4%) i złe warunki mieszkaniowe (4,3%). Wykres 2. Obszary, w których oferta pomocy świadczonej rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najbardziej niezadowalająca 6,9% 6,9% 3,4% 20,7% bezrobocie uzależnienia dysfunkcyjność rodzin 10,3% starzenie się społeczności lokalnej zdrowie 17,2% ubóstwo 17,2% warunki mieszkaniowe 17,2% niepełnosprawność Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. 19
W opinii ankietowanych oferta pomocy świadczonej osobom i rodzinom dotkniętym problemami społecznymi w gminie jest najmniej zadowalająca w takich obszarach, jak: bezrobocie (20,7%) oraz uzależnienia, dysfunkcyjność rodzin, starzenie się społeczności lokalnej (po 17,2%) i zdrowie (10,3%). Czynniki, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie W kolejnym pytaniu poproszono badanych o wskazanie czynników, które ograniczają możliwości prawidłowego funkcjonowania dzieci i młodzieży w gminie. W odpowiedziach ankietowani najczęściej wspominali o problemach, z którymi zmagają się rodziny, a które rzutują na sytuację dziecka, tj. bezradności opiekuńczo-wychowawczej, ubóstwie, bezrobociu czy alkoholizmie. Podnosili również problem niewystarczającego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, w tym do systematycznych, prowadzonych przez zatrudnioną na stałe wykwalifikowaną kadrę, zajęć w dobrze wyposażonych świetlicach wiejskich oraz dóbr kultury dostępnych w mieście Lubinie (m.in. z uwagi na utrudnienia komunikacyjne). W tym kontekście ankietowani podkreślali także nierówność szans rozwojowych pomiędzy dziećmi i młodzieżą zamieszkałymi w mieście a na wsi. Najważniejsze problemy związane z dziećmi i młodzieżą w gminie W odpowiedzi na następne pytanie, ankietowani zidentyfikowali problemy, z jakimi zmagają się dzieci i młodzież w gminie. Za najważniejszy z nich uznali nieodpowiednie do potrzeb możliwości konstruktywnego spędzania czasu wolnego (najczęściej wskazywano na brak dostępu do świetlic wiejskich w godzinach popołudniowych), co niejednokrotnie przekłada się na demoralizację przejawiającą się w stosowaniu agresji i przemocy, sięganiu po używki, używaniu wulgaryzmów, braku szacunku do osób starszych, dopuszczaniu się aktów przestępczych oraz chuligaństwa. Innym problemem są ograniczone perspektywy z uwagi na problemy występujące w domu rodzinnym (niski status materialny rodzin, niewydolność opiekuńczowychowawczą). Problemy te, zdaniem respondentów, przyczyniają się także do spadającej motywacji dzieci i młodzieży do nauki (brak systematyczności w realizowaniu obowiązku szkolnego) oraz, w przypadku nikłego zainteresowania ze strony rodziców, pogłębiają ich niedostosowanie społeczne. Niejako w uzupełnieniu odpowiedzi na pytania o czynniki, które ograniczają prawidłowy rozwój osób w wieku przedprodukcyjnym, oraz o problemy, które występują 20
wśród nich najczęściej, ankietowani wyrazili opinie na temat organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie. Otrzymane odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres 3. Jaka jest organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie? 7,7% 7,7% niewystarczająca dobra dostateczna 84,6% Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Zdecydowana większość respondentów (84,6%) negatywnie oceniło organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży w gminie, uznając ją za niewystarczającą. Jednocześnie po 7,7% badanych była zdania, że organizacja ta jest na dobrym lub dostatecznym poziomie. Odpowiadając na następne pytania przedstawiciele środowiska lokalnego wyrazili opinie odnośnie dostępności placówek oświatowo-wychowawczych, kulturalnych i obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie. Wskazali również deficyty w tym zakresie. Otrzymane odpowiedzi przedstawiają poniższe wykresy. 21
Wykres 4. Jaki jest dostęp do placówek oświatowo-wychowawczych w gminie? Wykres 5. Jaki jest dostęp do placówek kulturalnych w gminie? 21,4% 42,9% 21,4% 14,3% 35,7% 64,3% dobry niewystarczający dostateczny niewystarczający dostateczny dobry Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Łącznie 64,3% respondentów stwierdziło że dostęp do placówek oświatowowychowawczych w gminie jest dobry lub dostateczny. Negatywną opinię w tej sprawie miało 35,7% badanych. Jeśli chodzi o ocenę dostępu do placówek kulturalnych, większość ankietowanych (64,3%) przyznało, że jest on niewystarczający. Za dostateczny lub dobry uznało go w sumie 35,7% respondentów. Wskazując placówki oświatowo-wychowawcze oraz kulturalne, których w gminie brakuje bądź do których dostęp jest ograniczony, badani wymieniali najczęściej świetlice wiejskie i bibliotekę. 22
Wykres 6. Jaki jest dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie? 7,7% dobry 46,2% niewystarczający 46,2% bardzo dobry Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Ponad połowa respondentów (łącznie 53,9%) dobrze lub bardzo dobrze oceniła dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie. Jednocześnie jednak 46,2% respondentów przyznało, że dostępność obiektów sportowo-rekreacyjnych w gminie jest niewystarczająca. W przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej badani dostrzegli niedostatek takich obiektów, jak: basen i boiska sportowe. W kolejnych pytaniach poproszono ankietowanych o ocenę dostępności wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi oraz opinię na temat prowadzonych w gminie działań wychowawczych, profilaktycznych i edukacyjnych, których adresatami są rodziny i dzieci. 23
Wykres 7. Jaki jest dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w gminie? Wykres 8. Jak Pani/Pan ocenia realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne adresowane do rodzin i dzieci 7,7% 35,7% 42,9% 15,4% 38,5% 7,1% 14,3% 38,5% niewystarczający dostateczny dostatecznie niewystarczająco dobry nie mam zdania dobrze nie mam zdania Dane z badań ankietowych przeprowadzonych w środowisku lokalnym. Blisko 43% respondentów stwierdziło, że dostęp do wsparcia i rehabilitacji dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi w gminie jest niewystarczający. Za dostateczny uznało go 14,3% ankietowanych, a za dobry 7,1%. Zdania na ten temat nie miało 35,7% badanych. Z lepszą oceną spotkały się realizowane w gminie działania wychowawcze, profilaktyczne i edukacyjne, których adresatami są rodziny i dzieci. Ponad połowa respondentów (łącznie 53,9%) oceniła je dostatecznie lub dobrze. Negatywną opinię w tej sprawie przedstawiło 38,5% ankietowanych, a 7,7% nie miało na ten temat zdania. Co zrobić, by poprawić sytuację rodzin, dzieci i młodzieży w gminie? W ankiecie znalazło się również pytanie pozwalające badanym wskazać działania, jakie należałoby podjąć w gminie w celu poprawy sytuacji rodzin oraz dzieci i młodzieży. Odpowiadając na nie, ankietowani szczególny nacisk położyli na zwiększenie liczby miejsc pracy w gminie oraz zacieśnienie współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy w Lubinie w zakresie aktywizacji osób bezrobotnych (m.in. poprzez organizację kursów i szkoleń umożliwiających podniesienie lub zmianę kwalifikacji). 24
Za równie istotne uznali poszerzenie oferty spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży, m.in. poprzez umożliwienie korzystania ze świetlic wiejskich w godzinach popołudniowych, zwiększenie dostępności obiektów kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych oraz zatrudnienie animatorów i instruktorów sportowych. Zdaniem respondentów należy również podjąć kroki w celu zwiększenia zakresu i skuteczności wsparcia udzielanego rodzinom ubogim, wielodzietnym, niepełnym oraz osobom starszym i chorym. W tym kontekście podkreślali potrzebę pełniejszego rozpoznania problemów i potrzeb mieszkańców gminy. Za ważne działanie, które wymaga podjęcia w gminie, respondenci uznali także poprawę warunków mieszkaniowych. Instytucje i organizacje działające w gminie bądź obejmujące zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci W ostatnim pytaniu poproszono ankietowanych o podanie instytucji i organizacji działających w gminie bądź obejmujących zasięgiem działania jej mieszkańców, które mogą w największym stopniu w przyczynić się do zniwelowania problemów rodzin i dzieci. Wśród nich badani najczęściej wskazywali: Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Kultury, placówki oświatowe i organizacje pozarządowe. 4.5. POMOC SPOŁECZNA RODZINIE I DZIECKU Pomoc społeczną rodzinie i dziecku w gminie Lubin świadczy Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubinie. Jednostka ta realizuje zadania wynikające m.in. z takich aktów prawnych, jak: ustawa o pomocy społecznej, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawa o świadczeniach rodzinnych ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące kwot wydatkowanych przez GOPS na pomoc społeczną w gminie w latach 2009-2011. 25
Tabela 9. Środki finansowe wydatkowane przez GOPS na pomoc mieszkańcom gminy w latach 2009-2011 wielkość wydatków 2009 r. 2010 r. 2011 r. ogółem 4.125.378 zł 4.611.733 zł 4.841.749 zł w tym na świadczenia pomocy społecznej 829.747 zł 876.974 zł 989.960 zł w tym na świadczenia rodzinne 2.365.000 zł 2.650.630 zł 2.695.000 zł na zadania własne gminy 1.680.727 zł 1.952.489 zł 2.125.711 zł na zadania zlecone gminie 2.444.651 zł 2.695.244 zł 2.716.038 zł Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubinie. W latach 2009-2011 wysokość środków finansowych przeznaczonych przez GOPS na pomoc mieszkańcom zwiększała się z roku na rok. Dominującą pozycję wśród nich stanowiły kwoty wydatkowane na wykonanie zadań zleconych gminie, wśród których przeważały środki przekazane na realizację świadczeń rodzinnych, przede wszystkim w postaci zasiłków rodzinnych. W ramach wykonywania zadań własnych gminy największe kwoty przeznaczono natomiast na udzielanie świadczeń pomocy społecznej, głównie formie w usług opiekuńczych, zasiłków stałych, posiłku, zasiłków celowych i w naturze oraz zasiłków okresowych. Poniższa tabela przedstawia dane dotyczące liczby rodzin i przebywających w nich osób, objętych przez GOPS wsparciem z zakresu pomocy społecznej w latach 2009-2011. Tabela 10. Rodziny i przebywające w nich osoby, objęte pomocą społeczną w gminie w latach 2009-2011 2009 r. 2010 r. 2011 r. liczba rodzin 258 247 248 liczba osób w rodzinach 721 673 708 udział osób w rodzinach objętych pomocą społeczną w ogóle ludności gminy 5,7% 5,2% 5,3% Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubinie. Liczba rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2009-2011 ulegała wahaniom (258 w 2009 r., 247 w 2010 r., 248 w 2011 r.), podobnie jak liczba przebywających w nich osób (721 w 2009 r., 673 w 2010 r., 708 w 2011 r.). Uzupełnienie powyższych danych stanowią przedstawione w kolejnej tabeli informacje na temat typów rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2009-2011. 26
o liczbie osób: o liczbie dzieci: o liczbie dzieci: o liczbie osób: Program Wspierania Rodziny w Gminie Lubin na lata 2013-2015 Tabela 11. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2009-2011 typy rodzin liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. rodziny ogółem 429 475 476 1.137 1.234 1.185 1 175 197 203 175 197 203 2 63 75 76 126 150 152 3 46 55 63 138 165 189 4 75 71 72 300 284 288 5 39 47 41 195 235 205 6 i więcej 31 30 21 203 203 148 w tym: rodziny z dziećmi ogółem 168 204 196 693 828 790 1 43 55 66 133 161 194 2 65 83 73 256 301 283 3 33 38 38 130 182 176 4 16 18 9 93 106 58 5 6 3 4 41 21 29 6 3 6 1 22 47 8 7 i więcej 2 1 5 18 10 42 rodziny niepełne ogółem 44 59 59 169 211 202 1 14 19 21 44 43 49 2 12 21 23 39 73 80 3 11 9 9 45 35 39 4 i więcej 7 10 6 41 60 34 rodziny emerytów i rencistów ogółem 117 116 126 224 237 252 1 63 58 68 63 58 68 2 28 30 28 56 60 56 3 8 9 9 24 27 27 4 i więcej 18 19 21 81 92 101 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubinie. Analiza struktury rodzin objętych pomocą społeczną w gminie w latach 2009-2011, wykazała, iż najliczniejszą grupę stanowiły osoby samotne (w 2009 r. 175, w 2010 r. 197, a w 2011 r. 203). Kolejne grupy tworzyły rodziny dwuosobowe (w 2009 r. 63, w 2010 r. 75, w 2011 r. 76) i czteroosobowe (w 2009 r. 75, w 2010 r. 71, w 2011 r. 72). Podobnie wyglądała struktura beneficjentów biorąc pod uwagę poszczególne typy rodzin. Zarówno w przypadku rodzin z dziećmi, jaki i rodzin niepełnych największe grupy w latach 2009-2011 stanowiły rodziny posiadające dwoje dzieci (rodziny z dziećmi: w 2009 r. 65, w 2010 r. 83, a w 2011 r. 73; rodziny niepełne: w 2009 r. 12, w 2010 r. 21, w 2011 r. 23). Jeśli chodzi o rodziny emerytów i rencistów, najliczniejszą grupę beneficjentów w latach 2009-2011 stanowiły osoby samotne (w 2009 r. 63, w 2010 r. 58, a w 2011 r. 68). Najliczniej reprezentowane grupy wśród osób i rodzin objętych wsparciem przez GOPS w latach 2009-2011 stanowiły charakteryzujące się niskim poziomem dochodów 27
rodziny ubogie i dotknięte bezrobociem. Pochodzące z nich dzieci, z racji niedoborów materialnych w domu, korzystały ze wsparcia w formie dożywiania w szkołach. Diagnozę tę potwierdzają dane dotyczące najczęstszych powodów przyznawania pomocy społecznej w gminie, które za lata 2009-2011 przedstawia poniższa tabela. Tabela 12. Najczęstsze powody przyznania pomocy społecznej w gminie w latach 2009-2011 powód przyznania pomocy liczba rodzin liczba osób w rodzinach 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. ubóstwo 177 157 173 523 486 457 potrzeba ochrony macierzyństwa 3 6 12 12 31 42 bezrobocie 90 79 98 299 263 317 niepełnosprawność 85 104 103 204 216 205 długotrwała lub ciężka choroba 87 77 88 201 172 184 bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego 46 41 61 201 182 273 przemoc w rodzinie 16 12 4 89 51 14 alkoholizm 53 45 43 137 97 87 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubinie. Analizując przyczyny przyznawania świadczeń z pomocy społecznej w latach 2009-2011 należy stwierdzić, iż głównymi powodami przyznawania pomocy były niski status materialny beneficjentów oraz bezrobocie. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że trzecią z najistotniejszych przyczyn udzielania przez Ośrodek wsparcia stanowiła bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, a czwartą niepełnosprawność. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie przez GOPS wpływały na formę udzielanego rodzinom wsparcia. Dane szczegółowe w tym zakresie za lata 2009-2011 przedstawia poniższa tabela. Tabela 13. Formy wsparcia udzielanego w gminie przez GOPS w latach 2009-2011 liczba rodzin liczba osób w rodzinach formy pomocy 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. pieniężna 160 143 154 392 352 399 rzeczowa 86 82 158 361 380 491 praca socjalna 429 475 478 1.137 1.234 1.222 poradnictwo specjalistyczne 128 183 98 327 599 288 schronienie 2 5 8 3 5 14 28
usługi opiekuńcze 30 33 33 34 35 35 specjalistyczne usługi opiekuńcze 6 5 4 10 12 7 pobyt w domu pomocy społecznej 8 6 7 8 6 7 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubinie. W latach 2009-2011 najczęściej udzielaną mieszkańcom gminy formą wsparcia była praca socjalna. Polegała ona m.in. na udzielaniu informacji, wskazówek i pomocy przy rozwiązywaniu trudnych spraw życiowych i świadczeniu poradnictwa. Bardzo ważnym narzędziem pracy socjalnej był kontrakt socjalny, których w 2009 roku zawarto 33, w roku 2010 15, a w roku następnym 22. Liczba osób w rodzinach objętych przez GOPS pracą socjalną w latach 2009-2011 wahała się (1.137 w 2009 r., 1.234 w 2010 r., 1.222 w 2011 r.). Istotne formy wsparcia świadczone mieszkańcom gminy stanowiły również pomoc rzeczowa i finansowa, głównie w postaci posiłku, zasiłków stałych, celowych i w naturze oraz okresowych. W latach 2009-2011 liczba osób w rodzinach, którym udzielono pomocy rzeczowej zwiększała się z roku na rok (z 361 w 2009 r. do 491 w 2011 r.), a liczba osób w rodzinach korzystających ze wsparcia finansowego wahała się (392 w 2009 r., 352 w 2010 r., 399 w 2011 r.). Ważną rolę w ramach udzielanej przez GOPS pomocy odgrywało także poradnictwo specjalistyczne. W latach 2009-2011 liczba osób w rodzinach nim objętych ulegała znacznym wahaniom (327 w 2009 r., 599 w 2010 r., 288 w 2011 r.). Innymi formami pomocy udzielanej przez GOPS były usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze, świadczone głównie osobom starszym, niepełnosprawnym, długotrwale i ciężko chorym. W analizowanym okresie usługami opiekuńczymi objęto zbliżoną liczbę osób (w 2009 r. 31, a w latach 2010-2011 po 33), natomiast liczba osób, którym świadczono specjalistyczne usługi opiekuńcze nieznacznie spadała (z 6 w 2009 r. do 4 w 2011 r.). W latach 2009-2011 GOPS udzielał również pomocy w postaci schronienia. Liczba osób, których objęto tego rodzaju wsparciem, zwiększała się z roku na rok (z 2 w 2009 r. do 14 w 2011 r.). W latach 2010-2011 z pobytu noclegowniach skorzystało odpowiednio 5 i 4 osoby bezdomne; dla odpowiednio 5 i 4 matek z dziećmi pokrywane były koszty wyżywienia i pobytu w Domu Samotnych Matek z Dziećmi w Ścinawie i w Głogowie, gdzie trafiały w ramach interwencji kryzysowej jako ofiary przemocy domowej. Osoby, które nie mogły samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, którym nie można było zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych i które tym samym 29